Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 3, 18 January 1901 — Page 6

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Nyla Fujii-babb
This work is dedicated to:  Jeffry Stephen Babb Senior Ko'u Kane, Kuuipo

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA, IANUALI 18, 1901

6

 

KA HAKU OPIO

Kakelamaina

            "E Naomi, aole oe pela e hana mai ai a'u O oe no kuu wahine. O oe @o o Naomi Winta, a he kuleana hoi ko'u e kamailio aku ai ia oe oiai owau no kau kane mare," wahi a ka Haku Opio i pane aku ai imua o Miss Kiletona.

            "Mai kahi o ka manao kuio a'u i noonoo mua iho nei," wahi a Miss Kiletona i pane mai ai i ka Haku Opio me ka mino aka ana hoi, a me ka hoomau ana mai no hoi i ke kamailio ana, olelo mai la no ia: "Ke ike nei au he mau hana hoomakeaka wale no kau, e kuu haku, e hana mai nei imua o'u. Ke hele loa mai nei kau mau hana hoomakeaka e kuu haku, a kou olelo maoli ana mai he wahine au nau. Owau ka o Naomi Winto, a o kau wahine mare hoi. He keu maoli a ka mea hoakaaka.  Owau anei o ka wahine malihini mai Amerika mai ka wahine mare a ka Haku Opio o Kakelamaina nei, ke pookela loa hoi o na kane o Pelekane nei e hookau nei na hoohihi ana a na wahine ui a pau o Ladana nei? Akahi no au a hoea mai nei ianei, aaila, owau iho la ka ka wahine nona ka moolelo a'u i ike ole ai i kona mau aoao a pau. Nolaila, e kuu haku, aole au e koi hou aku ana ia oe e hookaawale ae oe i mea e hiki ai ia'u ke haalele iho ia loko nei o keia keena, aka, e kali malie ana au a hiki i ka wa e pau ai na hana hoomakeaka a kuu haku, oia ko'u wa e hemo aku ai mailoko aku nei o keia keena.  E kali au, e kuu haku, a pau kou punia houlalaia ana e na noonoo kupouli, alaila, hoi aku au, a i ole, o kaua pu no hoi no loko o ka rumi hookipa. E kuu haku, aole anei hoi he oi loa aku ka pono e hai maoli mai no oe imua o'u i ka mea oiaio, he hoohihi maoli no kou ia'u, alaila o ke kuka ana n ohoi me ka oluolu ka mea maikai, aole hoi o kou kahea mau mai ia'u ma kela inoa malihini loa ia'u a me kou olelo okoa mai no hoi he wahine mare au nau? Manao anei oe, e kuu haku, ina au he wahne mare nau e like me kau i olelo mai nei, e nele ole an akou ike mai i kekahi hiohiona oia ano pili ana o ke kane a me ka wahine i mare ia ma o'u nei? O ka mea oiaio, e kuu haku, ua kuhihewa loa ia oe ma keia mea, a i ole, e hoomakeaka wale mai ana no oe ia'u."

            " E Naomi, e hoolohe mai," wahi 'a ka Haku Opio i pane hou aku ai me ka mau ana no o ke kuoo maluna o kona mau ano a pau, "aole keia he hana hoomakeaka a'u e hana aku nei imua ou, o oe no o Naomi, kuu wahine. A e hoolohe mai oe, ina paha e olelo aku ana au ia oe i keia wa, aole io no oe o Naomi, a, aole hoi au i mare me oe, aole io no oe o kuu wahine i mare ai, aka, e nonoi aku nae au ia oe i keia wa e ae anei oe e Miss Kiletona e lilo oe i wahine na'u; heaha kau pane e hoike mai ai imua o'u?"

            "E kuu haku, he pane maopopo loa ka'u e hoike aku ai imua ou, ua ae loa au i kou manao e lilo au i wahine nau in aaohe au wahine e ola nei i keia wa nona ka inoa o Naomi, e like me kau i hoike mai nei. E kuu haku, ua kuhihewa loa kou noonoo, ina oe i manao aole au e ae e mare me oe ina aohe au wahine e ola nei i keia wa, oiai au e hoole mau ana, aole au i ike ia wahine o Naomi kona inoa.  O ka'u wale no e olelo aku ia oe, e kuu haku, ua oi loa aku kou pono e hooki i kau mau kamailio ana mai la'u e like me keia iho la ke ano."

            Ia wa i noho iho ai ua Emepera Wahine la o ka Ui maluna o kekahi noho pulu,  a hoouai ae la ia i kona peahi mamua o kona alo me he mea la e huna ana oia i kona mau helehelena no kekahi mau sekona.

            He mea maopopo, aia ke oni la ka noonoo pioloke iloko o ua Miss Kiletona ia wa ana e noho ana maluna o ka noho pulu veleveta.  Ua ike iho la oia ua kuio loa ka manao o ka Haku Opio, aole ia he wahine e ae, aka, o kana wahine no ia.  Aka nae, aole hiki iaia ke noho mumule loa iho, o lilo auanei ia hana ana ana pela i mea e komo ai ka manaoio iloko o ka Haku Opio ua hooia oia (Naomi) mamuli o kona noho hamau ana ua oiaio na olelo a pau a ua Haku Opio la i olelo mai ai imua ona, nolaila, pane aku la oia:

            "Aole paha he hana e ae a'u e hana ak uai, o ke kali wale aku no a pau kau mau kamailio ana. Aka, e hai aku nae au ia oe e kuu haku, he wahi haawina keia e hoonaauao mai ana ia'u, aole au e ae hou ana e hele hookahi me kekahi keonimana e like iho la me keia ke ano i mea e komohia ai au iloko o na hoeepaia ana e like me keia a'u e ike nei.  Eia nae, o Enelani wale nei no hoi ka aina i hookuia ia ai au me keia haawina.  Ke ike nei au he hana kuhihewa loa ka'u i hana ai i keia la, ma o ko'u haalele ana la i ko'u mau hoaloha a hele mai nei maloko nei o keia keena no ka nana ana i na kii. Ua maopopo loa nae ia'u aole loa au e hana hou ana e like me keia oiai hoi ko'u mau la e noho ana ma Enelani nei."

            "E Naomi," wahi hou no a ka Haku Opio i pane hou aku ai, "nani maoli no kou lokoino ia'u. O oe-oe-o oe ka wahine opio nona ka puuwai lokomaikai a'u i hoomakamae ai. No keaha i lokoino loa ai oe, aole hoi oe e ae mai ma ka hoike maopopo ana mai ia'u, o oe no o Naomi kuu wahine?"

            "Pehea?" i ninau mai ai o Miss Kiletona me ka weo ana ae o kekahi hiohiona ano e ma kona mau maka. "Ma ke kuleana hea la oe e hoomau nei i ke kahea ana he wahine au nau?"

            Ma ia wa no hoi oia i hohola mai ai i kona mau lima imua o ka Haku Opio a olelo mai la:

            "E nana mai oe ma kuu mau manamanalima, a e hoike mai oe imua o'u ina paha e ike ana oe i kekahi hoailona malaila, e hoike ana he wahine au na kekahi kanaka? Ke ike mai la anei oe i kekahi komolima o ke kulana wahine i mareia i ke kane ma kekah o kuu mau manamanalima?  Ina he wahine au i mareia ia oe, alaila, ke ike mai la anei oe i ke komolima e hoike ana i ka kaua mareia ana?  Ke paa loa nei kuu manao i keia wa ua hehena maoli ia no oe, e kuu haku."

            "Aole pela, " wahi a ka Haku Opio i pane aku ai me ka olelo ana, " No ka mea e pili ana i ke komolima au i ninau mai nei, he oiaio, aohe a'u komo oia ano e ike aku nei ma kekahi o kou mau manamanalima i keia wa, aka, ua ike no nae oe me ka maopopo loa, na'u ponoi no i hookomo aku ia mea ma kou lima ma ka la o kaua i mareia ai. Ke ike nei au i keia wa aia kuu komolima o ka mare an ame oe ke paa nei ma kou puuwai. Aka, alia nae hoi, malia aia no ua komo la au i ninau mai nei ia'u m akahi a'u i hookomo aku ai iaia ma kou manamanalima, a mamuli hoi o ka lehulehu loa o na mea hoonani e paa mai nei ma kou mau manamanalima i keia wa, ua hiki ole ia'u ke ike aku i ke komo a kuu aloha i haawi aku ai ia oe ma kela kakahiaka poina ole a'u i mare ai me oe.  E ae mai oe e haawi mai i kou lima hema, oiai ma ia lima au i hoopaa aku ai i kuu komo berita me oe."

            Ua kamailio aku la ua Haku Opio nei o Kakelamaina i keia mau olelo me ka ikaika a me ke oolea, a me he mea la o ke ano a pau o ua Haku Opio la i kela manawa, e hoohana ana oia i kela wa i kona kuleana kane mare maluna o Miss Kiletona.  Ua komo puanuanu aku la ka maeele o ka hopohopo iloko o ua Emepera Wahine nei o ka Ui, a me ka loaa ana iaia he sekona e hiki ai iaia ke huki aku i kona lma hema i hope, aia hoi, paa e aku la ua lima la ia Sana Alabana, aole no hoi o Miss Kiletona i hoao iki e kaili aku mai ka paa ana a ka Haku Opio.

            "Aole-aole kuu komo," wahi a ua Haku Opio nei i hooho ae ai.  "E Naomi," wahi a ua Haku Sana Alabana nei i huli pono aku ai a kamailio aku la ia Miss Kiletona, "auhea kela komo a'u i omau aku ai ma kou lima ma kela la o kaua i mareia ai?"

            I kela wa i akaaka ae ai o Naomi, aka, o ke ano nae o kona leo i puai ae ai ia manawa, me he mea la ua hoomaopopo aku la oia i ke ano e.  Aole hoi e like me ka akaaka ana a ka wahine i loaa ole na hookamaaina mua ia ana me kona hoa hoopaapaa ma ka poai o nei mea he kane a he wahine i mareia.

            "Ma ko'u hoomaopopo iho," wahi a Naomi i pane aku ai, "he kanaka kupono loa oe no ka oihana keaka hoolealea. Heaha iho la ka mea i loaa ia oe ma kela lolelole ana iho la au i kuu lima?"

            "E Naomi, e ae aku ana au ia oe, ke hana keaka io nei au imua ou, me kuu puuwai i puia me ke aloha nou; aka, o oe, ke ike maopopo nei au, he wahine hana keaka oe, aohe ou puuwai. Me kuu puuwai ke ike nei au i ke aloha no ka'u mea i aloha ai, a o oe nae he puanuanu kou mau ano a pau. Mamuli o keia hana makona, a, aoha ole au i hana mai nai ia'u, ua hoike maopopo mai oe i kou lokoino maoli ia'u.  Manao anei oe ua poina au i kou mau helehelena iloko o umikumamalua makahiki i hala ae nei?  E hoomaopopo iho oe, iloko o keia ma umakahiki he umikumamalua i kaahope ae nei, ua like au me kekahi kanaka i hooneleia kona uha ne me ka noonoo maikai, mamuli o kona loa ana e ike i ka wahine ana i aloha ai me kona puuwai a pau. I keia la ke ku hou nei au imua o ua wahine la, me ke ake ana o kuu uhane o hea mai oia ia'u me ka leo aloha, me ka olelo ana mai hoi - 'E kuu kane, ua aloha au ia oe, a ua hoopoina aku au i na hana o ka wa i hala.' Eia nae, aole oia ka'u mea e ike nei mai a oe mai. O ka puuwai o ke aloha ole- o ka puuwai makona, piha i ka nonohua a me ke puanuanu, oia kau e hoike mai nei imua o'u. Aole anei ou wahi aloha ia'u e kuu Naomi?"

            Ma keia wa a ua Haku Sana Alabana nei i kamailio aku ai imua o Miss Kiletona, ua hoike ae la kona hiohiona a pau i ke alora, a me he mea la e uwe maoli aku an ano oia imua o ua wahine la.

            Aka, me ke ano malie a piha uluki ole no hoi, ninau mai la o Naomi i ua Sala Alabana nei:

            "E kuu haku, owai la au i kau hoomaopopo ana?"

            "Ke hoomaopopo nei hoi au o oe no o Naomi Winta, kuu wahine, ka wahine hoi i kaawale aku ai mai a'u aku no na makahiki he umikumamalua."

 

MOKUNA LXI.

E Naomi - Auhea Kuu Keiki? - Lohe Au

i ka Leo, Aole nae he Pane.

            O na huaolelo a ka Haku Sana Alabana i pane aku ai imua o ua wahine nei, aole ia i lilo i mau mea e ae mai ai oia o Naomi winta @o no oia.

            Ke ike la no hoi ua Haku Sana Alabana nei ua lilo kana mau olelo ana a pau no kona aloha, a no ke aloha ole hoi o ua wahine la iaia, he mau mea waiwai ole. O ke ano a pau o ua wahine la ia manawa e noho mai ana imua ona ua like me ke kii pohaku mabala, a i ikeia aku ke ano kanaka mamuli o ka imo ana mai o na lihilihi maka, ka luli a ke poo, ka hanu mai no hoi o ka hanu, ka oni o ke kino, ke aui ae o ka lima i ka peahi a pela aku.  

            Ikeia wa i noonoo iho ai ua Haku Sana Alabana nei i kana hana hope loa e hana ai imua o kana wahine, a ia manawa i puka mai ai ka noonoo iloko ona e hoomaka oia e kamailio no ka mea e pili ana i ke keiki a laua.

            "E Naomi," wahi a ua Sana Alabana nei i hoomaka aku ai i ke kamailio ana, "auhea kuu keiki?"

            Aka, aole i pane mai o Miss Kiletona ia wa, alaila, ninau hou aku la no oia:

            "Ea, e Naomi, auhea kuu keiki?"

            Ma ia wa i ike aku ai ua Sana Alabana nei i ke kahuli ano e ana ae o na helehelena o ua wahine nei, haikea pu mai la kona mau hiohiona a pau.  Ia wa i hoomaopopo iho ai oia, ua loaa pono aku la ua wahine puuwai puanuanu nei i ka pahuna ihe pololei e auhee ai na manao hoopuanuanu a pau mailoko aku o kona puuwai. Alaila, kamailio hou aku la oia:

            "Heaha kau i hana ai e Naomi me kuu keiki, ka hua hoi o kuu puhaka? Auhea oia?  Ihea kahi au i haalele aku ai iaia? Aole anei oe e pane mai? Pehea la; ua lilo io no anei kou puuwau i pohaku mabala, a i ole, ua opeopeia anei kou puuwai iloko o ka opu o ka lokoino ia'u,  i hiki ole ai ia oe ke hai mai ia'u no kahi au i haalele aku ai kuu keki, i hiki ai ia'u ke hele aku e ike iaia?

            "E Naomi, o oe o kaua kai hii i ua keiki la; o oe o kaua kai lohe i kona leo e hea ana ia oe;  aka, no'u nei - aole. No keaha oe e hai ole mai nei ia'u i kahi e ike ai au iaia? Aole anei ke lele e waile mai nei no ko'u hauli noonoo ma ka hoomaopopo ana ae, ua ao aku la oe i ua keiki la a'u e hoino mai oia ia'u i kona luaui makuakane?

            "Ua makemake loa au e ike @ kuu keiki. Auhea la oia? Mamuli o na mea i hoikeia mai ia'u, mai ka poe i ike aia me ko lakou mau maka pono iho,  he keiki oia i piha me na haawina o ka oluolu a me ka maikai, a he ui hoi ke pahola ana ma kona mau helehelena a pau.  Ua maopopo  no hoi ia'u, ina o kela keiki ma keia wahi a kaua e noho kokoolua nei, ma ke ano he makuakane a he makuahine no ua keiki la, ma kona wa mua loa e ike ai owau nei kona luaui makuakane, aole loa e like ana ke puanuanu o kona puuwai me kou - aole loa; aka, e lele koke mai ana oia maluna o'u me ka puili ana mai hoi i kuu a-i a honi mai oia i ka papalina o kona makuakane i hoowahawahaia e oe. Oh. Naomi, where is my boy?" (E Naomi, auhea kuu keiki?")

            I kela wa i ku ae ai ua Miss Kiletona nei iluna. Huki aku la ia i kona lima mai ka paa ana a ka Haku Sana Alabana. Ike aku la ua Haku Sana Alabana nei i ka oni ano haaulu ana ae o ua wahina la, a ia wa oia pane mai ai:

            "Ma ke aloha la o na lani, ua oki! A e kuu haku--"

            Aole nae i puka holopono loa mai na mea ana i manao ai e pane mai imua o Sana Alabana, ua hooki pu iho la oia i kana mau kamailio ana, me he mea la ua ike iho la oia i ke kuhihewa o kana hoopuka ana mai i na olelo mua loa i lohe pono ia ai e Sana Alabana oia hoi:

            "Ma ke aloha la o na lani, ua oki!"

            Ua ike iho la hoi ka Haku Opio i ka hoomaka ana o kona lanakila maluna o Naomi, a nolaila onou aku la no oia i ka olelo ana imua o ua wahine la:

            "Ina no aole oe e hoi hou mai me a'u, e Naomi, oiai no nae au me kuu puuwai a pau e aloha ana ia oe, alaila, e hoihoi mai oe i kuu keiki. E nei wahine puuwai puanuanu, ua ike maopopo no anei oe i ke ano o ke koko e hele la iloko o na aa koko o kela keiki? E hai aku an ia oe, o kela kakeahi o na 'lii koikoi loa o loko nei o ka aina. O ka Haku Sana Alabana ia, a o @uu hooilina hoi. E hiki mai ana auanei ka la, a e ili aku no kuu inoa alii a me kuu waiwai a pau maluna ona. Nolaila, e Naomi, e hoihoi mai oe i kuu keiki. Ua like a like ko'u kuleana maluna o kela keiki me kou kuleana ana maluna ona. O kou huna ana i keia keiki mai a'u aku i@olo o na makahiki he umikumamalua i hala ae nei, he hana lokoino lua ole ia au i hana ai. E Naomi, aole loa o'u makemake iki e hoehaeha aku i kou puuwai: aka, o kuu keiki, oia ka'u e makemake nei e hai mai oe ia'u Auhea la oia?

            I ka hooki ana iho o ua Haku Sana Alabana nei i kana mau kamailio ana me kona manao ana hoi e pane mai ana o Naomi (Miss Kiletona) iaia, eia nae aole oia i pane mai iaia, alaila, hoomaka hou aku la no ua Sana Alabana nei e kamailio ma ka hoonee ana aku i kana mau olelo ana imua o Miss kiletona:

            " E Naomi, aole anei e ao kanaka mai ana kou noonoo. E kamailio mai oe ia'u. Ke ike nei au ma kou mau ano a pau i keia wa, me he mea la, ke hooia mai nei oe i ka oiaio o ka'u mau olelo a pau i hoike aku nei ia oe. Heaha ke kumu o ke ano e ana o kou mau helehelena i keia wa? Aia maluna ou he nanaina o ke kaumaha a me ka ehaeha hoi? Ua loaa anei maloko o ka'u mau olelo i hoopuka aku nei ia oe he mea e hoehaehaia ai kou houpo? Ea, aole anei oe e hai mai ia'u, o oe io no kuu wahine i Naomi Winta?"

            Aka, aole o Miss Winta i pane mai. Ke ku mai la no oia imua o ka Haku Opio me ka mau ana no o kona kulana heihei a haaheo no hoi, eia nae o kona mau helehelana a pau ua aiai pu ae la ia. Ke nana mai la hoi na maka o ua wahine nei ia Sana Alabana, a , aia ma kela mau onohi maka e kau mai ana ka wiwo a me ka hopohopo. Aole a hoi i liuliu, ia wa i pane mai ai oia (Miss Kiletona).

            "Ua lawa paha kau mau olelo i makemake ai, e kuu haku, e kamailio mai ia'u? Aole anei? E ae mai oe, e hoihoi aku ia'u iloko o ke keena hookipa, a @  ole, e hookuu mai oe ia'u e hoi aku no loko oia keena."

            Me ka helehelena a pau o ke kanaka i ulupuniia e ka hehena o ke aloha no kana mea i aloha ai, paa aku la ua Sana Alabana nei i na lima o Naomi a olelo aku la:

            " E Naomi, aole o'u manao peneia iho la kau hana pono e hana mai ai imua o'u. Ua ike no oe, na'u oe. O oe no kuu wahine. Heaha ka waiwai o kou hoohunahuna ana mai ia'u? Aole--aole loa.  Naomi you are mine. Ua ike no oe, o ka hana a'u i hana aku ai ia oe ma kou wa i ku ai imua o kuu makuahine, ke ae nei au he hana lua ole ia o ka ho-he wale i hanaia ai e a'u, eia nae, he mea pono ia oe e Naomi ke hoomanao iho, he kamalii wale no au ia wa, a he noonoo hoi ko'u o ke kamalii aole hoi e like me keia wa, he kanaka makua au, a he noonoo hoi o ke kanaka makua ko'u i keia wa. Nolaila, e nonoi aku ana au ia oe e kala mai oe ia'u no ka hewa a'u i kuu hewa a'u i hana aku ai imua ou ma kuu wa naaupo."

            Aka, aole no i pane mai ua Emepera Wahine la i ka Ui. Aia nae ka nanaina nananakea pu maluna o kona mau helehelena a pau. Alaila, kamailio hou aku la no ka Haku Opio Sana Alabana:

            "He mea makehewa loa ia oe ka hoole ana mai imua o'u, e Naomi, aole o oe ia, a o ka wahine hoi a'u i mare aku ai a  i aloha ai no hoi? E hai aku au ia oe, ua loaa ia'u i keia wa na mea hoike e hoomaopopo ana o oe no kuu wahine; a ina no hoi aole i loaa ia'u ia mau mea hoike, alaila, o kou ano a pau e hoike moakaka lea mai nei imua o'u, oia hoi, kou wiwo ole, kou pane ole ana mai no ka'u mau olelo i hoopuka aku nei, a me ka loli ano e ana ae o kou mau helehelena a pau mai ke kulana mua mai i maa ia oe a he kulana o ke ano maka'u, hopohopo a wiwo hoi, ua lawa ia mau mea no ka hooiaio ana mai o oe no o Naomi. Aole loa e hiki ia oe ke aahu hou ae i kela ko@oka o ka hoohunahuna ana ia oe iho e like me ko ka wa i hala ae nei. A@l@. Ua hoea mai nei oe a me a'u i ka wa e pono ai oe ke olelo mai, 'Ae; owau no o Naomi, ka wahine a Sana Alabana.' Aole anei hoi oe e ae mai ana? Aole io no anei o oe kuu wahine?"

            Aole no he leo puai mai a Miss Kiletona mai. Ua nana mai la no ia i ka Haku Opio e like no me mamua. O ke oolea nae a o ke kuoo e like me ko ka wa mamua aole ia. He kulana wiwo a hopohopo ke olino ana maluna ona ia manawa.

            "E Naomi," wahi hou a Sana Alabana i kamailio aku ai. "Ua maopopo loa ia'u i keia wa, he elua mau leo e kahea nei iloko o kou puuwai i keia wa. Ka mua, oia ka leo o ka wahine aloha ia'u, a o ka lua, o ka leo o ka makuahine nana i hanai hoomanawanui i kuu keiki, a---"

(Aole i pau.)

 

 

            Ua hoi mai nei ko makou makamaka a hoaloha maikai J. M. Kaneakua, Loio, mai na Hono mai a Piilani i kela pule iho nei. A eia oia ke lawelawe nei no i kana oihana Loio ma kona keena hana mau no i maa i ka lehulehu ma Honolulu nei i keia manawa. Aole oia e hoi hou ana i Maui, pela mai kana hoike.

 

Papa Ita - Ke Kahuna Lele Ahi.

            I ka la apopo e ikeia ai keia hana hookalakupua a Papa-Ita no ka manawa mua loa ma Hawaii nei. E like me na mea i hoakaka mua ia i na la i kaa hope ae nei, akahi no a loaa kahi e eli ia ai ka imu, a ua pa ia iho nei a paa, he wahi apana aina no ka waiwai o Pauahi, ma Kamanuwai ae nei, kokoke i Kaumakapili.

            He 1500 a 2000 paha ka nui o na poe hiki ke hoonoho kupono ia maloko o ke ia pa, a e hiki no ia lakou a pau ke ike i na mea a pau e hoikeikeia ana.  He 15 kapuai ke akea me 35 k aloa o ka imua; he pohaku pele ke aa o ka imu. Ua loaa ka wahie, a ua makaukau na mea a pau. I ka hora 1 ponoi o ka auina la apopo e hoaia ai ua imu la, a ma ia wa e a ai a hiki i ka hapalua o ka hora 7 o ke ahiahi, alaila enaena maikai ka imu, a oia no ka wa o ua 'kupua' nei o Kahiki e a'e ai iluna o ka imu.

            I mai o Papa-Ita, he hookahi no ana wahi mea e hoomakaukau mua ai nona, oia ke kii ana i ka la-i, i pale nona. I waena konu o keia po (Poalima) e kii ai oia e ako i la-i nana. O keia lau la-i ka mea nana e kono aku i kona mau anela kiai e huli mai a nana i kana hana, a me keia mea no hoi e hiki ai i ko lakou mana ke kokua mai iaia nei, a lilo ka wela o ke ahi i mea ole. E hele ana oia maluna o keia imu enaena me ka poino ole o kekaki lihilihi o kona kino. E kaapuni mua ana oia i ka imu, a o na mea a pau ana e hookokoke aku ana i ka imu e apu ana i ke ahi i mea e hoomaopopo ai keanaina, he wela io ko ka imu enaena. A pau ia mau hana, alaila oia a'e aku iluna o ka imu i hele a pahikuia k aenaena.

            O kela ka makamua loa o ka hania ana o keia mea ma Hawaii nei; ma Tahiti nae, ua pinepine loa ka laweaweia ana o keia hana, a he nui no na kanaka o na aina e i ike malaila. O Rev.  Kekela kekahi mea e ikemaka ia Papa-Ita ma Tahiti e hele ana iluna o ka imu enaena.

            Ika wa a Papa-ita a me kona Agena Mr. A. H. Lewis i haalele aku ai ia Tahiti, ua haawi mai ke Kanikela Amerika malaila, J. Lamb Doty, i kekahi leka, e hooia ana i ko Papa-Ita hiki ke ee maluna o ka imu enaena. Penei ua leka nei:

            "Mamuli o ke noi ana mai o Mr. A.H. Lewis, nolaila au, ka mea nona ka inoa malalo iho, i hooia ai ma keia palapala i ka oiaio o kekahi mea a'u i ike ai ma ka malama o Iulai, 1898, oiai ua hoomakaukauia he imu nui e kekahi poe e kokoke mai na moke malalo aku nei e kokoke ana i Pepeete- he la kulaia ua la nei no ka poe Farani. Ua hele ka enaena o ke aa o ua imu nei a aiai, no ka nui ino loa o ka wela, a ma ia manawa imua o 1000 poe makaikai, i ikemaka i keia mea ua ee aku he 12 poe mai ua mau mokupuni la maluna o keia imu enaena me ko lakou mau wawae olohelohe, me ka loaa ole o kekahi hunahuna o ka mo'a i ka wela, a aole loa n ohoi kahi o lakou i hoike mai i ka hiohiona o ka wela.

            'Me he mea la, o keia hana ee imu enaena,  he hana kahiko loa. Ke awiliwili pu nei no lakou i na hana hoomanamana kahiko ma keia oihana; aka, me ke kanalu aole, ke manao nei au he mea hiki no keia i ka naauao ke hoomaopopo.

"J. LAMB DOTY,

"U.S. Consul of Tahiti.

Pepeete, November 9, 1900."

            Ua haawi mai no ke aKnikela Farani e noho la ma ka mokupuni o Huahine i kekahi leka e like ae la me ke@a.

            I ka ninauia an aaku o Papa-Ita e wehewehe mai i ke ano o ka hiki ana iaia ke ee i ke ahi, olelo mai oia, aohe hiki.  Hookahi no ana mea hoomaopopo mamuli o ka mana o kona mau anela. He mea keia i hiki i kona mau kupuna a i na makua a hoea mai la iaia.  He pule ano e no ka hea ana i keia mau aumakua ona e pale ae i ka wela o ke ahi, a o ka la-i iho la ka hoailona o ka aumakua ona.

            O kona aahu e komo ai ia ka wa o keia hana, he kapa pa'upa'u i kukuia mai ka ili mai o ka ulu. Ua hanaia keia aahu ona no keia oihana wale no.

            He nui ka makemake o ka poe naauao o ke kulanakauhale nei e ike pono i keia mea, no ko lakou makemake nui e hoomaopopo pono i ke ano maoli i hiki ai i keia kanaka ke pale ae i ka mea i ike ole ia mamua. Ua hoole loa ka poe hilinai i ka baibala i ke kokua mai o ka anela iaia.

            Aka, he hana akami no. He ano like no paha keia me ka poe lapaau me ke ahi i ka wa kahiko ma Hawaii nei.

            Ua manaoia, hookahi wale no hoike ana pau.

 

KA OLELO A KEKAHI WAHINE KOIKOI O KIKAKO.

            Ua olelo ae o Parafesa Roxa Tyler o Kikako, he Hope Peresidena oia no ka Hui "Illinois Woman's Alliance," e pili ana i ka Laau Kunu a Chamberlain, penei: "Ua loaa ia au i ke anu i keia mau manawa anu iho nei, a ua manaoia e loli ana i ka numonia. Ua hoau au i na laau like ole, me ka loaa ole o ka maha, a ua manao au. e poino ana, no ke ino mai o loko o ko'u opu. Mamuli o ke ao ana a kekahi o ko'u mau hoaloha e hoao i ka Laau Kunu a Chamberlain, ua hoolohe au, a he mea kupanaha ka maha i loaa ia'u, i ka oluolu o ka inu ana me ka maikai, a ua loaa no hoi ia'u ke ola, iloko o ka wa pokole. Ua ola loa au i keia wa, aohe no @ lilo i ke kauka, aole no hoi i poho wale ko'u manawa i na mea hoopau manawa wale iho no, a ke manao nei au, aole loa e loaa hou ana i keia haawina hoopopilikia, a aole no hoi au e hoonele ana i ka malama ana i keia mau laau iloko o ko'u home." He kuaiia ma kahi o BENSON, SMITH &CO.,Ltd., na Agena Kuai Kukaa.

 

HOIKE KULA SABATI O NA KOOLAU, KAUAI.

            Malamaia ka Hoike Makahiki o na Apana Kula Sabati o Koolau i kokuaia e ke Kula Sabati o Kapaa ma ka luakini o Anehola i ke Sabati la 30 o Dekemaba, 1900. Hoomakaia na hana hora 11 a. m. ma ka mele ana ma ka aoao 12 Hoku Ao Nani a me ka pule a Wm. Huddy.

            Na Kula i hiki mai: Kapaa, Anehola, Koolau a me Kilauea. Himeni hui aoao 17 Hoku Ao. Koho ana i mau komite nana e nana na hana o ka la, oia o J. K. Apolo no Kapaa, S@@ Kiaipa no Anehola, Rev. J. Aiu no Koolau, a me J. K. Maliekekai no Kilauea.

            Hoolaha a ke kahu no na mea pili Ekalesia.  J. K. Apolo no ka Ahahui Opiopio. Himeni Hui aoao 38 Hoku Ao.

            Kaheaia ke kula o Anehola na lakou e wehe mua na hana o ka la. O ka nui o na haumana ke hui me ke alakai he 25; manawa ma ke hua, 19 minute. Himeno hui aoao 29 Hoku Ao.

            Kula o Kapaa. Ko lakou helu h@ @@@ manawa. 8 minute. Himeni hui @ @@@  220 Hoku Ao.

            Lulu o na Kula Sabati e like @@ @@ mau. Penei na mea i loaa: Kul@  @   Kapaa, $3.20; Anehola, $3.10; Koolau, @@@@, Kilauea. $2.20; na Luna Nui o ke Kula Sabati, $1.45; na komite, $2.25; na makaikai, $5.20; huina, $19.40. Himeni hui aoao 232 Hoku Ao.

            Kula o Koolau, ko lakou huina he 32; manawa he 20 minute. Himeni hui aoao 31 Hoku Ao.

            Kula o Kilauea, ko lakou heluna he 20; manawa he 15 minute. Himeni hui aoao 24 Hoku Ao.

            Kaheaia o I. J. Kahilina, P. Kauhoe Jr., Mrs. C. K. Haae, Rev. R. Puuiki, Rev. I. K. Kaauwai a me William Hu@ry e haawi mai i mau manao paipai. Na Rev. J. Aiu, ka lunahoomalu o na komite, i haawi mai i ka lakou olelo hooholo penei: Kula Sabati o Anehola ka helu ekahi, a ua lilo hoi ka makana o hookahi pahu waimomomona ia lakou. He mai manao paipai mai ke Kahu Kula Sabati Apana mai, a nana no i hoolaha mai e malama hou ia ana ka hoike hapaha o na Apana Kula Sabati o Koolau nei ma ka luakini o Kilauea ke hiki aku'i ke Sabati mua o Aperila. 1901. Penei na haawina: Kula o Kilauea, haawina o Ianuari; Anehola, ka haawina o Feberuari; Koolau, haawina o Maraki, 1901.

            Hoike a ke Kakauolelo e like me na mea ae la maluna, a o ka nui o ka poe i hana ma keia la he 94, hui me na makaikai he 52, loaa ka huina nui i ka 146. Ka nui o ka manawa i hanaia e na Kula he 62 minute. Ka nui o ka manawa mai ka hoomaka ana a ka pau ana, 2 hora me 48 minute. Na William Huddy i noi mai e hookomoia ka moolelo iloko o ka Nupepa Kuokoa, a ua kokuaia. Hookuuia na hana ma ke mele ana ma ka aoao 23 Hoku Ao a me ka pule a Rev. Z. M. Naahumakua.  Pau ia, iluna o na pakaukau i hoomakaukau ia e ke Kula o Anehola, ilaila i haupa iho ai a holo o Hanale.

GEO. W. MAHIKOA, K. K. S. A. me Kaukauolelo.

Kilauea, Kauai, Jan. 4, 1901.

 

            KA HUAKAI MUA A KEKELA.

(Mai ka aoao 5 mai.)

waa, he hana nui loa ia, a he hana akamai loa no hoi. Ua like ke ano me he waapa la i ka nana aku.  He mau papa liilii i humuhumuia a lilo i waa nui, hiki na kanaha he kana-ha a keu ke holo ma ka waa hookahi, ia lakou e holo ai ma kahi loihi, mai Makini a i Butaritari, a ma na mokupuni e aku no hoi. A o ko lakou mau waa no hoi ia e holo ai i ka lawaia.

            He poe akamai no hoi na wahine i ka ulana moena lauhala.  Ma na hale a makou i hele ai, aia no na wahine e hana ana.

            O ke kino o na kane me na wahine a me na keiki pu, he poe kino ikaika, a oolea, no ko lakou hele wale i ka la a me ke aun paha. Ua like no nae ko lakou ili me ko Hawaii poe, a o kahi poe kanaka, ua paapu ko lakou ili i ke kikikoia a eleele.

NO BUTARITARI.

            He mokupuni loihi no ia a ololi, a he palahalaha a haahaa loa ilalo. Paapu loa nae ka aina ia ka niu mai kela aoao a hiki i keia aoao. Aia no keia moku ma ka aoao Hema o Makini. O ka aoao Akau o keia aina a me ka aoao Komohana Hema, he kuaau lalani loihi loa.

            Hookahi no ano o na hana a pau o keia aina me ko Makini; ua pau na mea i ke kulike. O ka ape nae o Butaritari, he hapa ka ulu, a he oi aku ko Makini ape, a he nunui no hoi.

            He mau aina waiwai loa keia. O ka aila o ka niu, oia ko lakou dala me ke gula. Aole nae i pili pono mai keia waiwai i ka poe kamaaina nona ka aina.  No ko lakou naaupo, ua pau loa ka waiwai i na haole, a o na kamaaina a pau, he poe kauwa na lakou.  Penei ka hana ana a ka poe haole: kuai aku lakou i na moku okohola i ka baka puhi, a i ka pu kaupoohiwi, ka pauda, a oia ka na haole e kuai aku ai i na kanaka, a na na kanaka e hana i ka aila o ka niu a maikai, alaila, haawi mai i na hole. O keia aila, ua laweia i Nuholani (New Zealand) a kuaiia aku ma ke dala a ma na mea e ae. O ka nui o na barela aila niu i loaa i na haole i ka makahiki hookahi he 1200, a o ke kumukuai o ka barela hookahi ma Nuholani he $22, a ua like me $26,400 ma ka makahiki hookahi.

            O ka pu, ka baka, ka pauda wale no ka na haole e haawi aku ai i na kanaka; aole lakou haawi i ka lole i mea e huna ai i kahi hilahila o na kanaka a me na wahine. O na wahine nae a ka po ehaole, he wahi pa-u lole ko lakou, a oia wale iho @a no; aole wahi lole maluna iho e uhi ai. Hele wale no e like me na mea e ae.

            I ko makou holo ana mai Butaritari mai, ua lawe pu ia mai kekahi mau kanaka elua, me ka manao e lawe ia laua i Oahu e a'o ai i ka palapala a ike, alaila, hoi hou mai paha mahope. O kekahi ua paa ka ili i ke kikikoia, a o kahi aole kiko. Ua haawi o Mr. Clark i mau inoa hou no laua,- o Davida ka mea paele, o Lota ka mea paele ole ka ili.

 

HOLO NO UALAU, STRONG ISLAND.

            Poaono, Augate 14. Hooma@u makou ia la i Sabati no makou e like me ka malama ana ma Butaritari, aole nae makou i akoakoa anaina pule no ka inoino oia la i ka ua, a no ka pono ole no hoi o ka makani, he lauwili.

            Mai ka Poakahi a i ka Poalima, he kolonahe wale no ka pa ana mai o ka makani. He 60 a he 80 mile o ka la hookahi. Olulu no makou a pau, aohe mea pilikia no ka ma'i, aole no hoi poino kekahi maui mea o ka moku.

            Poalima, Augate 20. Hora ewalu o kakahiaka oia la, ike makou i ka mauna o ka aina i kapaia e na haole, o "Strong Island," o Ualau hoi i ko laila poe kamaaina.  He mau wahi puu nemonemo i ka nana aku, kanaono paha mile ke kaawale a keu aku, mai ka moku aku a ka aina.  A no ka makani ole, aole makou i hookokoke aku i ka aina ia la.

(Aole i pau)

 

            Ke lohelohe wale ia mai nei no, e haalele ana ka o Lunakanawai Humphreys i kona kulana. No keaha iho la hoi keia?

 

            He wahi leka ka makou i ike iho malalo iho nei o ke Keena nei na ia lede Hawaii opio e noho mai la i Wakinekona, Mrs. Kalauokalani opio. Maikai ko lakou hookipaia ana, a he oluolu no hoi ko lakou noho ana. Nani ka malama ana a ka Haku!

 

Hawila ke Koa.

(Mai @a @@@   

            Nolaila, haule iho la lakou n@ luna o na noho a hoomaha iho la hoi ka Moneka kupaianaha @  @@@@ ai no kona keena kk@@@.

            Oiai ua Moneka la e ho-a ana @ k@ e paahana ana hoi ma na mea @ ai i kana mu malihini he mau @ paina iho ai, ua haalele iho @@ @   wila i kana wah e noho ana a h@@ la oia ma ka waha o ke ana.

            Iaia i hiki aku ai malaila. na@@ la kona hana ia lalo, ike iho la oia malalo aku o keia ana a lakou @@ nei @e mau haneri kapuai ke kiek@ ka ilihonua mai.

            Ike iho la oia malalo o ke kumu ia pali, ma keia huli hoi o ya m@ la e uhila ana ka ilihonua e ka u@ a hiki i ka palena hope o ka @@ aku o ka maka.

            A i kona ala@a ana ae hoi ilun@ no ke poo o ua kuahiwi la e ku@@ kela ana ia iloko o na ao kaa@@ ka lani.

            Iaia hoi e nana ana i ke poi@@    poo o na ao kaalelewa o ka la@   hoi, ike ae la oia e holoke ae ana    panopano polohiwa eleele a uhi    maluna o ke kauhiwi.

            Hoomaka mai la ka ohu e kokol@ luna iho, nolaila, hoomaopopo      keia aoe e emo a hoea mai kekahi nui.

            Hoohaliu hou aku la keia i kona      onohi maka i ka aina ululaau e hoh    mai ana malalo ona, aia hoi, haha    la iloko ona ke aloha haalipo no ka   mea i aloha ai, a oia ka ka ka mea     kau moolelo e hooheno iho nei:

"Halialia wale mai ana,

Ke aloha o kuu ipo:

I ke ahe mai a ka Malanai,

Hene ana i a poli."

            Na keia aloha i hue koni ae iloko o   Hawila puuwai, ka me nana i hoo@@  nini mai i kona mau wamaka, a kih   hea makolukolu iho la i kona mau    palina.

            A nalu iho la oia iloko iho ona   hea la auanei au e hiki koke aku   ou la e ku aloha?"

            Iaia no e ku ana, ua hoohikilele       la oia  i ke kaomi ana iho o kahi     ma kona kipoohiwi hema, a i kona    ana ae e nana ike ae la oia o ka    neka no ia o Enegedi.

            Ka mailio mai ia ua Moneka la   me ka hoike ana mai o ka ululaau    ele ma ka palena o na ka@aulu h@@@ Austro Hunegaria, a ma ia ululaau   kou e hele aku ai a hoea i Hunegaria ina nae e makemake ana o Hawila alahele.

            Awahi a ua Moneka la i hoike     ai, aia malalo pono aku o kahi a      e ku ana, ma ke kumu hoi i ke   k@@hiwi e ku ana ka halepule o Sana T@dosio, a ma ia wahi he ekolu mau              neka e noho mehameha ana.

            A ma ka hale o keia poe Moneka  loaa ai ia lakou na lio e hiki ai ke @@ aku a hoea i Hunegaria: aka, ina na e makemake ana o Hawila ma ke     nui pokole lakou e hele aku ai a                                               koke ilaila, alaila, aole lakou ma na    e hele aku ai.

            Alaila, olelo mai la ua Moneka nei   Hawila, mahope iho o kona nana an   ae i na ao kaalelewa o ka lani e naholo awiwi ae ana ma ka polu ano o ka piko o ke kuahiwi.

            " E hoea mai ana he ino nui i keia la, eia nae he ino ia e hoopomaikai ia mai ai kakou huakai."

            Mahope iho o keia mau olelo a ua Moneka la, koi mai la oia ia Hawila   hoi lakou e paina, oiai ua makaukau na mea ai.

            Huli ae la hoi o Hawila a ukali aku ia i ua Moneka la a hiki ma ka papaaina i hoopihaia me na mea a a ua Moneka la i hoomakaukau ai.

            Noho iho la no hoi lakou a ai iho ia a no ko lakou nui pololi no hoi ua h@lopono ia mau wahi mea ai me ka ho@@ea.

            Oiai hoi lakou e hookaukemio ana ko waho e hahao ia loko, ua hoomak@mai la ka Moneka e hahai mai i kekahi mau mea e pili ana iaia iho.

            Hoike mai la oia, o kona inoa po@@ oia no o Teodorika, a o kona wahi     ho mua ai ma na kula papaa la no ia Suria, a oia no hoi kekahi hoa lawelawe o loko o ka hale hoohiki o na v@@gina ma Enegedi.

            Aka, i ka pau ana o na hoonene ka   Kuresade, oia hoi na hoouka kaua mawaena o na Karistiano me ka poe M@homeda, ma ka aina hemolele Palestina, ua haalele aku la oi aia Suria,  hele auwana mai la oia a noho ma     ululaau o Roma ma Austro Hunegaria a me na wahi e ae he nui wale.

            Ia wa no hoi ua hoike mai la oia i k  po mamua iho ua hoea oia i ke kulana kauhale alii o Hunegaria a mailaila a kana kaahele ana a hoea iloko @   ululaau o Urania a hiki loa i ke kakela o Melodiana, a mailaila mai oia hoi mai ai.

            Hoike mai la oia ua halawai oia   kekahi mau koa kiai o loko o ke k@kela a ua hoike mai lakou ua huli     aku kekahi o ko lakou mau alakai n     ka inoa o Malavalia me na koa he S        ka nui.

            He 1,000 poe hololio, 2000 poe pa  pua, a he 5,000 poe koa helewawae  na koi kaua pokopoko a me na pa   kaua.

            A e hoomakaukau ana lakou no ano o ka lakou kukulu ana i na h   e pono ai ke pale ana aku i ka hale    kela Melodiana.

            "O na alakai nui nae, wahio a na   i hoike mai ai iaia, " wahi a ua Moneka la i hai mai ai a Hawila, "he mau      hine laua."

            "Hookahi o laua he alakai no ka puali koa lio, a o kekahi o laua he ala@@ no ka puali kaua o ka poe pana pua    

            "O ka mua o laua, oia ko makou M    wahine, a o kekahi iho, o kana aikane no ia.

            " A o ke alakai o ko makou mah     koa e ae, i hoike mai ai ua koa k   ia (Moneka oia no kekahi o na hoal@   o ko makou Alii Puuwai Hamama.

            "Maanei i ninau aku ai au i ua p   koa la," wahi a ka Moneka, "oia h    owai ko oukou alii, ka mea hoi a oukou i olelo mai nei ia'u he kanaka puuwai hamama?"

            "Hai la lakou, o Hawila. Aka, ninau hou aku @a no nae au ia lakou, auhea oia i keia wa?

            Hoike mai la lakou ia'u ua hala ma oe no Roma a i keia ahiahi e hiki aku ai oe no ka hale kakela. (Aole i pau)

 

            Eia mai no au mau punahele-Hawila Kakelamaina a me ke Kinowailua.