Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 14, 6 April 1900 — NA HOAHANAU EKOLU A I OLE HAWILA, KE KOA, MAKALIKA KA UI [ARTICLE]

NA HOAHANAU EKOLU A I OLE HAWILA, KE KOA, MAKALIKA KA UI

OWUia e Hoolale-a-Ka-ia-Kukala-Kale.

Mhoa oe, e Hawila, ua maopopo k» U oe ame a'u, i mak&hehi nui ia no ka kowa o Mamora no kona lilo ana I lud kmpa, & noiaila, oia kaaawai hookahi no ka'u i makemake ai e kau maTun* o« ame a'u. E hookapu oe ia oe Um>, a noa la ia'u ; a pela nohoi au e noho al lloko ola malu hookahi, a noa nohoi ia ia oe. 0 ko kaua mare ana, oia ka w& e kapaeia ae ai keia kapo mawaena ou ame a'u, me ka hoomau Kw la ana no nae oia malu mai na poi pa ia aaa mai e ko waho mai oia hoi. aole oe e iilo aku na hai, a peia nohoi ao. A hoea kaua i ke kuahu oka mare, ia wa e ike ai kuu *k>ha i k&na aioha, ma n* ano apau; a pela paha hoi au i ka'u aloha.' He maa manao hoouiumahiehie maikai keia a Makalika i pane aku ai imue o Hawila, a ua lilo hoi ia mea 1 mea m&ikai i kooa noonoo. Ua holo like Iho la iloko o laua e maiama kela ame keia o iaaa i ko laua mau kulana kapu iho. Ua aelike iho la iaua e iiio kahi aa kahi. a peVa hoi kahi e lilo ai na kekahi ma ke kuahu oka mare. Ua loihi no ko laua kamailio ana ma keia mea. Ua hoike mai la hoi o Hawila i ka nui o fcooa kaumaha i ka iike ole o ko laua kulana o ka noho ana ma keia ao. Ala o Makalika i ka hanohano loa a e noho aoa hol oia iluna o ka waiwai ame ke kuonoono a oiai hoi ia, e noho ana ma ke kulana haahaa loa a ilihuno nohoi. Aka, ua pane aku la nae o Makalika. aohe kulana klekie i hoohaahaa oleia kona kiekie ana e ka hana a ke aloha; aohe hoi he kulana haahaa i hookiekie oie ia ae e ia haawina hookahi no. I ka hoea ana i ka hora 2, ia wa i hoomakaukau iho ai o Hawila no ka hull hoi aku no kona home noho kuahiwi. A m&mua hol o kona haalele ana iho ia Makalika, ia wa i pane aku al ua Ui nei o Mamiona:

"Ke hookuu aku nei au ia oe, e kuu aJoha, me ka eha welenia o kuu puuwai. Nolaila, o ka'u kauoha ia oe mamua o kou haaleie ana mai ia'u. oia keia, apopo ahiahi hora 8 hiki hou mal no oe la nei. A e hai aku hoi au ia oe, no kaua na la hauoll o keia pule holookoa apau, olai a keia pule ae hoi mai kuu makuakane mai ke kul&nakauhale mai o Roma Me he mea la ia puie no au e iawela aku ai i Roma no ka lilo ana i Moiwahiue nena e haawi i na makana o na la hookahkaha nui e malamala ana malaila, i keia ame keia mea i lanakiia ma na hana o ke kahua paio. Ke ole au e kuhihewa, oia ka la e I ikaia ai ke kanaka a kuu makuakane e hoomare aku ai ia'u. 0 ka'u wale no e kauikau nei oia ko'u komo ana aku iloko o kekahi hakoko nui ma keia alahole a kuu makuakane i makemake ai e onou aku ia'u, oiai aole loa au e ae iki ana e mare i kekahi kanaka mawaho ae o ka mea a'u i aloha ai me kuu puowai apau, oia nohol oe. E hoopakelela auanei au mailoko mai o keia pilikia nui ina e hiki ana ia oe ke hoea ma keia mau la, a ike hoi au me kuu mau maka, o oe kekahi o na kanaka i heluia ma ka heiu ekahl kiekie ioa o ka lanaklla ana maluna o na makana he nui? Ina ua like ka hei o kou mau llma, e kuu aloha, ma ka iaweiawe ana i na mea kaua elLke me ka hei o kou mau llma ma ka laweiawe ana i na kaula o kau gita nei, aialla, ua ola au ia oe, e kuu aioha? Aka, e hoi ana oe, a ke ahiahi o ka la apopo hul hou kaua. a ike hou mai oe ia'u eiike no me oe i ike iho ia ia'u i keia po. Darling. aloha a hu) hou kaua. Hora 8 o ka la apopo e hui hou ai kaua. Be sure and be here."

I kela wa hol pane mai la o Hawlla: "Darliog mat hopohopo iki oe uo kao mea I hoomaoe mai nel ia'u po ke kahua lealea o ke ku'.anakauhale o Roma. 0 ka'u e hal aku nei la oe. ola keia, mai hopohopo a hoopahaohao iki ia koo noonoo ma ia la. ke ike oe he hookahi wale no kanaka nana e ahai ana i na makana mai kou mau lima mai. Ke ike oe la mea e hoomanao iho oe P e kuu aloha, ua hoopakeieia oe mai ka pi!ikJa mai au e hopohopo e nei i kela wa. Aka, o ka'u nae e hopohopo loa nei, e nele ana no oe ame a'u i ka makemake a kaua e makemake nei, oiai he kowa nul mawaena ou ame a'u eiike no me ka'u i holke mua aku nel ia oe."

Mi ka i pau ae ai keia mau huaolelo i ke kamailioia ae e Hawila, ua kuik«ilima pu ae la iaua, a uhaele mai ia laua ma ke ala oo kipapa, mailoko hol o ka malu wilou, a hoea i kah) ala anuu e lho aku ai a loaa kahi waapa o liawila, maanei haawe ae la ua mau o* pio nei I ko laua mau aioha l kahi ame kahi, a huli hoi aku ia o Hawila no kona home i ka ip o na mauna; a o MakaUka hoi, ku maiie iho la no ia, a nana | aku la I ka oiwi nana kona kupaa i hoohina e hoi ana 1 ka ehu wai o ka mu-1 Uwal, a hiki wale I kona nalowale ana

aku nuki a iaia aku, alalla, me ka hoi hoopihala ae ke aloha no ua oi-

wi nei. buli ae la oia a hoi aka la w> ka hale. E kau makamaka heluhelo, mi keU wilii, e hu.i ae kana a naaa aka ma ka heme sobo koaiiiwl o Na Hoihanaa Eko.u; no Balk>na ame Apala. i Oiai e haii boi aka &n& ko laaa pokii kaikaioa mai Maioioaa Kakela aka, ka bome noho hoi o ka Manu Nuna kaulaaa o Roken€kal, a!a aa man hoahanaa x<ei ke kuka sa, ma ke ano e luaiele laoa i ko iakou makuakane ame ko iakoa pokii, ame ko laakou home, a e he)e aawana aka hoi lana malona o ka ili o ka honna ik> ka imi ana 1 ka aohano ame ke kaulana mawaena o &a koa kaalana io&oka honua, i hehiia ma ia mau la. Hooholo iho I nohoi laua, ma ia po no laua e hele ain ai. He mea oialo hoi. ua hooko io aku la no laua i ka manao haaieie makoa a laua i kuko ai; noWla, me ko lana mau houpo i hooneleia i ke aloha no ko lakou makuak&ne e Hio aku ana kona mau la i ke ahiahi. ala hoi, ua ku ae la k»ua, me ka hoike ole ana aku hoi ia laua iho Imua o ko iakou makuakane, ao!e nohol he wahi huaoielo o ke aloha hope ioa i ka makua, ua hele aku )a laoa. Aia hoi ma kekahi wa mahope ae nei oiai na hookaau ana a keia moolelo e nee aku ai, e ike hou \i kakou ia laua; a ma ia wa hoi, e *;u mai ai keia mu inpa ehia imua o ka<coti, "Ka Weli o na Pae Mauna" ame Ka Olali o na Kai." I ka hoea ana aku o Hawila i ka hale, o ka hora umikumamalua ia o k po, me kona ike ole hoi, ua haalele iho kona mau kalk'iaana ( aia, i ko lakou iuaui makuakane palapalu ame ko lakou home aloha 1 no.io hoomanawnui i iloko o ko lkou mau la opio. I ka o va mai o na kukuna opiopio o ka la i uthi kakahiaka ae, ua ala ae la ua kank opio uei hele ku !a i i ka hana me ka piha hoihoi ame ka e!eu, a ua ike no paha kaua, e kuu makamake h« luhelu, i ke kumu o keia hauoli ame keia kulana hoihoi i loaa ai i ua "Kia manu nei o ka wao laau," oia no na haawina n.enehiwi o ka po maraua ito. A i ka makaukau ana o na mea apau, halihali aku la ia a kau iluna o ke pakaukau. M kona da nae i hoea aku ai oia ke pakaukau aina, ua hoopuiwa loa ia oia i kona ike ana aku e waiho mai ana kekahi palapala maluna o ua pakaukau la.

Lalau iho la keia i ua wahi palapala la, a nana iho la, ike iho la ia i ka inoa o ko lakou luaul makuakane, oia hoi 0 Lomeliano. Aole iioi oia i wehe ae i ua palapala la, ua kali iho la no īa a hoea mai ko lakou luaui. Aole oia ī moeuhane iki, he palapala keia na kona mau kaikuaana e hoike mai ana i ko laua haalele ana iho i ka hale, aka, ua lele e wale ae la no nae kona hauli uo ua mau hanau mua uei ona a ma īa wa 1 hoea maopopo mai ai ka manaoio ana, ua haia aku ua mau kaikuaana nei oua, a ua haaleie mai hoi iaia hookahi e uoho hoomanawanui me ko lakou makuakane palupalu, a ia'wa 1 Jtulu| iho ai kona mau waimaka, q olelo iho la eia iaia iho:

"Aohe nohoi he wa, a uhi aku ka tepo i ko kakou makuakane, a o ko olua haalele mai nei no ka hoi ia iaia ame a'u nohoi ko olua pokii."

Ma ia wa no komo mai ana ko lakou luaui, a ike mai la hoi oia i ko in nel muu waimaka, a ninau mai la ia:

'K ka hua hope loa o ka puhaka o ko oukou luaui makuahine, e Hawila e. heaha hoi keia m&u waimaka ou i keia kaleakiaka?"

Nana aku ia o Hawila i kona makuakane, me na waimaka nohoi e kiheahea ana ma kona mu papalina, haawi aku ai oia i ka paiapala i loaa ai iaia i na mLnute mamua iho maluna o ke pakaukau, rae ka olelo ana aku:

"E p>apa, e nana mai oe i keia palapala. eK ole au e kuhihewa, he palapala keia e hoike mai ana la oe, ua haalele mai ko'u mau kaikuaana ia oe ame a'u nei nohoi. Aohe nohoi ou wahi wa i koe, e papa. a he!e aku oe ma ke alahele i naio mua aku ai ko makou makuahlne, o ka haalele honua raai nel no ka ia o nei mau keiki aiolia ole au i& oe. Lalau mai la u& elemakule nei i ua palapaia la, a heluhelu iho la ia: A oiai ua elemakule la e heluheiu ana, aia hoi, ua holo ae ia na hiona ano e g hoike ana i ka inaina a puni kona helehelena, a i ka pau ana o kina heluhe'.u ana, ua pane mai la oia ia HawUa me ka leo i piha i ka huhu a me ka inaina:

"E kuu Hawila, mai haawi hou oe 1 kulu waimaka no kela mau hoahanau hehena ou. Ke oleio nei laua maloko o ka laua palapala, ua kaea laua I ka noho ana malalo o kuu ilihune. Lapuwa:e ona lapuwale! E Hawlla, e hoike aku au ia oe, ua Wki mal ka wa e hooko ia ia ka olelo wanana a kekahi wahine kiiokilo Kukini. Ua hai mai oia ia'u no ko oukou mau ano apau, a ua hai mai no hoi ola, ai&a hiki ka'u hanau or ua I ka 21 o kona mau makahiki, ala;La, e haalele Ino mai ana oia ia'u, a pelah ol ka lua o ka'u mau keiki, a o oe hoi ko'u hooilina. fe hoike hou aku au ia oe, ela malalo o keia hale kahi i hoahu ia ai ka walwai o kou makuakane, oiai, nou ka makua i kela la ke keiki e aoho ana i ke alo, a i keia la e hele aku ai kaua e nana i kou waiwai. Kolaiia, mai uwe oe no laua. aka, e hauoli oe, oiai, ooe ka ke Akua i wae al i hooilina oial no Lomeiiano, ke helu ekahi i o na kanaka waiwai malak» iho o ka Emepera o liaiia nei." |

la manawa, ai iho la laua nef apau, a noho hoonanea wale iho no me ko la nei hoika ole a&a aku i ke au ia a ka

hewahewa ia po iho. i ke kokoia hoi & aa kikoo wawae. Pe« iho ia ia mea. ..oko ona i kohu manu puona i ke kihene a ke klamanu. A auūu wale ka laua nei noho ana,| iia hoi, pane mai la o Lomeliano ia Hawila. "E kuu keiki, e uhaele kaoa i kela wa e nana a e makaikai i na papaiina apau o kou waiwai, ka mea a'u e haawi aku ai nou, a o kou makuakan® aoanei ia o keia mau la aku o koa noho ina. a hiki aku i kau mau mamo. Aeia hoi kekahi, ua hoike mai no keia wahine Rukini kilokilo, he eUma la mahope iho o ko'u hoike ana aku ia oe i kela luahuna, alaila, e make ana au. i. nolaiia. eia ka'u kauoha ia oe, e kanu oe ia'u ma kekhi ana aia maialo o ke iumu o kekahi pali o nei uka o kakou, 0 kou alanui e hiki ai ilaiia, aia no a hiki mai ka manawa kupono a*u e bo»ke aku ai ia oe. Nolaiia, e hele kaua." la manawa uhaele aku la laua nei a komo aku la iloko o kek&hi keena, a o keia keena a laua i komo aku ai he pouli, a ia wa i pane mai ai ka makuakane: 1 "Mai pihoihoi oe i keia wa, mai makau, aoie hoi e leie ka oili, no ka mea, e ike ana oe e nee aku ana kela papa- , hel« ilalo o ka opu o ka honua, a i ko kaua iho ana, e 'haia ana paha ia kaua : he 5 minute iloko o ka pouli, a ma ia wahi aku e Ike ai oe he malamalama, mai kuhihewa nae oe he malamalama ia no ka la, aole—aka, he malamalama ia no na paia daimana o ka lua huna waiwai, pela kaua e iho aku ai iloko o ia malamalama kamahao. a hiki J kou ike ana ak ui ka īpukukui opuu daimana e ku ana liuna o kekahi pakaukau gula maemae loa, a e hoomanao iho oe, ua hiki kaua i ka papaku o kahi a kaua 0 iho aku nei. Nolaila, e noho iho oe ilalo a haha iho kou lima a loaa kekahi apo hao, alaiia paa iho." Emoole naueue ae la ua wahi keena la a hoomaka iho la ka papahele e nee iialo; a ke hoomaopopo la o Hawila, aia laua ke nee la iloko o ka pouli, a haia io uo paha he 5 minute, ia wa ike iho la keia i ke anuu ana iho o ka papahele, a o ka manawa no ia ana i ike aku ai i kekahi malamalama alohilohi, a oi- ! kelakela o ka nani, a ua hoopiha ia kona naau i ke pahaohao, aka, ua hoomanao no nae oia i na olelo a kona makuakane i hai mai ai iaia mamua no 1 ke nao o keia malamalama, Aole nohoi i liuiiu ka laua nei nee ana iho ilalo, aia hoi, ikē aku la keia (Haiwila) i ke ku mai a kekahi ipukukui opuu daimana maiuna o kekahi pakaukau gula, a e ku ana hoi ua ipuI kukui la ma ka aoao komohana o ka lua. Hoea aku la laua i ka papaku o ka lua a ia wa i kamailio mai ai ka makuakane: 'E Hawila, o keia ipukukui opuu daimana au e ike nei, oia ke ki e heano ai ka waihona o kou waiwai, a e nana wai <h? i ka'u hana ana, a e hoopaanaau hoi.' la mahawa hele mai la ua Lomeliano

la a lalau mai la i ua ipukukui la, a ia wa oia 1 oniu pokole ae ai i ka hema, a. mahope oniu ae la i ka akau no elua manawa, aia hoi, lohe aku la o Hawāla i ka halulu o ka honua, a eakeke ae la hoi kahi mau mea i ano like me na kaulahao, a o ka wa no ia i lohe aku ai o Hawila i kekahi leo ma ka olelo Latina, oia hoi "A-ve," a o kona ano ma ka ole'.o Hawaii, "Aloha." ! Hemo ana kekahi paia pohaku mahala i omau ia me na opuupuu o na momi, a ku ana he kanaka i aahu ia me ke kapa kaua, a e paa ana hoi ma kona lima he koi kua nui.

la Hawila i ike aku ai i keiā mea kl-j uo kanaka, ua komo lbo la iioko ona ka haohao, a nalu malu iho la oia iloko o- 1 na, "He keu ka hol, he kanaka kiai 110 ka hoi ko keia luahuna," oiai la e naiu aDa, aia hoi, pane mai la kona makuakaue: 'Eia ka ipuka o kou waihona waiwai, a e komo kaua." I keia wa, komo aku ia iaua nei iloko 0 ua wahi la a ia Lomeliano i hehi mua aku ai i ka paepae o ua wahi ia, aia hoi, poha hou mai la ka leo, me ka huaolelo "A-ve" (Aloha) mailoko m&l o ka mea klno kanaka e ku mai ana, a hoomaka aku la o Hawiia e komo, a ia wa i huli ino mal ai kona makuakane, a kamailio mai la me ka piha pihoihoi: "E Hawila! E Hawiia!! I kou komo ana mai e hehi mai oe ma ka'u wahi i hehi ma[ nei oia kela pohaku hoaiionaia A. mai hehi oe i ka pohaku o kau la ka hoailona V, o poino auanei oe. Poina maoli ka hol au, aole au i hai iku nei mamua," Ia wa, korao aku la o Hawiiame kona hehi ana i ka pohaku A, a no ko ia nei makemake e ike kumaka i ka poino e kau mai ana ke hehi ia ka pohaku nona ka hoaiiona V, ia wa i hoopalihi ihe la kona wawae akau i ua pohaku ia a lele ino aku la iloko, a iioko o ka imo ana a ka maka, aia hoi kapaiuiu ana ka hauna koi weliweii a ka mea kino kanaka e ku na, no ekolu maeawa. A ia manawa i oielo mai ai o LomeUano i kana keiki: "Ea; ua palihi mai nei hol kou wawae i ka pohaku V, a i na i koikoi io& kau hehi ana ina la ua haule iho kela pahikaua nui e kau ae la mahma o ka puka o ke ana nei." Ia wa i huii aemi ua Hawila nei liuna a ike aku & I ka lewa]ewa iho a kekahi pahikana nui, a ia manawa oia 1 mihi iho ai i kona hewa, I kela wa hoi kamaillo hou mai la kona makuakane iaia: "E ku oe maanei, a e hele ae au e pani i ka puka." ' Hele aku l& oia a hehl aku la 1 ka pohaku i hoaiiona ia i ka E, a ia wa i poha hou mai ai ka leo o ka mea kiao kanaka, e like me ka kakou 1 ike ae aei mamua, a nakulu ae la ke azt& a pu-! ni, a hoi hou a« la ke pani pohakn a kona pil< moa. j la manawa, ieJe aku la iaua nel a makaikai i na aani llke 010 o na momi, ke guia, ke 4almana, ame oa pohaku makamae apats, a pela hoi me ka waihoaa o m blia dala ame na moi&i o BAi

Aapanl apao o Eufopa, & he mea oiAio, ua poho«o pu o Hawila iloko o kA hauo.i paleoa o.e oo koaa iie aaa iho, 2te 4 Kaka A.ii oia ma.una o na Oua 3iiliona apaa o Europa. t T a paa paha ia laoa !se eiua bora okoa ma ka aana ana i na waiwai. a mahope hikī aku i& laea eei ma kekahi waīii o ke ana i luiua koaa mau paia me na iako kaoa o na &no apau. A ma keia. wahi i kanoha mai ai o Lomeiiano ia Hawila, e noho Uio llalo nuuuaa o kekahi noho pohaku. a hele iea a&u ia oia a btau aku la i kekabi pahikaim, a hoi hou mai la a hi&i ma kahi a kan keiki e noho ana. ; I Olelo mai ia oia laia: "E kuu keikl, o aa i&kou k&oa e ae apao ua loaa «ku ia mau mea ia oe. a koe kei. O kei& poMkaua a*u e haawi aku nel ia oe, aohe i ioaa kona iua ma Europa nei a puni. a ma kou wahl e heie ai. e hele puoeae keia pahl, a mai haawi aku hoi oe ia hai. B liio wale no kahi fcanaka i hoaloha pili paa aoti, mai haawi iki oe i keia pahi iaia. A e hai aku hoi au ia oe, o ka oi hooka&i keia o ka'u mau waiwai apau i hooiU ai malu» na ou."

A wa, haawi mai la oia iua pahi la ia Hawiia, a no kona piha pihoihoi loa, ua hiki oie iaia ke pane aku ma ke ano he mahalo a hoomaikai i kona makuakane, aka. ua noho mumule wale iho la no oia. Ma ia manawa uohoi, hoeu hou mai ia kona makuakane e hollaua, Ala wa i ku ae ai oia iluna, a hahai aku ia ma? hope o kona luaui. A I ka hiki ana ma kahi o ke pani puka, huli mai )a o Lomeiiano a kamailio mai la: E hoopaanaau oe i na mea apau a'u i hai aku nej ia oe. & i hana aku ai hoi imtta o kou ak>, no ka mea, o na alahele iho !a no 4a o keia luahuna. A eia ke ki e hemo ai pani pohaku maloko aku ned." Ia wa helo aku la oia a kahi a ka mea kino k « .aka e ku ana, a hoopa aku la oia i ka uma hema o ua mea kino la no ekolu manawa, a ia wa, poha hou ka leo pahaohao mailoko mad ona "Ave," (Aioha) a hoomaka ae la ke ana e me ka naueue nui, a hemo ana ua panl pohaku v nei. Ia manawa oili aku la laua nei, a ku ai:a iwaho. Hele aku ia o Lomeliano a ka ipukukui <laitnana, a oniu palkolu ae )a i ke komohana, a hookahi ooiu ana i ka hikina. Ia wa lohea hou da no ka leo kamahao, a kiki-pani ae U ka paia. pohaku i kona makalua, aohe eu nana e kolohe. Maanei i kamailio hou mai ai o Lomeliano ia Hawila: "E ke keiki, uai ke aku nei oe i kou waiwai, a rae na alahele e hiki aku ai oe ilaila, ame ka polno e pilikia ai oe, ke poina oe a hehi hewa i ka papa poiiaku V. Ano, e hoi kaua, aia hoi a aui ae ko'u mau la, alaila, ike hou oe i keia wahi." N la wa kau aku ia laua nel maluna o ka papahele nana iaua i halihali mai, a o ka manawa no ia i pii ae ai me ka hikiwawe, aole i liuliu noho ana 'aua iiuna. A i ko laua hoea ana aku i ka rumi aina, ua lami ka hora 12. Aia wa hai mai la o Lomeliano i kekahi oleio i pahaohao loa ai o Hawila, oia kei: 'Ua hai mai no kela wahine ia'u, o ka po mamua iho o ko'u lawe ana e hoileeike i ka luahuna, o ia kou po i nakiikii ai a paa kekahi hipuu o ke aloho, oia hoi ua halawai oe me kekahi ipo. Nolaala, e kuu keiki he oiaio anei ia?" Pane aku la o Hawila me kah iki ole iaia ke huna iho:

"Ae; he oiaio no iao kuu makua aloha; aka, e kala mai oe ia'u no ko'u hewa, oiai ua kue au i kou maluhia e ka makua maluna o'u." Maanei i huai pau aku ai oia i na me-

a apau e pili aaa nona & me ka ui ana me Makalika, ame kona ae ana e hele hau aku ia po e hui ai me ia. Ia wa i pane hou mai ai kona makuakane iaia: 'E Hawila, e kuu keiki aloha, ua kala aku au ia oe mai ke kiko waena aku o ko'u puuwai, no ka mea, aole na'u i kau i na kanawai paa e hoonee £na i kou lunaikehala aka, na ka mea i ike ole ia e oe, a o ka'u olelo hope, ke hooiana aku nei au ia oe, e hele mau &ku oe e hoopaa i kou laki me ke kaikamahine a Benekona Mamiona; aka, e kuu| keikl, e hoolohe mai i kou »ekona e wawahi ai oe i ka maemae o kou klno, o ia ka wa e auhee aku ai o kou waiwai mai aoe aku. No ka mea, oia ka oielo hoohiki i kau ia no kela huahuna.

Oia hoi, e pau ana ka hoolohe ana o na mea paahana apau au i ike aku nei; nolaiia, nau ia e koho, o ka waiwal a o ke kono paha a ke aloha ia oe e wawahi i kou maemae. (E pakele mai hoi kau). Eia ka'u e hawele oe a paa i kela kaikamahine ma kou aoao, a mare ia olua, alaila, o olua na haku o keia waiwai." I ka lohe ana o Hawila i na olelo a kona makuakane, ua lilo ia i mea hauoli 4k>ko ona, a oleo m&lu iho !& oia iloko ona: 'Akahi ka hoi a hiki ia'u ka hai aku ia Makalika i k& me& kupono a maua e hoohok> ai, no ka ninau ano nui ana i ninau mai ai ia'u i ke ahiahi oei." Ua hoolana lo& ia no hoi ko Hawila manao hauoli, oiai ua ae laelae mai kona luaui iaia, e hoomau aku oia i ka he'.e ana e ike ia Makalika. A ma keia wahi, e hoolono hou aku ai ku e kuu makamaka heiuhelu i na kuk&i olelo ana mawaena o Hawlla a me kona luauL Nlnau aku la o Hawlia. "E kuu makua aloha, he wahi pahaoh&o ko'u, a o

ia keia, pehea i ola ai kela kanaka kam&hao a kaua i ike aku nei iloko o k& luahuna? A he keu hoi ia o ke kanaka kup&ianaha iua ole ma kona mau n&naina apau." "E Hawiia," wahi a Lomeliano, "he oiaio he kanaka kupaianaha io no ia, e iike no m« k<.u i liai mai ia, a o ke ano o kona o!a ana, aole mamuii o ka ai &- na ia j na mea ai o keia ola ana, aole hoi i kahi huna materia i hana ia e n& lima o ke Kahikolu Mana Loa"—a aka iho la ua elemakule nei. No keia pane, aole no i pau iki ko Hawila pahaohao, a peia no paha ko na makamaka heluhelu ana i keia moolelo. la manawa, nonoi maoli aku la o Hawi!a e hoike okoa mai kona makuakane no ke ano o ua kanaka kiai la o ka luahuna. Pane mai la kona makuakane: "E hoolohe mal oe, e kuu Hawila. No kon makemake ioa e hoopau ia kou pahaonoiaila, eia an ke holke aku nei la oe, no ke ano o ua īa. O ua kanaka la aole ia he mea klno kan&ka maoll e iike me oe ame a*u, aka, he Inea kino ia o kekahi inaleiia ola uhane ole, i hanaia hoi e na lima akamai a noeau o kt> oukou m&kuahine iloko 0 na makahiki he 10. a n&na no i hoonohonoho i na ki apau e hemo ai a e paa ai hoi na luahana ia, e liko me kaa 1 ike aku nei, & o ko oukou makuahlne nohol ka wahine Rnkini kilokilo a'u i hahal aku nei ia oe i keia Ia"~a ia w*

hanle iho ia na waissaka o na Lomeliano la. me he mea U. ua hu mai na hoomanao welenia ana no kana wahine Uoko o kona houpo, kuiou iho ia ke poo o ua Lome;iano la ilaio» a Huliu. kamailio mai ia ola i kana keiki—"a 0 ke kino kupapail o ko oukou makuaame, &ia maioko o ke ana a'u i olelo ai ia oe, malaiia oe e kanu ai 1 kou iuaui paiupalu nei i ka hala aoa o na Ia e.īma mai keia ia aku." [ keia wa i hoopau ioa ia ae ai ko Hawiia pahaohao, no ke kaaaka kiai o ka lu&huna, nokamea, ua manao ioa maou no oia, he kino kanaka maoii no kela. esa ka auaaei o ia kekahi o na hana akamai a noeau a ko iakou makuahine. Oiai no laua nei e noho ana, kani mai ia ka hora 1. a hooiale mai ia o Lomelia&o ia Hawila. i wahi mea paina na iaua. Emoole hoi. ua makaukau na mea a pau ia Hawiia. a ua ano Hke no kona hikiwawe me ko "His," ke kuke kino makani. Hauie iho ia iaua nei p&ina. A maa--1 nei kakou e na makam&ka e hookuu ai ia Hnwila me kona makuakane e ai ana a e huli ae kakou a nana ia Makalika, . ia hom o ka la, oial oia e noho ana ma- , loko o kona keena. I keia manawa a ua Makaiika nei e noho ua hele oia a ohuohu i ka loi, . a maaneī i hoomanao ae> ai ka mea kakau i keiam au wahi iaiani mei«, "Ohuohu Halemano i ka lau Lehua, Kanu no na pua i Kukaniioko." Aia hoi ma ke alo o ua kaikamahiue . la e ku ana kekahl pakaukau mahala, a maiuna 4bo o ua pakauk&u ia e waiho ana kekahi papa pohaku -kakau ame ka i peni. " Ia wa i&ieu aku'la oia i ka peni, a 01-elo iho la: "Ua paanaau ta'u k»kahl . wahi rul& kahiko a na Araft>ia, no ka imi ana i na haina o na ninau pohihihi, no ka hooko me ka hooko oleia . o ka mea i ninauia, a oia keia. E hoi uluulu i na huahelu o ka ino& o ka mea l i ma'kemake nui ia, me na hu&helu 6 t ka inoa o ka ia i ninauia ai, & me na huahelu o ka inoa o ka mea nana i ui- > nau, me ka puunaue ana ak ui ka huai heiu 2, a i na e pahu ka hailoaa, aiaiia, e ko ana, a ina he oi ka hualoaa, alai ila, aole e ko ana. a i na hoi e koe ana l he koena, alaila, e hoolawe no loko mai i o ka huahelu hoana o na 7. A ilaila e i ike ia ai ka haina amoli a ke A'kua. > A ia wa oia i ninau iho ai, "He oiaio , anei e hooko ia ana ko'u makemake. oi ia hoi ko'u mare ana me Hariia? E ka hoano loa, e na Keruhima, ame na ■ Serapima—E hai mai."' I keia wa kakau dho la ua Makalika i nei i ka inoa o "H&wila" 6; "Poalua;" i oia keia la ana e nlnau nei6; a o kona , inoa no hoi "Makalika" S. A 1 ka hou- . luulu ana a pau 1 keia mau huahelu, 6, [ 6. 8 20, puunaue ka iua, ioaa he 10/ Aia , hoi, hooho ae la ua Ui la, "I-Ie oiaio, e mai*e io aku ana no au ► me ka mea a'u i aloha ai. No ka mea, i ke hoike mai nei na Kerubima o ka 1-a--l ai i ka lakou haina eiaio, A ke hai mai opapa mai nei ma na huahelu he 10, a ma ko makou helu hoi o Italia nei, ua i like ia me ka X. Auwe! 0 ka hoailo- [ na keia o ke Kea o Roma, a heaha kou [ ano? O ke ano o keia, e auamo ana au 1 ke kea o ka ehaeha, a pela nohoi ka'u ► mea i aloha ai, e auamo ana no oia' i l keia haawina hookahi, mamua o ko i maua mare ia ana," A maanei ua Makalika nei i palulu i ae ai i kona mau maka me kona mau i lima, a uwe iho la, me he mea la, ua ike io iho Ja oia, e komo e aku ana ia- ; ua iloko o na ehaeha he nui mamua ae o ka wa e mare ia ai laua. Nolaila, ke ike ao ia no kakou e na ■ makamaka, i ka haiiona kupaianaha a . ka Ui Makalika, a na keia mu aku e hoike mai ia kakou i ka oiaio, ame ka oiaio o na puana o kana . Arabia. ! A oiai ua pii kupouli loa niai īa na hooniniau ana iloko o ua Makalika la la hora, ia manawa oia 1 ku ae nī me ka hiehie nui, a hele aku la ma kahi o . kanam au papahi lei e waiho ana, iune • na boke pua, & olelo iho la oia: "Ea, he mana anel ko oukou e na'lii 0 ko'u kihapai pua, e hoonana mai i ko oukou Haku wahine nei?" A.hoomaka iho la oia e honi pakahi ia lakou, eia nae, aohe wahi mea a nalohia ae o ka uluku ilokoona. I kela wa pane ae la oia; "He oiaio, ua hala io no ko oukou wa i noho mana ai maluna o ko'u mau manao 'pioo; a oiai o ka hora 2 keia, a i ka hora 8 hoi o keia ahiahi e hiki mai ai oia, aiaila, oia hoi ka wa e hoomama ia mai ai au, aka, no keia mau hora okoa aoitr hiki ia'u ke hooman&wanul i na hoike a na Kenihima. Nolaila, e hele aku no au a maialo o kela wiiou, ka punana 1 hoomaka mua ia ai ka hana a ke aioha, a malaila au e noho i a hiki mi oia; malia na keia kumuiaau wiiou e hoonana iki mai ia'u iloko o keia mau hora loihi." la man&wa i haalele iho la oia i kona keena, & heie aku la oia a maialo o na lala maiewa o ke kumu wiiou a ke aloha, noho iho la. A he oiaio, ua u.a koke mai la na m&nao mahiehie iioko ona no kona hoomanao m&hiehie iioko oaa no kona hoomanao ana ae i na hana o ka po mamua iho, a hookaiiloii.o aku la oia i kona manao ma ia aiaheie o ke ohohia, a hiki w&le I ka iaiau ana mai a na lima paianehe o "Hiku-i-ka-Nahele" i kona mau lihilihi "kuku o Aipo" a hoohiamoe aku la iaia. Ua hala paha kekahi hora okoa i hiamoe ai o Makaiika, aia hoi hoea ana ma koaa wahi e moe ana he kino wahiue, a pane iho la: "Ano, ke hiamoe nei ka nani o na nani, ame ka ul o na ui apau o Ilalia, mala.o o ke kumuiaau wiiou," a hoomau loa mai al: "A! Ua luhi oia i ka apa ia e ke alo» ha, Ae, ua luhi io no, aka, o ka mea ana i aloha al; Ua piha ola i ke kupaa E ka Ui, e ala ae oe, a $ hoo'.ono mai. I& tra i hele aku ai ua wahine la a hoala aku la ia Makaliwa, a i kona aia ana ae hoi, ua hikilele ioa oia i kona i ike ana mai e noho aku ana kekahi wahine ano ioena o na maka, a o kona lauoho hoi ua pukalaki launa ole. Ia wa i pane koke aku la ua wahlne nel: M E M&kalika ka Ui o Italia, e mare io aku ana oe l ka mea au i aloha al. aka, e komo aku ana nae oe iioko o ke kali hoomanawanui ana nona, & oia o oiua ke auamo ana i na inea. A i kona la nae e kii mai ai ia oe e mare oiua, oI ia kou wa e ku ai ma ke kuahu o ka >mare ana aku i kahl mea okoa &u i makemake ole ai. Aka, ke ote au e kuhihewa he Poao&o ua la ala, a o ka loihi o ka manawa au e kmli a! me ka hoomanawanui he 2 makahiki, e hoom&ka ana hoi ka helu ana mai ka po hope loa & olua e halawai &i, mahope iho o kou hoi ana mai Rom* mai. X e hoike hou aku hoi au ia oe, o ka oiwt au ! aloha loa ai. oia ka helu 1 o na kanaka walwai loa o na Aupuni apau o Europa n«i. A eia kekahi, • hoomama

oeb> 06 **>«*>** ko \taae e aaamo ni, aoi«*»< «Laeiui i<>» *£*» * *®| eohano * iloko o •* ka ul hii aku n«i U oe. ♦ «%2. , aaa oia ine a© kea haoo^no iia. e e * he au no kA poinaikai noo «J A.oha oe Oomiou» voMBv.om ig Haka ptt me oe.) . x .V o L w» no ia O I i oalowale tn ,f v Jl-»ib> P>Koho tbo i» o M»X»lll!* **£" k haoh&o oo KaM m*naw». aka mai la ka wanaao o kA . m o k hoomaopopo aoa ' l ®k 000000, ola J>oi, «a oU, o keia w*hine i me ia, ao,« la he wahine e ae, Ki.okik» waMn« Sidia do ia o »a Pabeta ma ka hema ioa 0 ltAll *v , Aoie i pau ka oooJ