Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 43, 28 October 1898 — MAKE I KA UWILA! Elua mau Ola Kanaka i Poino. HE UWAEA UWILA KE KUMU. "Wela ka Hao Alu ka Uwea." [ARTICLE]

MAKE I KA UWILA!

Elua mau Ola Kanaka i Poino.

HE UWAEA UWILA KE KUMU.

"Wela ka Hao Alu ka Uwea."

lvA AHA KOKONEEO—XA OI.ELO HOIKF, Ma ka hora 12 a oi o ka po Pealima nei, Okatoba 22, i loohia ai he elua mau mea ola kino kanaka maoli ame hookahi lio ola i kekahi make weliweli loa i ike ole ia, ma ka moolelo 0 Hawaii nei, oia hoi ka make ana o ke kanaka i nei mea he uwila; mailoko mai o Iphi uwea e holo ana ka uwila, a i mokuia hoi, oiai ia e lewaLewa ana 1 ka honua mawaeuakonu ponoi o ke alanui Moi pili pu .me ke Alanui Rikeke, <ma Honolulu nei. 0 ke kumu o keia poino, oia ka morlfu ana o kekahi uwea ipukukui uwila o ke Aupuni, e moe ana mai ka pou mauka mai o ke kihi o na Alanui Moi me Rikeke,. ma ka aoao ma Ewa nei, a hoea i .kekahi pou e pili ana i ke. Kaawai Helu Ekahi. Aia kahi i moku o keia uwea ma kahi kokoke i ka pou e pili ana i ka Hale Kaawai'. pauku e pili ana ia ' wahi, he pauku pokole ia o ka uwea, a o ka aoao loihi 0 ua uwea la ma kahi no ia e pili ana 1 ka pou ma ka aoao mauka, nolaila, ua moe ke'a ae la kela uwea mawaena 0 ke alanui, e pa ana hoi kona welau 1 .mokii i ka ili honua tma ka ,aoao makai nei o ke alanui, e a'e ana maluna ae o ke alanui liao, a me he;mea la ua •pau loa no ka laula o ke alanui i ka olokeaia e keia uwea. 0 ka inoa.o ke kanaka Hawaii maoli i loohia i k«ia make weliweli ma o ka pa ana la i keia uwea uwila, oia no o Alohikea, kekahi o na kalaiwa $aa o lea hui e ku nei ma ke kihi o na alanui Nuuauiī ame Moi. 0 ka lua o ka mea i make, he haole koa ia noloko e ka puali eneginia o na koa Amei'ika ma, Honolulu nei, nona ka inoa o Tom Hanan. O ka helu ekolu 0 na mea i poino, oia no kahl lio o ke kaa o Alohikea e kalaiwa ana ma ia po. O Alohikea ame kona wahi lio na mea i poino mua. * Penei ka moolelo i loaa mai ia makou no ke ano o kona poino ana: Ma ka hora 7 paha o kela ahiahi Poalima, ua hoi aku la ia (Alohikea) i kona hale noho makai ae nei o Papakanene, ma ka aoao ma Ewa o ke alanui Alakea. Aia hoi malaila kona wahi noho me 'kona makuahine, uona ka inoa o Paahaoi I ka pau ana o kana paina ana, ua hele hou mai la ia no kana hana ,maa mau o ke kalaiwa kaa. IVla ka hora 12 pplia oia po, ua haalele iho la ia i kahi e ku ai ko lakou poe kaa, ma ka IXL, a hoi mai la ma ke alanui Mol, a hiki i ke alanui pii aku la ia no ka hale-aina ma ka aoao ma Ewa o kahi alanui olowi e komo aku ai i Kapamoo, kokoke i ka Nekina. Maaoko o keia wahi i inu kope ai oia me kekahi poe e ae o kona liui kaa. I ka pau ana ua hoi loa aliu la oia no ka hoihoi ana i kona kaa mahope aku o Kawaiahao paha, a ma ke alanui Moi nohoi ia i hoi aku ai. 1 Jholo ana aku a hoea i moe"ana keia pwea, a lie wa hoi ia i hau!e iho ai ka ua me ka ikaika loa, me he huaVhekili la ka nunui o ka paka na, wahi a ka hoomaopopoia e kekahi poe kalaiwa kaa e ae, oia ka wa i halawai ai oia me ka poino. iMa ka hoomaopopo ana o kekahi poe e ae ,ma ke ano o, ; kona waiho ana. ma kahi i haule iho ai ia, ua hiki ke hoomaopopoia o kona lio kai make mua mamuli o ka hookui ana me ka uwea -e lewalew» ana ma kahi i hoik« mua ia ae ruei. I ka wa i ikeia ai kona kino mahope koke iho no o kona make ana, e waiho ana ia ma kahi ano mamao ilei aku mai ke kaa aku a mai •ka lio aku nohoi, me lie mea la he 5 a 6 paha kapuai mai ia wahi aku. Ua ikeia ua hemo na ili huki o ka lio ma kekahi kolo o ke kaa. A< o kona wahi hoi e waiho ana, oia ka aoao o ka lio i hemo ole na ili. Ua manao kekahi poe mamuli o keia, ua ike o Alohikea i keia poino ana o ,ka lio, a manao oia ua hina paha ka" lio mamuli o kona pakika ana, aole loa oia i manao he make mamuli o ka uwila, a no ia mea ua lele aku la oia ilalo e wehewehe ai i na kaula ili o ke kaa, a me he mea Ja, ma ka wa i hemo ai kekahi aoao ua hoi aa Ia ia no ka lua o ka aoao o ke kaa, a oia ,kona wa i hihia ai i ka uwea a na ka ikaika o ka uwila. i kaia aku iaia a kaawale ai mai kahi i ku ai kona kaa. HE WAH'I MOOLELO POKOLE NO ALOHIKEA. - Mai ka waha ponoi mai o ka makuahine o ke kanaka i poino i ioaa mai ai ia imakou keia moolelo pokole e pili ana iaia. O Paahao ka inoa o kona makuahine, a o Alohikea ka inoa o kona luaui makuakane. I

ka makahiki i j:iuka mua ai kn n l .•;'i hrbei*a i Hawaii nei, uia uo .-;a ma'i luku i ka \va o Kauikeaouli. ua hanuu ia oia ma Kukaiau. Hi!o, Hawaii. Oia no palm ka makaliiki 1552. l T a he.e oia i ke kula aupuni e malamaia ana e Kipi ma Hilo, a iie ekoiu makahiki paha mamua ae o ka «īake aua o ke alii opio ka Haku o Hawaii (1862), ua hoea mai la ia ame kona 'luaui makuahine no Honolulu nei. Ma Waikiki ae nei ko laua wahi i noho mua ai. Ua mak.e kahiko aku kona luaui makuaKane, a ua noho hon iho kona Juaui makuahine me kekahi kane hou. He eiima paha makahilū o ko laua noho ana i Honolulu nei, ua lioi aku la Jaua no Kahuku, Koolauloa ae nei. Ehiku paha makahiki o ko laua uolio ana maiaila ua hoi mai la laua na Honolulu' nei, a mai ia wa mai kona noho ana i Honolulu 'nei a hiki wale i kqna make ana aku lat O kana hana ike, oia no ka lawaia. He kanaka kamaaina oia ma ia hana. Ua mare wahine no oia, a ua >make mua nohoi kana wahine. He kalaiwā kaa nae kana hana a ma-1 ks aku la. Ua hele oia i ke kula ma ] Kahehuna ae .nel, i Penei hoi ka moolelo i loaa mai ai ia { makou no ke ano o ka make ana o ka haole, ame kekahi mau e a-e e piii aiia i keia poino: j 0 John Rosa ka inoa o kekahi kalaiwa kaa Pukiki o loko o ka hui kaa i ikomo ai ke kanaka poino i hoilee ia ae nei .he lala. B ku nohoi ia ma ko lakou wahi hoolulu kaa ma ka hale pohaku IXL ma ke kihi o na alanui j 'Niuianu me Mo'i i ]ceia po. ' .Ma ka wa e haule ana ke ku-ā-Ha m,e ka ikaika, ua h-oea la elua mau haole ma ka aōao-mai mauiea o ke alanui, a mai la iaia e lawe ia kikou iio waho o Waikiki. ninau mai ,la īaua aio ka uku, a ua' hai aku o Jol\n he ekolu dala kana'leaki. Ua liolo ia uku, a na kau mai la ua mau liaole nei, a pii aku la ka holo aua o ko Jakou kaa ma ke alanui Nuuanu, a iho ae ia ma ke aianui Betela, a moe pololei a'ku la ma ke alanui .Moi. Ao.e ] i kana mai ka ileaika' o ka ua e ioku i ana ia wa'. 1 keia hoio ana ku n-9i o | lakeu a hoea ponei ni-.i Knhi e waiho I ana o Alohikea, an-eane iea no e ho.-| kui pu ko iakou ka.i īne ke iua o Ale- ! hikea, na ike aku la o John i ke ku mai o keia kaa, ka waiko mai hoi a ka lio'ilaio, ame ka waiho mai nohei a kekahi kino kanaka. , Nolaila, kaohi iho la oia i ikona lio, a mea aku ia oia e lele ilalo, aka, ua pane ;mai Ja kana mau ohua iaia, e neho no oia iiuna o ke kaa e kiai a o laua ke le'e ilalo. 1 O keia mau haole oia o Tom Hanan ame Charles. Lele iho, la keia mau haole maiiuna iho o ke kaa. O Hanan Tva mea i iiele mua aku ma kahi e waiho taiLa o Alohikea. I kona ]alau ana iho i ke kino o Alohikea, o 'koua wa no ia i'make loa'-ai. I ka ike ana iioi 0 kona kokoolua i keia pilikia ana ona ua lele aku la ia e kokua iaia. Ma kona wa i hopu aku ai i kona kino, ua hina iho la ia ilalo, me ke liahea ana ae, "E kok<ua!" 1 ka ike ana o John, ko laua kalaiwa kaa, i keia poino i kau iho maluna o laua, ua holo koke oia i kai o ka Halewai e hoike ai i ka oihana makai no keia poino. Ma kela wa i holo aku ,ai kekahi haole mai ka Hale Kaawai Helu Ekahi aku, nona kā inoa o Chas. Thurston, oiai hoi o Dr. 'Burgess i puka mai ai anailoko mai o kona wahi mauka koke iho nooiaw a hi, a ihele mai la a. hopoi mai la i kekahi o na kino o ka poe e waiho ana, me kona loke mai no na i fee kahea ana aku a Thurston, aole pono ia e ihookokoke mai ma ia wahi. Ua laki nae ke kauka, ua loaa lihilihi aku la ia i ka ehu o ka uwila, aole hoi oia i hoopilikia ia. Ua hoomaopopo hoi o T,hurston i ke kumu o keia poino, oia ka. uwila maloko o 'ka uwea e lewalewa ana, ia wa ua lalau aku la ia ma na wawae o Geertz a huki mai la iaia m« ka ikaika loa, a hemo mai la ia. O 'kahi nae a keia haiole i paā; aku ai ia Geertz ma kooia man wawae, oiai lioi kona imau kapuai e paa ana i na k&maa. O keia liaole hoi i hemo mai la i ka hukiia ana ua laweia aku la ia iloko o ka hale kaawai, a malaila oia i malama iki ia ai no kekahi wa pokole a hol hou mai la kona noonoo, a palekana ae la hoi ia. 'Ma ka wa i pohala ae ai o Geertz, ua iioike ae ia i keia mau manao: "Ua manao loa n.o au ua ike aku au i kekahi kino kanaka. e waiho ana iloko o ke kelekeLe, a leahea aku la au i ke kalaiwa e kaohi mai i ko makou kaa. E ua una me ka ikaika loa ia wa, eia nae ua lohe mai no oia i kuu kahea ana aku. Ia wa 'ua hele aku la au ame Ton i kahi o ke kino e waiho mai ana, me ka manao loa ana o kekahi la o ko makou poe o ke kahiua lioomoana, oiai he iehulehu loa o ko makou poe kamalii i hoea mai .'lloko nei o ke kulanakauhale. Olelo mai la hoi o Tom ia'u, E, e kaikai kaua iaia nei a lawe aku iaia mai keia wahi aku. I lawa no a pa al?u ko Tom mau lima i ke kino e waiho ana o ko Tom hina mai la no ia, a waiho ana iluna o'ai a o ko maua Mna pu iho la no ia ilalo. 'Ke hoomanao nei au i ko'u lohe ana i ko naaua kalaiwa kaa e holo ana ane kona hooho ana ae i kekalii mea. ~KA AHA KORONEHO. Ma ke kakahiaka o ka Poaono i hala 1 wae ai ka Hope Ilamiiku, oia o Mr.

ChiHingworth. ka ihepe kcronero o Honoiulu noi. he eono pee kiure k»» noonoo ana i ke kumn i make ai o Alohikea am« Hanan. O na kiure i waeia oia o T. V. King. Sd. Paris, A. Peyser, John Kuaanli. John Mahuka ame Albert Traf>k. He ekolu haole a he ekolu nohoi kanaka Hawaii. Mahope iho o ka hoohikiia ana o na kiure, ua. hele aku la lakou e nana i ke kino make o Alohikea e waUio ana maloko o ka Halewai. Aole i ikeia kekahi mau hoailona maluna o ke kino e lioike mai ana la hoi i na manuheu mai ka uwila mai, aka, eia mau maikai no o ke kino. a ua manao wale na kiure ua ioohia o Alohikea i ka make mamuli o ka. uwila i hoea mai noloko mai o ka uwila i komo ai iloko o kona lio. Maliope iho, ua hele aku la lakou «b ka hale hana pahu kupapau o E. A. Wiiliams ma Alanui Papu no ka nana ana i ke kino make o Hanan. Ua like nohoi kino me ko AloUikea. Ma ka hora auina la, ua noho hou lakou no ka hoQlohe ana i na olelo a na hoike. O ka hoike mua i laweia mai. oia o Charles Thurston, ka luna nui o ke Kaawai Helu Ekahi. Penei ke ano nui 0 kana olelo ike: Ma ka hora 12:30 minule paha o ka po Poalinia, ua puoho ae la ia mai kona hiamoe ana mamuii o kona lohe ana ae i ka ikaika loa o ke ku-a-ua e haule iho ana ia wa. I kQna ala ana ae, ua heie aku la ia e nana i ke kaawai, elike me ka mea maa mau iaia, a mahope iho o kona ike ana aohe ua huli ho: aku la ia ik> luna < ,o>fcona rumi moe. laia nae i ai iiuna, ia wa oia 1 iohe mai ai i ka nubu3iu o kek'Ui: mea. a i kona ma ka puka aniani ma k&alo nei o ka ha.e ■kaawai, ike mai la ia 1 Kekahi kaa pio e ku ana ma ke alanui, a ike pu mai la i kekahi lio e waiho ana ilalo, a'ike mai la oia i ke kino o ke'kahi kanaka.. e wai.ho aua ma kahi ano kokoke mai uo i ka lio. I kē!a wa i komo iho ai l>ia i kona lole a hōlo mai la no waho o ke alanui. i kona hoea ana mai ma kahi e ku aua ktkaa. il.e iho ia ia ia <je-?ru e pulik'. a.na i ke kino o ilanan. a hoomaopopo iho la ia he uwila Miniu o ke:a poino, noiaila. laliu i\ku la ia ia Geert/. ma kona mau wawae. a ma Kona mau kamaa kona wahi o na paa ana ak i. Ua hemo mai ia hoi o (jcu'iz a ho.hoiia aku la e ia iioko o ka ha;e kaawai, a malaila ia i lawelaweia mai ;-i e na kauka \Vinsiow ame Burgesi:. l'.i puka hou mai la o Tiuuston iwaho no ks akeakea ana i ka poe e iio>,kL ko!:t ana ma ia wahi. 0 ka lr.a o na hoike i k'.weia mai imua o na kiure oia o Charies Ueertz. Penei ke ano nui a kana oleio ike He eha paha mahina o koua kamaaina ana ia Tom Hanan. N'o ka puali enegiuia,oia o na koa Amen'ka ma Hawai: nei, a noloko nohoi oia puali ka hoike. He mau hoaloha piii paa loa lauu ke>kahi i kekahi. Ma ia ahiahi no ko laua hele ana mai noloko nei o k«? kulanakauhaie. Hoea mua «aua i ka hote!e inu rama Pantheon, a malaiia laua i halawai ai me kekahi ma\i seia o luna o ka mokukaua Beninetonu. Alaila, liele aku la lakou no ka ha!»? aihau karima lapana. Hoi hou mai )a lakou no ka hale inu rama, noho iki makila. a hele mai la no kahi o na iPaAee. E ua ana ka na ia wa, a o ka ka bora 12 paha ia me 30 minute. Hoolimalima iho la laua i kekahi kaa pio. I ko laua -huli hoi ana ua hoea aku la lana i kahi i loohia ai o Alohikea i iea poino. I keia wa i huli mai ai ke kalaiwa o ko laua kaa a olalo mai la jio liona ike ana i Jkekahi kaa mamua ponoi aky o lakou ame kekahi e waiho ana ilalo. Ua anehe aku la keiaJcalaiwa e lele mailuna aku o kona kaa, aka, ua papaia aku ia e Tom, aole ia e lele ilalo, e kau no ia iluna o kona kaa a e malama i ka lio, a nana e hele aku e nana i ke kumu o keia poino. Lele mua aku la o Tom a mahope aku ka hoike. Hele aku la 0 Tom a kulou iho la e hapai ae i ke kanaka e waiho ana ilalo. Ma ka wa no i pa aku ai mau lima i >ke kino o ke kanaka, ua hooho ae ia me ka leo nui, "0," a ihiua mai la ia iloko o na lima o ka hoike. Ma ka wa 1 pa mai ai kona kino i ko'u kiao, wahi a ka hoike. ike koke iho la a« he uwila ke kumu o ka pilikia, a hoomaopopo iho la au ua hihia ia maun i kekahi uwea i piha i ka uwila. I ka hina ana mai o Tom a komo pono iloko o ko'u mau lima oia ka wa i Mna. like iho ai maua ilalo a paa Ltto la hoi ko'u mau wawae i kona mau wawae. I ko maua -haule ana ilalo ua kahea ae la au, "E kokua." a o ka pau no ia o ko'u ike, a hoea wale mahope iho o ko'u pohala ana ae ma ka wa i hukiia ai au e Thurston. He 2S a he 30 paha ka nui o aa makahi o Tom. Ma ka wa i ninauia aku ai o Geertz ina paha he kanaka kino ooLea a ikaika paha o Tom Hanan, ua ae mai la oia. O 'ke koiu o na hoike i kaheaia, oia o Mrs. Burgess. Aia kona wahi i noho ai ma kekahi hale mauka mai o ka Hale Kaawai. Ua ala ae ia ma kela po mamuli o ka ikaika loa ,o ka ua a hele aku la ia e nana ina paha e komo mai ana ka ua ma na puka aninana ana mai iwaho nei o ke alanui ma kekahi puka aniani, ike mai la ia

i ka maalo o kekahi kaa pio ma ke alanui. Hele aku la ia e pani i na olepeiepe o na puka aniani ma ke kua o 'ka hale a hoi Jiou mai la ia a kiei hou mai la ma ka puka aniani e huli pono ana i ke alanui Moi, ike mai la ia i kekahi kaa e ku ana ma ke lanui, a ma ia wa i lohe ai oia i Jtekahi ieo kahea ame ka nunulu pu nohoi. Ia wa oili loa mai la kona poo iwaho nei 0 ka puka aniani, a lohe pono loa mai la ia i kekahi leo e kahea ana, "E kokua, e kokua." Ua hele aku la ia a hoaia aku la i'kana keiki, oia hoi o Dr. Burgess, a oia kai hele mai i kahi o.ka pilikia, oiai hoi ia i ho-a ae ai 1 kekahi ipukukui a waiho mai la ma ka lani o ka hale. O ka helu eha o na hoike i kaheaia oia o John Ross, -kahi kalaiwa kaa Pukiki nona ke kaa i kau ai o Hanan ame Geertz. Aole no he ano nui loa o kana olelo hoike, koe waie no ka like loa o kana mau olelo ike me ka Geertz. 0 ka helu elima o na haike, oia o Dr. Winalow, ke kauka o ka hale haawi laau o ke aupuni ma Honolulu nei. Olelo mai ia, ma ka hora 12:30 oia po, , ma ia wahi no kana hoi ana mai no kona rumi maioko o ka hale haawi iaau. Aole nae oia i ike i kekahi mea e akeakea ana ma ia wahi o ke aianui. Ia wa i pu'ka mai ai oia mawaho o ka lanai e nana ai ina paha e mau ana no ka a ana o na ipukukui o ke alanui, a o kona wa ia i ilohe aku ai i ke kahea ana mai a Geertz, "E kokua." O kona wa ia i holo mai ai no ke alanui, he pale ili wale no kona e paa- ana ia wa. 0 kana mea i ike oia kona hoakui pu ana aku me 'kekahi uwea uwila ame kona loaa ana mai i kekahi ku'i ikaika loa. Ua nana. a ua ,huli pono oia 1 ,na kino make elua a ua hoao e loaa hou ka hanu ana i ko iaua mau kino elike me ka hana maa mau no na poe make oia ano, he makehewa nae. O ka helu eono o na hoike, oia o J. C. Crane, he 'kanaka maiama uwea uwila, a e lawelawe hana ana hoi malalo o ka Oihana Uwila o ke Aupuni. Ua teleponaia aku ia ma ia po e kona luna. nui, oia o Mr. Buck. Ua hooko ma-i oia i ke kauoha a kona poo. Ua hoike mai oia ua oki oia i ka uwea e pili ana i ka Hale Kaawai a pela nohoi ka pauku uwea i poino ai o na mea i make. Ua loaa nohoi iaia ke pine i hoopaaia aku ai ka uwea nona ka uwila,poino, ua hele a popopo. He imau makahiki lehulehu loa ka hoohaLnaia ana oia plne, aka, ua paa no nae ua uwea la ma kekahi pine e ae, a oia hoi kahi e hele hou aku ai ka uwila no kekahi wahi okoa aku. O ka helu ehiku o na hoike, oia o Stearns ißuck, ka luna nui o ka Otihana Uwila Aupuni. O kona hoomaopopo mua ana ua pilikia kekahi uwea, oia kona ike ana i ke ano powphiwehi ana iho o .na kukui aiwila o loko o ka rumi hulahula ana e nanea anat f ma ia po, a no ia mea ua telepona ae la i ke keena 'kuwaena e ninau āna i ke kumu o ka powehiwehi o na kukui. Ua hoikeia aku hoi iaia ke kumu o ka ipilikia, a ua kpuoha mai la ia ma ka uwea ia Mr. Crane e oki i ka uwea i pilikia. Ma kona manao he umi-ku-mamalima paha makahiki i hoohanaia ai ke pine i oleloia he pine popopo, aka, ma kona hoomaopopo aole oia pine ke kumu o ka loaa ana o keia poino, aole nohoi ona manao, o kona moku ana oia :ke kumu i ulu mai ai keia pilikia. Hookahi no. makahiki o kona noho hana ana me ke Aūpuni, a iloko oia wa he lehulehu loa na hana hou i lawelaweia e ia ma na mea e pili ana i ka oihana uwila, aka, aole nae i hoea mai kana mau hooponopono ana ma kahi o ka uwea i moku iho la, a -i loohia iho la ka poino. . Ua hoopaneeia ka. noho ana a ke kiure a hoea ,i ka Poakahi, Okatoba 24. Ma ke kakahiaka Poakahi nei i noho hou ai ka aha .no ka hoolohe ana i ke koena o na olelo hoike a :ka luna nui o ka olhana uwila ame -na olelo hoike a kekahi poe e ae. Ua h'oike . mai la o Mr. Buok i ka mea pale uwila nona ke pine i hai ai, a e paa ana no he uwea, a ua manaoia oia no kekahi hapa o ka uwea i paa ai ma ia mea pale uwila ma ka wa i ulia ai ka poino; a he apana uwea no hoi kekahi aneane elua :kapuai kona loLhi, a ua olelo mai ia oia ka apana i okiia mai ai mai ka uwea mai i moku ai ma ka wa i hookuā hou ia ai ma ke kakahiaka ana ae. Ua manao oia i keia wa o ke kumu o ka loaa ana o keia poino mamuli no ia o ka poai pokole ana o ka uwila; ua a ia ua liwila la mamuli o kona hihia iana aku me ka 'lua o ka uwea, oia hoi ka uwea e hoi hou mai ai ka uwila mai ka hale kaawai mai, he 18 wale no ona iniha ke 'kaawale mai keia uwea aku. Olelo oia, o ka hai ana o ke pine 0 ka mea pale uwila mai ka amana mai mamuli o ka ai ia ana e ka naonao maloiko ae a puhaka, koe lahilahi wale no o waho ae, oia no ke kumu nui o ka poino. He lehulehu' loa na wahi o HonqJulu nei e lele ai na uwea a hui me kekahi mau uwea e ae, a I loaa he ihookuina lele pokole ana o ka uwila ma ke ano holo poai; he : maikai ole na mea pale uwila o na I uwea e hoohanaia nei maloko nei o ke kulanakauhale; ke hanaia nei i nei wa na mea pale uwila oi aku o ka maikai; aole hoi i lawa Jia limahana ) 1 hoolakoia aku iaia e holo hikiwawe ai keia hana hou ana i na uwea elike me ka mea pono e hanaia; aohe no I hoi he luna nana no na uwea o waho nei, koe wale no na uwea maloko o na hale. Ua ninaninau hoohuahualauia oia e Fred J. Cross ame na lutanela Edwin S. Tice ame C. A>. Coloridge. iho o kekahi poe hoike e ae no ka hooia ana i kah,i apana uwea i laweia mai ai e ka luna nui, Ua ku mai la o W. E. Rowell a hoike mai la penei: O ke kaawale mai ka pou uwila mai ke alanui Kikeke aku a hoea i ke Kaawai Helu Ekahi he 165 kapuai ke kiekie o ka laau hoopaa uwea ma alanui Rikeke he 18 kapuai me 5 iniha, kiekie o ka uwea mawaena o *ke alanui mal ka ili-honua ae he 13 kapuai me hapalua iniha, kiekie o kahi hoopaa uwea ame ka pou o ka Hale Kaawal he 15 kapuai. He 18 iniha ke kaawale mawaena o na uwea elua, e moe kaulike ana a hoopaaia hoi ma na laau amaua moe kaulLke,Alaila, ua laweia na olelo hoike pili

akeakamai a ka poe i ihoikeia mahope iho nei: 'Ka olelo hoike pili akeakamai a Mr. Cross, kekahi kanaka enig-inia hana uwila o ka puaii eneginia Amerika. tMa kona wa i nonoiia aku ai e fea Loio Kuhina e hoike mai oia i kona manao no ke kumu o keia poino, ua pane mai la da:, O ke kumu o keia poino, oia no ka hai ana o ke pine pale uwila. A ua hooholo oia i kela manao mamuli o na olelo' hoike i hoikeaa mai, a mamuli nohof o na loino pili akeakamai, nokamea, ua hoopiliia aku i ka uwea i ioaa ai ka pomo he auwaha haiihaii uwi!a ihou e alakai ana i ka hoio ana a ka aiwila papa ekahi ma 'kekahi kukuiu okoa. Ua hoopaaia hoi keia auwaha hou ina kekahi mea paie uwila aneane hookahi kapuai malalo iho mai ka amana mai i heopaaia ai ka mea'pate uwila i hemo mai ai, a oiai hoi ua hoopaaia ka uwea i haule ai ma kekahi pou he mau kapuāi waie no ke kaawale mai ia wahi aku, ma ke kulana hoi e loaa ai 'keia mau mea ekoiu he huinakolu peieieu. Ma keia wa ua hoike mai ia ia ihe kii i kahaia e hoike ana i ke ano i piii i ikana mea e iioakaka ana. O ka hi-o ana o ka uwea i hemo mai la, oia ka alu ana iloko a ilaio nohoi, a mamuli o keia aiu ana o ka uwea ua hoomoiioia mai la kahi uwea pokole, me ka hiki oie ana iaia ke unu mai a paa kela aiu o ka uwea e moe ana maluna ae o ;ke Moi, noiaila, ua ioaa i keia uwea he elua mau ikaika hoeueu uwila kukaawal'e i kahi ame kahi, oia hoi 'ka ikaika holo iluna ame ka ikaika hoio ilalo, a oia nohoi ka mea kupono loa e hiiki ai ke hoopakaawili ae iaia, a i ole ia, e hooni ae iaia e lapuu ae a kau aku ma kekahi uwea e moe iike ana me ia, a ma ia ano ioaa ai he lapuu ana o ka uwea, a inamuli o ka pulu ana a kawau ana 3ho i ka ua e loaa ana he holo poai pokole ana a ka uwila ma keia wahi, a no ia mea e loaa ana -he pio ana o leeia holo ana o ka aiwiia a hookui i kahi ame :kahi a moku ae la ka uwea a haule aku la ālalo. I kona ninauia ana aku hoi no kana oleloao i mea e paieia ai he poino o keia ano, ua olelo mai la ia, he mea pono ke weheia kela auwaha hoohoio uwila i pakuiia aku ai ma ia wahi, a e hoopaaia mea ma ka amana e hali ana i ka uwila papa ekahi, oiai i keia wa o ka -hoohanaia ana o ka uwila o keia ano, he kue loa i ka rula ame ke kulana hana o ke au hou e nee nei, ka hoohnli ana .i ka holo ana a ka uwila mai kahi i hooholoia ai ka uwila papa ekahi, nee ae maluna 0 na alanui heie, aka, ua hoopaaia na mea hooholo uwila apau maiuna ponoi o na pou me ke kokoke <loa aku nohoi i na wahi e holo ana ka uwila papa ekahi, a o ka ia mau ano auwaha halihali uwila e hoonee ai, oia no ka uwila papa elua. Aiaila, hoakaka mai. la ia i ka like ole mawaena o ka uwila papa ekahi ame ka uwila papa elua. OJelo mai la hoi ia, ma ka mea e pili ana i keia hihia, o na iiwea halihali uwila papa ekahi o lakou na mea e hooholo ana i ka uwila hoonee mailoko ponoi mai no o -lea ipu hoeueu a hoopuka uwila, oiai hoi, o ka uwila papa elua ,he uwila ia i emi iho kona ikaika. 0 ka hana a nei he .mea paahana hoololi uwila, oia ka hoololi ana 1 ka uwila papa ekahi a lea papa haahaa iho, a ua -hilei ia ano uwila ke hoohanaia me ke kupono, a e hiki ole ai hoi i ka uwila papa ekahi ke hoohanaia ma ia anio me lea hololea. Olelo māi la nohoi ia, ina. o na mvea e hali ana i ka uwila papa ehia kai moe ae maluna o ke alanui ina aole e ioaa keia poino, oiai o ka ikaika hoon-ee iloko oia ano uwila he 52 wale no, aohe pilikia. I kona ninauia ana aku hoi no :ke ano o ka uwea i okiia mai ai mai ka uwea, i haule ai, olelo mai la ia no ka mea e pili ana i ka mea pale uwila, aohe hoohana hou ia oia ano uwea ame ia ano pale uwila i keia wa. O na uwea e hoohanaia nei i keia wa, he mau .uwea ia i kapaia he mau pale ea, ua hanaia me kekaihi mea i kawiliia noloko mai o ka pilali rosina, asphaltum ame ke ta, a aihiia iho o waho me kekahi .mea pale i hoopuluia iloko o kekahi mea hoopulu paa loa. Ua ninauia aku nohoi ia no ke kumu imake ai keia mau kanaka, ua ;hai mai la ia, ua make no i ka uwila, a o ke kumu hoi i make ole ai o ke koiu o ke kanaka, oia ike palela ana o ka i'kaika hoio o ka uwila i make ai na kanaka mua me ka lio e ka ikaika o ke kino o keia kanaka ekoiu, oia hoi o ka holo ana o kekahi t wila ma kekahi poai ana elike ana no ia me ka ratio o ka ikaika i pale a kueia mai j •ai ia, nolaiia, ina o lea lio ka mea i I pili me ka. uwea, e loaa ana iaia ka j .i'kaika loa o ka uwila, a pili aku hoi i, •ka lio kona kalaiwa, e ioaa ana iaia ! •ka i'kaika o ka uwila i hoemiia iho, a i ka pili ana aku hoi o Hanan i ke •kalaiwa emi hou dho ia ka 'ikaika o ka uwila, a i ko Geertz pili ana aku hoi, loaa iho la iaia ,ka akahi hapaha o ka ākaika o ka uwila i loaa ai 'ka Jio. Ua olelo mai nohoi ia, ina e aeia ana ia ! e hoike mai i kona manao no ke ano e hooiholoia ai ka heie ana o ka uwila ma na uwea, alaila, aole loa ia e ae 1 e hookuuia ka uwila maloko o na uwea e -ku nei i keia wa, he ku maoli aio 1 ka poino. Ma kona manao he mea pono ke hoololoaia ae na pou e hali ana i na uwea tk> na uwila papa ekahi, i kaa ae ai lakou maluna o ka lau o na laau. Ka olelo hoike a Edwin S. Tice, E. E. iutanela ekahi o ka Puali Eneginia 0 na koa Amerika. Ua ninau ia aku oia i na ninau elike no me na ninau 1 nlnauia aku ia Mr. Cross, a ua ano like no kana mau pane m« na mea i paneeia mai e ka hoike mua, koe nae ka mea e pili ana i ka uwea i loaa ai ka poino, oia hoi ka manaoia, ana ia ana ua kau aku ia maluna o kekalii uwea nona ka uwila e holo kue ana i kona uwila iho. Aole ia i manao o ka hai ana o ka mea pale uwila, a o ke pine hoopaa paha oia ke kumu i lele ae ai ia uwea a kau aku maluna o ka lua o ka «wea mamuli o kona ikaika ponoi iho. O kona manao oia keia, me he mea la ua maalo ae kekahi kaa malalo ae o ua uwea ia i alu ai, a i ka ike ana o ke kalaiwa i ka 010010 loa ana iho o ua uwea la ua*pale ae la ia iluna me kona lima, a i ole ia me kana huipa paha a,na ia ikaika i hookaiewa aku iaia a kau aku la iluna o kekahi uwea. He uwea keia i haaiele kahiko loa ia e ka poe hana uwila o keia au hou. Ua like nohoi ka lutanela C. A. Coolidge olelo hoike ma ke ano nui me ka

na mea elua i hoike mamua iho ona, a ua like loa kona manao me ko Mr. Cross ma ka hui ana o na uwea elua. Aole keia ihoike hope e noho ana iloko o ka rumi ma ka wae hoike ana o Mr. Cross. Ua hookuuia ka Luna o ka Oihana Uwila mai na ahewa ana mai apau mamuli o na olelo hoike a keia poe ae la ekolu. Hoopanee ka aha a noho hou ma ka Poaha, hoia 1:30 o ka auina la.

Ua manaoia e hoea mai ana no Hawaii nei ma ka la 1 ae nei o Novemaba he 980 poe limahana lapana ame Pake maluna mai o ka mokuahi Belgic.