Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 27, 3 July 1896 — Page 1

Page PDF (1.32 MB)

This text was transcribed by:  Kuulei Makua
This work is dedicated to:  Hazel, Bella, Lily

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Hoolaha Loio

 

W.R. Kakela.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA

270

 

Hoolaha Kumao

 

Allen & Robinson

 

            NA MEA KUAI PAPA O NA ANO APAU e loaa no ka UWAPO O PAKAKA, Honolulu, ma ke kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e kukulu hale.  E kipa mai a e ike kumaka.

2396-q

 

WILDER & CO., (WAILA MA.

 

            Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

            Kihi o Alanui Moiwahine me Papa

396-q

 

PAPA! PAPA

 

AIA MA KAHI O

 

Lewers & Cooke

(LOI MA)

 

Ma ke kahua hema o Alanui Papa me Moi

 

E LOAA NO NA

 

PAPA NOUAIKI

 

O kela a me keia ano

 

            Na Pani Puka, na Puka Aniani,

            na Olepelepele, na Pu, na O’a,

            na Pana Hele, na Papu Ku,

            me na Papu Moe he nui loa

 

NV PILI HALE O NA ANO A PAU

 

A me na

 

WAI @@@HINOHINU NAN

 

O na ano a pau loa

 

Na Balaki o na Ano he Nui @@@

 

            Ke @@ ia aku nei oukoue na makamaka a pau ua makaukau keia mau makamaka o oukou hoolawa aku ina @@@ @ @@@lll ana ka laua oihana @@ @@.

 

Uku Haahaa Loa,

 

e like mek ka mea e holo ana wawa@@ o Lana a me ka Mea Kuai

 

Hele Mai e Wae no Oukou iho

2206-q

 

EBINE LANOKA

 

MOKUNA IV.

 

            I kela wa a ka Moi e hiamoe ana, ua kauoha aku la ke Cauna i kekahi o na kahu wahine o ke kama aliiwahine Violeta, e kii aku iaia a olelo aku he makemake kona makuakane iaia e hele aku e hui me ia maloko o kona keena kakau.

            He mau minute pokole, ua hoea aku la o Violeta maloko o ke keena kakau o kona luaui makuakane.

            “I kauoha ae nei anei oe e Papa ia’u?” i ninau koke aku ai ka U@ Violeta i kona luaui iaia i komo aku ai maloko o ke keena a kona makuakane e noho ana.

            “Ae, e kuu aloha.  Ke hoomanao nei anei oe no kela ninau au iau mamua no ka mea nona kela mau keena waiho wale?”  wahi a ke Cauna.

            “Ae, ke hoomanao nei au, a owai ka mea nona ua mau keena la?”

            “No ka Moi,” wahi a ke ke Cauna.  A i kela wa, ua hoomaka koke ke Cauna e wehewehe koke aku i na mea apau ia Violeta, me kona hoakaka pono ana i ko ka Moi lilo ana he pio malalo o na hana maalea a kela mau Alii Powa.  Me ke kuhihewa ino loa o na makaainana no ko lakou Moi poino.  Me ka hoike pu ana kau o ke Cauna ia Violeta, o keia Moi oia no kana keiki i hanai mua ai mai kona wa uuku loa mai, oiai ua hanai oia iaia i wahe e pakele ai mai na hana lokoino a kekahi poe alii hanau o ka aina, no ka mea, ua kuko nui na kaukaualii e ae o ka aina, e powa malu i ke ola o keia keiki alii i lilo ai ka noho Moi ia lakou.  Aka aole nae pela ka manao o ke Akua a nolaila, ua like kona aloha i keia Moi opiopio elike me he keiki ponoi ‘la nana.  Nolaila, e pono oia (Violeta) e nana aku iaia ma ke ano he kaikunane ponoi nona.  E kapae loa hoi i kona mau manao kuhihewa mai kona nonoo ae no ka Moi.  Ia wa, ua hoopiha koke ia ka puuwai maemae o ka Ui nohea Violeta me ke aloha no ka Moi mamua o kona ike maka ana iaia, aka aia nae mamuli o kana mau mea i lohe ai, ua nonoi koke aku la oia i kona makuakane, e kauoha koke ia ka mea pai palapala o ke Aupuni e pai ia kekahi mau palapala hoolaha e kuahaua ana i ka lehulehu e akoakoa ae ma ke kahua o ka pa halealii ma ke awakea o kahi la ae, no ka hoolohe ana i kana (Violeta) haiolelo imua o lakou no kekahi mea nui a koikoi loa.

            I ka la mahope mai o ka hala ana o ka Naita opio me kona poe koa no Farani ua loli ano e loa ae ke kulana o ke kulanakauhale o Roma, oiai ua ike ia na kanaka e puuluulu ana ma ia wahi aku a ma ia wahi aku o ke kulanakauhale, me na helehelena pioo, a pihoihoi.  E hoopuka ana i ka inoa o ka Moi me ka hailliilii pu ana, ame ka hoopuka okoa ana ae i na huaolelo ku i ka weliweli, e kii ia aku ka Moi, a e oki ia kona poo, me ka lawe hele ana i kona poo ma na wahi apau o ke kulanakauhale no ka hoohilahila ana.  Ua malama hoi kekahi poe he mau anaina halawai no ka noonoo ana i na mea e hana ia ai o ka Moi, a o ka mea wale no i hoholo like ia e make ka Moi i uku panai no na poe i luku wale ia mamuli o kana kauoha iloko o na la i hala ae.  I ka wa nae i koho ia ai ona komite, ame ka hoouna ia ana aku o ua komite la no kahi o ka Moi ua hoohoka ia ko lakou mau manaolana no ka mea aohe Moi o loko o ka hale alii; a aole hoi he hokahi koa a mea e ae paha o loko o ka pa alii i maopopo i kahi o ka Moi i nalowale ai.  Oiai ua kuhi loa lakou eai no ka Moi ke noho nei iloko.  Ua ike nae lakou ma ke kakahiaka o ua la la, he poe aliikoa malihini ka i hoea mai maluna o na lio, a aole i liuliu, ua haalele hou iho no lakou me ka maopopo ole i ua poe kiai la heaha la ka hana a ia poe i hele mai ai; aka, ua maopopo no nae ia lakou i hele mai lakou i ka Moi.

            Ua lilo keia i mea hoopiena ino loa i ka manao o na kanaka: a, ua manao wale kahi poe, he poe lala kela poe i ike ia ai ma ka hale alii no kela hui powa: a ina aole, alaila, he poe makaainana no, a ua lawe malu paha lakou a pepehi i ka Moi.  Oia iho la na manao i ulu ae iloko o ka naau o na kanaka.  Aole nae he maallll iki on na noonoo o na kanaka, no ka mea, o ka lakou i makemake ai, e oki ia ke poo o ka Moi imua o ko lakou alo; a @ hooinoino ia kona kino i uku panai no ka ino a lakou i manao ai na ka Moi io no na hana mainoino i ike ia.  Nolaila, ua noho na kanaka ma ia la me ka piha ukiuki me ke ake on ka ike aku i ka Moi.  I ka aui ana ae o ka la, ma ua la ‘la ua kapili ia ae ma na pi@pa alanui o ke kulanakauhale kekahi mau palapala holaha e kuahaua ana i na makaainana e akoakoa ae maloko o ka pa hale alii ma ke awakea o kekahi la ae, no ka hoolohe ana i kekahi mau mea ano nui a koikoi mai ka U@ nohea aku o ke kakela noho kuahiwi ka Lede Visi-Cauna opio Violeta Agagtina.

            Ua like keia mau olelo kuahaua me he poiwai la i ninini ia iho maluna o ka hao enaena i ka na mea he hoomalili koke ia o ka manao huhu o na kanaka.  Nolaila, i kekahi la ae, ua akoakoa ae na makaainana e like me ke kuahaua.

            I ka lehulehu e akoakoa ana, a e ninau aku ana kahi i kahi—auhea la ka haiolelo o ka la?  Aia hoi, ua hoea mai la ke kaa lio alii nani luaole i kauo ia e na lio ahinahina nani he eha; a e kuuwelu ana na kinohinohi huali o ke dala maluna o ko lakou mau kino:  a o ke kaa hoi, ua hele a olinolino me na kinohinohi o ke gula memele me na kahukaa eha.  I ka hoea ana o ke kaa ma ke alo o kahi anu kiekie i hoomakaukau ia no ka mea haiolelo o ka la, ua lele iho la ka mea haiolelo o ka laua lele iho la ka ka ui nohea, nona hoi ke ea aala i moani ae iaia i lele iho ai elike me ke ala o ka maile i awili ia me ka hala aala o Mapuana.

            He mea e ka ui ame ka nani o ua Iwa noho uka iuiu ala, ke Kamaliiwahine Visi-Cauna opio Violeta Agastina.  Ua hawi like ae la ke anaina he ekolu mau leo huro ana.  I ke kuu ana iho o na leo ikuwa paiakuli o na makaainana, ua hookani mai la ka bana Aupuni i ka mele lahui kahiko o Italila.

            I ka hekau ana iho o ka maluhia maluna o ke anaina, ua ku mai la o Violeta a haiolelo mai la me ka leo moakaka, ame ka lohe pono ia o kana mau mamala olelo mai ka mua a ka hope.  Ua hoikeike maopopo mai oia i ka moolelo o ka Moi mai kinohi mai o kona hoowalewale ia ana e ka poe maalea a hiki i kona lilo maoli ana i pio a i kauwa malalo o ua poe la, a me na wa e hiki ole ai i ua Moi la ke pale aku i na kauoha a ua poe la.  Nolaila, i kona wa i wehewehe aku ai ma ia wahi, ua hoike mai kona hiohiona i ke kaumaha ame ka ehaeha no ka Moi.  I kela wa, aole he mea hookahi maloko o ke anaina i hiki ke paa iho i na waimaka, ua hiolo makawalu mai na waimaka o ka wahine ame ke kane; ua hooho like ae na kanaka:  “E ola ka Moi i ke Akua!  E ola ke Kamaliiwahine Violeta i ke Akua!”

            I ka maopopo ana ia Violeta, ua ko kana mea i manao nui ai, oia ko hoohuli ana mai i na manao huhu o na makaainana mai ka inaina ana i ka Moi, ua hookuu ia ke anaina haiolelo me kona kau leo pu aku “E hoi kakou apau ma ko kakou home me ka naau hauoli, no ka mea, ua poha hou mai ka la o ka nohona maluhia maluna o Italia nei, mamuli o ka ikaika ame ke koa wiwo ole o ka Naita o ke Kakela Ulaula, ka mea a ke Akua i wae ai i hopakele no ke ao nei, a oia hoi ka mea nana i kaili aku i keia puuwai a paa ma kona umauma.  Nolaila, ke nonoi aku nei au ia oukou, e pauaho ole oukou a me a’u i ke noi ana i na Lani e malama ma kona mau lima mana loa i ke ola o ka Naita opio: ae e hookupaa ia kona puuwai no ka oukou pulapula opio nei, ka mea i ae e ku i uwao no oukou a hiki i kona hopena!”

            Ua haawi ae la ke anaina kanaka nui i na leo huro hauoli.  I ka pau ana ua huli hoi aku la kela me keia no ko lakou mau home pakahi me ka hauoli o na manao.

            I ka hoea ana aku o ka U@ Violeta ma kona home, ua ike mai la ka Moi iaia mai ka puka aniani mai o kona keena, a oiai akahi no ola a ike maka i ka ui nohea o ke kakela noho iu, he mea e ka hikilele o kona naau i ka ua mea he ui o keia kaikamahine.  Ua koho koke iho no nae kona naau ke Kamaliiwahine Visi-Cauna opio keia, ka mea i kapa ia he kaikuahine nona.

            E hoomanao ka mea heluhelu, aole ka Moi he kanaka pupuka, aole loa.  He kanaka ui a kapukapu alii maoli no oia, a aole no paha he kanaka @waena o kona poe makaainana i like ka ui ame ke kilakila o ka nanaina elike me ia.

(Aole i pau)

           

Makinele ka Moho Peresidena a ka Aoao Repubalika

 

Garret A. Hobart o Nu Ioka ka Moho Hope Peresidena.

 

Kau Hawaii ma ka Papa Konane Kalaiaina a na Repubalika.

 

            He 10 minute a kani ae ka hora 6 o ka po ka la 18 o Iune aku nei, aia hoi ua hoonaue ae la ka leo nakolo o ka pukuniahi, ma ke alo ponoi iho o ka hale i noho halawai ai ka Aoao Repubalika a na ia leo uina, hakui a nakolokolo i hoike ae i na kanaka o loko o ke kulanakauhale o Sana Lui ua lilo ia Makinele o ka Mokuaina o Ohio, ke kulana moho holo Peresidena ma ka Aoao Repubalika.  Oiai hoi ka pu e hoonakolo ana i ke kulanakauhale, ia wa no i olowalu ae ai na oe-oe o na kaa-ahi, na hale mahu ame na waapa mokuahi o ka muliwai Misispi.  Oiai no hoi e puia ana ia mau leo hauwalaau o na oe-oe, ua kai huakai ae la na bana puhi ohe ma na alanui, me ka piha ohohia nui.  Lele ae la na ahi kao iloko o ka lewa, a lamalama ae la hoi na alanui me na hoomalamala ana o na ihoiho kukui Roma, ma ka wa a na bana puhi ole i nee ae ai ma na alanui.

            Eia iho na kii o na Moho Peresidena (ka mua ame ka hope) a ka Aoao Repubalika e hooikaika ai no keia kau koho ae:

            Ma ka wa i ulele ai na elele i hoouna ia mai e kele me keia mokuaina, mai ka aoao Repubalika mai, ma ke koho balota mua ana no ka moho Peresidena, ua ikeia, mahope iho o ka heluia ana o na balota, ua kohoia o Makinele (McKinely), ia wa i paiakuli ae ai o loko o ka hale halawai i ka leo hooho hauoli o na kanaka, oiai lakou e ku ana iluna.  Ua kiolaia ae la na peahi, na papale, na hainaka ame na nupepa.  Ma ka wai hoi i laweia mai ai ke kii o Makinele a waena-konu o ke kahua halawai o na elele, ua nee aku la, me ka ohohia nui, na kanaka no waena-konu o ka hale, ma kahi e ku ana ua kii la.  Aole paha he wa e ae i hoikeia ai ke ohohia nui ia o Makinele elike me keia.

            Ma ka wa i noho ai ka halawai, ua hoomaka ka Peresidena e kahea i na inoa o na mokuaina i ikeia he mau inoa ka lakou no ka noho Peresidena.  O ka mua, oia ka mokuaina o Iowa, Na R. M. Baldwin o Council Bluffs i lawe mai i ka inoa o Luna Senate W. B. Adison o Iowa.  Ua haiolelo mai oia ma ka aoao e kakoo ana i kana moho, a ua mahalo nui ia kana mau olelo.  Alaila, ka mokuaina aku o Masakuseta.  Na Luna Senate Lodge i waiho mai i ka inoa o Thomas B. Reed.  Ua kokuala mai keia inoa e Chas. E. Littlefield o Rockland, Me.

            Ma ka wa hoi i kaheaia ai ka mokuaina o Nu Ioka, ua ku mai o Mr. Sutherland o Rochester, a hoike mai na Chauncey M. Depew e waiho mai ana i ka inoa o ka moho Peresidena mai ia mokuaina mai.  Ua ku mai ia o Depe@ a waiho mai la i ka inoa o Kiaaina Levi P. Morton.

            Ma ka wa i kaheaia ai ka mokuaina o Ohio, ua ku mai la o Joseph b. Foraker oia mokuaina, a waiho mai la i ka inoa o “Makinele” a haiolelo loihi mai la oia no ke kupono loa oia kanaka e lilo i Peresidena no ka lahui Amerika.

            Ma ka waihoia ana mai o keia inoa, ua lilo he 10 minute okoa o ka puia ana o na leo hauoli o na kanaka.  Ua hooikaika ka Bana Puhi Ohe e lanakila maluna o keia mau leo, ma ke puhi ana i na leo mele, “Marching through Georgia.”  “Columbia the Gem of the Ocean,” “The Red, White, and Blue,” and “Yankee Doodle,”  aka, aole nae he lanakila maluna o na leo o na kanaka he 14, 000 e huro ana i ka wa hookahi.  Ua kokua ia keia inoa (Makinele) e Luna Senate Thurston o Nebraska.  Na Kiaaina Hastings hoi i waiho mai i ka inoa o Matthew Stanley Quay i moho holo Peresidena.  I ka hoea ana i ka mokuaina o Lusiana, ua ku mai o J. Madison Vance, he kanaka paele, a kokua mai la i ka inoa o Makinele.

            Kaheaia na mokuaina no ke koho ana i na moho.  Hoomaka mua me Alabama, 1 no Morton, a 19 no Makinele.  Pau holookoa na balota o Arkansas ame Kaleponi no Makinele; Delaware, pau loa no Makinele:  Georgia, 2 no Reed, 2 no Quay, a 2 no Makinele; Ilinoi, 46 no Makinele, a 2 no Reed; Indiana, 30 no Makinele; Iowa, lilo holookoa no Allison, a o Kansas, lilo pau no Mainele; Kenetuke 26 no Makinele.

            Lusiana, he balota ano e kana -1/2 balota no Reed, ½ balotaa no inoa ole, a he ½ balota no Makinele.  Alaila, nee hele aku la ke koho ana, me ke ano nui ole, hoea i Masakuseta, 1 balota no Makinele, a o ke koena aku no Reed.  Nu Ioka, 54 no Morton a he 17 no Makinele.  I ka hoea ana i Ohio, ua loaa ilaila ka huina balota no Makinele, e lilo ai oia ka moh.  I ka ikeia ana oia mea , ua hooho huro ae la na kanaka.  Alaila, o Alaska ka hope, he eha(4) ona balota no Makinele.

            Penei ke kulana o na balota no kela ame keia:

            Makinele.....661 ½

            Thomas B. Reed.....84 ½

            Luna Senate Quay.....61 ½

            Levi P. Morton..... 58

            Luna Senate Allison.....35 ½

            Don Cameron.....1

            Nolaila, ua hoopuka mai ka Lunahoomalu o William McKinley ka moho Peresidena a ka Aoao Repubalika no keia kau koho balota ae.

 

            Ma ke kohoia ana o ka hope Peresidena, eia na inoa i waihoia no ke koho ana:  Hobart, Evans, Bulkeley, Lippitt, Walker, Reed, Thurston, Frederick, Grant, Depew, Morton.

            Ma ke kohon ana, ua lilo i ka inoa mua, 532 ½ balota, ka lua, 277 ½ balota; ke kolu, 39 balota; ka ha, 8; ka lima, 24; ka eono, 3; ka ehiku, 2; ka ewalu, 2; ka eiwa, 3; ka umi, 1.

            Nolaila, ua lilo o Garret A. Hobart i moho Hope Peresidena na ka Aoao Repubalika.  I ka hora 7:51 ahiahi hoopaneela ka halawai.

            Aia mawaena o na kumuhana a ka Aoao Repubalika no ko lakou kulana alakai Aupuni, ke lilo ia lakou ka hookele ana i ke Aupuni, mamuli o ka lanakila ana o ka lakou moho Peresidena he kumuhana kekahi e pili ana ia Hawaii nei.

            “O ko kakou kahua alakai Aupuni kuwaho, i na wa apau, e onipaa no ia, me ka ikaika ame ka hanohano, a o ko kakou mau pono apau ma ka hapapoepoe komohana e kiaiia no ia me ke akahele loa.  E pono no e hoomaluhia na Pae Aina o Hawaii e Amerika Huiia, aole e aeia kekahi mana Aupuni e ae e mana@e ma ia mau mokupuni.  E pono no ke kukuluia ke Alawai o Nigaragua e onaia ana a e hoohanaia ana e Amerika Huiia, a mamuli ananei o ke k@@a ana ‘ku i na mokupuni Olelo-e (Danish) e loaa auanei ia kakou he kahua hoolulu moku kupono a makemake nui ia ma Inia komohana.

 

OIHANA KAHUA HAWAII

 

Haiolelo a Mr. J. K. Kaulia imua o ka Ahahui Opio Hawaii

 

O keia Polikua Puhoho i kapaia ai e ka poe kahiko he wahine ma ka inoa o Kahuli-Kahela-nuiakea-o-Konouli-ohu-panopano-puhoho, a ua maheleia no ia ma ka huli kahela, he nu@ he akea, he konouli eleele panopano ka pouli e nohoalii ana ia wa, a he puhoho wale ka waiho ana, me he wahine la e moe ana iluna o ke alo, a pela i ikeia ai ma ka pule a Kamahualele i hea ai imua o ka “Pukuiakua,” a penei ua pule la:

“Eia ka ai e ke akua

E Kane, e Ku, E Lono,

E Kahuli-Kahela

E ka wahine e moe ana iluna o ke alo

O moe a Hanuna, o Mikikoo

O ka lepo-ahulu, o Pahu-kini

O Pahu-lau, o Kulana-apahu

O Ola-Kahuna-nui, o Miki o Palaau

O ka Papa-ia Laka

O ka pae-pae-nui-aia-i-ka-moku-e e ala”

Ma keia pule ua maopopo o Kahuli Kahela ka wahine iluna ke alo oia i ke au o Polikua-Puhoho, a ma keia pule i hui pu ai “Kapukuiakua, me Kahuli-Kahela-nuiakea.

O keia mau inoa akua o Kane, o Kanenuiakea no ia: o Ku, o Kunuiakea no ia; o Lono, o Lononuiakea no ia; a ua lawe mai ka poe kahiko ma ka hea pokole ana i na inoa.

Nolaila, mai a Kapukuiakua ame Kahuli-Kahela-nuiakea mai i puka mai ai na mea a pau; na Ulalele, oia na keiki a ke Akua, a ma kahi oleloia ana he Anela, a oia ka mahae mua ana o na mana Kapukuiakua.

He mau mahae pakahi ana o na Mana Akua Ekolu mahope mai, ua mahae o Kanenuiakea i kapaia o Kane i kona mana Akua.  O ka manaoio o ka poe o ke au kahiko ua komo aku keia mau mahae mana ana iloko o na mea a pau ma ka honua a ma ka lewa, a i kaheaia ma ko lakou mau inoa i mahaeia ai, o Kanehulihonua, Kaneluhonua, Kanehekili, Kanelele, Kaneuolonui, Kaneikawaiola,  Kaneikapualena, Kanepaina, Kaneikokala, Kanehulikoa, Kaneikauwila, Kaneikaupaku, Kanepupule, Kanemoelepo, a he lehulehu aku na Kane i mahaeia elike me ka lehulehu o Iehova Sabaota ma na kukulu o ka honua, ma ka aina, ma ka moana, ame ka lewa, a eia kekahi kahoahoa ana no Kane ma na kukulu o ka honua:

“O Kane i Kahiki-ku

O Kane i Kahiki-moe

O Kane i ka Apa-apa-nuu

O Kane i ka Apa-apa-lani”

Ua manao ka poe kahiko he Kane aia i Kahiki-ku a he Kane aia i Kahiki-moe, a pela i ka apa-apa-nuu ame ka apa-apa-lani.

(Aole i pau)