Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 29, 17 July 1896 — HUAKAI POKOLE I KOOLAU. He Moolelo Lealea no ke Daimana. NA WAHINE NOHO ANU O NUUANU Kahi i Hanaia ai ke Kanaka mua loa o Hawaii nei. [ARTICLE]

HUAKAI POKOLE I KOOLAU.

He Moolelo Lealea no ke Daimana.

NA WAHINE NOHO ANU O NUU ANU

Kahi i Hanaia ai ke Kanaka mua loa o Hawaii nei.

E kuu Kuokoa maikai: —Ma ka Poalima aku nei o kela pule, hora 6 a oi o ke kakahiaka. haalele iho la kou mea kakau i ke kulanakauliale o Honolulu nei a kamoe aku la kana huakai no Koolaupoko ae nei. la'u i pii kku ai me ko'u mau hoa a hoea i kahi o ka Moiwahine Ema, ma uka o Nuuanu, a o ka hopena no paha ia o na kauhale e ikeia ana ma ke alanui. KA MOOLELO O KE DAIMANA. Ia wa kamailio mai la kekalii o' ko'u mau hoa ia'u. "E nana aku oe i kela oawa e huli mai la ma leela aoao o ka pali." Nana io aku la au ma ka huli ma Waikiki o ke oawa, o Nuuanu a makou e pii nei. a ike aku la au lie wahi kuono paii wai-hi ia. Alaila, hoomau mai la ko'u hoa i ke kamailio ana. "O ka inoa o kela awawa, o Lulumahu. Aohe nae au i ike i ke kumu i kapaia ai pela. Aka, no keia awawa nae kekahi moolelo leaiea loa a'u i lohe ai, no ka loaa ana o kekahi daimana ma keia awawa. "Ma ka wa no e ola ana o Kauikeaouli (Kamehameha III), ka mea nona kela hale pohaku kahiko e ku mai la." Kuhikuhi mai la oia ia'u ia hale, a ike aku la au e ku mai ana ma kahi aneane kokoke i kahi o ke alanui a makou e pii aku nei. He wahi ano ahua ia. Alaila, hoomau mai la oia i ka olelo ana. "He kanaka wale no ko keia mau wahi au e ike aku nei. O ka hana maa mau a na keiki o keia wahi iloko 0 ia mau la, oia ka pii ana i kela awawa ma ka wa o ka pau ana ae o ke kula 1 ka auina la, i ka lawaia oopu, opae, ame ka auau nohoi. Mawaena o keia puulu kamalii e pii ai i keia wahi, he wahi keiki ano 1010 kekahi. Aia kona hale ma kela aoao." Kuhikuhi mai la ua hoa nei o'u i kekahi wahi ma ka aoao ma Ewa o kahi a makou e hele nei. "Eia nae ka mea kupanaha, e hele ana keia puulu kamalii a hoea i kahi maa mau e lawaia ia ai a e auau ai hoi, noho iho la na kamalii e ae apau. 0 keia wahi keiki ano 1010 hoi, e pii ana oia ma ka pali, wai-hi, mai lalo aku nei a hoea iluna. Aia ma ia wahi he ponahawai nui a maikai. Ika hoi ana mai o ua wahi keiki nei, ua hele kana wahi a-pa-hu lauhala a piha pono i ka oopu ame ka opae. I na wa apau a keia wahi keiki e pii ai i nei wahi a hoi aku i kauhale, e lioi mau ana no oia me ka i'a (oopu ame opae).l kekahi kakahialia nae, olelo aku la ua wahi keiki nei i kona mau makua, e kii lakou i ka i'a nui ana, aia iloko o ka wai. He i'a ia e lawa ai lakou ma ka ai ana no kekahi wa loihi. Aka, aol'e hoolohe mai o na makua o ua wahi keiki ia i kana mau olelo. A hele no ua wahi keiki nei i kahi ana e hele mau ai a hoi aku no me ka i'a; a o kana hana mau nohoi ke koi i na makua e kii lakou i ka i'a nui ana. No ka uluhua loa o na makua o ua wahi keiki la i kana koi, ua ae laua e hele pu me ua wahi keiki nei. O keia la nohoi a lakou i pii ai, he la ia i nui ai ka poe i pii no ua awawa nei o Lulumahu.

"I ka l-.iki ana o ua poe nei i kahi . mau, ' ii aku la ua wahi keiki nei ma ka pc.li wai-hi no ana i maa mau • ai i ka pii ana. Kau aku la oia iluna l o kahi ana e lawaia ai. I ka hala ana 0 kekahi manawa,, ike aku la na mea apau i ka ale mai o ka wai o luna; aole nohoi i liuliu iho, ua nui loa mai la ke kahe ana mai a ka wai, a ikeia aku , la ke poo o ua wahi keiki nei e oni mai j ana. Oiai nohoi na mea apau e haka pono ana ko lakou mau maka iluna o kahi a ua wahi keiki nei e kulou ana, | ike aku la lakou i ke poo o kekahi moo. "I kela wa i pili iho ai ka hanu o na 1 mea apau i ka ua mea o ka makau j kme ka weliweli; aohe puai leo. O ka makuahine nae o ua wahi keiki la kai j kahea aku, ! ' "E! E! Waihoia ko i'a!! Hoi mai— | hoi mai oe.' " j "Aole nae hoolohe mai o ua wahi j keiki la, hoomau no ia i ka hooikaika ! ana e hapai mai i ua i'a nui nei ana a ( haule mai i ka pali wai-hi. A ua noke j aku la hoi ka makuahine, ka makuakane ame na poe e ae i ka huhu inoino iaia. Na keia mau leo papa o kona j mau makua a pela hoi me ko kekahi poe e ae, ua haalele iho la oia i ka hapai ana mai i ua i'a nui nei ana, a hoi mai la, a—" * I kela wa i ninau aku ai kou mea kakau i ko'u hōa e noke mai nei i ke keaka: "Aia ka hoi i hea ke daimana au i olelo mai nei he daimana ka mea i loaa ma keia wahi." "E hoomanawanui iki oe, a e hoea aku no ka'u hoike ana ia oe i kahi o ke daimana. I ka hoi ana mai o ua wahi keiki nei a loaa na makua, ua hoi loa mai la lakou no kauhale, a huli hoi pu mai la nohoi me na kanaka. Ua wawa loa ia ae la keia mea kupaianaha 1 ikeia me keia wahi apau. I kekahi kakahiaka ae, olelo hou aku nei ua v.*ahl keiki nei i na makua — '"E! E kii ana au i kuu ipukukui makana. He makana I:a, ka'u aia no i kela wahi o kuu i*a nui.' " "Ua huhu loa na makua iaia, aole ae e hookuu. Ua papa loa ia oia, aole e hele. Aka, ua holo malu nae ua wahi keiki la, hui aku la me na keiki e ae, a pii hou no i keia wahi. Hele no ua puulu kamalii nei a hoea no i kahi mau e auau ia ai e lakou, noho ka nui o na keiki, a o ua wahi keiki eepa nei ho:, pii aku la no ia ma kahi maa mau iaia i ka pii ana. Oiai ia e pii ana, a kokoke e kau aku iluna, hoea aku ana na makua, me ka huhu ame ka inaina, aole nae hiki ke hana aku, ua kau loa aku la kela iluna. "A hala he wa loihi, hoi mai ana ua

wahi keiki nei a hoea ilalo. Hri t > t llii; la ia a haawi mai la i ka makuuh,:.. i kekahi pohaku hulalilali, me ka o!. , pu ana mai hoi. ' "Aohe kuu i'a. O ka'u mea ka loaa ana aku nei ma kahi a ua la a'u e moe mau ai.'" "Aole i hoomaopopo ia ke ano o k,; pohaku hulalilali a ua wahi koiki r„... i haawi mai ai i kona makuahine. Ao!-> hokahi mea i ike i ke ano o ia pohaku Ua hoihoi ia a hiki i ka hale, ua kapa. wale ia aku no ma kuono. Ika po an a iho. ua ikeia kona a ana mai, nip h,. ipukukui la. Nolaila, ua kii hou u aku nei a hoihoi ia mai la a waenakonu 0 ka hale, a lilo iho la ia he ipukuku: no ka hale o ua wahi keiki eepa r.. i He elua pule okoa o ka a ana o ua p. .. haku nei iloko o ka hale o keia p.,... 1 kela ame keia po, me ka makaikai n-n ia e na mea apau; aia hoi, i kekahi i.> ua hoi mai o Kauikeaouli i uka m i noho ai, a malalo o kana kauoha iu kii ia ua pohaku nei a lawe ia t i U Alii nei. Aole nae i liuliu mahopo īln. make iho la ua Alii la i ka la I.' o I».kemaha, 1853. Aua oleloia i niak. a i ka lawe ana i kela pohaku a i loa.\ a: i kela wahi keiki ano eepa mai ka mai. Ua hoomaopopoia ac la oua . apau o uka nei, he eiaimana ua poh.ii - t nei i loaa ai. "O keia ka'u i lohe ai no k:» nn-. piii ana i ka loaa ana o ke eiaimana :: i kela awawa o Lulumahu. Aua o kela moo no i ikeia ai ma ia u o ia no ka moo nana i kahea i ka i: kaluj\ia ai i Koolau a laweia niai i: i Honolulu i mea hookupu na kv \,;. Oia keia: "'Ke hele ae nei oukou! " "'Ae ae nei ua ilio nei iloko k :l opeope—" 'Ae ke hele aku m i kou i ka auwe aina o lakou nri: "Eia ka hewa, aole i paa ia nv>.> ia'u" (Aole i i'au