Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 15, 12 April 1907 — "O KA HILINAI." [ARTICLE]

"O KA HILINAI."

wahl a Haku Chatham "ho m< , i, ulu lolnhl lu." He mnnaoio k . ■ , , naka apau I ka lakou mea << tk« , ko lakou mau maka, a ma k« i.uc laula ua pololel maoll no. o tU i P , ' kapakapaia nei he manaolo hap..|., ~ le loa iu he manaolo nmoll nu» i, , apau. K pono e holkeia mai n a i,, ~, amo na kumu hooia kupono | kd nle ame ke kahua o keia h , . * na mea e pili ana I ka laau i liK, , lm k»>ia, ke nlnau ma| nei kn l<», ~ i . "Ua hoolala anel kekahi poo , n hooluoluia unel na palapu ;, K kou? l'a lokahi like anei ka wniw t 0 keia laau me na holke nlaio n ~, , keia au malamalama? 1 na p. , kupnno maoll no ika hillna . a ~, . | e hoopaia mai ana e kekuhl ok. , . u mii'i e llke me ka hoakaka a k< i ' e paulele ana au ine ko'u iinm,, pau malalo o kona mana n«> k.. u klla ame ko'u palekana." Maluna o ke'.a mau lalnu, ua l .u, tl ka WAMPOLE S PREPARATION 1 ka hanohano kiekio loa o na hm . enn o na kanaka loea lapaau .in tlil kanaka noeau apuni ke a<. n,.,i.,., lama. t'a nian.ioio aku lnk.u, . i., I( laau e llke me kn lakou imin.i i ( i na kanawal kumu o ke k,ti <k.i kekahl mau mea e ae. «» k. ~ ].i.,,, k;imahao ua like kona momoi.n , t wai o ka mell i awaiaulu pu i.< ~ ~, mea hooulu a hoola o k.« l'm. , j \it (.lil, i luwe.a inal e niak. u akepaa o ka 'a »\nl makam <K maj a pa'lpa'ila me ke <'ompomi i r . o ka HypophoKphiU>n ame ka l \■.^ 0 ka Mah ame ka Wlul «'h. i•• M . hlklwawe loa k< la laau J k.. .. 1 na mea make ame k«'kahi tu . , e ae ;l«>ko o k«> klno, ln lu. i i na mlkinl paaluina o ka w.u l«>ko a he ho«>nor>no mal l k:« .i. laau pahu'a ole I na ma'i haaiui.i , alaala haanou, na ina I «> k < ;• ka akemama, a pela aku. WAHI A KAI'KA W. A. V»»: ('ANAI)A. "O ka iaau i hoomaknukau a k. cod llver 01l ua haawl inai i.t i, ~ , i ka manao hoapono hiiu< k«>kai. ,i hua maikal e ae a ka'u inau •.., i lHwelawe al o na makahlki llk He laau hoi keia I hanala m<> k i i,,< auao o kela au malamalama li<<n i tw> laau hoiomua mamua o na laau . apau. E loaa no ma na halekuai laau a|i,ui mal ana Imua ou?" Walaka: "Ae." Kaleiopu: "l'a h»»ike Iho n« i ... i ka manawa I haawlla mal ai km laau 'a oe ua holke pu ia mn ~ ... kona mau mea hu-na?" Walaka: "Aole au 1 ma«ip<>p, !■«., i kau ninau." Kalelopu: "Uh piha an»>l |a im makahiki kupono e hoomao)><<p.. i--.« > < ke ano o ka h«xihulhnl n: 1... paau?" Walaka: "Ae." Kalelopu: "Ua Ike anel »>e l k« «i 0 ka hoohulhul āna o ka laau .• i.. kanaka Hawaii?" Walaka: "Ua Ike au i ka h«iia ' a na Kahuna." Kale'opu: "Ua holke ae oe malok. kau leta hamnma ua wnwahlia alkau mau mea hoohaua lupauu '.hh Walaka: "Ae." Kaleiopu: "Alalla he walil |k* . no kou?" Walaka: "Ae." Kaleiopu: "Ua a'o anel «>« i i., hana Ike Hoohulhul (<'homli«ir> . Walaka: "Aole." Kale'opu: "l'a hoike n«> n«» maloko o kau lola hamama iu« m < aua pnu Ike nla he 16f> ma'i n k«>u hopu a hoopaaia ana mal' i halepaahao?" Walaka: "Ae." Kaleiopu: "<"> kela ?>oe mu i aj . . 1 lapaau ai he poe ma'i lepeni v anei lakou?" Walaka: "H»> mnu ma'l km i«. pu-h«> malalo n na wawae, upehui- » o na pepelao inn> ka Ihu." Kalelopu: "Mr. Walaka. Ua i.u, • makemako o kela komite e ik« i i.« m»>a apau <> plli ana I kau laau ka hoola ia ana o na ma'i lepera N n'u nana I ka muna lioo knlka hkau laau Kaleiopu: "Ma kau hnlke ua I maopopo au ua hlkl ia oe ke hooh. i . ma'i lepera?" Walaka: "A«>l«- au I lk«> la n • . ma'i lepera." Kaleiopu: "He elua ou makal. i noho ai lloko o keia kulanakaul a ia manawa hookahi no nae aoi. ike a lohe paha no kekahl mea . ana i ka ma'l iepem?" Walaka: "Aole au I |ke ia i. ma'i lepera?" Kaleiopu: "Ua hoike ae ne n.■•.•••• ka leta hamama i ka nul lehu .ln kekahi mea e pll| ana malui a « ma'l lepera?" W.alaka: "O kela ka Inoa « k ; nei ma Hawall." Kalelopu: "Iwaena o keia m he 16.1 au I lapaau a hoola ai. ma'l lepeia anei kekahl?" Walaka: "Oia ka manao." Kaieiopu: "Ua hlkl an»>i la o< I • mai i kekahl o na nia'i maiu... i, o kela heluna he 16» au i lapnmi hoola. a waihn ma| iala Imua «• k < Walaka: "Ua ae no au e law. • elua a | «»!«• ekolu, a nau p«>n.. nana a n«>li nou iho." Kaleiopu: "Lawo ma' ia lak->u o ka Halo a o hoolalo mnl ho n ola ia iakou e kau laau"" Walaka: 'Anle au e hana ai.a t Kaleiopu: "l'a makemnko v .-< • maknu e Ike I ka olalo o ko h«k ... olala ana?" Walaka: "Ua makemake u> > makou e Ike i ka olalo n k«» h»l;. olala ana?" Walaka. "O ka'u |a e h««a.. • ' hnniaio aku Imua «> nukou " Kaleiopu: "Aole anel oe e h<>■« popo Iho Ina he nlaio kau mau hoke mal nei. he kokua nul i>. maknninan.i o kela kulnnakanei?" Walaka: "Ae. ua manao no »u ia nia ke kumu «> keln paln ikalka <• » Kaleiopu: "Ua Ike anel oe la i' he bncW?" (aohe a kakou huanlel, keia nrt»a, aka o ka manao nul <»ia ka mea hlklmua o ka ma'l lepern) Walaka: "Aole au I Ike ia mea Kaleiopu: "Ua holke ae nel oe «» pohaka ulaula ua kapala aku la i ke ano he ma'l ola ole "

Walaka: "Ae." Kaleiopu: "Ua hiki anei ia oe ke hoike mai i ka l!ke ole o ka pohaka ulaula me ka haukeuke?" (Ring worms) Walaka: "O ka haukeuke he ma'i ike mau ia ia o na ma'i pohaka, aole. 0 na ma'i like ole he laau like ole no ko lakou." Kale'opu: "Hiki anei ia oe ke hooiaio mai ua hiki ia oe ke hoola i ka ma'i lepera?" Waiaka: "Ae." Kaleiopu: "Ua hoike pu ae no oe Ike akea ua hiki ia oe ke hoola i ka ma'i rumatika?" j Walaka: "Ae." | ( Kaleiopu: "Aiaila ke manao nei au (ma ke ano hoopahenehene) e kono aku ana au ia oe e hele mai i kuu hale no ka lapaau ana i ka'u wahine?" Walaka: "Ina oe eae mai ana e uku 1 ko'u uku hoopa'i ina au e hopuia a paa i ka halepaahao, e ae ana no au i kau noi." NINAU O COXEY. Coney: "Ke hoola anei oe i na ma'i no ka pono laula o ka lahuikanaka a i ole !a no ka pomaikai paha o kou pakeke?" Walaka: "I kekahi manawa he haawi wale no ka'u laau, aka'ina ua hiki ia lakou me ka hoopilikia oie aku, na lakou ka uku ana i ko'u mau hoolilo ana apau. Ua hoea mai au ianei me ka manao kiekie e ike ia mai, a e waiwai hol i ka manawa hookahi." Coney: "Ua pa'i aku anei oe i kekahi mau hoolaha oiai oe ma Kapalakiko?" Walaka: "Aole au i lohe i kekahi huaolelo'e like me keia ka ma'i lepera a hikf i ko'u manawa i hoea ai maanei. I kuu manawa I lohe ai ua hooholo lho au e hoao me ka'u laau." Coney: "He elua ae nei makahiki o kou noho ana maanei, oiai ia manawa hookahi aia he miliona dala e hamama ana no kekahi kanaka e noola ana 1 ka ma'i lepera?" Walaka: "Ua maopopo no ia'u la mea. Aka ua hooholo au e hoola mua i 12 ma'i lepera maanei, a mahope oia e haalele no au ia Hawaii nei." KOMO PU KA MAKAIKIU MA KA NINAU. Rice: "Ua ae anei oe e hele aku 1 Molokai a noho aku ilaila no eono mahlna, a i ole hookahi makahiki a, hoola aku 1 12 mau ma'i, a ehia hoi dala kou n-akemake?" Walaka: "Ua ae au e hele i Molokai a noho pu me lakou, aka, aole o'u makemake i hookahl kenetrf mawaho iho o ko'u mau hoolllo." Rice: "Ke hana a ke nei ane» ia oe he $4 o ka la. Ua ae anei oe e hele a noho me laljou no eono mahlna no kekahi huina dala? Ke ninau aku nei au ia oe i kela ninau no keia kumu o na kanaka apau e hoounaia nei i Molokai he poe ma'i lepera wale no lakou. Ua hoike mai nei oe ua makemake oe e hele ilaila a e hoao hoi e lapaau maluna o 12 ma'i?"

Walaka: "Aole o'u makemake e hoao. Aka e hele ana au ilaila no ka hoola ana ae ia lakou. I keia manawa ua hoomaka ae la kanaka e pa'ipa'i i kau a mea o ke oolea o ka pane a keia keiki opiopio, a ma ka nana aku i ka helehelena o ka Hale i keia manawa me he mea la e hoola'i ana ka Anela o ka Apono ana maluna o lakou. Rice: "He mea maikai o ka hoao ka mua. Aole o'u nana ina ma Molokai ana a i ole ia ma Kaiihi?" Walaka: "Ua oi ae ko'u makemake e lawelawe maanei, oia hoi mauka o Kaliki, no ke kumu, eia no hoi maanel ka'u hana, a o na dala e loaa ana mai ke.'u hana mai, e lawa ana no ia no ko'u mau hoolilo ame ka malama ana i ko'u ola." o vMind Kaleo: "Ina e wae ae ana ka Papa Ola i 12 mau ma'i a waiho aku malalo o kau lapaau ana, ua ae anei oe e lawelawe ia lakou?" Walaka: "Aole. Aole o'u makemake e launa pu me ka Papa Ola. Ina o haawi ia mai ana ia'u he 12 ma'i.ua ae loa au e lawelawe a lapaau ia lakou. Aole loa au e lapaau ana i na ma'i e haawiia mai ana e krf Papa Ola. Na'u ponoi no e wae i na ma'i i ka manawa o ka Papa Oia malaila. Ua makemake au i ehiku ma'i ino loa, ekolu aole o ke ino ioa, a i elua keiki me na pohaka." NINAU O KANIHO. Kaniho: (I ka maheieolelo Mr. Kaulukou). "E, ninau aku hoi oe iaia, pehea la, o keia poe apau i hele na pepelaq a iuheiuhe, lewalewa, mana'ona'o ke nana aku, a keia poe kauka hoi o kakou nei i hoopuka ae ai aole loa e ola, he ola no iaia?" Waiaka: "Ae." Kaniho: "E ninau hou aku oe iaia, pehea la o keia poe kanaka apau 1 pukapuka na wawae, palaho paha, na pohaka, a pela waie aku, a na kauka ho| o kakou nei i hoike ae ai he mau ma'i ola ole, ola no iaia nei?" Walaka: "Ae, he mea hiki waie no ia." Kaniho: "A pehea, o na kanaka a- | pau loa i loaa i ka haawina o ka maka loleiole, ulauia, a pela wale aku, a na kauka o kakou nei i hoike ae ai he ma'l ola ole, 6la no iala nel?" Walaka: "Aoie au i ike i keia ano O ka'u wale no i ike oia ka 010010 o ke kuekue maka." Kaniho: "Ua loaa anei ia oe kela haawina a na kauka i kapa ai he ma'i iepera?" Walaka: "Ae. Ua llke no ia me keia koe wale no aole i hiki ia'u ke hoike aHu 1 ko laua like ole. He pepee ko'u mau manamanalima i kela manawa. O kuu mau papalina ua Hk£ no ia mai kinohi mai." Kaniho: (I ka maheleolelo Mr. Kaulukou) "E hoike aku oe ia Mr. Waiaka ua pau ae la no ka'u ninau ana, a e hoike pu aku hoi oe iaia o Kaniho ko'u inoa." Mahope o ka mahele ana o ka maheleolelo i kana mau ninau ame kana noi e pili ana i kona inoa, ua kunou haahaa aku la o Walaka imua o ka hanohano o ke keiki o Kohala. NINAU O P. PALI. Pali: "Ua maona a ua piha ka Hale me na olelo hoike a Mr. Walaka. Heaha hou ae ka ka Hale e makemake nei? Ke noi rtei au e ku ke komite a hoike i ka hoiomua o na hana, me ka apono a hooholo ana i keia Oielo Hooholo. Qulnn: "Manao au aoie keia he hana pono o ka hoopau koke ana 1 na olelo

hoike a Walaka. He hoaloha o ka no'u a no ia kumu ke makema*e nei au e hookuuia o Walaka e hoike i kona manao mamua o ka hoopau koke ia ana. Ae mai o Pilipo Pali i ka Quln noi, aka me ka olelo hoopaa o Walaka. wale no kana e ae e kamailio a aole mea hou ae. NA OLELO HOPE A WALAKA. I keia manawa ua ku ae la o Mr. Walaka ame kona alo :mua o na lala ha» nohano o ka Hale Kaukanawai, ua holke aku la oia penel: "E na hoa hanohano o kela Ahaolelo. 0 ko'u lini nui wale no oia ka hooia'o ana aku iinua o ka lahui Hawaii aple au he kanaka hoopunipuni. Ke manao nei au he nu! no o na kauka e makemake ana e ike ia'u e lawelawe 1 keia ma'i. He nui na kanaka Hawail 1 keia mau la e manao nei ke ku-e ika : ka ioa nei lakou 1 na Kanaka Hawaii, aka aole keia o ka oialo. Ua hoike aku au ia Kauka Rusela 1 kekahi o na ma'i lepera a ua hoike mai 'a Kauka ia'u ina e ola ia'u keia ma'i alaila ua oi ae ko'u ike mamua o ke keiki a ke Akua, lesu Kr'sto. Ua loaa ia'u he laau i hiki loa ke hoola i ka ma'i lepera a'u hoi e makemake nei e waiho aku imua o ka Oihana Lapaau o ko ke ao ne', aka ua makemake no nae au e hoolaio mua i na hana ku-p-iianaha a ke!a laau, a e uku ia hoi no ia mea.. Ua noi mal o Kauka Birlnahopa ka Luna Kauka Nui o Amer'ka e noho nei *ma Honolulu e haawi a hoike aku au iaia, aka aole au 1 ae aku.

"E hoahewa mal ana anel oukou la'u no ko*u hoole ana? E hoahewa mai ana anei oukou ia'u no ko'u makemake ana e līlo I kanaka waiwai? He'mea oiaio he mea hoopaha'oha'o keia ia oukou e na keonimana o keia Hale no ka hele ana mal o kekahi kanaka, lie Mikanika kana oihana, a hoike mai he ola iaia ka ma'i lepera mahope o ka hoike ana o na kauka kaulana He ma'l ola o!e keia. I ko'u manawa e hoike aku ai la lakou ua hikl loa la'u ke hoola i na ma'l lepera me ka'u laau, aole lakou e iawe hou mai ana 1 na keko maane: no ka hoao ana e hoola Ja lakou. E oluolu oukou aole e pepehi i keia olelo hooholo. E hoao aku oukou Iwaena o na lala o ka Senate e hooholoin keia olelo hooholo. E haawi mai hol 1 manawa no'u e hoike aku ai i ka'u mau hana. Aole au e hoao ana e l'lo ia'u ke kulana klekle ka Peresldena o ka Papa Ola. Ua loaa mai la'u he kono no ka haalele ana ia Hawa'i a hooMlo hoi ia'u iho he kanaka waiwai, ak;> o ko'u makemake o;'a ka lapaaru ana a ola na ma'i lepera 12 e waihoia mai ana malalo o ka'u lapaau ana, a 1 ka manawa e ae mai ai na hale, ka'ukanawai elua e haawi mai la'u i manawa no'u e hoao ai me ka'u laau, ua h:ki loa ia'u ke hoopaa ia'u ,iho*imua o na keonimana o keia Ha!e aole .loa he keiki hou ae e hoounaia ana i.-Mb-lokai."

Mahope o kana mau kamailio ana ua noi hou mai la o Pali e* hooholoia ka Olelo Hooholo, a apono ka lokahi me ke ku-e ole o kekahl lala, iwaena o na. leo paipai o na kanaka. Na Kaniho he nol e kaheaia na ae ame na hoole malu'na, o ka Olelo ,£looholo, a hoike mai o Kaleiopu m'e he mea la ua lokahi no na lala apau mahope o Walaka, aka ua hoopaakiki m?S la no o Kaniho e kaheaia na ae ame na hoole, aponoia. Ma ke kaheaia ana o na ae ame na hoole ua hooholo loa ia ka Olelo Hooholo ma ka ae ana o 26, hoole.O, āme A?ha lala i hiki ole mai. Hoopanēeia na hana iwaena o na pa"pa'ilima o na kanaka oiai ka manamana uwaki e kuhikuhi ana i ka hora 10 a oi.