Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 29, 17 July 1896 — Page 2

Page PDF (1.54 MB)

This text was transcribed by:  Anthony Carungay
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Hoolaha Mana hooko

 

HOOLAHA PA AUPUNI

 

            I kulike ai me ka Pauku 1 o ka Mokuna XXXV o na Kanawai o 1888 ma keia la ke hookaawale nei au i wahi e hoopaa ia ai na holoholona helehewa ma Hakalau ma ka apana oHilo Akau, Mokupuni o Hawaii, ma kela apana aina i ieia o Honohina, ma ka aoao makai o ke Alanui Aupuni.

           

            I kulike ai e ka Pauku 2 o ka Mo-kuna XXXV o na Kanawai o 1888, ma keia la ke hookohu aku nei au ia Andrew Chalmers i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni i oleloia maluna. 

           

            J.A. King

            Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Iulai 16, 1896

 

            Ke apoono nei ke Kuhina Waiwai i keia apainoa o na kanaka e lawelawe ana i na Oihana Hope Luna Auhau ame Ohi no ka makahiki 1896:

 

OAHU

 

            Ke apono nei ke Kuhina Waiwai I keia papainoa o na kanaka e lawelawe ana i no Oihana Hope Luna Auha ame Ohi no ka makahi 1896:

 

OAHU

 

Honolulu                     William H. Wright

Honolulu                     Alex D. thompson

 

Hope Elua.

 

Ewa me Wainanae      Frank K. ARcher

Waialua                       A.S. Mahaulu

Koolauloa                   William K. Rathburn

Koolaupolo Ap. 1       William Henry

Koolaupoko Ap. 2      Henry C. Adams

 

Maui

 

Lahaina, Moloka me   Lana. G.S. Dunn

Wailuku                       Wm. T. robinson

Makawao                    W.O Aiken

Hana                            A. Gross

 

HAWAII

 

Hilo me HIlo Akau     W.C. Willifong

Hamakua                     William Horner

Kohala ema                 Wilmot Vredenburg

Kohala Akau               Eben P. Low

Kona Akau                  J. Kaelemakule

Kona Hema                 H. John Ahu

Kau                             William P. Fennel

Puna                            Henry J. Lyman

 

KAUAI.

 

Waimea me Niihau      E. Olmsted

Koloa                          Henry Blake

Lihue                           J.B. Hanaike

Kawaihau                    S. Kaiu

Hanalei                        W.E. Deverill

S.M. DAMON Kuhina Waiwa.

 

Oihana Waiwai, Iune 29, 1896

2605-2t

 

            I keia la, ua hookohuia aku o MR.  H.C. MEYERS i Notere no ka Lehuleu no ka Apana Hookolkolo Kaapuni Ekahi o ko Hawaii Pae Aina.   J.A. King  Kuhnia Kalaiaina Keena, Iune 20, 1896.   2605-3t

 

OLELO HOOLAHA O NA AINA AUPUNI

 

            Ke hoolahaia aku nei ma keia, e kuai kudala ia aku ana keia mau Apana Aina, ma Ponahawai ame Olaa, Hilo, Hawaii, ma ke keena o E. D. Baldwin, Hilo Hawaii, ma ka la 20 o Iulai, 1896, ma ka hora 12 awakea, malalo o noa olelo o ke Kanawai Aina o 1895 no na Kuleana ma ke Dala Kuike.  Apana Kahi i.

 

Helu waiho ai.                        Eka                              Kumu-Kuai Oi

1.  Ponahawai                         23                                $57.00

6.  Ponahawai                         53.5                             321.00

8.  Ponahawai                                    82.8                             82.80

9.  Ponahawai                         108.7                           217.40

12. Ponahawai                         15.5                             124.00

13. Ponahawai                         17                                124.00

17.  Ponahawai                       26.9                             188.60

14. Ponahawai                         46                                138.60

18.  Ponahawai                       33.4                             233.80

19.  Ponahawai                       46.9                             234.50

21.  Ponahawai                       19.5                             136.50

Hapa o ka Apana 6, Olaa.      25                                250.00

 

            Aole e ae ia kekahi mea e kuai a oi aku mamua o hookahi Apana, a o na poe kuai aina apau, he mea pono ia lakou ke loaa na mea i koiia no na poe noi malalo o ka Mahele VII o ke Kanawai Aina 1895.  

           

            Hookahi hapaha o ke kumukuai, kai koiia e hookaa mai mahope koke iho o ke kuai ana. 

 

            No na mea e pili ana i na kulana noho ana, mahiai, a pela aku, e loaa no ma ke keena o ka hope agena o na Aina Aupuni, Hilo, a i ole ia, ma ke Keena o na Aina Aupuni, Honolulu. 

 

J. F. Brown, Agena o na Aina Aupuni 2606-TD

 

KA Nupepauokoa

 

No ka Makahiki                      2.00

No Eono Mahina                    1.00

 

Kuike ka Rula

 

            O na Olelo Hooiaha a pau e hoouna ia @nai ana no ka Hooliaha maloko o keia Nupep@ e hoonna pu mai me ka auhau, a 'ua aole, aoh hookomo ia. 

 

HOOPUKAIA E KA

HAWAIIAN GAZETTE Co

C.G. BALLENTYNE, Luna Nui.

JOSEPH M. POEPOE, Lunahoo pono 'ono.

Honolulu, Oahu

 

PoaLIMA                   Ilulai 17, 1896

 

He Leo Hoomaikai Aloha.

 

            Ma kekahi wawhi o  ko makou pepa o keia la, e ike ai ko makou oe helu-helu, no na hana maikai i hanaia e ia i kela ohana iloko o ko lakou mau la pilikia. 

 

            Ke lana nei no ko makou manao, aole no e hoomaha ana, a a e hooki ana na keiki a na mikanele i kelia hana aloha waiwai nui iwaena o ka lahui Hawaii.  Aka, elke e ka nui o na hana maikai a ke kumu alakai o na Karistiano apau i hana ai mawaena o ka lahui Iudaio, pela no ka nui o na manao ino awahua i komo iloko o na alakai oia poe.  Aole name ia he ea e nalo ai ka lamaku o ke aloha Karisti-ano. 

 

Na Hale i Kapiliia me na Pohaku Hawaii

 

            Aole paa a makou au olelo e ae  e haawi aku ai no ka nani ame ka mai-kai o ka hanalia ana, ke kapiliia ana ame ke kukuliua ana o kekahi o ko kakou mau hale hiwahiwa o loko nei o ke kulanakauhale me na poohaku Ha-waii, o ka mahlo wale no.

            Aka nae, oiai makou e haawi ana i na mahalo ana no ia mau ano hale, he mea pono ia makou ke hoike aku i ke-ahi mau manao hoakaka i kupono loa ke laweia a noonoo, a nana ia hoi me ke akahele e ko kakou poe loea kukulu hale-pohaku.

            O ka makou wahi i makemake ai e kamailio aku, oai ke ano pohaku e hoohanaia nei no keia ano hana.  Ma-waena o na kanaka Hawaii, i ko lakou wa e makemake ai e loaa ona mau po-haku i na pohaku ano pukapuka, no-kamea, wahi a lakou he mau pohaku pa ole ia ka wa e wela ai i ke ahi; a e haalele loa ana lakou i na pohaku a-la me na pohaku paakiki, oia hoi, na pohaku a-la me na pohoaku paakiki, oia hoi, na pohaku pukapuka ole, oiai he mau pohaku pa lakou i ka wa e wela ai i ke ahi o ka imu.  Ua maa na kanaka Hawaii i keia mea.  Aole o lakou ma-kemake iki e komo kekahi oia ano pohaku iloko o na imu a lakou i hana ai, a ma na kapuahi paha a lakou i hoo-nohonoho ai.  I ka wa e pa ai kekahi o keia ano pohaku, mamuli o ka wela ana i ke ahi, e lele liilii ana ka apana i o a ia nei, elike no me ka lele liilii ana oia ano pohaku ma ka wa e hoo-pahu ia ana e ka pauda. 

            Nolaila, i ko makou ike a hoomaopopo ana hoi i keia mea, ua hapaiia mai la ko makou noonoo e olelo ae, ma ka ninau ana, Aole anei o keia mau po-haku Hawaii e hoohanai nei i keia wahe pohaku pa ia, a i ole, o kekahi paha oia ano pohaku, i komo iloko o ka papa o na pohaku pa i ike a i kamaaina ia e na kanaka Hawaii?

            Ina paha he poe pohaku pa wale no keia e hanaia mai nei ma kekahi o na hale pohaku nani o kakou nei, elike hoi me ka pa ana oia ano pohaku ma ka imu a na kanaka Hawaii, elike me ka makou i hoakaka Hawaii, elike me ka makou i hoakaka ae nei; alaila, aole anei he mea weliweli lua ole no kakou ke hoomaopopo iho i keia wa, no ka hopena e hoea mai ana ma kekahi wa pauahi nui iloko o keia kulanakauhale, a komoia pu hoi ko keia kulanakauhale iloko o ia popilikia?  Ina io he mau pohaku kiea o ke ano a makou e kuhikuhi nei, oia hoi, ma ka wa e wela ai i ke ahi, e poha ae anei a lele liilii i o a ia ne, aole anei he kumu hoopilikia mai ana ia i ke ola o na kanaka kinai ahi ame a poe apau e haawi ana i ka lakou mau kokua ana i mea e pakele ai ka hale e unuunuia ana iloko o ke okooko o ke ahi?

            Manao makou aole keia he ninau i kupono i ka hoohemahema wale ia, aka, e pono e huli koke ia aku ka hopena o ka oiaio a makou e khuikuhi aku nei.

 

Na Home Hookuonoono

 

            Aole paha he wa e ae, ma ka moolelo o ko Hawaii nei noho ana, ma ka mea hoi e pili ana i ka nui ame ka  lehu o na Apana aina lilii i haawiia ma ke kuai makeppono loa, elike me ko keia wa e nee nei.  Ua ike a ua  hoomaopopo makou, eia na haole mai na aina e mai ke kuai nui mai nei i na aina nunui mawaho aku nei o ke kulanakauhale a mahelehele ae la ma na apana aina lilii a kuai hou aku la, ma na kumukuai makepono i ka poe makemake aina.  Mawaena o keia poe, he opio Hawaii makaukau loa kekahi ma ia hana.  A ke ana nei oia ia hana, me ka holopono.

            Oiaia nae, e mahuahua nana na waiwai kalepa o keia ano mawaena o kakou nei, he mea pono loa i na kanaka Hawaii hemau wahi loaa uuku ka lakou, a i nele maoli hoi i na apana aina ponoi no lakou iho, ke hooikaika nui e kuai i keia mau apana aina i loaa ai na home noho.  O na malihini ia e hapuku ai nei i na aina o keia ano; a no keaha hoi na oiwi ponoi o ka aina, oia hoi na poe nele aina, e haha ole aku ai ma na meheu o keia poe malihini makaala?

            Nolaila, ke aipai nui nei makou i ko makou poe hoa o ke one oiwi, e haawi i na hoikaika ana e loaa on a home no ka oiwi iho.  Ae@@i halau hale pa ole ia e ka leo o ka mea, waiwai.  I pupu weuweu e auamo ole ana i na haawe o ka nohona kuapapanui a nei mea he hoolimalima.  Aka, i home ponioi no ka oiwi e noho ai me ka oluolu ame ka maikai.

            Aole nae keia i pili i na Hawaii e noho ana ma na wahi a ka lakou me ka maikai, oiai, o ka lakou mau loaa mahuahua, he home no ia no lakou.  No ka poe uuku o kahi loaa, oia ka makou e kauleo nei, e hea aku nei a e oloai aku nei.

 

Na Maka O Iapana ma Hawaii.

 

            Ua hoolaha ae kekahi o na nupepa Iapana oHonolulu nei, o ke kumu nui o ka hiki ana mai o Kauan Musu i Hawaii nei, oia no ka hakilo pono ana ame ka noii ana i na hana i oleloia ai, he mau hana ino lua ole ia a ke Aupuni Hawaii i hana aku ai i ka lahui Iapana e noho nei maanei.  Aka, o ka ke Kukokoa e hoike aku nei, me ke kanalua ole, oia keia.  " He huaki hakilo nohona aina io no keia a kela kanaka kalaiaina naauao o Iapana I hoea mai la."  Ke oni ka lahui Potugala ma ke kue ana i ka lahui Asia, nolaila, oni pu na kilo Aupuni O iapana.  Ua Kamailio mua aku makou no ke kulana o ka lahui awiiia ma Hawaii nei.  O ka nui o ka ike kalaiaina e paa ana ma na lima o ko kakou poe hookele Aupuni i keia wa o ia ka mea nana e hoopakele ae i ka waa Aupuni o Hawaii, e holo nei malalo o ka mana hoookele Aupuni Repubalika, mai kona  komo poo ana aku iloko o na poina nalu o na pilikia kala Aupuni kuwaho.   Aka, aole makou hopohop iki e loaa ana no ia Kauana Matsu o Iapana he mau hoakaka e hoopauia na manao kuhihewa iloko on a no ke ano o ka noho ana o kona mau hoa kanaka ma na kaiaulu o Hawaii nei, mai na alakai o ke Aupnie e noho nei i keia wa. 

 

 

Kuea no ka Mahele Aina o ke Awawa o Nuuanu.

 

            Aole paha makou e hewa, ammuli o ko makou hoike ana aku imua o ka lehuleu, a o ka oi loa aku hoi, imua o na poo Aupuni, ma ka olelo ana aku, he hana ku i ka nani ame ka hanohano ka weheia ana on a Kua elike me Ema Kuea, ame Kamaki Kuea, ma kekahi wahi kaawale ma uka ae nei o ka oawa o Nuuanu.  O kahi kupono loa a makou e manao nei kahua no keia hana, oia no kela wahi aina ane-moku mawaena o ke kahawai o Waolani, oia hoi kela apana aina mawaena o ke kawa o Waikahalulu ame ke kawa o Puehuehu.

 

            Ma ka hoomaopopop ana aia ka hapanui o na maka hanohano o keia kulanakauhale ma na ko a uka o ke Alanui Nuuanu, e hoomaka ana nae paha mai kai aku nei o ke Alanui Nuuanu ma Alanui Kula a pii i uka a hoea i Maemae.   Aole hoi oia wale, no aka, aia no mauka o Maemae, Pauoa, Kunawai, ame na wahi e ae he nui o keia oa wa kaulana o Oahu nei, he nui loa na kanak Hawaii kupono loa ke loaa ia lakou kahi e hiki ai ke hoohala i kekahi mau po mahina maikai, ma ka hoolohe ana i na leo mele maikai a ka Bana Hawaii o kakou nei. 

            Ina e moku loa ana ke alanui Kuakini a hoea i ke Alanui Puowaina a hanaia hoi a maikai, me ka loaa ana he Kuea maikai a nani ma keia wahi a makou i hoike ae la, alaila, e oi aku ana ke ohohia ia o na hele hoohala manawa ana ma keia Kuea i kno na Kuea e ae.

            No ka pomaikai o keia poe ka makou e koi nei he mea pono loa ke loaa on a Kuea  keia ano ma kahi a makou i hoike ae la; a o kahooliloia ana o kahi mau 'dala o ke Aupuni no ia hana, no keia pomaikai o ka lehulehu, aole ia he dala poho; aka he dala ia i lu ia no ka pono o ka lehulehu.

 

La Hoomanao a na Farani no Ka haule ana o ka Basetile

 

            O ka Poalua nei, la 14 o keia malama, he la hoomanao kulaia ia no na kanaka Farani, no ka haule ana o kekahi o na hale hookalakupua a weliweli loa o Farani, no ka haule ana o kekahi o na hale hookalakupua a weliweli loa o Farani i ka au kahiko. Oia ka halepaahao e hoopaaia ai na pio kalaiaina e na poo Aupuni o loko o ke Aupuni Moi o Frani.  O kela ame keia kanaka i hoohuoi wale ia, ma ke ano he kanaka ia e kue ana paha i ke Aupui Moi a i kekahi paha o kona mau luna koikoi, ua kiola koke ia oia iloko  keia halepaahao weliweli.  Elike me ka weli ia o ke Towera o Ladana i kona maula, ma Enalani, plea no ka Basetile ma Fraani.  O ka hoohiolo ia ana o keia hale paahao e ka inaina o na kanaka e haawi i ko lakou mau ola ponoi iho ma ka alana ana ae ia lakou ma ke kuahu o kekahi haunaele kuloko i mea e hoohioloia ai keia hale, a hoonohoia hoi ke anuu mua o ka halehia ana o ke Aupuni Oi, a ku ke kahua o ke Aupuni Repubalika ma Farani.

            Ma ke au e nohoalii ana o Kale V no Frani, oiai hoi o Hugo d' Aubriot he Meia (mayor) no ke kulanakauhale o Prisa, oia ka wa i hoomakaia ai ke kululuia ana o keia hale.  Na "meia" Hugo i hoonoho i ka pohaku mua o ua hale la ma ka la 22 o Aperila, ma ka makahinki 137- a o ua kanaka la nohoi lka paahao mua loa i hoomanalo ia ai ua hale la.  Ma ka la 14 o Iulai, 1789, oia hoi ka wa e nohoalii ao o Lui X$I ma Fraani, ua houluulu ae la he 12,000 kanaka i hoolako ia lakou iho me na mea kaua, e loaa ana ia lakou, a lele kaua aku la maluna o a koa kiai o nua hale la mahope iho hoi, o ka hoole ana o ke "Kiaaina" nana e kiai ana ua hale la, aole e hookuu i na pio elike me ke noi a ua poe la.  Ua hoomakai he kaua hahana, a ua ala mai la na kananka mai kela ame keia wahi mai o ke kulanakauhale a kaua aku la i na koa o ke Aupuni Moi.  He oiaio, ua lilo pio ua hale paaha weliweli la iloko o no lima o na kanaka makaainana, me ka nana ole ia ae o nei mea he "alii" e keia poe; a na lakou i hookuu i na poe paahao i hopaaia maloko o ua hale la.

            Ua manao kekahi poe, ua unuhiia ka huaolelo Bastile mai loko mai o ka huaolelo bastion,oia hoi, he papu; a manao hoi kekahi poe ua loaa ia huaolelo noioko mai o baster, o ke ano, e hooluolu, e hoomalielie, e hoo-na-na i ka inaina, i ka huhu a peia aku.  Ua manao i a mamuli o ka hoopaaia ana o kekahi kanak maloko o keia hale, e holuoluia ai ka manao o ke "alii."

            I ka wa e komo ai ke kanaka iloko nei o keia halepaahao, aole on a wahi manaolana i koe no ka pakele.  Malaila ia e paa ai a hiki i knoa make ana.  Ua ikeia ka ehaeha, ka walohia me ka poilikia o ka poe i paa maloko o keia hale, mamuli o na palapai a kekahi kanaka i kakau ai nona ka inoa o Danry, ma ka la 1 o Mei, 1762, i kakau aku ai ia M. de Junihae, ke "kiaaina" nana e kiai ana ua hale la, ma ka wa e nohalii ana o Kale XV, a peni ua palapala la; 

            E kuu Haku- He hoopau manawa wale no anei ka uwalo ana aku ia oe? Ua Haawi ia aku ke aloha i na holoholona; he kanaka hoi au.  O ka umikumamaha makahiki keia o kou mau nohona ehaeha; ke nonoi nei au ia oe e ae mai ia'u i elua hora i kela ame keia la, no ka hele holoholo ana maloko o ka mahinaai, a i ole hoi ia maluna o ka hale towera.  Ina hoi, e lilo ole ko'u nohona loihi iloko o ka eha eha, i mea e konoia aku ai oe no ka Ioaa ana mai ia'u o keia lokomaikai, alaila, e haawi mai no ia'u i ka'u e noi aku nei no ka pomaikai o ko'u mau maka.  Ke aneane nei au e makapo loa. 

            Eia mai he wahi opeope, a'u e poloai aku nei ia oe, e haawi aku oe i ka mea nana ia, no'u nei.  Ma o ke aloha la o ke Akua, e kuu Kaku, e aloha mai oe ia'u ke make nei au.

            O ka lua o kana palapaia ma ia la hookahi no, ua kakauia aku i kekahi wahine koikoi o ke aloalii o Farani, he wahine kuaaina ui ia i laweia mai e ka Moi Lui XV, a hoonohoia malalo o kana hanaiahuhu ana.  O kona inoa "aloalii" oia a Madame de Pompadour.  A penie ia palapala;  

            E ka Madame-Ina ua lilo, ka manao makee ikaikia a'u i hoike ai, i mea e pakele ai kou kino, i kumu nou e inaina ai, ke kiola aku nei au ia'u iho (ma ka uhane hoi) ma kou mau wawae a nonoi aku ia oe i wahi aloha, a nonoi pu aku i umi tausani kala ana mai, Ma o ke aloha la o ke Akua, e aloha mai oe ia'u.

            E loaa ana ia maloko nei, he wahi mea na'u i hana na ke Alii

            Eia au i keia wa i ka 14 o ko'u mau makahiki o ka hoopaahaoia ana. Ua nawaliwali loa ia au.  Ke manaoia i wa kupono loa e hoomahaia ai keia mau eheha o'u; eia ka wa kupono.  He aloha kai haawiia i na hewa apau; e hoopoinaia na mea apau o ka wa i hala i keia wa, a e kanuia hoi no ka wa mau loa; e aloha mai ia'u ia'u nei ka mea e pulama mau i kou pomaikai; a o ka'u panai, oia no ko'u pule mau ana aku i ke Akua e kau mai i kana hoopmaika hemolele maluna ou, ame kou ohana i aloha nui ia "bastile, ei 1, 1762."

            O keia ae la ke ano ame ka moolelo e pili ana i keia la hoomanao kiulaia o na kanaka Farani.

 

NUHOU KUWAHO

 

            Koena mai keel pule mai.  Ma Kekahi o na la hope o Iune aku nei, ua loaa iho la ka hale o kekahi kanaka nona ka inoa o John Seaman, ma ka Mokuaina o Wiseconnosina, i ke ahi uwila mai ka lewa mai, a make loa kana mau kaikamahine elua.  He 6 makahiki o kekahi a he 8 o kekahi.

            Ua hoopaa loa ae o Persidena Kalivalana i kana hoohiki naue ole, ma ka olelo ana;  "aole loa au e koho ia Makine-e.  Aole au e koho i kekahi paa balota Repubalika a i kahi kanaka e ae paha, in a no ia he hoahanau ponoi no'u in a nae e komo kona inoa maloko oia balota."

            Ma ka la 1 o Iluai nei, i make ai o Mrs. Harriet Beecher Stove ma kona wahi noho ma Hartford, Konetikuta, ma ka wa o kona make ana, e ku ana ma kona aoao o kona moe o Mrs. Isabella Beecher Hooker, kana kane, oia o Dr. Hooker, ame Harriet Stowe, he kaikamahine na ka mea i make, (Mrs. Harriet Beecher Stowe.) He wahine kaulana loa keia no Amerika ma ke kakau buke.  Na ia nei kakau i ka buke moolelo kaulana loa o ka hookauwa kuapaa ia ana o na negero ma ka hema, a ulu ai he kaua mawaena o na Mokuaina o ka Akau ame ka Hema.  Ke kaikuahine keia no Rev. Henry Ward Beecher (Hanale Wada Bika) kekahi o na haiolelo kaulana loa o ke ao nei.  Ka mea nona ka inoa i hea ia ai o Rev. M. Kuaea, "Ko Hawaii Hanele Wada Bika."

            Ma ke ahiahi o ka la 1 o Ulai, ua hoopuiwa loa ia na kanaka'o ke kulanakauhale o Winipega o ka okana aina o Manitoba ma Kanada i ka ikeia ana o kekahi baluna e lele kauaheahe ae ana i ka poiiu o ka lewa.  A ua hooho ae na kanaka me ka pioo nui, me ka manaoio la ana, oia no ka baluna huli welau akau, malalo o oka hookele ana o Prof. Andree.  Ma na la omak mua o Iune aku nei haalele aku ai ua Porfesa nei ia Norewai no Sptizbergen, kahi i manaoia ai mai laila aku oia e lele ai maluna o ka baluna no ke alahele i ka welau akau.

            Ma kekahi o na la omaka mua o Iulai nei, ua laweia aku la o Serafin Sierna, he kanaka opio kakauolelo noloko o kekahi halekuai, he 29 on a mau makahiki, ame Emiliano Puldo, he kanaka hana palaoa, he 22 on a mau makahiki, e na koa Sepania mai ko laua mau home aku, ma Jrnco, Mahele Aina o Havana, a hoea ma na palena owaho o ke kulanakauhale a kipuia iho ia e ua poe koa Sepania nei.

            Ua laualaha ae kekahi lono ma Parisa, ma ka la 1 o Iulai nei, ua makemake loa ka, o Claus Spreckels, e kukulu i oihana mahiko uala ulaula ma Kaleponi ae nei, ma ke klana oi aku ka nui i ko na mahi uala ko-paa oia ano, i ikeia ma na wahi e ae o ke ao nei.

            He logo kai laulaha ae ma ke kulanakauhale o Cairo, he elua mau bataliona koa Tureke ma Yeddah, i hoole i Crete, a pani ku ae la ia lakou iho maloko o kekahi luakini ATureke.  O ke kumu no ka loaa ole o ko lakou uku mai ka makahiki 1894 mai.

            Ua hoikeia he lono mai Sifilio mai, ua hoao ia e powa ke ola o ke Aliss (Sa) o Persia, ma Teberana.  Aole nae i holopno ka hana a ka lima koko, ua hopuia oia a paa.  He hoa aia noloko o ka Ahahui Malu a Babe Mohamedan. 

            Ua loaa mai nei ma Guatemala he mau ano i'a kupanaha loa.  Oia hoi, he (4) maka o kai'a.  He elua maluna iho o kahi mau maka elua.  Kupanaha no.  ma kekahi mau aina o Asia, ua ono loa ia na hua naonao.  Ma Siama, na ka poe waiwai wale no e ai na hua naonao.  Ke kalepa nui ia la keia hua naonao ma na aina akau o Europa.  E kupaia ana na hua naonao iloko o ka wai wela a loaa mai la he wai vinigaono loa.

            E kiko iho oe i wahi kiko eleele maluna o kekahi apana pepa me ka maka o ka penikala, a lawe ae oe i ka pohaku i manaoia he daimana a nana iho maluna o ia mea i ua kikoio eleele le, in a e ike oe, hookahi wale no kiko, alaila, he daimana io kela; aka, in a he lehulehu na kikio au e ike ana, alaila, aole ia he daimana.  Ina no oe e ike ana, ma keia nana ana, ua nahaha a kau kikiko ua kiko la, alaila, aole no ia he daimana oialo.  He mea ole ka nui o kona kumkuai.

 

            Ua oleloia he 80,000 ka nui o na ilo maloko o ke kulanakauhale o Parisa.  Ua like ia me 1 ilio na 30 kanaka e noho ana maloko o ua Kulanakauhale la. 

            He ekoul wale no sekona e lawe ia ai ka olelo, maloko o ka uwea olelo moe moana o ka Atelanika, mai kahi aoao o kahi aoao.

            Ua oleloia, ua oi aku ka waiwai io e loas ana i ke ole kino o ke kanaka, ma o ka ai ana la i ka maia, mamua o na hua ai e ae.   He pa-44 kona oi aku i ko ka uala, a he pa-131 manawa kona oi aku i ko ka huita.

            O ka aoao loihi loa o Enelani ame Sekotia, ma ka loa, he aneane 608 mile.

            Ua hoonoho hou ae o Barona Elemona de Rokekaila he hoolaupai kanaka ana ma ka aina o Palestina.  He lahui Iudaio keia.  O kahi i ku ai keia hana hoolaupai hoolaukanaka hou, aiai ma Galilaia, aole no i kaawale loa mai Damaseko mai. He 3,000 eka aina ma ia wahi, i lako pono i na wai puna a me na wai hoomoeia mai ka muliwai mai o Ioredane.  E hoomake mua ia ana ka nohoia ana o nei wahi e na kanaka mahiai kino oolea, h 50 ka nui.

 

HUAKAI POKOLE I KOOLAU

 

He Moolelo Lealea no ke Daimana

 

NA WAHINE NOHO ANU O NUUANU

           

Kahi i Hanaia ai ke Kanaka mua loa o Hawaii nei

           

            e kuu Kuokoa 'maikai; Ma ka Poalima aku nei o kela pule, hora 6 a oi o ke kakahiaka, haalele iho la kou mea kakau i ke kulanakauhale o honolulu nei a kamoe aku la kana huakai no Koolaupoko ae nei.  Ia'u i pii @ku ai me ko'u mau hoa a hoea i kahi o ka Moiwahinie Ema, ma uka o Nuuanu, a o ka hopena no paha ia o na kauhale e ikeia ana ma ke alanui. 

            KA MOOLELO O KE DAIMANA. 

            Ia wa kamaillio mai la kekalii o ko'u mau hoa ia'u.  "e nana aku oe i kela oawa e huli mai la ma kela aoao o ka pali."  Nana io aku la au ma ka huli ma Waikiki o ke oawa o Nuuanu a makou e pii nei a ike aku la au he wahi kuono pali wai-hi ia.   Alaila, hoomau mai la ko'u hoa i ke kamailio ana.

 

            "O ka inoa o kela awawa, o Lulumahu.   Aohe nae au i ike i ke kumu i kapai ai pela.  Aka, no kela awawa nae kekahi moolelo lealea loa a'u i lohe ai, no ka loaa ana o kekahi daimana ma keia awawa. 

            "Ma ka wa no e ola ana o Kauikeaouli (Kamehameha III), ka mea nona kela hale pohaku kahiko e ku mai la. " 

            Kuhikuhi mai la oia ia'u ia hale, ike aku la au e ku mai ana ma kahi aneane kokoke i kahi o ke alanui a makou e pii aku nei.   He wahi ano ahua ia.  Alaila, hoomau mai la oia i ka olelo ana.

                        'He kanaka wale no ko keia mau wahi au e ike aku nei.  O ka hana maa mau a na keiki o keia wahi iloko o ia mau la, oia ka pii ana i keia awawa ma ka wa o ka pau ana ae o ke kula i ka auina la, i ka lawaia oopu, opae, ame ka auau nohoi.   Mawaena o keia puulu kamalii e pii ai i keia wahi, he wahi keiki ano lolo kekahi. Aia kona hale ma kela aoao."

            Kuhikuhi mai ia ua hoa nei o'u i kekahi wahi ma ka aoao ma Ewa o kahi a makou e hele nei.

            'Eia nae ka mea kupanaha, e hele ana keia puuiu kamalii a hoea i kahi maa mau e lawaia ia ai a e auau ai hoi, noho iho la na kamalii e ae apau.  O keia wahi keiki ano lolo hoi, e pii ana oia ma ka pali, wai-hi mai lalo aku nei a hoea ilua.  Aia ma ia wahi he ponahwaia nui a maikai.  I ka hoi ana mai o ua wahi keiki nei, ua hele kana wahi a-pa-hu lauhala a piha pono i ka oopu ame ka opae.   I na wa apau a keia wahi keiki e pii ai i nei wahi a hoi aku i kauhale, e hoi mau ana no oia me ka i'a (oopu ame opae) I kekahi kakahiaka nae, olelo aku la ua wahi keiki nei i kona mau makua, e kii lakou i a i'a nui ana, aia iloko o ka wai.   He i'a ia e lawa ai lakou ma ka ai ana no kekahi wa loihi.  aka, aole hoolohe mai o na makua o ua wahi keiki la i kana mau olelo.  A hele no ua wahi keiki nei i kahi ana e hele mau nohoi ke koi i na makua e kii lakou i ka i'a nui ana.  No ka uluhua loa o na makua o ua wahi keiki la i kana koi, ua ae laua e hele pu me ua wahi keiki nei.  O eia la nohoi a lakou i pii ai, he la ia i nui ai ka poe i pii no ua awawa nei o Lulumahu.

            "I ka hiki ana o ua poe nei i kahi mau, ua pii aku la ua wahi keiki nei ma ka pali wai-hi no ana i maa mau ai ka pii ana.  Kau aku la oia iluna o kahi ana e lawaia ai.  I ka hala ana o kekahi manawa,, ike aku la na mea apau i ka ale mai o oka wai o luna; aole nooi i liuliu iho, ua nui loa mai la ke kahe ana mai a ka wai, a ikeia aku la ke poo o ua wahi keiki nei e oni mai ana.  Oaiai nohoi na mea apau e haka pono ana ko lakou mau maka iluna o kahi a ua wahi keiki nei e kulou ana, ike aku la lakou i ke poo o kekahi moo. 

            "I kela wa i pili ihoai ka hanu o na mea apau i ka ua mea o ka makau ame ka weliweli; aohe puai leo.  O ka makuahine nae o ua wahi keiki la kai kahea aku.

            "E! E! Waihoia ko i'a!!! Hoi ma hoi mai oe."

            "Aole nae hoolohe mai o ua wahi keiki la, hoomau no ia i ka hooikaika ana hapai mai i ua i'a nui nei ana haule mai i ka pali wai-hi.  A ua noke aku la hoi ka makuahine, ka makuakane ame na poe e ae i ka huhu inoino iaia.  Na keia mau leo papa o kona mau makua a pela hoi me ko kekahi poe e ae, ua haalele iho la oia i ka hapai ana mai  ua i'a ni nei ana, a hoi ma la, a--."

            I kela wa ininau aku ai kou mea kakau i ko'u hoa e noke mai nei ke kaka:

            "Aia ka hoi i hea ke daimana au i olelo mai nei he daimana ka mea i laa ma keia wahi."

            "E hoomanawanui iki oe, a e hoea aku no ka'u hoike ana ia oe i kahi o ke daimana.  I ka hoi ana mai o ua wahi keiki nei a loaa namakua, ua hoi loa mai la lakou no kauhele, a huli noi pu mai la noho me na kanaka.  Ua wawa loa ia ae ia keia mea kupaianaha i ikeia me keia wahi apau.  I kekahi kakahiaka ae, olelo hou aku nei ua wahi keiki nei i na makua---

            "E! E kii ana uau i kuu ipukukui makan.  He makana ka ka'u aia no i kela wahi o kuu i'a nui. "

            "Ua huhu loa na makua iaia, aole ae e hookuu.  Ua papa loa ia oia, aole e hele.  Aka, ua holo malu nae ua wahi keiki la, hui aku la me na keiki e ae, a ii hou no i keia wahi.   Hele no ua puulu kamalii nei a hoea no i kahi mau e auau ia ai e lakou, noo ka nui o na keiki, a o ua wahi keiki eepa nei hoi pii aku la no ia ma kahi maa mau iaia i ka pii ana.  Oaiaia ia e pii ana, a kokoke e aku aku iluna, hoea aku ana na makua, me ka huhu ame ka inaina, aole nae hiki ke hana aku, ua kau loa aku la kela iluna. 

            "A hala wa loihi, hoi mai ana ua wahi keiki nei ahoea ilalo.  eie @@@@ la ia a haawi mai la i ka makuahin@@@

i kekahi pohiku hulailali, me ka @@@@ pu ana mai hoi.

            "aohe kuu i'a O ka'u ea @@@ ka loaa ana aku nei ma kahi a ua  @@@ la a'u e moe mau ai. "

            "Aole i hoomaopopo ia ke ano o @@@ pohhaku uialilali a ua wahi keiki @@@ i haawai mai ai i kona makuahine.  Aole hokahi mea i ike i ke ano o ia pohaku.  Ua hoihoi ia a hiki i ka hale, ua Kap@@wale ia aku no ma kuono.  I ka po ana iho, ua ikeia kona a ana mai me he ipukukui la.   Nolaila, ua kii hou ia aku nei a hoihoi ia mai ia a waenakonu o ka hale, a lilo iho la ia he ipukuku; no ka hale o ua wahi Keiki eepa @@@@ He elua pule okoa o ka ana o ua pohaku nei iloko o ka hale o keia @@@@ i kela ame keia po, me ka makaikai @@@ ia e na mea apau; ala hoi, i kekahi @@@ ua hoi mai o Kauikeaouli i uka nei e noho ai, a malalo o kana kuoha ua kii ia ua pohaku nei a lawe ia @@@ Alii nei.  Aole nae i liuliu mahope @@@@ make iho la ua Alii la i ka la 14 o @kemaba, 1853.  A ua oleloia i make @@@ i ka lawe ana i keia pohaku a i loaa @@ i kela wahi keiki ano eepa mai ka @@@ mai.  Ua hoomaopopoia ae la e na @@@ apau o uka nei, he daimana ua @@@@ nei i loaa ai

            "o keia kau'u i lohe ai no ka @@@ pili ana i ka loaa ana o ke daimna@@@@ kela awawa o Lulumahu.  A ua @@@@ o kela moo no i ikeia ai ma ia @@@ o ia no ka moo nana i kahea i ka @@@@ kaluaia ai i Koolau a laweia @@@@ @@@@ honolulu i mea kookupu na ke @@@ oia keia: 

            "Ke hele ae nei okou!"

            "Ae ae nei ua @@@ nei iloko @@ @@ opeope----" Ae ---- ke hele aku nei 222 kou i ka auwe aina o lakou nei. 

            Eia ka hewa, aole i paa ia @@@@ ia'u"

 

Ua Haalele mai keia ola a Sam. Ben Horner o Kealia Kauai.

 

E ka Nupepa Kuokoa e:

 

            Aloha oe: -- Aia ma ka la 4 o lulai oia hoi ka poaono, oia hoi ka la @@@@ na haole ua hoea mai la o Sam Ben Horner ame kana alii Eva Mrs. S Horner i ko makou home ma kahi o @@ Gockia kakahiaka me ko laua oie @@ maikai me ka manaolana ole eia @@@@ pilikia e hahai aku ana mahope o laua.  Ua hooluana iki iho la ua Sam Ben Horner nei no kekahi mau miute @@@ kole a kamoe aku la kona alahele no kana wahi i manao ai e hele i kona makemake, a hala aku nei ia mai la manawa ana i hele ai a hiki i na hora ahiahi o ia paha ka hora 7 P.om @@ kona wa i hoea mai ai i ka hale kahi hoi ana i haalele mua ai,  huipu iho la me kana wahine no ka manawa @loa.  Aole nae i liuliu ia noho ana iho me ka pua ole no o ka manao hele aka, no ka lilo e ana o kona lio o koa wa no ia i hahai aku ai ma ka hope o kona ilio, a nalo aku la ola me ka ike ole ia o kona hele ana, oiai hoi ka pouli e aaki paa ana i ka houa e pouli ana hoi ka lewa me na ao e @@@@ kuma e hiki ole ai ke ike aku i kahi mea e hele ana ma ke alanui.

            Hala aku ia ua Sam Ben Horner ni mamli o kona manao eia no kana wahine ke kali nei me ka manaolana no hoi, e hele nana no ia a hoi mai a i ole ia hoi ua hoi no la i ko laua wahi, he mea maa mau no ia ia laua kona heie no a hoi i kona home, eia no kana alii eva ke kakali nei no kona hoi mai no ka pau ole no o ka manao o ka wahine ua hoouna aku la oia ia Ekekiela e huli aku ia Sam Ben Horner a @@@@ e loaa ai, i ka hele ano o ke kanaka e huli a hiki i Kealia, aohe mea i @@@ aku ma kana huli ana; ua hoi mai oia me ka nele pu no hoi, a hoike mai la i ka wahinie aole he kanaka i loaa @@@ ma kana hele ana; pau ae i ka manao o ka wahine no ka hoi no ka mea, aole i hoi mai kana kane e hoi pu ai laua.   Ala pu iho nei no makou ia po no I kali ana hoi a hiki i na @@@ o ke a moe, haule iho nei makou @@@@ maikai no koa makou moe ana a hi wale i na hora o ke ao, ua hoopuiw@ ia mai la ko makou mau noonoo ia @@ nawa  i ka pa-e ana mai he leo e kah ana penei:  Aia la ihea o Ben ma ka i moe ai, ia wa ua puoho koke ae no o Mrs. S. Horner a pane aku ia ke kanaka i kahea mai ai oia o Kea hao, eia ka lio o olua eia iloko o auwai kahi i ku ai, ia manawa ua la ia mai la ka lio a ike aku la ka @@ i ka lio aole hoi o Sam Ben Horner kahu.  Hoihoi ia aku la ka lio i ka I hoki, huli aku nei hoi ka wahine kahi o ka lio i ku ai, ike aku nei i kahi i ku ai mauka o ka uwapo ia hookolo hou aku nei ka wahine ma aoao makai aole no i liuliu la hele @@@ leo o ka wahine i po-ha mai ai he uwe penei:  Auwe! ua make o Ben ua make o Ben!  aia ka wahine ke o mai la me ka uwe a ia wa ua holo i aku la na mea apau ma kahi o ka i po-ha mai ai, a hoea aku nei, ike la na mea a pau ua make o Ben @@@@ o ka auwai, ilalo ke poo ilua na @@ wae, hapa ia ae nei e na lima kokua ana i ka hiki mai o ka Makai Nui ame o ke Aupuni.  Puka mai nei ke kaa@@ kahi o Kalaweola, ilaila kahi i Waiho @@ a hiki mai na makai ame ka Lunakanawai Cas Blake, ke Kauka ame na jure, ia wa ua noho ka aha no ka nika mea i make, ua ninau @@ ia ka wahine, ame kekahi mau hoike eikolu a o ka pau no ia o na hana a ua @@@ ia na hana o ka la, a ma @@@@@@@ ua maneleia kona kino lep @@@@@ mau. 

            Ua lawa ka'u hoike no ka mea e @@@ ana i ka make ana o keia makamaka ame ka wahine ame @@ laua @@@ i hooneleia i ka makua ole, ke aloha a na ke Akua e hoomama ia laua. 

            Owau iho no.

                        J.W. K.  Kapololu

Halaula, Keala, Kauai, July 9. 1896

 

            E na makamaka âme na hoaloha o ko makou hoaloha G. W. Gualaku e hoomanao oukou he mau paona walu bata kuhikuhinia kana e kuai mai ana i ka lehulehu, me ka makepono.   Nolaila, e kipa ae e ike iaia ma kona hale oihana kalepa ma kahi kokoke i ka hale makeke o Ulakoheo mamua ma Alanui Maunakea.