Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 29, 15 July 1904 — RUSIA AME IAPANA MA KE Kahua Enaena o ke Kaua Kakauia e Bernard H. Kelekolio. [ARTICLE]

RUSIA AME IAPANA MA KE Kahua Enaena o ke Kaua Kakauia e Bernard H. Kelekolio.

KE AUPUNI NUI O RUSIA. KONA KULANA, KONA HOOPONOPONO AUPUNI ANA, AME KONA MOOLELO PIHA.

KA HANAU HOU ANA O IAPANA—KAMADOA PERE O AMERIKA KA HOOLA O IAPANA UUKU —KE KAUA MAWAENA ONA AME KINA I KA MAKAHIKI 1894.

O ke ku ana o keia mau aumokukaua laau o Kantadoa Pere maloko 0 ke awa o Vedo ? ua lilo ia he mea nui i na keiki lapana. O k<a la ia 1 papakema hou ia ai o lapana me ka mouii laahia o ke kuikahi kalepa mawaena ona ame Ameiika. a o ka hookomo ana o keia aumokukaua iloko o ke awa kapu o lapana. aole ia me ka maalahi ame ke keakea oleia. Ua hoao mai ua lapana mauka mai o ka aina e lele kaua inaluna o na auinokukaua, aka, o-ua pukuniahi Kani alapine o na aumokukaua o na Amerika nana i hamau aku ia lakou ē nōho me ka maluliia ame ka hoomakaukau ole. I ka manawa o Kamadoa Pere ame kona mau aliimoku i lele aku ai.iuka o ka tiina no ka halawai pu ana me na komikina lapana, me na hae e pulelo ana i ka welelau olu makani ame na pahikaua e olino ana i ka maka o ka la. ua pi oo na mea apau. aka, i ka manawa o Kamadoa Pere i waiho aku ai i ka leta a ka Peresidena imua o na Komisina Kepani. ua apo mai la lakou iaia me ka pumehana. Xolaila, s mtfi keia e ike ana kaua. na Amerika i hoohamama mua i ka ipuka o keia aupuni uuku o ka Hikina i ko ke ao nei oihana kalepa, a iloko o ia au a Kamadoa Pere i hehi aku ai i kela mau lepo aloha o Nippon, aole he wahi uwea telegarapa, uwea telepona, kaaahi, ti he nui wale aku o na mea ono hou i ike ia ma lapana. Mamuli o ka lawe ana m-ai o Kamadoa Pere i kekahi mau makana makamae mai ka Peresidena mai o Amerika, ua hookaawaleia ae la kekalii la no ka hoohana ana aku i keia mau makana. O keia mau makana a ka Peresidena. he uwea olelo telegarapa ame kekahi kii o ke kaaahi, a i ka hoea ana mai o ka la e hoohanaia ai o keia mau mea, ua pihaku'i a nonanona no hoi ke kahua me na kanaka ame na wahine. O ka uwea telegarapa ua kaei ia ae no ia mai ke kihi mai o kekahi hale a hoea i.ke kihi o kekahi hale. a i ka manawa i inakau'kau ai, aia hoi ua pa-e mai la ka leo mai kekahi kihi mai o ka hale a hoea ana i kekahi kihi. O na makaainana o lapana iloko o keia hora e hoohanaia nei keia mau inakana. aia ke haka i>ono la ko lakou mau maka maluna o keia mau uwea ano ole, a kaliaha iho la ko laikou naau i ka ikemaka ana i ke kupaianaha ame ka holopono o ka hanaia ana o keia hana. O ke kii kaaahi, mamuli o kekahi uwea uuku i hoopaaia malalo o keia walii kii, ua hooholoia aku no ia maluna o kekahi alanui hao uuku i hanaia no keia kumu, a ua lilo no hoi keia i mea e hookahuha ai i ka manao o na Kepani. Iloko o kela mau makahiki a Kanw\doa Pere i hiki aku ai ilaila aole he hookahi wahi iniha alahao iluna o ka aina, aka, i ka makahiki 1872, umi kumamaiwa makahiki mahope iho o ka hoea ana o Kamadoa Pei'e, ua hoomoeia aku he 1S mille alanui liao iloko o ke kulanakauhale no ka haliliali ohua. ana. I ka makaliiki 1903 i hala aku nei, he 4,237 mile alauui hao i hoomoeia mai kekahi kihi o.ka aina a hoea i kekahi kihi, a o kela mau kaaahi a Pere 'i haawi makana aku ai i ka Emepera o lapana, ua hoolilo maoli ia ae iloko o ka mea i-o, nona ka heluna o 1.427 kaaahi nunui, 4,864 kaa halihali ohua ame 21,505 kaa ukana. Iloko o na makahiki 1901-1902, ua halihaH aku keia mau kaaahi nunui o lapana i na kanaka nona ka heluna he 111,211.208, ame na tona ukanaTiona ka heluna kiekie o 14,409,752. O ka uwea telegarapa i hoomoeia ai e na loea o ka mokukaua o Kamadoa Pere i kona manawa i lele ai iuka o ka aina, ua ulu ae ia a hoea i keia la, lie 84,000 mile kona loa. aine 2,198 mau keena lawelawe iloko o ka aina. O ke kelepona, ka mea i ike mua ia ma lapana iloko o ka makahiki 1890. ua hooiia ae kona ulu hikiwawe ana ma mua o ka uwea olelo telegarapa nwi na heluna mile. Iloko o ka makahiki 1903 i .au-i ae nei, lie 108,000 mile telepona iloko o ka aina. Iloko o na la ā Komodoa Pere e noho anA iloko o lapana ma ke kulanakauhale o Yedo, i na makahiki 1853-1854, aole lilo loa he wahi moku e holo ana ma na kai o ka Hikina e pnlelo ana hoi i ka Hae Ulaula o lapaua. Iloko o ka makaliiki 1901. he 5,415 mau moku nuimi nona na huina tona o 919,908 e holo ana ma na kai o ka Paki-

pika anu» na kai okn Hikina, e pulelo aua ika Hao I'laula l.iu (r i O ka noi moku Xij>j>on Yusen Kaish;i lie 70 ona mau inoku.ihi i nL '.r. oona ka huiua tona o Ma keia eka uKikamaka heluhelu e ike ana kaua aol- n <. , la{Kina i hianirK\ aka. e like nie ka nanuao i lioopalnhaiaha ; i ilaila e ka maiia ikaika o na aumoknkaua o Kamad<m s awa o \Ydo, pi'la o lapaua uuku i apo aku ai i ke kukui malam. t ; oka naauao. a e like me ka hikiwawe o kona kapili ana i k«>n a :ii , J moknahi nunui no ka h<x>hana ana aku i kona mau oihana ka!. j t a hoouna aku 110 na i>e-a like ole o ka jH**|H>e honua, p<-la n.» o a hoolkaika aku ai e kat»ili i kona mau mokukaua inuioi iho. ,\ \ Uti J ( ( kapili moku o Amerika % Pelekane anie Kelenuinia, oiai. ua kai.. ~ no o lapana uuku maluiMi o kona mau aumokukaua. kona han ; , ame ka maluhia o kona mau kapakai. E pili ana no Rusia. ua hoike ae keia lapaua naauao i kmia :i u manao. nona hoi ka inoa o Mekia Wasnke Jikemura. a p< n. O Rusia. he aupuni ahe Mana Xui hewahewa ia ap<»ia J. t .. poli o Enropa. a o kona niau lako oihana kaua, ua hookomo ak-i na manao ilihia ame ka mahalo iloko o na aupuni uuku r ana iaia. a iloko o na makahiki pokole i kaahoj>e ae nei i ka niaii o ka ninau ano nui e pili ana ia Manekeknria i hapaiia ae ai ii-. u, ena onaame lapana. me Rusia e hoo-puipui ana i kona mau .urr, >!s . kaua ma ka Hikina ame na pualikaua helewawae aim» puaMk . , hoouna puapuahuluia ana ma ka aina o Manekekuna, h«* ln < , ; wale no hoailona i ikeia aku oia hoi. oka manao nui o Kum.i i ke kaupale loa ana-ia la}K\na me kekahi mai na mea pili aua ; , hopena o Manekekuria ame Ivorea, a e ai>o aku ia laua a-InN.', n; ,, mai malalo oka Hae Kaha Fe-a o Rusia. O ke kuokoa o ka \ -; 7!i , Malie o ke Kakiihiaka. nm kekahi olelo ana ae hoi o Kon a aia- kknlana paa o Kina he mau ninau ano nui ia e pili ana i k». «>],, ka make o lapana, ajia hoi e hiipoi ai me ka nana ole ae i ke ' K kuai ame ka hoolilo. ina he mea hiki, ke ola o ke anpuni. "Aole loa lie wahi kunui no lapana e ai a liopo paha ika nui hewahewa oko Rusia man pualikoa kana i\ v hiki iai'a (lapana) ke hoolei ma ke kahuaenaena o ke kaua lie man pualikoa kaua i ao pono ia no na makahiki he nui n«) ka h.iia wa«i pu ana me kona hoa. paio, ke Kolia o ke ao nei. a i ka 'hoi-a am.ka minute e hea mai ai ka poino nuiluna o ka aina, he koa na-inaka-ainana apau o lapana. O ke aloha i ka EmeiH»ra ame ka aina n.t kuelhine. ua hoohui aku ia i na makaainana apau o lapana he ! kalii punwai ame liookalu manao, a o ke kulana koa ame ka A\iw«> ole o na mak?Tliiki lehuleliu i hala, ua niau 110 ia i ka i>apahi malnna o ko makou kulana ame ka hanohano o ko makou aina makuahiu». TTa oi aku ko makou hauoli i ke apo ana aku i ka nmke mmua o k.i ! hanohano, a ua makaukau mau no hoi makou 110 ka make ana n» k;i aina hanau. me ka nwopopo ole i ka manawa o ko makou honpinia." "He oiaio, o Rusia he enemi 'ia no na lahui kanaka o ke a«> nei, ,a he mana kue nu\u i ka nohona malanuilama no na keiiekulia h, nui wale, a oia iho la ka enemi aole wale o lapana, aka, o na Mana Nui cka poepoe honua nei. Imua ona maka oko makou makaainana ke paio nei makou no na loina kiekie loa, a o keia kaua he akaku no ia e hoike mai ana, ke paio nei o lapana 110 ke kaulike a n.» k.i pomaikai o ko ke ao nei. * "He oiaio no hoi, ua paio aku ke aupuni o Tureke i ka niana mii 0 Rusia. aka, ua kokua aku o Palani ame Kelemania ia Tureke. a me keia mau kokua no nae, ua lanakila no o Rusia maluna'o ka enemi. Ua lele kaua no o Na{>oliona Bonepate malnna o Rnsia aka, ua loaa mai 110 iaia na kokua ana a Kelemania, Aukekulia. Italia ame Kepania, a o ka hanohano'oikelakela loa ua papahiia mai n<» i.i maluna o ka mana uuku o lapana e paio hookahi nei nie keia mana 1 nui liapuku aina ke ao nei i weli nui ai no na makahiki he nui w*ale i kaahope ae nei.'' I Oka iini nui o lapana malamalama oia no ka hookaawale nna , i na kikania kuku mai ke alanui laula aku e hoea ai ma ke kula | malaelae o ka oihana kalepa no ka pomaikai o ko ke ao nei, me ka nana ole ae ina oia lie eleele, he ulaula, lie keokeo. he uiHemele a | pela wale aku, he I\ristiano a Pegana paha. 0 keia iini nui o lapana oia hookahi no ko Pelekane ame Amerika Huipuia. E H'ke me ka mea i hoike mua ia ae nei e pili ana no ke Kuokoa ; o Kora% he ninau ano nui ia e pili ana i ke ola ame ka make ia la- | pana ame ke aupuni o Kina i ka makahiki 1804. I Oka ninau ano nui nana i alako aku ia lapana ame Kina e paio maluna o ke kahua kaua oia no ka ninau e pili ana i ke "Kuokoa" o ke aupuni malie oke kakaliiaka (Korea). Oiai ke Aupuni nui o Kina e iini nui ana e hoohola aku i kona hooponopono auj)uni ana inao ka aina o ua ku mai ke aupuni o lapaua ma kekahi i aoao a hoike mai la i kona manao i ke aupuni nui o Kina, nia ka | olelo ana aku iaia, 'iie aupnni kuokoa o Ivorea, a no ia kumu. aole loa i hiki ia oe ke hana aku e like me kou makemake. v Aole no i maliu o Kina i keia mau olelo a lapana. aka, me ka manao ! uahoa o ka liookano ame ka liaakei, ua hoao aku la oia e hooko i kona makemake me ka nana ole ae ike kulana o īapana. I kela mau ia. ua nui ka pioo o na aupuni elua a o ka huaolelo kaua, oia wale n«» ke loheia aku ana ma na pipa alanui o na upuni elua. ! (Aole i pau.)