Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 46, 18 November 1904 — RUSIA AME IAPANA MA KE Kahua Enaena o ke Kaua Kakauia e Bernard H. Kelekolio. [ARTICLE]

RUSIA AME IAPANA MA KE Kahua Enaena o ke Kaua Kakauia e Bernard H. Kelekolio.

-KAĪ-A lAPANA I KE KAUA—HOOUNA OIA I KANA MAU KKIKI WIWO OLE MALUNA O KE KAHUA KAUA—ULUIM A NA AUMOKUKAUA O f RL\SIA MA KE AWA O POTO ata. • {{, nva oinio, o na makaainana o ke kulanakauhale o Poto Ata t>u :i 'au la aia iloko o ke kupikipiki-o a o ke alelo meneinene oie l ai ana nia o a maanei me ka nana. ®ie ia ae ona nwe _a pihe e holopapa ana maluna oia aina aloha. I ka manawa ':n;iriila Togo i haalele aku ai i na mokukaua e uwe ana iioko -, * nui ame na mokukaua Rusia hoi i hoopoinoia aku i hiki n;i'puniu lae oo o na poe Rukini ke hoohana hou aku i kona ,• īkini hoonee hana, aia hoi ua olulou ia Adirnarala Togt> ka V- ; ana iaia iho ma kekahi kahua i hooholoia oia ke kahua ~,, ][■] ai kona mau aumokukaua, ka opua hiwahiwa o ke aupum ku o iapana. } k'-ia mau hana hookalakupua i lawe loa m aku ai a lonea ka , Viī o liusia aia hoi e like me kekahi b,ea liuluhulu akahi no a - kona hiamoe mai, pela iho la ke aupuni nui o Rusia i kukala i] 1 * imua oke ao holookoa e paio ana me kona hoa enemi iaa y w t iii-ilu iaia, oiai oia e noho ana me ka manao ole e komo poo Ll k- kahua oke kaua. Me keia mau kuahaua īmna o n ~K M t makaainana ame ke ao holookoa nei ma ke ano he mau l i. niaio. ua hoomaka koke iho la o Rusia * houluulu i kona mau [iI ik* »a aine kona mau aumokukaua maloko o ke Kai Eleele ame Kai I>alatika. ile iiica hoopaapaa ole 7 ena makaainana aloha o keia mau ama >lia a Kainehameha ke olelo ae ko oukou mau mea kakau, ua mlunipuiii mua aku ke aupuni nui o Rusia ini]?a o ke ao nei he i.uhu ka nui o kona mau koa iloko o ka aina o Manekekuna ii'iiua o kona kukala ana ike kaua, aka, ika manawa i kukala ua a t ke aupuni uuku o lapana aia hoi ua maopopo iho i na uiaua i ii. iu ua hoopunipuni o Rus»ia hnua o ke ao holookoa oiai ī ka lU a'va 'i kukalaia ai oke kaua, aole ioi ae mamua oka huina o i iiiki c . n;l mau koa iloko oka aina nui i hoike mua ia ae nei. V i maopopo iho la i ke aupuni nui o Rusia he mea maikai laia ,-ia uianawa ke hoopuipui i kona mau koa me ka nana ole ae i ka pi iia a no ka mea ua wehe ae la ke aupuni uuku o Nippon ī ke lok;i o ka maka'u ole, a aa ihe me ka puuwai wiwo ole e ku aku a io uie ke aupuni nui o Rusia maluna oke kahua kaua. Ika mawi i kukalaia ai o ke kaua mawaena o na Aupuni Imipinela a .1,1, aia hoi ua hulili aku la na maka o ke Aupuni nui o Rusia I O a maanei o keia aina laula i kanaka kupono nana e alakai ī na mau pualikoa imua o ke kaliua kaua a hui aku hoi ihula ine koa puuwai wiwo ole ona aina o lapana. Aole no ī loihi. loa na ha-lo ana ma o a maanei o ka aina ua lawe mai la oia ī kekalu eana mau keiki puniihele o na kahuakaua iike ole, oia hoi ka mea noliano. ke (ienerala Kiekie, Tchiehikoff. ma kekahi olelo ana

, ki- rnMUM-ala Kiekie Kikikopa. . . 0 na makaainana apau o Kusia i kela mau ia kupiJvipiki-o o ke k-ila kaua mawaena o na aupuni Imipii-iela a elua, ua lioopiliaia „ h,k»u iiu k ka manao o ka liauoli, oiai ua liilinai piha ua maainana <> Kusia ua liiki loa i ko lakou aina makuahme ke opa:pn w aupuni linipiriela uuku o lapana, ke aupimi o na kanaka liho ka inaka, a walii a na makaainana Rusia i olelo ai, o na v ua maka i lioolilioia, pela 110 ke kekee o ko lakou mau uhane. kka. o ki'ia manaolana o na makaainana o Rusia ua hookahuaia > ia iiKilima o ke kuhihewa ame ka lalau, oiai o ka lanakila mua i o ki' kaua moana i malamaia mawaena o ua ai\mokukaua o iia imuiii I mipiiiela elua ma ke kaua moana i malamaia ma imkai mupauupa o ke kai Melemele ame ke kai uli o Kilimapo, ua kaili , ac no na keiki kaeaea o ka aina o Mppon, Adimarala Togo ame ilimai-ala Uriu i ka lei hanohano o ka lanakila ame ka hanohano. like me na mea i hoike mua ia ae nei, ua aku n.i (ikukaua holomaiua Variaka ame ka inokukaua lawepu Korieta a >i aku la laua ma ka papaku o ka moana mawaho ae lioi o ke kunakauhale nani o Kilinia])o; a ma kekahi aoao hoi ua ulupaia aku i niokukaua Rusia mawalio o ka nuku o Poto Ata a hoopuenu ilii ia a ku lakou iloko o ke awa e na poka weia o na aumokukaua ia k. iki kaeaea. I keia mau kaua moana e paio īa aua ma na li hami|»anupa o ka Hikina. aia ke aupuni nui o Rusia ke lia-lo la a o a maanei o ka aina i kekalii o kana mau keiki nana hoi e akai i kona mau pualikoa maluna o na kalma enaena o ke kaua k\i aku hoi e paio me na keiki wiwo ole o ka aiua uuku o V.ppon, !i aina i oleloia, ka home o ke ala o na pua kiritiuma. Mal ina o | Ha kunui, ua holopapa aku ke kaulana o lapana a puni na kiln j k\ i) ke ao nei a oiai i ka manawa hookahi ua lioao o lapaua e j lualn i ka meheii o ka nohona naauao ana o na aupuni mana nui. j a h„onuiia ae kona kulana ikai'ka imua o na maka o na mana nui. i : lik,> me'ka mea i lioike mua ia ae nei ma na lielu i hala uakua- s aua akeaia ke kaua e ka Emepera o lapana ma ka mahina o *ebe-1 uai-i ma ka la 10, he mea oiaio, i kekalii la ana ae, lie la mahe la, j ia hoi ka la 11, aia hoi ua ike aku la ke keiki kaeaea Adimarala j 'oii'» i kekahi mokulawe koa, he moku lawelawe oihana kalepa a io ki'kahi mau moku okoliola. • Ua hapai ae la ua keiki punahele t*ia lapana i kana olienana a me ka liooliewahewa ole, ua īke aku a m o ka hae e pulelo ana maluna o kona mau kia, oia no ka h«*je ahajn 'a o Rusia. Me ka uleu ame ka hikiwawe ua hookuu aku la >ia i kona mau pukuiiiahi e hanai aku i keia mau moku a e hoike hoi i ka lioailona o ke aloha e kn aole hoi e nee hou aku īmua, »iai o ka hoolohe ke ola'a o ka hookuli ka make. Ae, ua hookoia oai ke kauoha ualioa a ke keiki punahele o lapana, a ma ia la hooahi iio. ua laweik aku keia moku lawe kōa i kapaia ma ka i ID J a 0 ka moku kalepa, Angur ame elima moku okohola loko o ke awa o Sasebo, kekahi o na awa kiai ikaika o ka *? ina J 0 'apana, he papu kaua kaulana ma ka ikaika i lieluia kona ikaika 0 liko nio na papukaua o Kilibalata. Ua holopapa koke iaku in, a hou iloko o ka aina, a manuili o keia mau kumii. ua hoonui ia aku na makaainana mai o a o o ka aina. Ma keia la uo o like hoi me ka mea i hoike mua.ia ae nei o ka la 11 o maiama o Feberuari ua laweia mai ka lono, ua hoopahuia aku k* nuapo alahao kaaahi nui o Manekekuria e kekahi o na keiki a<J,> ha aina o lapana, oiai no nae aole i maopopo i na poe Kukini. maikai no paha i ka mea kakau nei ke hoike aku mamua kukalaia ana o ke kaua mawaena o na aupnni elua, ua lioao ® o kuahaua imua o ke ao nei, he 300,000 ka nui o kona mau kaua iioko o kaaina nui o Manekekuria. me ka manaolana i 4 |vkio ioa iloko ona mamuli o keia mau hana. e hoomaka uka u la aupuni uuku' o lapana. a haawi pio wale aku no hoi malalo nie ka hookahe ole ia o ke koko maluna o ke kuahu o ke kaua. Aka.. aole pela ka oiaio no ka mea mamuli o na hana panele a ua hiki ole ia lapana uuku ke lioomanawanui. a me ka 010 ae i na kuahaua lalau a ke aupuni mii o Rusia he 300,000 nnui koa iloko o ka aina nui o Manekekui'ia. ua kukala kaua la no oia i ke aupimi nui o Hvaha la ka mea i ike ia? Mahope iho o ke kukala o ke ? s P'ini uuku o lapanai ke kaua, ua inaopi>po loa iho la iaia aole ia Kusia ka huina koa kaua 0n150,000. Ea, maka u ole no } aupuni uuku o lapana, e Hke me ka olelo ® u ke o ke no ka mea i oi ae mamua o i|a mea apau. pela no o lapana J aku ai e paio me ia he alo a he alo a hoea i ka lanakila ana n *kahi o laua. 1 ka manawa i hoohilahila ia aku ai na o Rusia niokukaua pukonakona o lapana, oia hoi ua uhipaia aku a liilii iloko o ka maka'u nui, he mea mao}K»po loa nie ka Vwahewa ole ua wehe akea ia ae ia ke alanui modna me ka laelae ame ka maluhia no kona (lapana) mau moku halihali 09 nie ka hoomaka'uka'u ole hoi i na mokukaua Rusia ma na ale

lahia o ka nioana e hoao mai ana e keakea i ko lakou alahele. E |l:ike me ka maiuhia i ioaa i ke anpnni uuko o lapana no ka haliuali |a.na 1 kona uiau iikiona ma ke kahua kaua e paio ai me na kanaka j nunui o ,ke aupuni nui o Rusia, pela oia i na'i aku iii i na moana |o ke kai Meleniele me kona mau aumoku halihaU koa kanaha a ! kanaiima i kekahi manawa. e haiihali ana i ka huina koa o 32.000 | ma kela ame keia kalepa. i Malaio o na pukuniahi kaiii aiapine o na aumokukana o Adi- \ EBiarala Uiiu nana hoi i hoohamau aku i na leo pukuniahi o na 1110-; kukaua i hoounaia akn i ka papaku o ke kai o Kiliuui{>o. ua hooiele \ aku o lapana i kona mau likiona ma na helona kaukani kiekie. a \ ma ia kakahiaka nui puauuanu, ua kamoe aku ia ua mau puaiikoa j likiona nei no ke kulanakauhale o Kiuoia <2seoui» a paa mai ia ua • kiiianakauhale poo nei o ka aina o Korea malalo o ka mana o} na puaiikoa kaua o ke aupuni Imipirieia uuku o lapana. E iike me ka oiaio o ka puka ana mai o ka la i kakahiaka a napoo akn i kona liome kai, peia no o lapana uuku ma o kona mau pualikoa ia ma ke poo kulanakauhaie o Kioula. i hooiilo iho ai i ua kuianakauhale nei i oleloia ae nei. i kikowaena hooiulu 110 kona luau pualikoa, he mau pualikoa hoi i heluia ma ka papa ekahi o ka wiwo ole. he wiwo ole i loaa ole aku i na puaiikoa o ke keiki kaeaea o Farani Napoliana. O na moku lawe koa o lapaha i keia mauawa aia no ia ke na'i la i ka moana hanupanupa o ke kai Melemele. e liaiihaii ana i na ■ iikiona kaulana o ka aina uuku o Nippon, he mau iikiona i oi ! keiakela aku mamua o na naika ame na kavalia kauiana o ka pua j iilia o ke aupuni nani o Farani. O na pualikoa lapana i hoea aku | ma ke poo kulanakauhale o Kiuola mai ke kaona liilii aku o Kili- j mapo, ua lawe ae la iakou i ko lakou mau kulana he mau pualikoa l aiwaiwa no ka aina o Nippon iloko o na kuahiwi ame na kualono o! ia mau mauna hu'ihu 7 i o ka aina Malie o ke Kakahiaka no ka hoea ana aku ma ka muiiwai laiu, ka muliwai hoi e kaupaiena ana i na pe'a aina o Korea mai kela aina nui laula mai o Manekekuria. 0 keia muliwai lalu, ua like no ia me ka muliwai o ka Rubikona, ka muiiwai hoi e kaupalena ana i na pe ? a aina o Goia malalo o ka ( mana ikaika o Kaisara ame ka pe'a aina o Roma maialo hoi o ka mana o na Kanikela lie nmi-kumamaiua. 1 ka hoea ana o na pualikoa kaua lapana ma keia muiiwai lalu, malaio hoi o ke alakai ana o ka mea kiekie, ke Generala Kuroki, iiia hoi, e ku makaukau mai ana na likiona pualikoa o ke Aupuni nui o Ru.sia ma kela kapa o ka muliwai nona ka inoa i ha'i mua ia ae nei. e hoao mai ana me ko lakou ikaika apau e paniku a ke'ake'a hoi i na likiona pualikoa o ka aina uuku o Nippon mai ka a'e aua Eiku ma kela aoao o keia f muliwai. oiai, o ka a'e aua nia kela aoao, c> ka aina nui no ia o Manekekuria, ke kumu nui nana i kaualako aku ia iaua elua e paio nialuna o ke kahua kaua, a ilaila hoi e lieoponopono ia ai ko lakou mau kina'una'u. Me kela loina paa o ka wiwo ole ame ka maka'u ole i hooiliia mai e ko lakou mau mai. pela no na keiki wiwo ole o lapana i nee papa aku ai iuiua o na pualikoa heiewawae o ke Aupuni o Rusia, me ka nana ole ae i ka heiele'i makawalu o ka lakou iiiau poka o ka make. O na laina uiua o keia pualikoa wiwo ole o lapaua ua haulehia aku la n\alalo o na poka «ui ame na poka iki a na pualikoa o Rusia maliope o na papu ikaika. aka, e like me ka liikiwawe o ka haule ana o kekahi kanaka, pela 110 ka hikiwawe o ka hoopihaia ana o kona makalua. Aoie i kuha'u iho ke keiki kaeaea Kuroki i kona kulana maifiope iho o ka uhipaia aua o kona pualikoa kaua e na }K)ka nui a poka iki a ka enemi, aka, me kana pahikaua punahele kona iima akau ame kana oheuene ma ka lima hema, ua alakai akn la oia i kaua mau keiki aloha aina iloko o ka muliwai, a imua no hoi o na lapalapa ahi a na pukuniahi ame na pu raifela. He ekoiu hapaha hora i malamaia ai keia kaua aina, ke kaua mua hoi i malamaia mawaena o na aupuui elua, ua hoopuehu liilli ia aku na pualikoa 6 ke aupuni mii o llusia ma na kihi eha o na mauna hu'ihu'i, e haalele ana malnna o ke kaliua kaua, he aueane! 3,000 koa make, ame na pukuniahi he ehiku. O ke kaua aina oia ka mea i manaolana ia e na aupuui apau ilaila e pilikia ai ke aupuni uuku o lapana, oiai na pualikoa o Rusia ua na'i mua lakou i na kahuakaua lie nui mamua lioi o ka hanan hou ana 6 lapana, a maniuli o keia mau kumu, ua loaa ole ka manao kanalua i na mana apau e hoopoinoia ana no o lapana ina e liiki mai ana ke kaua aina mawaena o na pualikoa elua he aio'a lie alo. O ka niea i ikeia, aole peia, aka, o keia pualikoa kaua kaulana o Rus>ia, ma keia kaua aina mua loa 1 malamaia, ua pau aku lakou i ka liolo ma o a maanei o ke kahuakaua e haalele ana i ko lakou mau hoa e waiho make ana maluna o ke kaliuakaua, a me na pukuuiahi i hoike mua ia ae nei. No keia lanakila kamahao i loaa aku i na likiona kaua o ke aupuni uulvii o Nippon, ua hooliikileleia aku na aupuni mana nui, oiai aole lakou i moeuhane mua e hōohilaliila. ia ana ke aupuni mana nui e ka mana uuku o lapana, lie aupuni uuku hoi akahi 110 a oili mailoko mai o ka nohona pouli. E like me ka lanakila i loaa i na puaiikoa o Generala Kuroki maluna o na pualikoa kaulana o ke aupuni nui o Rusia, pela no ka hikiwawe o ka hooleiia ana o na uwapo 1 lianaia me ka noeau e na enekinia kaulana o lapaua. a maluna o keia uwapo i hooleiia aku iloko o ka manawa pokole, ua mokio pololei aku la ua pualikoa kaua likiona uei o Generala Kui-oki mahope o ka melieu o na pualikoa Rukini, oiai lakou ua hoopuehu liiliiia aku e na keiki wiwo ole o ka aiua uuku o lapaua. Ma keia kaua aina mua loa i malamaia mawaena lioi o na pualikoa o Nippon ame na pualikoa kaua o ke aupuni bea liuluhuln 0 Europa, ua hoike ae ke aupuni uuku o lapana a lawa 110 i kana ma keiki puuwai hao kila, ke ku paio aku me kona enemi, he enenii 1 weliia e na mana nui o ke ao nei. Ke lilo loa nei paha kaua, e ka makamaka heluhelu, i na likiona pualikoa lapana wale no a poina hoi i na aumokukaua o lapana ma na kai hanupannpa o ke kai Melemele, maialo lioi o ke alakai wiwo ole a ka Mea Hanohano, Adimarala Togo. He mea, hoopaapaa ole ke olelo ae ka mea kakau nei, maihuli o ka laiuikila haalieo i loaa i keia mau aumoknkaua hiwahiwa inaialo o Adimarala Togo, nana i kapae ae i na manao hopohopo iloko o ka puuwai o ka Emepera no ka halihaii ana aku i kana mau keiki wiwo ole no kli aina o Korea. Na keia aumokukaua ikaika pukonakona nana i mawehe ae i ke alaula o ka malaiualama ame ka hopohopo, a no ka mea, na lakou i ulupa aku i na aumokukaua o Rusia malalo o ke alakai ana a ko lakou Adimarala kaulana. ka Adi marala Makarofa. , He mea oiaio he mea'maikai i ka mea kakau nei ke hoike aku i ka ikaika piha o na aumokukaua o na aupuni elua i moakaka lea ai i na makamaka lieluhelu o keia nanea hoolele hauli mai Hawaii Nui o Keawe a hoea aku hoi i Kauai Mano Kalauipo. a mahope o ka hoike ana aku i keia, alaila, e mokio hou aku kakou ma na kaua aina e na'iia la e ke Generala kaulana. Kuroki. Mamna o ke kukalaia aua o ke kaua, aia hoi e hoolulu ana maloko o ke awa o Poto Ata lie ehiku mau mokukaua o ka papaekahi. 6 mau mokukaua holomama ame iwakalua a oi mau moknkaua topido, a no na moknkaua Rusia eia no ko lakou mau inoa; Mokukaua papaekahi Rerikana, nona na tona he 12,700 a nona 110 hoi ka holomama o 18 nota o ka hora hookaiii; ka mokukaua papa ekahi, Pereviaka, nona na tona he 12.412 a nona no hoi ka horomama o 10 nota i ka horā; ka mokukaua papaekahi. Kawviaka, nona na.tona o 12.000 tona a nona no hoi ka holomama o 18 t nota i ka hora; ka mokukaua papaekahi Oriela. nona na tona o 13.00C 4 nona no hoi ka holomama o 1S nora i ka hora; ka mokukaua «papaekaln Kepakapola, nona ua tona o 10,fK»0 a nona uo hoi ka holomaiua 6 10 nota i ka hora; ka mokukaua papaekahi Popika, nona na tona o 12,6T4 a nona no hoi ka hoiomama o 19 nota i ka fiora; ka mokukaua papaekahi Petevoloka nona na tona o 10.980 a nona no hoi ka liolomama o 1S nota i ka hora; ka moknkaua papa ekalhi Polotava nona na iona o 10.900 a nona no hoi ka holomama o 19 noia i ka hora. Ma keia e ike ai kaua, e ka makamaka helu helu, ua oi ae ka ikaika o ke Aupuni Rusia ma ka heiuna o na mokukaua papaekalu mamua o ke kukalaia ana o ke kaua mamna aku o na aomokukaua o ka papaekahi o ke anpuni uuku o lapana O keia mau mokukaua papaekahi i hoikeia ae la maluna, hoo-

huihniia na hoea aku ko lakou ikaika kuua aia ka huina tona • 95.W(*. Aka. aole wale o keia koini mau mokukiiua, a tw> ka he muu heluna mo£ukaua hoUnmmui ito kekahi ona ann- kt*kalu mau hthtna mokukaua lophlo. O kfkahi o k*n;\ nuiu mokukan* holomama i heluia maluna o ka ekahi oia ao koia mal&ilo iho; (Aole i pau.)