Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 29, 17 July 1896 — Moolelo Hawaii Kumuhonua [ARTICLE]

Moolelo Hawaii Kumuhonua

Hoomakankauia e Z Kalal (Makva) i make, a i hoononopono hou ia e kana keiki e O. Z. W. Kakii [opio )

I Hoakaka pokole:—He nui.no na moolelo Hawaii i hoopukaia ma na nupepa, a ua kulike ma kekahi a kaawale ma kekahi; pela no me na moo-akua, kulike ma kekahi a okoa no ma kekahi; pela nohoi me na papa kahuna, ame na mea like. O ka hoike ana o kekahi moolelo, mai ia Kane mai, Ku ame Lono; ka kekahi hoi, mai ia Paele (w) mai me Kumulipo (k); kekahi hoi, mai ia Haumea me Namakaokahai, Kahoalii ame Pele, Waiololi (k) me Waiolola (w), a pela aku. E hoomaka ana ia mau moolelo mai ka loaa ana o ka Lani me ka honua a hoea i na kanaka me kakou nei; a he okoa no hoi keia. Aole no nae ia he mea haohao, oiai o ka buke i kakauia ai ko kakou mau moolelo mai ka po mai, maloko no ia o ka papa o ka naau o ko kakou mau kupuna i moe aku, e hai ana i na keiki ame na moopuna, a o na keiki hoi i ka lakou mau keiki aku, a pela mau mai ka nee ana a hookui me ke au-palapala, a na ko kakou poe naauao i kakau iho ma na huke i pono no na hanauna hou e naue nei. Ua kulike no ia me ka moolelo o na aupuni pakahi o ka honua nei i ka wa aole palapala; a mahope mai iloko o ke aupalapala, ua kakauia ma na buke i paewa liilii. alaila, i ka noho ana o kekahi ahakuka, ua kiolaia na wahi paewa liilii, hoopololei iho la a moe-kahi, hoolilo iho la i moolelo oiaio no ia aina; aka, aole pela ko kakou. Elike me ka nui o ka loaa i kekahi, pela oia e hoopuka ai, me ka hoohui ole i mau hoa kuka, alaila, kiola na wahi paewa liilii, a hoopololei ma ke ano nui. Ke puka nei keia moolelo mai ka Pukuiakuanuiakea, o ia no o Kanenuiakea, Kunuiakea me Lononuiakea; a o ka wahine hookahi hoi oia no o Kahulikahelanuiakea, o kona inoa piha 0 Kahulikahela-o-konouli-ohu-pano-pano-puhoho. Mailoko mai o lakou nei ka moo-akua, ka Honua-Lani me ko laua mau mea i piha 'ai. I ka wa 1 hanauia mai ai ka Honua-Lani, ua kapaia o Kanenuiakea o Paunuiakeahana; o Kunuiakea hoi o Paunuiakeaipili; o Lononuiakea o Paunuiakeainio, oia no ka uhane o ka mana me ka ikaika. Ua lawa paha keia hoakaka ana, a na ka moolelo e hai mai. MAHELE MUA. MOKUNA I. 0 ke kilohana o ka mana ame ka ikaika oia no ka Pukuiakuanuiakea, a ua kapaia ma ka olelo a kanaka he kane; ao Kahulikahelanuiakea ka hoapili aloha hookahi o ka Pukuiakua, ua kapaia no ma ka olelo a kanaka he wahine na ka Pukuiakua. O ka lev/a lipolipo a ka ohu panopano e aaki paa mau ia ana e ka pouli, a o ka puhoho neoneo mehameha loa me ka mole ole ke halii mau ana me ka pau ole, o ke kino no ia o ua wahine akua la, e waiho kahela ana kona alo iluna imua pono o ke alo ihiihi hemolele o Kapukuiakua (k); nana iho la na maka o ua Pukuiakua la i ua wahine la, i kona waiho kahela ana me ka lamalamahiv/alani, he ui a he nani polohiwa mania; ua aloha iho la oia me ka makemake nui, alaila, lele aku la oia a moe iho la i ua wahine la, a lilo ae la he kane na ka wahine, a he wahine hoi na ke kane, a pilialoha man iho la no ka mau loa. Ua hapai ua wahine la a hanau mai la i na keiki, o ka Lauakua, Mano-akua, Kini-akua, Lehuakua, Kaoo-akua, Puali-akua. a hoea aku i ka Pukuiakuanuiakea ana no ka wa pau ole.

E oili ana mai ka opu mai a hoi hou aku no i ka opu o Kakulikahelanuiakea, e puka ana mai ka mole mai a hoi hou aku no i ka mole, mai ke kumu mai a pelu hou no iloko o ke kumu. mai ka hookumu mai a hoi hou aku no i ka hookumu. E kahuli ana ka hoomaka ana i hookumu, a e lilo ana keia hookumu ana i welelau. Ua kahuli a kahela ke kumu i welelau, a hoi hou aku no ilokp o Kahulikahelnuiakea i kumu. E kaapuni ana ka hoomaka ana i welelau, a e lilo iho ana na welelau i mau hoomaka ana. O ke kumu i hoomaka ai, e lilo ana ia i welelau, a no kekahi wa mai, ua kahuli o welelau i kumu, a no kahi wa hou aku, e hanau mai welelau i kumu. No ka mea, he nui akea o Pukuiakua (k), a he hohonu lipolipo palena ole o Kahulikahelanuiakea (w). KUAUHAU AKUA ME KA HANAU ANA MAI KA PO MAī. Anuu Akahi. l—Pukuiakuanuiakea (k) aoaa (moe) ia Ui Kaliulikahelanuiakea wahine o Kahulikahelaokonouliohupanopanopuhoho no ia, hanau o Ulikahelanuiakea (w), o Auikahuliowelakahomia no ia. Pukuiakua (k) aoaa-pua ia. Ulinuiakea (w), hanau o Ulunuiakea (w), o Auikahuliolelokalani no | 3—Pukuiakua (k) aoaa-ula ia Ulunuiakea (w),hanau o Nuunuiakea (w), o Auikukaiakalalipo no ia. 4 —Pukuiakua (k) aoaa-hiwa ia Nuunuiakea (w), hanau o Kilonuiakea (w), o Anomakaliikapo no ia. s—Pukuiakea (k) aoaa-ku ia Kilonuiakea, hanau o Milunuiakea (w), o Kumupoliokalaokumupolipokapo no ia. 6 —Pukuiakua (k) aoaa-nio ia Milunuiakea (w), hanau o Wehikunuiakea (k), o Kanehoanoaliinuiakea no ia; hanau o Haunuiakea (w) (Ea panopano). Anuu Elua. 7 —Pukuiakuanuiakea (k) aoaa-papa ia Haunuiakea (w) hanau oHaumeanuiaakea (w), o Hinapuhihimea no ia. B—Pukuiakua (k) aoaa-pio ia Haumeanuiakea (w) hanau o Waliinuu (w), o Walinuupuahihimea no ia: Kalainuiakea (k), Kalaipuahihimea no ia; o Humunuiakea (k), o Kikinuiakea. o Punuiakea (k), o Makaliinuiakea, o Uluhihimea (k), o Ulimanamanamea, (w). Pukuiakua (k) meoa ia Haumeanuiakea (w) hanau o Haumeakuohanuiakea (w); o Haumeapopolomea (w), o Haumeapoloul&. (w), o Haumeakikinui (w), o Kaneihomea (k), o Kanepulumea (k). v

10—Pukuiakua (k) ia Kahulikahelanuiakea (w), hanau o Hikupolohiwamea (k), o Kaunaoahihimea (k), o Kanaloanuiakea (k). o Poloanuiakea (k), o Ukilinuiakea (k), o Malumalunuiakea (k), o Pipanuiakea (k), o Kohinuiakea (k), oia no Kalaihonuamea (k); o Pelelapakunuiakea (k), oia no o Pelehonuamea (k). 11—Pukuiakua (k) ia Kahulikahelanuiakea (w), hanau o Hinakaalewalewa (w), oia no o Haumeahihiulinuiakea; o Aoakilipomea (w) oia no o Heeuliulinuiakea; o Ulinapenape (w), (Milu akolu keia); o Milukaanaluakapomea (w) (Milu alua keia); o Lonomaluakapo (k); o Lonoapuakaunuiakea (k), o Lonokilolookooko (k), o Kupipaeaeanuiakea (k) ,o Kuwahailo (k). Anuu Akolu. 12 —O Hikupolohiwamea (k) ia Hinakaalewalewa (w) hanau o Kauakahi (k), o Iwokuhihilaumania (k), o Alomakulukul (k), o Pepemahinauli (k) me (w); o Kumoana-apiipii-nuiakea (k), o Huluikaapuniinaina (k) me (w); o Nunumealele (k) me (w). 13 —Pipanuiakea (k) ia Walinuupuahihimea (w) hanau o Walipakakunuiakea (w), oia o Walimanoanoa; o Wawakanuu (w), o Nioniolokenahunaliu (w), o Manaikeoeoe (v/), o Hookekupehumaoaoa (w), o Mahehamahuhakepinuiakea (w), o Kekuakukekumai (w) o Hinuiakea (w), o Hamamakuolo (w), o Hooukaukauuiakea (w), o Anowalemaianakapopaunuiakea (w), o Mehamehakaliliomanonuiakea (w), o Naluheeheekalelekunuiakea (w). O Nanawaleanapikonuiakea (w), o Olepekekueloeloupelunuiakea (w), o Wehekukuenanuiakea (w), o Kipikumaoaoanuiakea (w), o Pikiioiolemaelekanuiakea (w), o Heleimakaupenanuiakea (w), o Puhekaunahipilinuiakea (w), o Openunuliikaumeanuiakea (w), o Hoahewaulielekenahunuiakea (w), o Akepakepahihiolomeanuiakea (w), o Wakanuiakea (w), o Upaupikikenaunaunuiakea (w), o Helemaaweulanuialeea (w), o Uluahewakemakaliinuiakea (w), o Nakelemailunanuiakea (w), o Hinakekauohanuiakea (w), o Peakakalakemaalonuiakea (w), o Nauekapekuuauanuiakea (w), o Piliomaomaokaweweulanuiākea (w), o Pokipokiaimalamanuiakea (w). 14 —O Wehikunuiakea (k) ia Haumeapopolomeanuiakea (w) hanau o Hikanuiakea (k), o Peleumakahiolelenuiakea (k), o Eleelepipainekinuiakea (k), o Kaalauomeanuiakea (le), oKaneliliomanoeaenuiakea (k), o Kaneilikimanamaiahuenuiakea (k), o Kunanalinanuiakea (k), o Kanekanioniolomeanuiakea (k), Kaneimaeaeakapunuiakea (k), Kanehiipauokahulikahelanuiakea (k), Kaneolapakunuiakea (k), Kanelakapilikuaaiwaiwanuiakea (k), o Olalikeeamakolonuiakea (k), o Apapakiniolapakaonuiakea (k). Anuu Aha. 15 —Kalaipuahihimea (k) ia Auikahuliowelakahonua (w) (Ulinuiakea) hanau o Ku-ulili-meanuiakea (k); o Ku-palahihi-meaniiiakea (k), o Ku-ni-honiho-ineki-meanuiakea (k), o Kuu-welu-puahihimeanuiakea (k), o Ku-wilipoki-ainuiakea (k), o Ku-piki-ola-pa-hihimeanuialeea (k), Kuoha-ola-makakuikalili-meanuiakea (k), o Ku-i--kahoaliiano-malunuiakeao (k), o Ku-pee-iwa-o-kahulinuiakea (k), o Ku-heehee-lau-omanonuiakea k, o Ku-pa-pakini-o-kahulinuiakea k, ō Ku-maea-ea-kainli-nuiakea k, o Kuhonu-o-pala-lanuiakea k, o Kukuku-puuonioni-nui-akea k, o Kupukupu-aimalama-nuia-kea k, Kupueleao-makahiolelenuiakea k, o Kuweweo-ula-ikalihilihi-nuiakea k, o Ku-kaliki-opakapaka-nuiakea k, o Kupani-o-malama-nuiakea k, o Ku-heleimoanalipowao-nuiake k,o Ku-ke-ao-polikua-nuiakea k, o Kukahulipa-paiea-nuiakea k,o Kupipa.-iwawalo-nu-iakeo k, o Kuhalahala-ikalipo-maea-ea-nuiakea k, o Kupaikewanakilolomaenuiakea k, oKu-kelehamohamo-nui-akea(k), o Ku-kauakahi-poloula-mea-nuiakea (k) ō Kupapa-lauomano-aiwaiwa-nuiakea (k).

16—Ku-pipa-eaea-nuiakea (k) ia Ulimanamanameanuiakea (w), hanau o Lono-ikaamaluiahueanuiakea (k), o Lono-kaeloimalo.ma-nuiakea (k), o Lo-no-hakakini- lauomano - aiwaiwanuiakea (k) me (w). o Lono-puliliohihi-mea-nuiakea (k), o Lono-lamaku-ipo-polomea-nuiakea (k), oLonopili-kau-naoa-nuiakea (k), o Lono-ikapukoli-koliko-nininuiakea (k), o Lono-hihio-lomea-nuiakea (k). Hoakaka:—o ka Pukuiakuanuiakea ka inoa ponoi o Kanenuiakea, Kunuiakea me Lononuiakea; aka ua kapaia i kekahi wa ma ka hoopokole ana o ka Pukuiakua wale no, me ka waiho ana i ka nuiakea. A, ua kapaia ma ka moolelo Hawaii kahiko na aumakua Alii Kiekie mai ka Po mai, ua piha i ka mana me ka ikaika nuiakea (palena ole), ame ke aloha i na kanaka, ke hoolohe na kanaka i na leapu laahia (kanawai) e pulama ana me ka hoohaumia ole; ua hanaia ka Honua-Lani ame na mea apau e ka Pukuiakua. Eia kekahi: Ua komo no ka inoa pakahi o ka Pukuiakua i na pulāpula akua i hoohanau ia mai, a pela no ka papa o na aumakua Alii Kiekie o na wahine, e laa keia: Haumea (w), Uli (w). Hina (w), Milu (w), Walimu, Walimanoanoa, a pela aku, iloko o kela ame keia kinolionua a kinolani hoi, na mea maoli e ike ia nei, ame na ulalele (kino uhane kane a wahine). A ua pili aku no i na mea-ulu, na holoholona, na i'a. na pohaku, ame kanaka. kuluma ka lahui i ka wa kahiko i ke kahea ana i ka lakou mau keiki ma ka inoa o ko lakou kupuna akua a aumakua hoi, no ko lakou ike maopopo no ua hanau maoli ia mai no mailoko mai o ka Pukuiakua elike me ka Honua-Lani. Anuu Alima. 17—Pukuiakuanuiakea (k) ia Kahulikahelanuiakea (w), hanau o Kanekahulikahela (k), o Kanekahulikahelaioi lapa (k), o Kanekahulikahelapapakini i (k), Kanekahulikahelaipipa (k), Kanekahulikahelaipiki (k), Kanekahulikahelainio (k), Kaneuli (k), Kaneuliiolapa (k), Kaneulipapakini (k), Kaneuliipipa (k), Kaneuliipiki (k), Kaneuiiinio (k), Kaneulu (k), Kaneuluiolapa (k), Kaneulupapakini (k), Kaneuluipiki (k), 'Kaneuluipipa (k), Kaneuluipipa (k), Kaneuluinio (k), Kanenuu (k), Kanenuuioolapa (k), Kanenuupapakini (k), Kanenuipipa (k), Kanenuuipipa (k), Kanenuipiki (k), Kanenuuinio (k), Kanekilo (k), Kanekiloiolapa fk), Kanekilopapakini (k), Kanekilo-

ipipa (k), Kanekiloipiki (k), Kanekiloinio (k), Kanemilu (k), Kanemiluiolapa (k), Kanemilupapakmi (k). Kanemiluipipa (k), Kanemiiuipiki (k), Kanemiluinio (k), Kanehau (k), Kaaehauiolapa (k), Kanehaupapakini k . Kanehauipiki (k), Kanehauipipa (k), Kanehauinio (k). Anuu Aono. Pukuiakuanuiakea (k) ia Kahulikahelanuiakea (w), hanau o Kukahulikahela (k), o Kukahulikahelaiolapa (k), o Kukahuiikahelapapakini (k), o Kukahulikahelaipipa (k), o Kukahulikahelaipipa (k), o Kukahulikahelaipiki (k), o Kukahuiikahelainio (k), o Kuuli (k), o Kuuliioiapa (k), o Kuulipapakini (k), o Kuuliipipa (k). o Kuuliipiki (k), o Kuuliinio (k), o Kuulu (k), o Kuuluiolapa (k), o Kuulupapakini (k), o Kuuluipipa (k), o Kuuluipiki (k), o Kuuluinio (k), o Kunuu (k), o Kunuuiolapa (k), o Kunuupapakini (k), o Kunuuipipa (k), o Kunuuipiki (k), o Kunuuinlo (k), o Kukilo (k). o Kukiloiolapa (k), o Kukilopapakini (k), o Kukiloipipa (k), o Kukiloipiki (k), o Kukiloinio (k), o Kumilo (k). o Kumiluiolapa (k), o Kumilupapakini (k), Kumiluipipa (k), o Kumiluipiki (k), o Kumiluinio (k), o Kuhau (k). o Kuhauiolapa (k), o Kuhaupapakini (k) o Kuhauipipa (k), o Kuhauipiki (k), o Kuhauinio (le). Anuu Ahiku. Pukuiakuanuiakea (k) ia Kahulikalielanuiakea (w) hanau o Lonokahulikahela (k), o Lonokahulikaheiaiolapa (k), o Lonokahulikahelapapakini (k). o Lonokahulikalielaipipa (k). o Lonokahulikahleipiki (k). o Lonokahvilikahelainio (k), hanau o Lonouli (k), o Lonouliolapa (k), o Lonoulipapaki (k). o Lonouliipipa (k), o Lonouliipiki (k). o Lonouliinio (k), hanau o Lononuu (k), o Lonoiumolapa (k), o Lonoulipapakini (k), o.Lonouliipipa (k), o Lonouliipiki (k). o Lonouliinio (k), hanau o Lonokilo (k), o Lonokiloolapa (k), o Lonokilopapakini (k), o Lonokiloipipa (k), o Lonokiloipiki (k), o Lonokiloinio, hanau o Lonomilu (k). o Lonomiluolapa (k), o Lonomilupapakini (k), o Lonemiluiplpa (k), o l.onomiluipiki (k), o Lonomiluinio (k). hanau o Lonohau (k), o.Lonohauolapa (k), o Lonohaupapakini (k), o Lonoliauipipa (k). o Lonohauipiki (k), o Lonohauinio (k). (Aole i pau.)