Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 19, 8 May 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhila e S. K. Nawaa.)

MOKUNA X}CXII. HEL.E HOU I KE KAUA. . O keia auwaha i hanaia e like me Ka papu oia ka hoailona mua loa o ke kahua hoomoana i ioaa mai i ko'u mau maka, oiai ua hoike mai la ka aina i ka waiho oneanea mai. Aole he wahi pou a pa hoi nana e hoike mai i ke ano o ke kula, he ole hoi ka ulu mai o na iaau, a e waiho mai ana no ka okumukumu o na laau i kuaia i wahie a i wahi hoi e hoomalumalu iho ai i na koa. Ia makou i kaalo ae ai ma kahi e ku ana ke*kahi pou hae, ua ho*maka aku la makou e holo ma kekahi awawa lauia; a mahope mai ua hiki aku la makou ma kekahi kula laula. 0 ke alahao i hanaia, aole i hoohalike ia na aoao, a ia makou e holo nei ua iike iho la makou me na manu jioho moana kai lipolipo. Ia makou i hiki ai 1 ke kahua hoolulu Miki, ua holo aku Ia makou ma kahi e kokoke ana i na papu, a maanei wau i ike aku ai i ka paikau mai o kekahi mahele ma ke. alanui.

"Owai ka inoa o keia alanui'.' wahi a'u i ninau aku ai ia Deniaa.

"O ke Kihi o lerusalema kena, a o kela papu e waiho mai 5a f ua kapaia aku o ka Papu o Gehena. Beffora! aole anei he inoa maikai keia no kela papu?" Ua nana aku la vau wia kahi a Denisa i kuhikuhi nmi ai, a ia'u e nana ana, ola no ka wa i puai mai ai o ka uwahi, a nakolokolo ana ka leo o l.a pukuniahi e hoopiha ana i k-x lewa lani. "Eia, ke ho*maka hou mai nei ua mau pu nei e walaau,' 'wahi a Denisa-. i hooho ae ai. "He keu maoli no kela o kahi papu walaau nui wale; he kakaikahi wale Mo na wa e noho maUe ai." Ua pii mahuahua mai la ka uwahi, a ia wa, no hoi ua lohe aku la makou i ke kupinal mai o na leo pu, a ma kahi mamao aku hoi, ua lohe pu aku la makou i ke kani kofiuiiu mai o kekahi mau pu, a .hoomaopopo iho la makou eia n a Konofedereta ke panai nei i na pu a ko makou aoao. "Pehea ia, e loaa mai ana paha kakou i na poka nui," wahi a Denisa i pane ae ai me kona nana pono ana aku i ke kulana o ka paio e paioia nei. "No keaha hoi, he hiki ho anei ia lakou ke ki mai i ko kakou kaaahi?" "Aole e nele-ka hiki ia lakou ke ki mai i ko kakou kaaahi, a ina kakou e ki ia mai ana i ko kakou \va e hiki aku ai i ka auwaha maluna aku nei, e pau ana kakou i ka haule iloko o ka lua." I ioa no a pāu ka Denisa mau olelo, oia no ka wa i lele mai ai kekahi poka nui maluna ae o makou a hala loa aku la ma kekahi aoao. - "I3egpTa! ao)(? anei wau i hai mun aku nei ia oe? Ua laki kakou no ko kakou'hoomau i ka holo ana, a ina i loaa mai nei na kaa lawe mea kaua, o ko lakou hoopuehu liilii ia no ia i ka lewa.' ' Ia makou i hiki aku ai i kahi o ka auwaha, u a leie hou mai ia kekahi poka a hauie ana ma kahi kokoke ioa i kahi a makou e holo nei, a ia wa no hoi i hoonaueueia ae ai ka honua a hoopuehu liilii ia mai la ka lepo maiuna iho o makou. Ua pioloke koke ae la ko makou mau hoa e hoio pu nei, a no'u hoi ua hauoli loa iho ia wiu ko'u ike I ana i keia mea, oiai he mea hou keia ia'u. / • I ka haln_ ae o keia puu make o makou, ua holo aku la ko makou kaa no loko o ka uiulaau. Maanei i ike akvi ai makou i ka hoomoana- mai o ma pualikoa, a mt.hope aku ua hiki aku la makou i kahi e hoomoana ana na pualikoa kaulio. He mau minute pokoie inahope iho, ua hiki aka la makou i hahi hoolulu. "O kahi hoolulu o Warena keia, a ala ma o ia ko kaua re&imana,' 'wahJ a Denisa i pane mai ai, a lele iho ia maua ilalo a hele aku la no kahii ana i kul.ikuhi mai ai. , Ua hookipa olaaoha mai la ko u mau hoa aliikoa ia'u. He eono wale iho no j 0 lakou i kamaaina ia'u a o lakoU no ioi na allikoa i koe iho mai keia kaua ana a makou ma ka Waonahele. Iwaena o na maka hou a'u i ike iho la, he iehulehu o lakou i loaa na kulana kakiana, a he poe hoi i kookiekieia i ka wa a'u i kaawale mai ai mai ko'u mahele koa.mai. Ua hoopahaohaoia wau 1 ko iakou kapa ana mai ia'u. ma ka j inoa 'Mekia.' , ! "Ke ike mai la o* i keia, e Paianik», wahi 'a Denisa i pane m»i ai i ko'u ninau ana aku iaia. "TJa manao o Konela Hadina e waiho no pela me ka hoik» ele aku ia *e no Uou hookiekieia ana «. nau no e ike iho no«." iOIUNA XXXIII. MAI KA PAPU A I KE KULA. | "Ikaika. ke kaua ma kela aoao, E ku a hoouka a e ka«a pn i*." Ma keia hoi hou an* o'u i ke kahua kaua a komo h«u aku i ke kaua ua ka«.wale aku la. mai ia'u aku na mea i maa mau ia'u, oiai o ke kuian* a'u e paa ana 1a manawa, aole i like me ka w a i hala. Ua kaaw*le aku na hana ' kiai a ma ia kaawale ana ua pau aku la na e ho»pih»ihol ai i ka naau. Ua koi mai la ka'u hana iloko iko o ko makou mahele, )a i ka. wa e loaa ai ka kaawale ia'u, uas hele aku la ' wau e ike i ke kalana o na hana e 1 hanaia ana ma kekahi mau mahele okoa a iioko no hoi o »a pap'u. O ke kuiawa o ka hoomee kaua ia w» a'u i i hoi aku ai il®ko o ke kahua kaua, aia wale no ma ke panl ana i na enemi, a o ka hakoko nui aiā wale no mawaena o *a pnalikoa pukaa, nolaila ua loaa mai ka uiha i na koa. no ka loaa ole 0 ka wa e kaua aku ai e like me *a wa 1 hala. Ua loaa pu mai keia haawina ia makou na aliikoa, a no ia mea ua hauoll loa wau i ka loaa ana o na wa kupono ia'* e hele aku ai e naaia i ka paio ana o na koa pukaa me ko ka enemi. I kela la ame keia la aole e nele ka loheia o na leo o na pukuiiiahi, a he lehulehu na wa I lele loa mai ai na poka nui a na enemi lloko o kahi e noho ana na mahele koa hele wawae aole no nae l loaa rnai na poino nui. la'u e nana ana 1 kekahl hooili kaua

mawaena o ko makou mau pualikoa pukaa I kekahi la, ua ike aku la wau i ka hahana maoli o ka lakou paio ana. Mai o a o o ke kahua kaua he pohina wale no i ka uahi, a mailoko mai o keia pohina e oili iillii mai ana na koa o ke ke'a ulaula me na kino make o na koa e paio ana a pela pu no hoi me ka poe i eha, a he iehulehu na manawa a'u i ike aku ai i keia poe koa o ke ke'a ulaula e hina pu ana me ka lakou mau mea e lawe ana, oiai iloko 0 ko lakou manaolana no ke kaawale aku me ka lakou mau ukana makamae, ua loaa mai la lakou me na poka nui, a he hookahi ka make pu ana me ko lakou mau hoaloha a lakou e haawi nei 1 na kokua ana. Ua ike pu aku la wau i ka hoihoiia mai o na pu i hiki ole ke hoohanaia, a iloko no o ka wa pokole ua loaa hou aku la he mau pu hou a hoomau hou ia aku la ka paio ana a hiki wale i ka uhi ana mai o ka malu o ka po. He mea oiaio, ua loaa no na haawina hoopihoihoi ma keia mau ki poka ana mawaena o na aoao a i elua i ke ao, o ka oi aku no nae oia na ki poka ana i k«, po. I kekahi po, ia'u ame Denisa e ku ana ma ka aoao o kekahi pukuniahi Parota, e nanea ana i ka nana ana i ka paio ana o na aoao a i elua, ua lele mai la kekahi poka nui a na enemi a haule iho la malalo o ko'u wawae a ia manawa no hoi i huki ino aku ai o Denisa ia'u no kekahi aoao o ka papu. Aole maua i mamao aku mal ia wahi mai ua pahu- ae la ua poka nei a lele liilii ana na mea apau i ka lewa a hoonaueueia ae la ka honua a maua e ku ana. "Auwe, o Moke keia i ka mauna o Horeba!" i hooho ae ai o Deniaa. "E„ Palanike, heaha la kau i lawe mai nei iā kaua no keia wahi? He mea oiaio he maikai ole no ke loaa mai ana ia kaua ina e hiki mai ana 3 ko kaua wa e paio ak* ai, aka o ka make iho e like me keia, aole he pono. . "Ua ike no ka hoi oe eole ou makemahe i keia heaha no hoi kau i hahai mai nei ia'u?" wahi a'u i pane aku ai. "No ka mea aole he hiki ia oe ke malama iho ia oe, oiai no nae oe he mekia i keia manawa. O kau uku iho Ia ka ia e haawi mai ai ia'u no ka'u mau hana maikai ia oe." "Ua oki. e De»isa: ua ike no oe i ko'u makemake i kou noho pu mai me a'u." I "A no keaha hoi oe e hana epa mau mai nei ia'u?" Na kela aloha hoaloha i kaomi mai na manao ano e iloko o ko'u puuwai a hopu aku la wau i kona lima a lululima. iho la maua me ka pane leo hou ole aku, a noho iho la maua e nana i ka pai© ana. o na aoao a i elua. I keia wa ua ala like mai la na papu apau e hoolele ana i na poka nui iloko o kahi a ka enemi e paa ana, a ua like aku ka nakolokolo o na leo pukuniahi he elima haneri me na makawai i pa- i tausani ia ko lakou ikaika i ka wa el hookuu like ia ai. la'u i naiia ai mai kela ame ken pe'a o ko makou kahua kaua, ua hiki no ia'u ke ike aku i ka, paapu o ka aina i ka uahi, a na ke ahi 0 na pukuniahi hoi e hoomalamalama 1 ke kahua kaiia holookoa. Ua hoomauia keia paio ana a i akakuu wale no i ka Jioe a ana mai o ka malamalama 0 kekahi la ae. Ua hoala aku la wau ia Denisa, oiai ua hiamoe iho la oia ma kahi a mana 1 noho ai, a hoi aku la maua no kahi 0 ko maua mahele koa; i ko maua hiki nna aku, ua ike iho la maua ua makaukau fca koa apau no ka hele ana | aku oiai ua loaa mai la ke kauoha ia makou no ka hele ana aku no ke ka-j hawai o Merina. . i Aia ka pihoihoi iwaena o na koa apau j no keia kauoha, a ua eleu llke ae la na | mea apau ma ka hoomakaukau ana. i 'Ua haawiia mai la na lako ai ame na! poka iki e lawa ai no umi ia. X ke kani ana o ka hora umf, oia no ka wa i loaa mai ai o- ke kauoha, a o ka hoomaka jiho la no-ia o ka hele ana aku. Ia makou e hele ana, ua loaa mai la ke kauoha mai' ia Generala Filita no j ko'u hoi ana aku iloko o kona mahele 1 o na kokua aliikoa a oia ka'u i hooko aku ai me ka hauoli. He eono mile keia hele ana o mako'u, ua hiki aku la makou 'ma ka'e o keka,hi kahawai a maanei makou i hoaumoe iho ai ia po. I kekahi la a'e ua hoomau hou aku ia makou 4 ka hele ana, a ia makou e hele* ana, ua hoea mai la kekahi o na aliikoa kokua a hui mai la me Generalai Fillta me k a pane ana aku; "Ua noi mai nei o Generala Eale e hoouna aku ( o e i kekahi o na aliikoa kokua e' hele aku e nana i ka hana a kekahi mau ko a e hana la malalo aku nei, a e j ike hoi ina ua loaa ia lakou ka mea! inu." j | "B Mekia Wilimona, e oluolu anei oe e hele aku e nana a e hooko hoi i ke kauoha, i laweijL mai la?" wahi a Filita i pnne Enai ai ia'u me kona haawi pu ana aku i ka hoomaikai ana i ke i aliikoa nana i lawe mai i ke kauoKa. Ua hapai ae la wau i ko'ii papale a | I haawi aku la i ka ae ma ka ha&wi j ana aku i ka hoailona aliikoa, a huli t ae la. wau a hele aku la e hooko i ke kauoha. He hookahi mile keia hele ana o'u, uaN hiki aku la wau i kekahi kula palahalaha, a maanei i ike aku ai wau i i kekahi hal« e ku ana. Mawaho o ua ' hale la e holoholo ana kekahi mau koa a wia ko'u nana ana aku i kē ano o ka lakou hana, me be mea la e huli ana. i kekahi mea a lakou i makemake ai. I ko lako* lohe ana i ke pahupahu 0 ka wawae o ko'u lio, ua hoomaka ae la lakou e haalele i ka hale. la'u i ftomo aku ai • ka. pa hale, ua ike aku la wau i kekahi kanaka aoo ame kekahi mau wahine elua e noho ana mawaho o ka lanai. "E hoi mai oukou no ko oukou maliele!" wahi a'u i kahea aku ai. "Heaha ka oukou hana e hana nei maanei?" "H hali ana lakou nei i mea inu', a ua hai aku nei wau ia lakou aole e loaa ana ka lakou mea e makemake nei," wahi a ke kanaka mahiai i pane mai ai. "Ke hauoft nei wau i ka loaa ole ana o ka mea inu ia lakou," wahi 'a'u 1 pane aku ai ia'u e nana ana i ka hele ana o keia mau koa no ke alanui e hui aku ai ko lakou mau mahele. "Aole anei oe e komo mai iloko nei a paina i kou aina kakahiaka," wahi a kekahi o na wahih» i ninau mai ai ia'u. "Ke mahalo nei wau i kau kono. He mea hiki ole ia'u ke hoole aku i kau kono i ka wa e like me keia," Ua komo atu la wau iloko o ka hale, a iloko o ka wa pokole ua panalia mai la na mea ai ono imua o ko'u alo, a oia ka'u i hoopiha iho ai 1 ka lua o ka inaina; ua oluolu loa mai la hoi ko'u mau kamaaina no ko'u hookuke ana i na koa mai ko lakou wahi aku. Ua pahaohao mai la no hoi lakou no ke ano .0 keia ioonee kaua a makou, oiai o keia ko lakou ike hou ana i kekahi pualikoa nui e hele ana ma ko lakou wahi, a no ko'u ano maopopo ole no hoi kekahi 1 ko makou wahi « hele aku

nei ame kahi o ke kaua i manaoia al e paio aku, ua hiki ole ia'u ke hai aku ia lakou i ka lakou mau ninau. la j makou i ku ae ai mai ke pakaukau mal ua hoopuiwaia makou i ka ha- j lulu mai o na kapuai wawae lio. Ua ( komo koke mai la ka maka'u iloko o'u j me ka manao ana he liana kimopo ke hana ia mai ana no'u, nolaila ua holo aku la wau no ka puka a ia'u i hlki ai ilaila, ua halawai koke mai la me ka ike a ko'u mau maka kekahi hapa 0 ko makou pualikoa kaulio. "Halo, mekia! Heaha kau hana maanei" wahi a ko lakou alakai i ninau mai ai. "Ua hoounaia mai nei wau e hookuke aku i na koa mai keia wahi aku. Heahi mai nei hol kau oonei?" wahl a'u 1 pane aku ai. "Aole e loaa ia mea ia oukou maanei. Ua hai mai nei keia keonimana ia'u aol e he mea oia ano ma kona hale," wahi a'u i pane aku ai. j "Ke maopopo ole nei wau ia mea," wahi a ko lakou alakai i pane mai ai, "e pono i kekahi poe o oukou e hele aku iloko o ka hale e huli ai," wahi j hou ana i kauoha aku ai i kona mau j koa. j Ua hele aku la ekolu o lakou, a iloko o ka wa pokole ua hoi mai la me ka nele. "Ina i loaa mai nei ia makou ka mea Inu, ina ua pau ia makou i ka ninini ia; aka aole pono ia kakou ke hoi nele, aku," wahi a ke alakai i pane ae ai. "Heaha hou ae ka oukou rrtea e ma-j kemake nei?" wahi a'u i ninau aku ai ; me ke ano pahaohao i ka manao o kana naau mea i olelo mai ai. 1 "He mau mea ai ka makou e huli nei. 'Kakiana, heaha la kela mea ma o la?" wahi hou a ko lakou alakai me ke kuhikuhi ana aku i kahi e kau keaj ana kekahi mau laau. 1 "He maū puaa ia na'u,, wahi a ko'u kamaaina i pane aku ai; "ua pepehi iho makou i ka po nei." "Kela ka mea maikai loa," wahi hou a ko lakou alakai. "K e manao nei wau aole oe e hana ana i kekahi hana haowale i ka pono 0 keia poe," wahi a'u i pane aku ai me ka huhu. "E kali malie oe a e ike no oe," wahi a ua alakai la me ke kauoha ana aku 1 kona mau hoa e kii aku i na i'o puaa. Ua hooko koke aku la kona mau ka--1 naka, a iloko o ka wa pokole ua hoi 'mai la lakou me ka lakou ukana a hoopaa iho la maluna o ko lakou mau noholio. "E pono 'ia oe e ka mekia e hele pu j mai me makou: he nui na mea ino iloj ko o keia ululaau e loaa ai ka poino i 'ka mea e hele hookahi ana," wahi a [ ke alakai o keia- poe i pane mai ai ia'u. I Me ko'u huhu nui no keia hana lapuI wal e i hanaia aku i ko'u mau kamaaiI na, a i hiki oie hoi ia'u k e pale aku, 1 ua haawi aku la wau i ko'u hoomaikai I i ko'u mau kamaaina, a lekei ae la iluna o ko'u lio a hahai aku la mahope o ka mahele koa kaulike; aole no nae ē hiki ia'u ke hoopoina iho i na helehelei\a huhu o ua mau kamaaina la o'u ia'u i haalele aku' ai ia lakou. H e umi la o 'keia hele ana o makou, aole tio' nae he wahi hana i hanaia koe wale no ka hoolohe ana i ke kani mai 0 na pukuniahi ame na pu a ko makou mau mahele kaulio ia lakou e paio ana me na enemi. Ua hoomau aku makou i.ka hele ana a hiki i ko makou hiki ana i ka la'ina o ke kahawai ame ke alanui kaaahi o Weledona, a hoomaka iho la makou e wawahi i na uwapo ame kē alanui kaaahi; o ka loihi o keia wahi i wawahi ia ai o ke a.lanui kaaahl he iwakalua mile. I ' ka uhi aina mai o ka malu o k'a lua o na la a makou i hana ai i keia hana, ua huli hoi aku la wau iloko o ko makou kahua hoomoana me ka luhi nui a loaa aku la ia'u ko'u mau hoa aiiikoa e hoomakaukau ana a paina i ko lakou paina ahiahi. "E, aia o Osebone," wahi a lakina i hooho ae ai i ka wa e «akekp ana ka makou-mau pahi ame na 0: "e kil ae wau i&ia e ai pu me kakou a e lohe hoi kakou i na mea hou mai iaia mai." "E noho iho ilalo, e Mr. Osebone," wahi a Generala Filita i pane aku ai 1 ka wa i komo mat ai o ka mea kakau nupepa. "Ke manao nei wau ua pololi no hoi 06 e like me ko makou pololi." "He mea i oi aku mamua o ka pololi, e ka Generala," wahi a Osebone i pane mai ai. "Ua. hele mai la keia a make maoli no no ka mea aole i komo wahi ai iki iloko o ko'u wahaj keia la." "Heaha ka hana nui o keia la malalo aku nei?" wahi a kekahi o na aliikoa kokua i ninau aku ai ia Osebone. "Ua lohe wau i ka nui maoli o ke kani o na 'pu. i keia awakea." "O, ua lele kaua aku o Wilikona me kekahi mau regirnana kakaikahi, a lilo mai iaia ka uwapo. Ma keia ua maopopo aole e loaa ana ia Li. he wahi pono e hoohana aku ai i na kaaahi, oiai e pau ana i,a Wilikona na aianui kaaahi i ka wawahi ia." I ka pau ana o ko makou paina ahiahi, ua noho iho la makou ma ka aoao 0 ke ahi « hoonanea ai a e hoolohe ai 1 na mea hou e pili ana i ke kaua e paioia nei ma kekahi aoao 0 makou. "E Mr. Osebone, heaha la kela puolo e kau ana mamua o kou lio ia oe i hele mai nei?" wahi a Lukanela lakina i ninau aku ai. "O, he mau wahi moa," wahi a.Osebone i pane mai ai me ka akaaka ajna ih?. "Alaila, he huli ai no ka ia hana au?" wa*hi a Generala Filita i hooho ae ai."Aole anei Oe i ike, i ka wa kaua, ua papaia ka huli ana i na mea ai koe wale no i na pualikoa kaulio?" "Ua ike no lioi wau ia mea, a ola 'no hoi *k a Generala Warena i hai mai ai ia'u ma ke alahele," wahi a ka mea kakau nupepa i pane mai me ka akaaka ana lho. "A heaha hoi kau pan e i pane aku ai no kana mau olelo?" i ninau hou aku ai ke-generala me kona helehelena mino aka. "Well, e ike oe e lte generala, ua hele aku wau no kahi o ka uwapo, kahi hoi a na koa kaulio e paio ana, no ka huli ana i ka'u mea e hoouna aku ai no ka nupepa, a loaa aku la ia'u kekaihi mau koa kaulio e hopuhopu moa ana. Ua ike mai la kekahi o lakou ia'u a hoomaopopo mai la ua ike mua no ia'u a ua kamaaina hol ko'u helehelena iala, a haawi mai la kela i kekahi mau mo e na'u; a oia no hoi ka'u i law e mai ai, a 'hoopaa iho la maiuna o ko'u noholio, a ia manawa hookahi no hoi, ua haawi aku la wau i kekahi mau dala nana i mea kuai paka nana. la'u e hoi mai ana, ua halawai mai la me a'u o General a Warena, eku ana maluna o kekahi puha laau a e nana ana i ke kaua. la'u *o hoi e hele ana a ano hala iki ae ma kona aoao, ua kapalulu ae la na konofauna moa a puiwa ko'u lio, a he niniu ia a ahuwale ana. ua mau moa la a'u 1 n& maka o ke generala." ' (Aole t pau.)