Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 45, 10 November 1905 — NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia. [ARTICLE]

NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia.

MOKUNA XX. HOOMAHA MAIiOPE O KE KAUA. Ma kiihi kokoke i ka pukaaniaiii ana i lele ibo ai ma ka aoao 0 k** ai«» o ka luilo e lobe ana oia i na walaau liilii ana a lolie pu 110 h«»i oia i ka walaau o loko o ka hah\ a pau ae la kona pihoihoi i ka I«»aai iaia <> ka manaoio he poe aliikoa lakou oloko o ka hale. Ma ka auwina la iho ua loaa iaia he ike i ke kulaua o ke kahua o iia puali kaulio o na Inia a me ia ike ona i aiakaiia aku ai koiia uiau kapuaiwawae nolaila. Ua wehe ae oia i kona inau kainaa a hele j»alan« Im- aku la iwaeua o na kona e momoe aua me he mau kino kupapau la ka waiho pulo'u iloko o na huluhulu. Aule nu he ulu mai o ka maka'u iloko o ke kanaaka opio, oiai, ua maopopo loa iaia o kona poino ole ina 110 e ala ana kekahi koa, 110 ka nn a. ua ike oia aia ka i>ouli ke aaki la. a o ka poe ma kahi inalanialama o ke ahi aole o lakou ike i ka poe ma kahi pouli, a no Dike ih«> aia oia ke iko nei i ka momoe o na Inia. A')!<- no hoi i hoopuhiliia o I)ike no ka mea ua loaa io aku no na lio o na koa, ma kona hookolokolo ana ame ka hoolono ana i ka iiakek»* lio. anie ka uwe uhuhu o lakou lio kekahi i kekiilii. l'a ku malie iho la o Dike no ka halo pono ana i kahi kupono e lu'» 1 ai a i ka maopopo ana ua hoomau aku la oia. La ike oia aia he eha mau Ii«» i kukulu liookaawaleia niai ka hapanui mai o na lio i maka'ikau ho me na noho a ma ia puulu lio oia i nihihele ae ai. Ua maopopo pu iaia he mau lio lakou 110 na aliikoa ano nui, a nui loa kona oiioii no ka mea ua maopopo iaia he mau lio ikaika a maikai lakou ina no na alakai o na puali. I kona hoomau ana ua lioea io aku la oia i kahi ana i ake nui ai. Ua loaa pu aku no hoi iaia na lio me na noho no maluna o lakou aole nae na kaulawalia. Ua noonoo koke iho 110 o Dike lie niea makehewa nona ka huli wale ana i na kaulawalia a o na kaula no i nakiiia ai lakou ua lawa ia ma kahi o ke kaulawaha. Aia no hoi he mau koa e moe kokoke aua i kalii o na lio e>lia i kukuhiia a mai ia lakou aku aole no i mamao loa a loaa aku ke alanui aupum ma kahi paha o iwakalua i a alaila, ine ke akahele ame ka wi•woolo i nihi aku ai oia a wehe ae la i ke kaula o elua lio o na lio elia i nakiiia i ka pahulaau a ka'i aku la no ke alanui. I uiea uona e hiki ai i ke alauui aia he wahi haalu e ilio ilio ai a ke pii ma kahi aoao a hooheie hou aku ai e hui ai oia me ke alanui, a i ka hooilm ana nae oua ma ua walii haalu la, ua kapeke iho la kekahi lio ke kumu i kapalulu ae ai a puiwa ae la kekahi o na koa kiai lio. "ileaha kela." wahi a kekahi o na kiai lio, iaia i ala ae ai a noho iluna, "Ma'lo," i hooho hou ae ai oia me ke ku hikiwawe ana iluna; "he eiua o kakou lio ua'hemo." l'a ala pu ae la no lioi na hoa kiai a holo aku la i kahi o na lio elua e laweia e Dike me ka īnanao o keia poe koa kiai ua hemo loa na lio. Ma ka manawa o Dike i lohe mua ai i ka hoolio o ke kiai mua ua kau koke ae la oia mahma o kekahi lio mahope iho o ka punuku ana ia laua a elua. a i ka peku ikaika aiui i ka opi o ka lio ana e kau ana o ka holo aku la no ia a he mau wawae lio wale uo ia la kau ana i ke alauui aupnni a o ka uiokio aku la 110 ia me ka hoomaha ole ana no kekahi mauawa loihi o ka holo ana. Ma keia haua a ke kauaka opio Dike ua puiwa ae na kiai ke kumu ko lakou uwa aua a ala mai la ka poe kokoke me ke auo pupuahuhi i makaukau hoi me na meakaua a lakou a holo aku la i kahi o ka poe kiai lio. "lle kanaka aihue ka i aihue aku nei i ka lio o ke konela/' wahi a na kiai. Alaila emi pii iho la ka noonoo o na koa ma ke ki ana i ka mea nihue līo no ko lakou inaka'u o ala huliamahi mai na koa i ka wa e kani ai na pu a he hoopuolio ma'uwale no hoi ia 110 kalii lio liookahi waie uo. A uo ka ike ana o na kiai ia >lakou ka malama ana o na lio i alauei.i ua hooholo iho la lakou e holo inahuka i ole e loaa i na hoahewa ana o na aliikoa o lakou, ke kumu o ko lakou nalowale ana ia po. Mahoju» iho o ke kaohi iki ana o Dike i kona lio i ka ike ana aole oia ī uhaiia aku ua >hopio aku la oia i ka poe o kaupoku liale e hoike aku ana i ka holopono o kana huakai a hoomaopopo iho la no ua kanaka opio nei i ka ike iho o ka makuakane no kona lanakila alaihi na hoomau aku la oia i kona huakai no laikanao. lloko na mauawa kupono e hoololi ai oia lua ke kau ana maluna o kahi lio a kau aku maluua o ka lio i hoomaha ai kekahi ma ke ka kaula ana no mahope a ma ka hora eha o ia wanaao akahi no oia a hoomaha iki i na holoholona no kekahi manawa pokole i kuu iho ai ka mu* o ua huloholoua, a i ka hoomaka hou ana aole oia i hoomaha iki a hiki wale no i ke komo ana iloko o Lukanao a iloko hoi o ke kahua hoomoana o na Pelekane malalo o Oenerala Nui Kolina ma kahi o ka hora elua o ka auwina la. v 1 a Sih> ka hoea ana aku o ke kanaka opio i mea hoopuiwa a hooha«»h.ao u\u i kona p (> e a maliope nae o ka hoike akahele ana o Dike ma n;i mea :«no nui pili i ka hoouka kaua a na Inia ia lakou ua liuliu kok- i'ii. la ka hoonee ana i ka pualikoa po ke kokua ana i na Pelekane i hoopiliaikuuu Ua laweia aku no o I>ike i kahi hoomaha inahu? e iho o ka auau ana ame ka hamo ana ia i ka laau Inia i pau ai ka la-au na au o ka hele ana mai, a ia Dike e hooponopono ana iaia iho a e ai ana i kona ainakakahiaka aia o ītenerala Kolina kona kakauolelo e kuka ana no na pono o na pnali e hoonnaia aī no ka hoopal* !e ana i na Pelekane kakaikahi ame ka paio ana akn i na Inia k īj*i. 'Aole lie mea pono e hoohaknlia i ka hoonee ana i mau puali no ana i ko kakou poe oi loa akn i ke aliikoa i loohia i ka eha," \\Aht a ilenerala i kona kakauolelo, ,r a e paio aku i na h«a Inia, a * pono ko kakou mau puali e hoea aku i kahi o ka hana i ke awakea o ka !a apo|>o ina he hiki ke hana pela, aka e pono e hanaia j>ela. •lle mea jw>no no hoi e lawe pu ia i kaa no ke aliikoa eha a e ukaliia ke kaa e kekahi puali kaulio mama me ekolu haneri koa puali helewawae ame elua pnkuniahi mama. Ua hiki no ka puali kaulio e hiKunaka koke no i keia mauawa me na pnkuniahi a o na puali no hoi kekahi a ke manao nei wan aole e nele ko lakon hoea ana i kahi o ka hana i ka manawa kupono. eia nae e pono no lakou e hoo* raaha iki ma kahi mamao iki mai kahi mai o na Inia ke hiki wanaao

akn Hallu a e loaa ai hoi lakoa ia lakou nei ike ao ana ae. Alaila e hoonohonoho ]x>no ia mai ka poe e hele ana, Oka puaii hea la ke hoonna?" j slaho|>e koke iho no ma kahi oka hapaha hora ua kani kapalili *ae la ua o-Ie a kuku ana he ekolu haneri koa Pelekane heiewawae ma ko iakou mau iaina a malaio o ke kauoha i kau aku ai lakou ina iluna o na kaa e hiki ai ke laweia lakou me ka hikiwawe no kahi o ke k;nia. A aole no hoi i liuliu ua puka mai ia no koi na koa kaualio a 'makaukau no hoi lakou no ka huakai alaila puka mai ia wa pukmii ;ahi me na limahana oia mau meakaua. N"o Dike ua kau aku !a oia imaluna o ke kaa lawe ma'i a maluua o ia i hoomaha ai i koua luhi «» ?ka holo ikaika ana mai 110 ke koena huakai ana e huiihoi uei me ua koa. i

I Ama ka manawa i laakaukaii ai ka nee ana ona pnalikoa no .mua o ka wa ia i liele mai ai o ke Oenenila Xoi a haawi mai la \ ko na hoomaikai ia Lukanela I>ike no ka huaka'i wiwoole ana i au mai 'ai maiuna o na iio o na eneuū. a me ia uiau haawina ohaoha i haalek *aku ai na puaii a no ke kahuakaua ka pahuhopu. | Ma ko Dike aoao, ua ike koke no hoi oia aoie he heie ana ana |i iike aku ka pokole o ka nuinawa hele ke hookukuia me na huakai j hele ana mamua a ua olu io iho la no koua manao u\a ka hoiopono ana o kana huakai a no ka nui luhi loa i haule.aku ai oia iloko o ka hiamoe nui. i ka huakai koa e uee ana. a aole no hoi i ala iki a hiki wale i ka hoala hooluliluliia ana aku ona 'e ke kauka o ua puali. "Halo," wahi ana i hooho puiwa ae ai me ke ku pu ana ae iluna," aia kakou ihea i keia maiiawa?'' "Eia kakou." wahi a ke kauka, ''iua ka naua aku ma kahi o ka hapalua mile mai kahi mai oka heiau. Aole au i makemake e hoala aku i kou hiamoe i ka wa o kakou i hoea iho nei ianei lie hapalua lioia i hala ae nei. a niahope i hoea mai ai ka puali kauaiio a oiai ua loaa ka maha no kakou e nee ai mahope iho o ka hoomaha ana ma ka hapalua hora i hala iho la pela wau i lioala aku nei ia oe. A o kekahi 110 lioi a oia ke kuinu nui oia ka makeuiake o ke konela ia oe no ke alakai ana ia kakou i kahi p ka liana ke hala ae.ka hora hookahi niahope iho o ka liuliu ana. v "Alaila. ua pono.-' wahi a Dike me ka lele ana ae iwaho mai ke kaa aku. "ke ike la wau ua hiamoe wau uo iimi-kuiuanmwalu hora. v Ia manawa koke no i noho koke iho ai ka ahakuka a na Pelekaue ahooholo koke ia iho la mahope iho o ka wehewehe ana o ka Enkanela Dike i ke kulana o ke kahua o ka hana, e hoonee aku i na puali helewawae a kaa ma o mai o na Inia ame ka heiau oiai ka puali kaua--110 aine ka puali pukaa pukuniahi e pee ai ma keia aoao aku iloko o ka ululaau, oiai he uluhiau ka mea e ku aku ana a loaa aku ka heiau kahi ona Inia eku kiai ia ina enemi o lakou. Ai ka manawa eku pono ai na puali lielewawae ma ia aoao a i ka wa e wehewehe loa a<111 kaiao.oia ka īuanawa o lakou e lele kaua mai ai i na Inia, a i ka manawa e auhee ai aole e nele ko lakou holo i kahi o ka ululaau a oiai aia malaila na puali kaualio ame pukaa oia no hoi ka manawa e lelekaua aku ai keia mau puali. Ia manawa 110 i ha'i maopopo ia aku na hoolala ana a loaa ka ike maopopo i na koa apau oia no ka manawa i hoohala manawa ole iho ai lakou me ka olioli nui a hoomaka aku la ka nee ana malalo o ke alakai ana o Lukanela Dike. Ma ka pa maikai iho o ka mahina e ikeia iku ai na hiohiona o ka lieiau, eia uae no ko lakou mamao loa e hiki pono ole ai ke hooia ae ame ka ole ina paha ua poiuo ko lakou poe x aolo paha. • A i ka wehewelie loa ana o kaiao ua hiki aku la na Pelekane i kaiii i makemakeia 110 lakou, a iloko o ka hooliakaln? ole i ka hoouka kaua ana ua malielehele koke ia ae la he elua haneii koa ina na puali liilii a hookakaawaleia ae la ma na wahi like ole, a o kekahi lianeri hookahi o ka huina liolookoa ekolu haneri ua hookaliua iho la lakou ma ke ano i kakoo 110 ka poe e nee la iiuua a o ka hooinaka iho la no ia o ke kaua. Aole lie hookahi poka i kiia e na Pelekane a hiki wale i ka wa i kokoke loa ai lakou me na euemi ma kalii o ekolu haneri i-a a hoomaka ko lakou ikeia e na enemi ma o na kiai la o na palena walio o na Inia. Alaila ua ki ae la na Pelekane ika pu hoailona oke kaua i maho])e koke 110 i wawalo ae ai na kani pu ana o na Pelekane oiai tio lakou e m-e ann a lele makawalu aku la na poka lie elua haneri i ka niauawa hookahi a o lakou elua hanei'i ]>oka 110 a loaa pono akn la na puali Inia e nonoho hoomoana ana me ka hoomaopopo ole ae lia he enenii kuwaho ko lakou mawaho aku nei ua lilo loa ia i mea lioopuiwa nui ia lakou a ulu nui ae la ka pihoilioi me lakou a hoolioomaopopo ole i na mea e hana ai a auhea la keia poe eneini hou o lakou. oiai nae na poka o na enemi i kau nui aku i ka make maluna 3 lakou Inia aole i emi mai malalo o hookahi hanei i. Eia nae iloko o ka pniwa o na Inia aole no i kuha'u iho lakou 110 ke kaua ana a mahope o ka liakoko ikaika ana ua auhee aku la ua poe nei imua o ke aio o na hanei i koa ekolu o na Pelekane a aole no hoi i emi inalalo o ke kaukani o ka poe i make ina ka manawa o lakou i auhee ai. A o Dike aole oia i komo kukonu£onu loa iloko o keia kaua huikau oiai ua haawiia aku iaia he kanalima o na koa malalo o kana nlakai ana a no ka heiau ka pahuhopu o ka lakou hooikaika, a i ka haawi aua o ka lunakoa Dike i ke kāuoha o ka nee ana imua no ka liale aole i kuha'u iho lakou no ka hooko ana a hiki wale lakou i ua hale nei a loaa pu aku la no hoi ko loko poe a pau ae la ia lakou i ka o-pa pu ia. Iloko nae o ka hakoko ana ua hui kino maoli aku o Dike me ke alakai nui o na Inia a oia maoli ke alakai o na haua kipi o na Inia e hooko ana i na kauoha o ke alii Inia kipi, a ma ke kuhuia o ua alakai nei he kino nui kona i oi loa ae i ko Dike aka ma ka hakoko ana aole i kuha'u i iho ka lukanela opio a mahope o ka hooikaika hakoko ana me na paliikaua a laua ua puhili ae ia ka ike kakapahi o ka Inia a lilo ae oia i moepuu no ka make ke kumu i lanakila ai o Dike. A o na Inia auhee hoi keia aole i pau loa lakou i ka pahemo aku mai na Pelekane aku oiai ua puka mai la ka puali kaualio anie na pukaa a hoohana mai Ia i ko lakou hana ma ko lakou aoao mai e nee ana e hui pu me na koa helewawae a aole no hoi i liuliu loa ke kaua o ka hoouka ana na nalowale aku la na Inia i pahemo aku a pakele aku la no hoi lakou aka oka hapanui ka i iilo ae i niau moepun. A i ka pan ana o sa mea e hakoko ai ua kahea leo nui ae la o Dike i ko luna jM>e. "Pehea oukou e Danalope?" i kahea leo nui ae ai o Dike. '"•Maikai no makou. a e hoomaikaiia ke Akua. aka ua ano e hm o X<nle i keia manawa/ r Ame ka elen no hoi i pii aku ai oia a hui hou nie kona makuakane auu» ke kaikuaana ame ka hoaloha D;m;jlojH' eia nae a»»h- ka hoomaopopo me Ne<ie ia manawa. Mahope o ka hooy>onopono ana i ke kanaka opio nawaliwali me ka hoehainn ana iaia me kahi oolopu pahmi i mea hooikaika ii>ia «a liulinia iho la na kaula no ka hookunkmi ana hi Xe<!e. mai kaupoku iho no ka ai«a. Ai ka hiki ana ilalo, malalo ona alakai ao Lu kanela Dike ua haawiia aku la ke katu*ka opio nawaliwali iloko o ka malama ana o ke kauka a nana hoi i lapaau nuii no ka loaa i walu ikaika kupono no ka hoouianawanni ana iloko o na amiunnu ana o ke alanni a lakou e hoi ai no Lnkanao. A ma keia manawa no boi i loaa ai he wahi manawa kukai olelo ia Dike me kona luau'i maknakane piii i ke ano o ko iakou noho ana iho mahope o ka hala ana o Dike. <4 .Vka e ha*i mai oe ia*o e wahi a ka mākuakane. la oe i hiki koke mai ai ianei me na kokoa iloko o ka manawa pokole oiai o ke kakahiaka o ka la apopo ka'u i hoomaopopo ai oia ka manawa pokole loa o kau huakai eia nae oa Mki mai oe iansi mauiua o ia manawa. w (Aole i panO