Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 47, 25 November 1898 — Page 1

Page PDF (1.19 MB)

This text was transcribed by:  Katy Darlington
This work is dedicated to:  For my son Zachariah Pomaika`i Trevenen Darlington

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

------------

BUKE XXXVII. HELU 47. HONOLULU. POALIMA, NOVEMABA 25, 1898. NA HELU APAU 2730

------------

Hoolaha Loio.

---

W. C. Achi.                 Enoch Johnson.

ACHI & JOHNSON,

LOIO!             LOIO!             LOIO!

Keena Hana, Helu 10 aoao Komohana

Alanui Moi.

------------

W. R.KAKELA.

Loio a he Kokua ma ke Konawai

HE LUNA HOOIAIO PALAAPLA.

2370

------------

LYLE A. DICKEY.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

Notari no ka Lehulehu.

E hookoia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.

Kihi o Alanui Betela me Moi. Pahu Leta 786. Telepona 806.

------------

Hoolaha Kumau.

------------

Papa!  Papa!

*  *  Aia ma kahi o *  *

LEWERS & COOKE

(Lui Ma.)

Ma ke Kahua Hema o na Alanui Papu me Moi.

---

E LOAA NO NA 8  8

  • Papa Nouaiki

O kela a me keia ano.

---

Na Pani Puka......                    _____

Na Puka Aniani...                    _____

Na Olepelepe......                    _____

Na Pou................                    _____

            _____              Na O'a.............

            _____              Na Papa Hele...

            _____              Na Papa Ku.....

            _____              Na Papa Moe...

---

* Na Pili Hale

*  O na Ano apau.

A me na *  *

Wai Hoohinuhinu Nani

O Na Ano Apau.

---

Na Palaki o na Ano he Nei Wale.

---

            Ke haiia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua Oihana no ka

Uku Haahaa Loa

@ like me ka mea e holo ana mawaena @

Laua a me ka Mea Kuai.

------------

E Hele Mai o Wao no Oukou Iho

------------

            Ua manaoia e kekahi poe opio o Honolulu nei e kukulu i ahahui hoolaha buke no ka hoonaauao ana i na opio Hawaii, a na ia poe paha e lawelawe aku ana ka hoolahaia ana aku o ka Hoakaka Olelo Beritania i puka iho nei ma na kolamu a keia pepa.  O keia ano buke a keia poe opio e hoolaha aku ana, ma ke ano puka mahina.  He 24 aoao ka nui.  Aole i maopopo ia makou ka auhau.

------------

KA MEA HUNA POHIHIHI

---

Unuhiia e hoo@mahiehie ao "Ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii"

---

MOKUNA XLVIII.

 

            E kuu makamaka heluhelu, maanei kaua e huli ae ai a nana akua i ka Haku Rosevena, a pela hoi me ka Haku Adelo, a e waiho malie iki kaua i ke kamailio ana ia Pegi ame Negewina.

            Oiai ka Haku Opio Rosevena e ku kiai ana maloko o kahi hale hotele a lakou i kipa aku ai, aia kona mau makaala ana apau ke haawi la no kona lohe aku i na halulu ana mai a kekahi mau kapuai lio, a i ole ia, o na kapuai wawae paha.  Aka, aole nae wahi mea ona a lohe iki aku.

            Aole nohoi i moeuhane iki ka Haku Adelo, aia kona hoa paonioni ma kahi kulanakauhale o Penoke.  Nolaila, ua hoomau aku la no ia i ka holo ana o kona lio no ka hale ana i manaoio loa ai, aia no malaila kahi i paa ai kana mau pio me ka palekana.

            Iaia i hoea aku ai i ua hale la, ua hoopuiwa loa ia kona noonoo i kona ike ana aku e hamama mai ana ka puka o mua o ka hale.

            Nolaila, me ka awiwi nui ame ka pupuahulu nohoi, holo aku la ia o komo ma ia puka e waiho hamama mai ana, a pii pololei aku la no ka rumi i hoopaaia ai o Alamira ame kona wahi pokii kaikunane.  Iaia i hoea aku ai ilaila ike iho la ia aole kana mau pio o loko o ka rumi, nolaila, me ka piha enaena i ka inaina ame ka huhu hele aku la ia a hoala aku la ia Mrs. Bite ame Wigebi.

            Mahope iho o kona haawi ana aku imua o ua mau kauwa nei ana i kekahi mau huaolelo oolea loa, a ma ka wa hoi i akakuu iho ai kona huhu, ua ninau aku la oia i ua mau kauwa la: "Auhea o Alamira?  Pehea olua i hoohemahema ai iaia?"

            Oiai hoi o Wigebi e naka haalulu ana me ka makau, a pela nohoi o Mrs. Bite, ua pane mai la ka mea hope o laua me kahi leo nawaliwali piha hopohopo:

            "E kuu haku, aole au i ike i kahi i nalowale aku ai o Miss Alamira."

            Ia wa hoi hiolo mai la kona mau waimaka ma kona mau papalina a hoomau mai la nohoi i ke kamailio ana:

            "I ke ahiahi nei, ua kiia e a'u kona rumi a paa, a hoo no au i kela ki maloko nei o kuu eke.  Aole hiki ia'u ke ku kiai ma ka po nei, oiai ua hele au @a maluhiluhi loa.  O kekahi kumu nohoi, e hiki ole ai ia'u ke hana pela, no ko'u ike he hana nui ka'u e hana ai i keia la."

            Alaila, huli ae la ua Haku Adelo nei a ninau aku la ia Wigebi:

            "A heaha hoi kau pane?"

            "E kuu haku, i kela po aku nei, owau ka mea i ku kiai a ao ia po; a i keia po iho la, aole hiki ia'u, e kuu haku, ke hana hou pela, ua oi loa aku ia mamua o ka mea hiki ia'u ke hana.  I ka po nei, ua hoi no au e hiamoe, aka, ma ko'u wa nae hoi i hoi aku ai e hiamoe, ua ike no au ua paa no laua maloko o ka rumi."

            "Auhea o Bite?" i huli ae ai ka Haku Adelo a ninau aku la ia Mrs. Bite.

            "Aole au i ike," wahi ana i pane mai ai me ke ano puiwa.  "O ka'u mea i hoomaopopo, ua hoi mai no ia i ka hale nei i ka po nei, ua hele nohoi ia a ona loa.  O kona wahi i moe ai maloko no ia o ka rumi mua o ka hale nei; aka, i keia wa nae, aole au i ike i kona wahi i hele hou aku ai."

            No keia pane a Mrs. Bite, ua ano e loa ae la na helehelena o Adelo.  Ua manao wale iho la no ia iloko ona, ua hana keia wahi kanaka i kekahi hana kumakaia kiekie loa iaia, oiai wahi ana i noonoo iho ai, mamuli hoi o na olelo a Mrs. Bite, ua hoi mai no ia i ka hale a ua nalowale hou aku ia mai ka hale aku, a ma kona wa i nalowale aku ai, oia paha ka wa i hemo ai o Alamira ame kona kaikunane mailoko aku o ko laua wahi i hoopaaia ai, a me he mea la nana no i hookuu aku i na pio, a ma keia wa ana e kamailio pu nei me Mrs. Bite ma, aia oia ame Alamira ma ke hele la ma ke alahele e loaa ai ka pakele ana i kana mau pio, a me he mea la, ua hana ioa i keia hana mamuli o ka haawiia ana mai o kekahi uku kiekie iaia; nolaila, aohe manawa ana e hookaulua iho ai.        

            I kela wa pane koke ae la ia me ka awiwi nui:

            "Ke ike maopopo nei au na Bite i hookuu i na pio mai ko laua wahi aku i hoopaaia ai, nolaila, e wiki kakou—aole lohi.  Manao au ina e awiwi kaua e Wigebi, i ka hookolo ana aku ma ko lakou meheu, e loaa ana no lakou ia kaua.  O ko'u hele ana mai a no ia mai Penoke mai, aole nae au i halawai mai nei me kekahi poe ma ke alahele a'u i hele mai la.  Nolaila, he alahele okoa loa ko lakou i hele ai a ma ia alahele hoi kaua e hele hookolo aku ai a hiki i ko kaea hoea ana aku i Penoke."

            I keia wa i hoomaka mua ae ai lakou i ka huli ana ma na wahi apau o loko o ka pa.  Ma keia wa, ua hala aku la o Mrs. Bite ma ke alanui e nana hele ai no kana kane.  Aole hoi i liuliu kana hele ana aku, ike aku la ia i kekahi kanaka e moe mai ana malalo o kekahi malumalu lau laau, a o kona wa ia i hele awiwi aku ai ma kahi o keia kanaka e moe ana.

I kona hoea ana aku malaila, ike iho la ia Bite, kana kane a noke iho la ia i ka hoala. Aole hoi i liuliu hoea aku la ka Haku Adelo ame Wigebi ma ia wahi a ike pu iho ia lakou i ua wahi kanaka nei.

            Oiai nohoi e mau ana no ke poluluhi ona iloko o ua wahi Bite nei, ua noke ia aku a oia i ka ninaninau e ka Haku Adelo no ka mea e pili ana i kona hoi ana i ka hale a pela aku; aka, ua hoole loa mai la ia, aole oia i hoi i ka hale ma ia po.

            I kela wa hoi i pane aku ai o Mrs. Bite:

            "Eia ua wahi kanaka nei ke hai hoopunipuni mai nei i kuu haku!  Kai nohoi owau no kai lohe pono i kou hoi ana ae i ka po nei.  Heaha keia au e hoole mai nei."

            Aka, hoopaakiki aku la no mae ua wahi Bite nei ma ka hoole ana.

            Ma ke ano o ke kamailio ana me ka nanaina nohoi o ua wahi kanaka ia ua oiaio na mea apau ana i hoike mai ai.  Nolaila, pane ae la ia:

            "Makehewa ia kakou ke hoopaakiki aku i ka olelo ana ua hoea oia i ka hale i ka po nei.  O ka mea i maopopo ia u, aole oia i hoi iki i ka hale.  O kona ona ana nae, oia ke kumu nui o keia pilikia.  Aole o'u kaualua iki ua hoea mai ka Haku Rosevena ia nei.  Me he mea la, ma ka'u hoomaopopo, ua hele mai ia a ua loaa o Bite nei ma keia wahi, a ua loaa iaia ke ki o ka puka o mua o ka hale."

            Ua haha iho la o Bite i ua ki la maloko o ka pakeke o kona kuka a ike iho la ia, aole ua ki la maloko o ka pakeke ana i hookomo ai.

            "He mea oiaio loa, na ka Haku Rosevena ponoi no i hoopakele i na pio a kakou.  Ke ole au e kuhihewa, he kaa paha kona ke hikiwawe loa nei kona naiowale ana mai keia wahi aku.  O ka mea maopopo nae, aole oia i hele ae nei ma ke alanui a'u i hele mai nei; aka, o ke alanui hea la kana i hele aku ai, he mea pohihihi ia."

            Maanei ku iho la ua Haku Adelo nei me ka noonoo nui no kana mea e hana ai.  Ike iho la ia, aia kana mau pio maloko o na lima o ka Haku Rosevena—hoomaopopo pu iho la nohoi ia, aohe hiki iaia ke kaili mai i ua mau pio la mai ka lima mai o kona hoa paio.  He mea oiaio, wahi ana i hoomaopopo ai, ua lanakila kona hoa paio maluna ona.

            I kona wa i ulu mai ai ka huhu iloko ona, a hooholo iho la ia, aohe ana hana e ae e hana aku ai, aka, o ke ka wale no i ka pohuehue:

            "Ua hoopuhiliia ka'u mau hana a pau i hana iho nei.  Owau no paha auanei ka moepuu o ka'u mau hana apau i hana ai?  Nolaila, ua oi loa aku ko'u pono, e hana aku au i ka hana hope loa a Kamekona i hana ai i ko Pileseria, oia hoi kona make pu ana me lakou, mamuli o kona hoohinee ana i ka hale i hoakoakoaia ai lakou apau. Ae—o ka'u hana io keia e hana ai."

            Ua noho iho la ua Haku Adelo nei ma kapa o ke alanui me ka noonoo nui ana iloko iho ona.  Ua lilo ae la kona puuwai i wahi e holoke ai na noonoo ahiu o ke ano diabolo.

            Ma keia wa hoi, ua hala aku la o Wigebi ma ke alahele e hoea aku ai i Penoke, no ka huli ana ia Alamira ma, a i ka poha ana mai o na kukuna mua o ka malamalama ia kakahiaka, huli hoi mai la ia me ka nele imua o kona haku.

Mahope iho o ko Wigebi oike ana mai i ka hopena o kana huakai imua o ka Haku Adelo, ua pane aku la ua haku nei i kana kauwa:

            "E haawi mai oe i kuu lio.  Manao au ua hele pololei aku nei no lakou i Penoke."

            Kau ae la ia maluna o kona lio a holo aku la no Penoke.  I kona hoea ana aku ilaila, ua hele koke aku la ia i kahi hoolulu kaa ahi.  Ma kona ninau ana ilaila no ka mea e pili ana i ka Haku Rosevena ua hoole ia mai la, aole i hoea aku ilaila kekahi kanaka elike me ke ano ana i hoike aku ai.

            Oiai hoi ia malaila, lohe aku la ia i ke kamakamailio a kekahi mau kanaka he mau paahana no ua wahi la ua hoea ae ka Haku Hametona ame ka Lede Beatirisia ma Hametonavila a o ka Haku Tereveliana hoi kekahi me laua.

            Ia wa i olino mai ai kekahi holiolio manao iloko ona, oia hoi, wahi ana i noonoo wale iho ai no; ua lawe pololei aku ka Haku Rosevena ia Alamira ame kona kaikunane no Hametonavila ma ke ano e hui me ko laua makuahine.

            Ia wa i haalele iho ai i kahi hoolulu kaa a hele aku la ia i ka hale hotele.  I kona hoea ana aku ilaila ua ninau koke aku la ia i ka mea hotele no ka Haku Rosevena.

            Ua ae mai la ka mea hotele, ua hoea io aku no ka Haku Rosevena ilaila me kona mau hoahele, a e ai ana lakou i ko lakou aina kakahiaka ia wa.

            "Auwe!" i hooho ae ai ka Haku Adelo, me ka ninau ana aku:  "Eia ka ia nei i kela wa ka Haku Rosevena ame kona mau hoa?  E oluolu oe e hai mai ia'u i na inoa o kona mau hoa."

            "Eia ia nei ka Haku Rosevena," wahi a ka mea hotele i pane mai ai, "a eia pu me ia o Miss Arevalo ame kona kaikunane.  Ua kauohaia aku nei ke kaa no ka lawe ana aku ia lakou i Hametonavila.  Pehea, he hoaloha nae paha oe no ka Haku Opio Rosevena?"

            "Aole," i pane aku ai ua Haku Adelo nei me ke kaka-na o kona leo, a e hoike ana hoi kona mau onohi maka i ka inaina, me ka olelo ana aku, "Aole loa au he hoaloha nona?  No!"

            Komo aku la ia iloko o ka rumi hookipa me ka piha uluku loa o kona noonoo me na manao pono ole.

            "A-he!" wahi ana i namunamu iho ai iloko ona, "e hele io aku ana lakou no Hametonavila, ma ke ano e hui malu keia mau keiki me ko laua makuahine.  O Beatirisia, ke ike nei au i kau hana akamai lua ole, aka, aole i pau kuu manaolana no ka hana hope loa a'u e hana aku ai malunaa ou.  He oiaio, aole hiki ia'u ke akeakea i ka hui ana aku o Alamira me kona kaikunane me ko laua makuahine.  Aole nohoi hiki ia'u ke akeakea aku i ko lakou haalele ana iho i keia wahi  He mea maopopo, ua pau ka'u mau huli ikaika i ka uhauia, a ua ko ole kuu makemake, aka, hookahi a'u huli i koe, a o ka'u ia e uhau aku ai imua ou e Beatirisia----"

            Maanei hoomaha iki iho la ua Haku Adelo nei no kekahi mau minute, a mahope pane hou ae la ia:

            "Ae—hookahi a'u huli i koe e uhau ai.  Ua hiki mai la ka wa a'u e uhau aku ai i keia huli.  Ua lilo mai a'u aku na mea apau a'u i ake nui oa ai e loaa ia'u.  Ua lilo ka waiwai, lilo ke aloha, ua lilo aku na mea apau.  Ua manao loa au e lilo aku ana au i haku no Tereveliana Hale me kona mau waiwai apau, aka, aole nae.  No iwakalua makahiki i noke ai au, i ka imi, ame ka huli ana e lilo ia'u kela waiwai nui, a ke ike nei au i keia wa aia he eha mau keiki e ku nei e akeakea i ko'u alahele e hoea aku ai i kahi o ka waiwai.  Ua aloha hoi au i ka Lede Beatirisia, aka, ua kailiia aku oia mai a'u aku.  Oia ka wahine a ko'u enemi.  Manao au e hiki ana la ia'u ke mare i kana kaikamahine, a ma ia ano e loaa mai ai ia'u he pomaikai, aka, ua nele nae au.  Na keia wahi kaikamahine hoi i hoopuhili i ka'u mau mea apau i hoolala ai a i hana ai hoi.  Eia oia i keia wa ke noho nei me ka Haku Rosevena, a ke aka pahenehene la paha laua no'u nei.  Aka, hookahi a'u pepa e uhau aku ai.  Nele au, a maluna nae o lakou apau na pahenehene ana ame na hoowahawaha ana a ko ke ao nei apau."

            Puupuu ae la ia i kona ma@u lima, a luli ae la kona poo me ka ukiuki hoi e lalapa ana i kona houpo.

            "Yes! yes! I keia la no au e uhau ai i kela huli hope loa o ka'u hana—ae—i keia kakahiaka no.  E hele pololei aku ana au a hoea i Hametonavila, a imua pono auanei o ka Haku Hametona ame ka Haku Tereveliana e hoike aku ai au i keia mea huna pohihihi e pili ana ia Beatirisia.  E hoouka aku ana au maluna ona i ka hilahila lua ole i ike mua ole ia e ia.  E hoonahahaia ana e a'u kona puuwai.  Auwe: Owai la hoi kela?"

            Ua lohe ae la ia ma ia wa i kekahi mea e kamailio ana ma ka "hail" (holo) me ka mea nona ka hotele, a o ka leo ana i lohe aku ai ua like ia me ka leo o ka makai kiu Rush.  O kona wa ia i wehe koke aku ai i ka puka, a ike aku la ia i ua makai kiu la.

            Huli mai la ua makai kiu la, me na helehelena mahiehie maikai, a nana mai la maluna o ka Haku Adelo i hele kona mau helehelena a haikea pu ia e kekahi hooluu keokeo.  Haawi mai la ua makai kiu nei i kona aloha kakahiaka i ka Haku Adelo me ka pane ana mai hoi:

            "Aole au i moeuhane mua e halawai ana au me oe maanei.  He wahi mea hou ka'u e hai aku ai ia oe.  Ua loaa o Geofere Tereveliana ia'u!"

            "Pehea?  Ua loaa o Geofere ia oe?" i ninau aku ai ua Haku Adelo nei me ka li-o ana ae o kona mau maka.

            (No kahi wa aku.)

---

NA LETA

---

NA NUHOU O KONA AKAU, HAWAII.

---

            Aloha oe e Mr.Lunahooponopono, e ae mai ia'u e hoolauna aku me oe a malia o ku iho i ka ii aloko, Ua haki no.

            Ma ke ahiahi o ka la 12 o Novemaba iho la ma "Ohuohuikalehua" home o J. K. Nahale ma Kahaluu, na awai ia eka Rev. W. M. Kalaiwaa ma ka mare o Charles D. Hina o Hana, Maui me Rebecca K. Kahalepainiu, a malaila ae ka Hon. S. W. Kaai. S. M. Kanakanui Christ. Willis. Mr. and Mrs. Thomas Aiu, Mr. and Mrs. Atcherley, Capt. A. Lindsay, W. H. Johnson, George P. Kamauoha, Miss Beard, Miss Kui Richardson, Antonio Fernandez, Thos. Silva, Chas. Ka ame na poe e ae, a ua ai a lawa, a ma ka halina ia na lealea hulahula Europa; ilaila, i ike la ai ke kaeaea o Hana, eia ka ua makaukau no, i ka nana aku he kohu bea huluhulu o na mauna Himalaia, a i ole, me Pikoiakaalala.  Ke keiki pana iole o ke kula o Keahumoe, a ma ka wehena kaiao, ua au ka umauma o Hilo i ka wai, o ua Honabala la.  Auhea o Mrs.?  Ua haalele ia mahope.  Aloha ke hea kau o ke alialia.  Eia ke hiu palaka ia nei ka wai o Weloka, eia ka epa, oia ke kuene nui, o ka wa ai, ahukepeku i ka malu o Puhile.  Aohe mea nui e ae a kou kiu i ike ai mawaho ae oia aka, ke haupu ae la kou kiu.

            Auhea wale oe kalehua,

            Kuu pua kau i ka wekiu.

            Kiekie ia pua iluna,

            I ka home noho a ka Iiwi

            Kauo ia mai makou,

            E ka akolea noho i ka uka,

            Mai noho a hele e ako,

            O ua ia mai pulu oe.

            Ka palai lipolipo ka mahele

            Awili pu me ka lehua

            Haina ia mai ana ka puana,

            Alu ka uwea i Haleapele.

            Ua hopuia a ke kali nei no ka hookolokoloia he elima Iapana puhi okolehau ua loaa na lako puhi me 15 galani okolehao helu 1.  Hanu ka ihu o na kaiko o ke aupuni ma ka aina o George McDougall, a ohe mau Iapana hana nona.  O ka Hope Lunakanawai Apana ka loio o na poe hoopii ia, a ua puhili i ka Hon. S. W. Kaai, kui nakolokolo lua iloko o Ikua a pela i panee ai ka hihia a ka la 24 o Novemaba 1898.

            Ua ku iho nei he Kalepa papa no Hackfeld ma a ke hoolei nei he 600,000 kapuai a oi, iaia kukui ia e ku nei.  Ua pau ka pilikia o Kona ino mea kuai, ua hiki ia Hackfeld ma ke lawe ina ukana ma na wah apau o Kona me ke kumu kuai emi loa, ola o Kona.

            He oo kope nui loa keia o Kona, a aia ina Iapana ka helu 1.  Noho na Hawaii i ka pali o Kalalau.  Ke hoi hou mai nei na paha ua eloelo o ka hooilo.

            Ke ana ia nei ka aina aupuni o Honuaula ma N. Kona, Hawaii, e S. M. Kanakanui no ke kuai aku, i ka poe makemake aina o keia mua aku, e loaa ana paha he 100 a 200 apana ma ke 50 eka o ka apana.

            Hauwalaoa na kaa o Kona i keia mau la, no na haole, Iapana, Pukiki, a haule hope no na Hawaii, ka poe no lakou ka aina.  Auhea ua aloha aina nei?  O ke knonoono ke aloha aina oiaio, aole o ka kakau, a me he la @kue nei ka hana a ka lima i ka waha.

            Nui ka hoopaapaa ma Kailua i ka la moku nei, mawaena o Kaui elele o Milolii, me D. Alawa, kahu kula sabati.  Ke olelo nei Kaui. he hoopunipuni o Alawa, a ma kana hoolaha i ka Nupepa mamua aku nei, no na mea pili ekalesia.  Ma ka manao o ka mea kakau, ua haole like lana iloko oia lua hookahi, a he mea hoohaahaa loa ka laua i hana ai i ka hoomana mamuli o keia mau hoolaha.  Kohu kamalii oiai i ka Ahu Hui pu lana i ka wa hookahi ina pela ua pololei paha o D Alawa.  Pono e kapae ia Kaui mai ka ekalesia aku o Milolii, ua loaa kona hewa.

            I Kona iho la o Hon. W. C. Achi a ua nui na puaa i pepehi ia nana oia ke ano o ke keiki mea makua.  Ua hele nohoi kahi panaka a eaeakai o Kaleponi, a pela pu no me Mrs. Achi.

            E aho ia wahi nuhou o Kona.  Aloha.

KAILUA LANDING

            N. Kona, Hawaii, Nov. 17, 1898

------------

PANE IA F. S. K. MANOKALANIPOELEELE

---

            Ua kiei hou mai nei ke poo paakiki lolo ole o F. S. K. M. ma na welelau pali o Koolauloa:  ua kiekie loa keia kiei ana mai ua ike ia aku ka winiwini o ke kani-puu, e hamama ana ka waha i ka Lae o Kaena elike me ka hoki i pii ae ma kahi kiekie e hau ana ka waha i ka makani, e noke ana i ka uwe palauma, e hookolo ana i ka nui manu o lakou, me ke kala leo nui aku "ua pa wau i ka pohaku a M. N. K."  "Nawai ka hala?"  "Na'u ka hala i ka pao ana i ka huewai a M. N. K."  "Ua hewa oe pono no o M. N. K."

            E ka makamaka na ike a @ @ @ pane mai ka mua a ka nope i hoopiha ia na koiamo elua a oi o ka Nupepa Ka Loea Kalaiaina o ka ia 12 o keia malama.  I ke kauana pono ana nunuku loa kahi io a o ka nui he opala he mea puhi na ka makani he pepa hale mai no na koa Amerika.

            E ka makamaka heaha ka'o @ a'o ho uaku ai ia oe i hoopau ia ai kou paakiki e noke au i ke a'o ia oe a piha ka umi makahiki aole no oe e manaoio maui no ka mea he mamo oe na Toma, e aho nae o Toma ia oe, i kona ike ana no i ka Haku ua manaoio koke oia aka o oe aole pela; ua ike oe ma na nupepa ua hooholoia ka hoohui aina e na Lunamakaainana ame ka Aha Senate o Amerika Huipuia, na kakau inoa o Peresidena MaKinile ua huki ia ilalo ka Hae Hawaii e moe kau a moe hooili i ka opu o ka honua a ua panai ia ka hae Amerika ma kona wahi e welo haaheo a puni ka pae aina ua hoomauia o Dole ame na luna Aupuni e ae e MaKinile ua hiki mai na Komiaina hooponopono Kumukanawai ame na Kanawai ua piha o Honolulu i na koa Amerika a ou mau maka e ike pono iho la; aole no ou manaoio iki ua hoohui ia o Hawaii nei me Amerika aole no ou manaoio ua make loa ke Aupuni Monakia aole ou manaoio ua hoole ia ka ka lahui ame ka ka Moiwahine memoriala nolaila ua oiaio ka'u i olelo ae nei e aho o Toma ia oe.  I na ua hanaio ka haole he mea ole ia oe.

            E ka makamaka e ku oe ma kou aoao e kali aku i ka nui, ke kulolo ame ka alala paiu a Hume i ka hoihoi mai o MaKinile i ka Moiwahine a kaua.  Ko hai aku nei au la oe me ka wiwo ole ka hoopiii mea ai ole ame ka oiaio a pau loa.

            Aole e kaa hou ka Moiwahine ma ka noho alii, aole makemake o Amerika i ke Aupuni Moi o ke Aupuni alii e pahola ana maluna o ka kahai a ko@ ole kekahi o ka Amerika Aupuna makemake la.

            O ka hooko ana keia i ka wanana o Keopulupulu i kana keiki @ nui @aho a pa i ke kai, no ke kai ka aina Lilo ia ka aina i ka poe o kai he hao na ka wai nui aohe opala ko@ ou e Hawaii Aupuni.  Eia ka Kapihe wanana: "O na 'Lii e hoi iho ana a noho iloko o ka opu weuweu me na makaainana, a o na makaainana e komo aku ana i ka hale o na 'Lii."  Ke ike nei oi eia na makaainana ma kahi o na 'Lii.

            Eia ka wanana no kana mau keiki e kau aku i kana mau mamo:   "O oe @ Kanaana, he kauwa lae paa oe na no kauwa a kou mau hoahanau.  O oe hoi e Sema, he kukulu hale lewa kau hana, a o Kanaana kau kanwa lawe-

------------

(Nana ma ka aoao 3.)