Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 15, 13 April 1906 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia Simeon K, Nawaa.)

MOKUNA XXVIII. MAMUA ĪHO O KE KAUA KULOKO. Ua onouia aku o Dou£jla? e hoole ae i ka pololei o ka olelo hooa ka Aha Kiekie maluna o ka ninau e pili ana no Dre(l Scott. a i*a ninau aku o Aberahama Linekona ia Douglas: "Heaha la ka ira'a i* loaa niai ana i ke kahuahana a Dougrlas. o ia hoi. kela noho - Kiua ana o kela Mokuaina ame keia Mokuaina nona iho. ina ua ae i>\c ui na makaainana o na I eritori e papa tuai i ke komo aua o na kauwa ma ia mau \vahir* Ma keia uinau a Linekona. ua kuha u o l \>uirlas, a ma ia ano ua paa ka puka no ko Dougls hiki anake lilo t moho Peres ; alena. oiai ua inaina mai la ko ka Hema poe iaia, oiai '.!*> r.a e mamua aku ua lilo oia i pulakaumaka na ka poe o ka Hema. a ra manaolana pu no hoi oia e lilo ana ke kakoo ana a na Democarata ;:i:a ma ke kulanaMuoho Peresidena, he mea hoi nana i li a nui ai iianiua aku. Ma ke koho balota ana no nae, ua puka aku la o 1 >0111:las ma ke kulana Senatoa, a haule hoi o Aberahama Linekona, :.ka hr hookahi mea maopopo loa, ua lilo o Aberahama Linekona i pulakaumaka na ka lahui mai ia manawa aku. T . , Ma ka palapala a Pereskleua lUiehanan i ka Ahaolelo mti 1 noho i';ai ai. ua hooikaika akn oia i ka manao e lawe mai o Amenka Huipuia i na aina ō Cuba malalo o kana hoomalu ana, a pela no hoi me a-n:i o pilt kokoke ana ia Mekiko. E lawe pu ae no hoi ke aupum i ka Puali t> Panama 110 ke ku-e ana aku ia Nicaragita aine Gosta Kiea. % . . < > kn manao i loaa koke ae i kela manawa. aia na Mokuama o ka llema ke hookonokono la i ka Peresidena e lawe hou mai i mau '{\ritori hou no ka ho«,uiahuahua ana aku i na mokuaina hookauwaknapaa. l'a hooikaika mau aku ka Peresidena i keia koi a hiki wale i kr ahiahi o ka la niamua iho o ka noho ana o ka Ahaelele Democarata o tBtx>. a ua Hio ia i nv,-a 110 na makaainana o ka Akau e pioo ai i.a manao. I ka 1850 u \ ala mai kekahi o na paio ikaika loa i ikeia maluna 0 ka ninau hookauwakuapaa. nana i hookau aku i ka weli ma ka llen;'. holwkoa. I ka 1855 ua a^u 0 Keoni Baraunu. he kanaka s hana:iia n>a Konctiteka. mai Ohio no Kansas, e ukaliia ana loi e kana mau keikikane eha. He kanaka hooponopono ole.no keia nana ole a'e hoi i ka mana aununi nana e hoomaUi ana. e hilinai ana l;oi mahma ona iho, a e hahai ana hoi mahope o kona manao mau inaina iho. O kona manao nui oka hele ana aku no Kansas oia no ka hookomo ana aku iaia iho ame kana mau keiki iloko ō ka paio ku-e i ka hana hookauwakuapaa: a ua wikiwiki.no hoi oia ike komo ?.na a'e iloko o na hana ha'iha'i kanawai o kona aoao e komo ana hoi iloko o na hana pepehi kanāk?. ame ka limaikaika ana aku no ka hookuu ana a> ina kauwa e paa ana malalo ona hana hooluhi. Aole i ldibi loa mahope mai ua ikeia aku la oia ma ke ano powa a ua hookau a> la ke aupuni he uku makana maluna o kona'poō. Poko o lanuari. 1859. haalele aku la oia ia Kansas, a hoi aku la a noho m-i Harper's Ferrv. \*irginia. me kona manao inaina. e hiki ana iaia ke hooko aku i ua manao inaina la ona, alaila e hookuu aku (Aoie i p«a.)

oia i na kaawa e hookauwakuapaaia ana e ka poe o ka iiema. maj kor,a hoala ana i na manao inaina iioko o na kauwa. Ma ka fvo o? kekahi Sabati. ( >kotoha 17, »a he!e a.<u la oia ma ke ar. > he aiakai--110 kekahi poe kanaka he iwakalwa «•> laKou n«t, lawe a*e la : kalu i hoahu meakaua o Amenka Huipuia ma Harper's Ferry. a holo awiwii aku ?a e hookuu i na negero e loaa aku ana is?a a hopu aku la i na ilikea e loaa aku ana ta iakou. Ta nanaia keia mau mea apau me ka awiwi me kona imnao e hoio aku iloko o ke knahiwi e pee ai. Ua paa e a'e Ia no na'e oia i ka hopuia niamua o ka hiki ana iaia ke holo aku. mamuii o ka hoea ana mai o kekahi pualikoa nui. a laweia ak*u la oia ame kekahi hapa o kona mau hoa i koe iho o ka paio ana ma kahi hoahu meakaua. Ua hookolokolo koke ia oia mahope iho, a hookauia aku !a ka h'X>pa'i make maluna ona ma ka la 2 o Dekemaba. O kana mau hana i hana i he hana na ke kanaka noonōo uluahewa. aka o kona make ana he ku no i ka eehia. Ua ku aku eia imua o na hoa'o ana ame kona pepehiia ana ma ke kulana kanakamakua, e lawe ana hoi i ka hanohano karistiano maluna iho ona. Ua hoonaueueia aku ka Hema holookoa no keia mea. O ke ala ana mai o na kauwa he mea maka'u loa ia «3 ma ka Hema a ua holopapa aku ia haawina ma na home apau. Ua like no ia me ka luku weliweli ame ke puhiahi ana i na home, a ua komo aku ka maka'n iloko o na wahine, no ka mea. ua manao lakou he make ana ia i oi aku mamua o ka make ai ole. Ua hoohuikau a'e na poe o ka Hema i na poe apau o ka Akau he poe ku-e hookauwakuapaa. Nolaila, ua manao iho la na poe o ka Hema he poe Hoopau (he inoa i kapaia no ka poe ku-e hookauwakuapaa) waie no ka poe o ka Akau. a o ka poe Hoopau apau ua hoopuka a*e lakou i na huaolelo ikaika o ka manao hookahi, o ia no ka hoala ana mai i ka inaina o na kauwa no ko lakou mau haku. Ma ka huiiia ana ua loaa mai na kokua dala ana ia Baratinu mai ka poe mai 0 ka Akau. a oiai no na'e ua hooiaioia a'e aole i loaa na manao ku-e i na poe o ka Akau i kokua aku ia Baraunu ma kana mau hana ha'iha'i kanawai. a ua manao ia ua hoolilo aku oia ia mau da!a i loaa aku iaia ma Kansas, ua loaa a'e no na manao ikaika loa iloko o na poe o ka Hema o keia mau hana ekaeka i hanaia o ia maoli no ka manao o na poe o ka Akau no ka wawahi ana iho i ka hana hookauwakuanaa. Mamuli o keia nianao ulu. ua komo iho !a na manao koa iloko 0 kekahi poe o ka Hema e koi aku i ka Ahaolelo N"ui, e malama niai 1 ka olelo hooholo i hoopukaia ai e ka Aha Kiekie ma ka hihia o Dred Scott. Ua ala a'e no hoi he mau kalaimanao ana no ka hoopau ?na a'e i na kanawai e wawahi na i ka papa ana i ka hana hookauwakuapaa, a ia inanawa pu no hoi ikaika loa mai ai na noi ana 110 ka wehe ana i na teritori hou. Mamuli o kela hana a Baraunu i hana'i ma Harper's Ferry. ua hooikaika ioa ia aku la na kanaka o ka Hema e hiki aku i ke panepoo o ka ianakiia ma ka iakou mea e auiama nui ana. I ka manawa i noho ai ka Ahaolelo Nui iloko o ka mahina o Dekemaba, 1859. ua puka a'e la kekahi mea nana i hookomo aku i ka Mana Hooko iloko o ka pilikia. Ua hoikeia a'e la e ke Komike Huli o ka Hale i kohoia no ka huli ana i na hoopii i waiheia mai e oieio ana ua kipeia he elua lala o ua Hale la e ka Mana Hooko e koho aku ma ka aoao e ae ana e hookomo mai i ka Teritori o Kansas iloko o ka huina hookahi me na Mokuaina Huiia malalo hoi o ke Kumukanawai i hanaia ma Lecompton, i na mea i hanaia. a ma ua hoike la ua kau iho Ia na manao hilinai ole i ka Mana Hooko ame kona mau kuhina, oiai ua loaa aku la na aweawea pono ole i hanaia. MOKUNA XXIX. (KAU POO EONO.) ENELANI AME FARANI KU-E IA RUSIA. ī HOAKAKA.—I ka manawa e haehaeia ana o Europa me na Kaua Kuloko o 1830 ame 1848 aia no o Enelani ke noho ia iloko o ka maluhia. He mea oiaio ua ala mai no he mau kaua liiiii mawaena ona ame Kina ame na wahi kolone uuku ona ma Aferika, aka mai kei Kaua o Watalu a hiki i ke Kau Poo Eono ao!e he kaua nui maoli a Enelani i komo ai.) j O ke kaua ku-e ia Napoleona ka mea nana i alako mai ia Rusia e noho hoaloha ine Enelani, Auseturia ame Perusia. Ua ikeia aku keia aupuni ma ke ano he hoaloha ano nui iloko o na ninau lahui e ala mai ana, a he enemi ino loa ma kekahi aoao. Ua hoikeia e Lunakanawai McCarthv i ko Rusia kulana īwaeiia o ke Kenekuria Umikumamaiwa penei: "Mamuli o ko Rusia lokahi ma na hana hoomana me na maka-1 ainana Karistiano o Tureke, ua ala ae la he manao ku-e 110 Rusia i ke aupuni g Tureke; mamuli lioi o ka loaa ana he inau okana aina ia | Enelani ma Kina, ua lili aku la o Rusia iaia. I ka hope loa loaa i'o mai la ka mea nana i onou aku ia Enelani e ku aku imua o Rusia. Ua ala mai keia" i ke kau hope o ko Emepera Nicholas noho aupuni ■, ana. Ua ike oia i ka hoomaka ana, aole nae oia i ike i ka hopena. | O ka Emepera o Rusia oia ke kiai o ka Hoomana Helene: a ua kaaj hoi malalo o na malama ana o na Moi o 'Palani ka Hoomana Latina I no kekahi manawa loihi. O na Wahi Laa a ka Hoomana Latina ej koi ana oia 110 ka Ekalesia nui ma Betelehema, ka Halelaa o ka Aina, ka luakupapau o ka Virikina. ka Pohaku o ka Poni ana. na Pi'o Ehiku o ka Virikina iloko o ka Halepule o ka Luakupapau Laa. i "I ka wa e nohonlii ana o Francis Ekahi o Palani ua hanaia he

knUaiā me \a MJsetana a nm ua knikahi !a ua ikeia ae ko PaUni ;<ui:ana !:«*oruatt: i na Wahi Laa o Palesetina. ame na kahuna o ka hw-mana Laima i lawe ae hoi na lakou i na kta hoomanao iaa. Aka r.at\ mahope ja īiio aku la na kakoo ana i ka hkx?mana Helene mai Ka Mjietana aku. a maluna o keia i koi ai ka Hoomana Helene ua like no- ka pono i loaa hv»mana me ko ka Hoomana Latina ma na Wahi Laa. a a!a mai na hoopaapaa ana mamuli ona kumu oiaio i manao ia o Palani kekahi i pili i keia ninau a o Rusia hoi ma kekahi aoao. Mahope mai ua ikeia ae la na koi me na mana pakahi nana e hoomaiu ana. La ikeia aku o kahi pono uuku e loaa ana ika Hoomana Latfna he heohaahaa ana ia ia Ku^ia; o ke kakoo aku hoi ia Hclene he puupuu hoi ia no Palani. *'0 Palani ka mea nana i hoala mua ae i ka like ole mamua iho oke Kaua Kilimiana. t a ooleloia ae ua hooweliwe'i aku ko Palani Emebasedoa. o M. de Lava'ethe kona inoa. me ka olelo aku e hoea mai ana he aumokukaua Palani mawaho ae o Jatt. a ua olelo pu ae no hoi oia e hwe ae ana o Palani ia lerusa!ema. a e lilo ana hoi na luakini apau ia Paiani. O keia mau mea apau ioa aoie i mamao aku. "L a hoiopono hoi ko ke Keikialii Peresidena koi ana iaia iho e hoonohoia ae i Emepera; a ua iini loa oia e huki ae i na noonoo o na kanaka Palani mai na ninau kalaiaina kuloko no kekahi mea mawaho aku. O keia Hke ole mawaena ona Hoomana o ka Hikma ame ko ke Koinohana oia ka mea nana i koi aku iaia e eueu ae me he mea la ua paa kona manao e hoike ae i ka mea i hiki ia Palani ke lawelawe aku me kona mana ame ka lawelawe ano hou me ka loaai ole mai o ka pilikia. "O na onene ana no na Wahi Laa ua pau ae i ka hooponoponoia. oiai aole i nana nui loa ka Moi no :a mea, a ua ae oiuolu hoi oia i na kumu apau e hiki ai ke hoopauia ae ia ninau. Aka nae ke mau la no na koi a Rusia. L'a hoounaia aku la ke Keikiaiii Mentschikoff. he kanaka huhu a hooponopono o!e a hiki ole ke hoomalu iho i kona huhu, no Konokanakinopela me na koi. L T a lawe mai !a o Mentschikoff i kana mau koi ma ke ano he aelike ana hoi i waiho aku ai ia Tureke no ke kakauinoaia mai me ka hooloii oie ame ka hoolohilohi ole iho. Ua hoole aku la o Tureke, 'a haalele koke iho la oia me ka piha inaina, a aole i liuliu iho ua hoouna ae ia o Emepera Nicholas he elua mahele o kona pualikoa no Pruth, no ka lawe ana ae i ke kulanakauhale nui o Tureke. Mai ia manawa mai i pau ai na manaolana no ka maluhia. E nee ana na koa Pelekane no Malta, a aia hoi na alanui o Ladana, Livpul, Sk>uthmpton me na taona e ae ke paiakuli la me na leo hooho o na kanaka i hui ae a makaikai aku ī ka maki ae ona koa i hookaawaleia no ka Hikina. Ua kukala ae hoi o Tureke 1 ke kaua. "L'a hui ae la o Enelani ame Palani ma ke ano he mau hoa hui iloko o ke kaua a hookohuia ae la ka Haku Haglan mamua, aka hoi oia ka Haku Fitzoy Somerset, he koa malaloo o ka Duke o Welinetona ma ke kaua ku-e ia Palani, a i moku hoi kona lima ma ke kaua 0 Watalu, i alakai no ko Enelani Puaiikoa. Ua waihoia aku hoi ko Palani Pualikoa malalo o ke alakai ana a Ilamuku St. Armand, he kanaka koa wiwoole, e ka Einepera o Paiani. "L ? a hele aku la keia mau pualikoa huiia no ka Hikina a hoomoana iho la ma Varna, ma ka aekai o ke Kai Eleele, a mailaila aku hoi laua e nee aku ai no Kilimiana. O keia hoonee kaua ana no nae no Kilimiana aole i makemakeia e na kanaka Pelekane, a i oie e ko Palani alakai. Ua laweia ae nae keia hoonee kaua eka Haku Raglan mamuli o ka like ole o na a'o ana a ke aupuni; a e Ilamuku St. Armand hoi mamuii oka like ole me ka Emepera o Palani. Nolaila, ua laweia aku la na pualikoa huiia no ka aekai komohana-hema o Kilimiana, a lele aku la ma ke Kaikuono o Kalamila, he wahi hoi aole i mamao aku mai ka nuku aku o ke kahawai o Alma. Aia o Sebastopol ma kahi he kanakolu miie ma ka hema. a aia aku hoi ma ka hema loa, e hookaawaleia ana hoi e na aina liilii mai ko Sebastopol aku. ke awa o Balaklava. "Ua hoomakaia ka hoolele ana o na koa ma ke kakahiaka o ka la 14 o Sepatemaba, 1854, me ka loaa ole mai o na akeakea ana mai na Rukini mai. Ma ka la 19 o Sepatemaba, haalele iho ia na pualikoa huiia i ko laua wahi e hoomoana ana a hiki aku la ma Alma i ke awakea oka la 20. Malaila, ike iho la keia mau pualikoa oko iaua hoa'o ana aku e a'e ma kekahi aoao o ke kahawai, o ko laua ku ana aku no ia imua o na pukuniahi a na Rukini, i kukuluia hoi maluna o na puu kiekie. > "Aia na Kukini malalo o ke alakai ana a ke Keikialii Mentschikoff. Ua kaua mai la na koa oka Za me ka ikaika ame ka wiwoole no hoi, elike no me ke ano mau o na Rukini; aka aole i hiki ia lakou ke ku mai imua o na koa Pelekane ame Farani. a'e aku la keia mau pualikoa ma kekahi aoao; piiia aku la na puu kiekie, a lilo mai la na wahi a ke Keikialii Mentschikoff i kukulu ai i kona mau pfapu ikaika: ua hookukeia aku la na Rukini; lawe ae la na pualikoa huiia 1 ke kahua o na Rukini; a lilo ae la ka lanakila i na Mana o ke Komohana. "He mea pono ina i hoomauia aku ka hahai ana mahope o na Rukini, eia nae aole pela ka manao o ke alakai o ko Palani pualikoa, oiai no nae ua hoopaa"kiki aku no ka Haku Ra.c:lan. Me he mea la ina i lelekaua koke aku na pualikoa huiia me ko laua mau aumokukaua ina no paha ua lilopio mua o Sebastopol. Aka oka hoololoiahili wale ana ka inea nana i hoaia ae i ko na Rukini manao. a aole lakou i hoohala wale i ka manawa i loaa ia lakou. (Aole i pan.)