Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 32, 24 August 1900 — Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii. [ARTICLE]

Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii.

0 ka papa kaua ma Kau o Qauliakamalamailuna, olelo aku la o Kekaimallno ia Kauliakamalamailuna, o oe ma Hnamkua kahl manoanoa o ka make, «e aku la o Kauli'akamalamailuna, hoi ao nel o Kekaimalino ma ka'u, o Kaa- ! Halmmalamailuna no Ilaniakua. Ua oleio mai la o Kauli'akamalamailuna ia Kawaihawaiikuauli, e noho oe e nana ae ia makou e hele nel, e ike oe i na kulia o'u me kou mau kanaka, me Kekaimallno me kona mau kanaka, nana ae oe i kou mau kaikuaana, ke mauna nei i ka make, ua kuiou iho.la o Kawaikuauli, a ole make. E nana ae kakou i na'lii o Kona, ela lakou i Kau kahi i hoopunana al e ltit poi pu mai ia Puna, pe la no ke alii o Kohala, eia lakou i Hamakua kahi i hoohalua mai ai ia Hilo, o kama hoi, ua hoaKoakoa mai la I na* kahuna kiiokiio kuhikuhi puuone m« na kakaoielo, nana ouli, o ke kahuna hooulu lahui ke poo nui maluna o lakou, o Kawaikuaull. 1 1 olelo o Kawaihawaii i na kaikuaana, hele oukou, ua like me ka wili ana a ka puahiohlo na puali elua, ua wa| 'mua mai la lakou I ko lakou mau alil, haawl ke aloha, Ua like lakou me ke kahi wai kahe nui, hele o Kauli'akamalamailuna no ka akau o Hamakua me ko kohala, hele hoi o Kekaimallno no na Kaao ao komohana, no ka'u ame Kona. Hele aku nel ka puali a ka nui hewahewa a ke Kaimalino, no Kau, u& hooiiila ke kaua hahana ma Opihikao Kau. Ua monl aku la na kaeaea eh? me ko lakou alii, he pale walewaie nr ka lakou I na kanaka, e like me kauoha a Kawalkuauli, 1 ke aku ne o Kekaimalino i a Lanimanu me Ha mau'kea na lii e holo ana, he wa po kole ia Kekalmalino. Ike aku la o Kekaimalino ua lewale wa ke alelo I ka-holo o ua mau alii nei.

i ka makau i ka make, elele aku ana c Kaululeiakanaloa imua i like me ka manu, i ke kikaha ma ka aoao o kona alli koa, ike ae la o Kek4imalino c kona pokii no, o Kaululeiakanaloa, ua ioaa aku la o Lailaa. Hopu ia aku e Kaululeiakanaloa, kiola ia mai i hope, eia ka olelo a kona pokii a Kaululeiakanaloa, eia mai ka i'a nui a kaua he kanaka, e kuu haku, e Kekaimalino. Make iho la o Hamaukeea ke lii o Kona, ua make mai ia nohoi o Loiloa, ko Ka'u, lilo ae ia na poo la laua nei, o na Puali koa e mea aku ana e holo kahea koke ia aku Kekaimalino, e likwe me ka olelo aloha a Kawaikuauli, e ola na makaainana, a e ola aku ana o Kekaimalino 1 na puali kaua e ala na Makaainana, e oia na makaainna.i i ka iohe ana o na Pualikoa i ke ia leo aloha. , Ua uwe mai lakou mai pau lakou i ka make, no ka mea, aole lakou I a'o ia i na mea kaua, hele mai la kekahl poe o ka poe ilihune, o kekahi poe hoi i ka hale no na wahine me na keiki, o keia puali o na keikialii wale no ia. Oiai e ia ke hihi pea nei ke anuenue me ka Uakoko maluna o lakou, ua kauoha aku la o Kekaimalino i na keiki alii e hoi oukou e maiama i ka maluhia o Kuauli nei, ae mai lakou, eia «o 0 Kekaimalino ke kamaiiio nei, eia na puallkoa o ka, Kaimaiino ke kamoe mai nei ko lakou aiahele imi i ko lakou alakai i ke Kaimalino no ka manao ua make. I ko lakou hele ana mai e pio ana ke anuenue, ku kapunohu me ka uakoko ma kahi e paapu ana l ke kanaka, 1 keia wahi i huipu ae ai lakou; ua kPīia ae la ke keikialii KaianikupapaI iakea i na Makaainana o Kona me Kau I e kalua i na mea ai, ka puaa na mea apau. LTa hooko ia ka leo aiii o Kalanikupapaiakea, keiki umikumamaiua a Kamaukeea o Ka'u, ua hoolohe ia keia leo alii e kona mau makaainana, pela no hoi o Kona kaimaiino, ke keikialii Umi kumamakoiu a Loiloa ke lii o Ka'u, ke nana oia i na makaainana o Ka'u, e ka lua i na puaa na na kanaka o na'lii 0 Puna me Hilo. Olelo aku la o Kalanikupapaiakea ia hoi ma ka Hale ua ae aku o Kekaima iino me Kaululeiakanaloa, ua huli hoi aj<u la ka Huakai alii me na puali koa nui launa ole mai, ua makaukau na mea ai, ua ai ihola lakou a maona. Maona na puali hui o Kekaimalino, ua huli mai la ka huakai a ke alii, hol no ko lakou wahi no Puna me Hilo, he ie mai la lakou a Kau, ua moa na mea ai, hoomaha lakou malaiia, ai no 1 ka waiwai. Ua ike mai lā no o Kawaihawaiikuauii ua olelo ae la no oia, aoie wahi poino o na ola o ka lahui i keia huakai a kuaana ma, o na poo o na'lii ka lakou ukana nui e hoi mai nei, mai a Kauli'akemalamailuna, a ia Kekaimalino, o ka laua ukana no e hoi mai nel o ke poo o na alii hana lokoino i ke kanaka. Eia lakou ke hoi mal nei me kekahl mau alii nui o ka aina, o na malihini la a Kauliakamalamailuna me ke Kaimalinon na ia mau alii e hooulu aku ka aina, me na lahui makaainana. ; Jloko o keia nune o ka aina, ua nunui na alii oplo o Aniani ke'lii kahuna hoouiu lahui, me Nanailaniakama ke aiii nana e hoomalu aku ia lahui kanaka, me ke ao ia no o laua i mea e kupono ai ka makemake o ka lahui aiii ia laua, me ka lahui kahuna hooulu kanaka. Ua ike maopopo o Naluaieaakama mc Kawaihawalikuauli, i ka ike me ka makaukau maoii no o keia mau opio aii! ma na oihana a ko laua mau makua aiii. Olelo ae nei o Naluaieaakama 1 kone haku alii hooulu lahui ia Kawaikuauli e hoohuiia na mamo alil a kaua, 1 na kaikuahine no o laua, i mau ai no k« ola ioihi o keia mau lahul elua, ka iahui alii me ka lahui hooulu kanaka, hooulu i na mea a pau o ka alna, ua a« no o aKw r aikuauli ia manao, o kona makemake no ia. . Ua hui ae la o Nanailaniakama me ke kaikamahine alii, me Owakallunaikeaouli ka mua iho o Aniani ekahi kaikuahine no o laua elua, he pi'o no ia ma ka olelo kahiko, pii mau no na'lii; mau no ka ulu o ka lahui aiii me ka lahui alii hooulu kanaka, Ua hoohulia ae la no hoi o Aniani ekahi me Kekaialiipuakea, kaikuahine o Nanailaniakama, he mau mea ia ua ae ia e na mea apau, ua mahalo na mea apau i ka hui kane a wahine ana o ko lakou mau alii opio, me ke kue ole o na mea apau i kela mau alii.

He mau anahulu elua. Ua lawe aku la na Akua I ka hanu o!a o Kawaihawaii i loko o kona mau la kanlkoo i piha.kona mau makahiki i ka elua lianeri me kanaha, e 'loaa na keia helu makahiki maloko o keia 'moolelo mahope loa aku, e ike iho ana no oukou. O ke alli aku no ma ia meheu haiku alanui hookahi 1 ka kakou olelo, ua nalo aku la ka inoa alii o Naluaieaakama, me kona alii kahuna hooulu lahui me na mea apau, ua kaumaha iho ia na lahui elua, ua manewanewa lakou no kekahi mau anahulu no ko laua hopena. MOKUNA XI. Hoike Wanana ia na Mea Huna. Lilo ae la ka noho alil o Naluaieaakama ma o Nanailaniakama kana keikl hope, o ia no kona hooilina oiaio, e noho hoomalu maluna o kona lahui kanaka me ka mea ole nana e ke'ake'a 1 kona nohoalil me kana wahme aili me Owakailunaikeaoull, na laua e hoopulapula a hooulu hou na lahui alii apau, na laua no e hooplha na mamo aIH, a ka mamo hope loa. O Aniani ekahi ke alii kahuna hooulu lahui, o laua na aili elua, e noho poo ana maluna o ko laua mau aina,, na laua no e malama i ka maluhia, a me ka pomaikai o ko laua noho alli opio ana, ua paa no ko laua hakahaka 1 ko laua mau kaikuaana, me ko lakou malama ana 1 ka maluhia o ko lakou mau pokil. Ua lilo ae la Anianl ekahi 1 alii kahuna hooulu lahul, ma kona hoolohe ana i ka leo o kona makuakane, ua monl aku o Aniani ekahi ! ka leo e pae mai ana mai ka lehelehe alii mal o KawaikuauliA ua apo aku la o la I ka hua olelo a'o. Nanailaniakama no hoi, eia oia ke 'ke nei he makaukau ola ma ke ano o kona noho makuaana no na lahui kanaka, e like me ke a'o a Nanaleaakama kona luaui makuakane, e malama 1 na makaainana, me na lahul elua, o ka noho hoomaluana I ka wa e poha ana 'ie leo kukala kaua maluna o ka aina. E malama ke alil i kona mau makailnana, aole e o lilo ke

araka i na alil e enemi mai ana Ia oe, ela ke a'o a Naluaieaakama ia'u, ua ke iho la oia i kela olelo a'o. ua noo--00 nui oia no kona hopena me ka laui, ua waiho aku la oia i ke ola ame ca make ia Aniani ekahl, ke kahuna hooulu lahui. Ua ike no o Nanailanlakama aia na iwiaoao oolea ma ko Aniani ekahi aoao olelo aku la o Nanailaniakama ia Aniani, e, auhea oe e kuu alii haku, e Aniani, ke waiho aku nel wau i ke ea 0 ko kaua mau aina ia oe ka malama ana. E aho hoi e noho alii wale iho no wau me oe na mea apau, ko kaua pono. ka make me ke ola, e nana mai oe i ka lahui alii, he hemahema ia e noho mai nel, he pono ai, he pono l'a, ua like no makou, o oe, ua makaukau oe o kaua, ua paa kou aoao i na koo ikaika, e paa ai ko kaua noho alii ia oe, ua ae aku la o Aniani i kela ieo. Ua ae aku la o Aniani ekahi i ka leu aloha a kona alii, ua lawe mal la o Anianl i ke ko'iko'i maluna ona mc ka lahui liooulu kanaka, na lakou e auamo keia ukana, ua ae no ka lahui alii na lakou e auamo ka pono o ko lakou noho ana me ko lakou alii, ua olēlo iakou ua lawa ka ikaika o ke aiii ia lakou, aole e hoole ia kela leo alii. Olelo aku la o Aniani ia Nanailaniakarna, o wa hookele aina ana ia oe no ia, o ka hui alii ana me kekahi alii ia oe no ia, o ka maluhia me a'u ia. o kuee mawaena o na alii me a'u la, o ka onene kaua me a'u ia, o ka malama ana i ka lahui, ma ko'u aoao wale no la. 1 Ua wae pono ae la o Aniani ina hua olelo a ke alii Nanaiianiakama, i kona ike ana ua holo pono kana mea i noonoo ai, ua olelo aku la o Aniani i kona mua elua' ia Papahiku, mc L.uihonua, 1 ke olelo aku nei wau ko olua pokii, la olua ka malama ana i ko kakou maluhia. Olelo aku wau ia olua ua waiho mai ka haku alil o kakou 1 na mea apau 1 ka poho o ko'u lima, ka make ame ke ola, ka pono a me ka hewa, ke waiho aku nei wau ia olua, na olua e kaana aku ia pono maluna o na kaikuaana o kakou. aU ae mai la o Papahiku ka eueu hookala kupua, me Luihonua na kaeaea e hiki e kulai 1' kekahi aoao, ua lawe ae la laua i ka oihana i haawiia aku ia iaua i mea e pono ai ka noho aiii o ko laua mau pokii liaku, me ka eleu iaua 1 lawelawe ai i ka malama ana i na lahui alii, me ka lahui hoouiu kanaka hooulu ai, hoouiu i'a, hooul i na mea kanu o ka, aina. Ua mahaio loa o Nanalianiakama, no kona waiho ama aku I ka hooponopono ana o ka lahui kanaka, maialo o Aniani ekahi, ke kanaka a kona luna ikehala i manao ai e paa ka noho maluhia ana o ka Aina me na lahui kanaka. Ela o Aniani ekahi ke kuka neLme na kahuna, ke kilokilo kuhikuhipuuone me na kahuna kakaolelo, na kahuna ho oulu lahui, hooulu alll. ua hui lakou no ka pono o ka noho alii me na kahuna a pau na' makaainana e noho ana maiuna o ka Aina. Olelo aku la o Aniani ekahi i kona mau hoa kahuna hoike olelo, e malama la ka maiuhla o na oihana a kela mea keia mea, i mea e pono al na mamo ma mua aku, ua ae mai la lakou no ka lakou olhana pakahl me ka hoolohe no o lakou, i ka haioleio ao a Aniani ekahi. Hai aku la o Aniani i ka olelo a ke Akua, i kona mau hoa e kuka nei, olelo aku la o Aniani, q na oihana a kakou e hiipoi pakahi nei, a ia keia meakeia mea o kakou madluna o ka oihana pakahi ho, owal la o kakou 1 oi ae nmluna o kekahi o kakou. Ke §lelo ao aku nei wai ia oukou, aia ke Akua i ka lanl, maluna o ko lakou mau noho alii pakahi iho, o Kane, o Kapalua, ua like laua, o Kellipookapuhunaikeaoull, he aii\ hemoieie ioa ia, me na miliona anela maemae loa e noho ana mahilo o kona maluhia. I keia manawa a Anianl ekahi e kuka olelo nei me kona mau hoa kahuna, olelo aku la o Aniani ekahi 1 kona mau hoakuka olelo no na mea piii ana 1 ka pono o ka lahui kanaka me ka noho alii, ela no kelli o Nanailaniakama ke hoolohe nei l ka olelo a koha alii kahuna, olelo iho la ola, pomaikai au I ko'u aiil kahuna naauao. Pomaikai na ike kanaka i piha kona puniu i ka ike, pomaikai wau i ka loaa o ko'u alii kahuna naauao, e noho aku nalii naaupo malaio o kona malu, o ke alii naaupo e make oia e iike me a'u nei me Nanailaniakama, no ko'u naaupo, ua haawi aku wau I ko'u pono ia Aniani ke lil naauao. (Aole i pau.)