Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 23, 7 June 1907 — UA HULI HOI AKU NA MALIHINI HANOHANO A Hawaii Teritori me ka Waiho ana Iho i na Hoike Manao hoolana Waiwai Nui. [ARTICLE]

UA HULI HOI AKU NA MALIHINI HANOHANO

A Hawaii Teritori me ka Waiho ana Iho i na Hoike Manao hoolana Waiwai Nui.

Ma ke ahiahi o ka Poalima nei i huli hoi aku ai na malihini ahaolelo 110 Amenka maluna o ka mokukoa Sherman, a ua hele ka iwapo a lehau i na kanaka o ke kulanakauhale nei no ka ike hope :ma aku i na malihini a ke Teritori. Maniua ae o ko lakou haalele ana mai ia Hawaii nei, ua hanaia iho la e lakou kekahi olelo hooholo, e haawi mai ana i na hoomaikai kiekie ana i na kamaaina o keia Teritori no na hookipa ohaoha i haua ia aku maluna o lakou, a penei ke ano nui o ua Olelo Hooholo E hooholoia, ke haawi aku nei na hoa apau o ka Ahaolelo Makua i kohoia i ko lakou mau hoomaikai kiekie no na hookipa ohaoha i hana ia ia lakou ma ke ano he mau malihini na ke Teritori o Ilawaii, ame na manawa maikai i haawiia mai no ka noii pono ana i na ninau e pili ana i na mokupuni ame na hemahema e pono ai ke hoolakoia aku e ke Aupuni Federala. Ive haawi pu aku nei no lioi niakou i na lioomaikai ana i na mea Ilanohano A. L. 0. Atkinson ame J. K. Kalanianaole na luna aupuni o ke Teritovi o Hawaii no na hooikaika i hanaia e lilo keia huakai makaikai a makou i huakai e oluolu ai a e holopono ai. Ua ohuhou na malihini i na lei, ia lakou i kau aku ai noluna o ka mokukoa, oiai e hooleiia aku ana ka lei maluna o ko lakou mau a-i i ka wa o kela ame keia e pii aku ai noluna o ke alapii o ka moku. Mamua ae o ka liaalele ana mai o ka moku no ka uwapo, ua ])aa\vi mai la na malihini he ekolu mau leo huro no ka Elele Kalaniiinaole, he ekolu. mau leo huro no Senatoa Chillingworth, he ekolu 110 na lede o Honolulu nei i hele aku e ike i ko lakou hoi ana a he ♦>kolu 110 na mea apau. Ma ka aoao hoi o ka poe e kuku aku ana maluna o ka uwapo, ■ua panai aku la lakou me na leo hooho huro o ka manao kui'o ma ke .ilakaiia ana o ia mau leo huro e ka Elele Kalanianaole. lTa nawe aku la ka moku no kona alahele moana ine ka haawi nna inai i na aloha hope ma ke kani ana mai o kona oeoe no ekolu manawa, a ku aku la na poe o uka, nei o ka aina me ke ani ana o ko iakou mau liiha no na malihini, a pela no hoi na malihini i pana'i niai at ia mau mea. Ma keia huakai makaikai mai nei a keia mau malihini ahaolelo, aole i nele ko lakou hoikeike okoa ana i ko lakou mau manao ma n;i ha"iolelb akea a lakou i kamailio ae ai no ka imi ana aku i na mea e pono ai o keia Teritori. Ua hoike pu ia ae no hoi ke kupono n na mea i koi ia iloko o ka Ahaolelo e hiki ole ai ke hooleia e like ine ka lakou i ike maka iho nei. Penei ka hoike ana a Mr. Graff o Ilinois i kona manao maluna ka Bila Hoihoi Loaa o Hawaii nei: "Ua hiki ia'u ke olelo ae, ua hakilo loa au i na kulana o keia IVi itori e like me ka hiki ia'u ke hana, a mahope iho o ko'u kama)lio pu ana me kekahi poe ko'iko'i o ka aina nei, aole e hiki ia'u ke īn.ike aku, ua poho oukou ma keka.hi mea ma o ka hooleia ana o ka l'.ila lloihoi Loaa o Hawaii nei e ka Lunahoomalu Cannon. ••Ke manao nei au, e loaa aku ana ia oukou, mai keia manawa iku mamuli o na mea oiaio apau i ikeia, he mau haawina nui mai i,;i Ahaolelo Makua mai, mamuli hoi o ka haulehia ana o kela kee.'iina e hooholoia ka Bila Hoihoi Loaa. ••() ko oukou kulana ma ke ano he wahi Teritori akahi no a hoon.ika ae e ulu, ua kono mai ia i ka manao o ka hapanui o na hoa o .1 Ahaolelo, e nana aku i kona pono, ka poe hoi i maa i ka noonoo ■ iHii j keia mau mokupuni ma ke ano he hapa ia no na mokupuni i ';iwepioia mai ma kela kaua o Sepania me Amei'ika, a ke huikau j:-i no keia manao ana me na mokupuni Pilipine. •Ma ke kau o ka Ahaolelo i pau mai nei, akahi no a hoomao!<"|io pono ia ke kulana o keia inau inokupuni, mamuli lioi o ka ' j:<..-a ana ae oka ninau e pili ana ika j>ilikia ona Kepani ame l\aj«ilakiko no na kula. a o ka liopena o ia ikeia ana mai o keia mokupuni, oia no na bila liaawina i haawiia mai no na papu !!<> na awa o keia Teritori. •*Ke manao nei au, e papaluaia aku ana na liaawina e liooliolo- " mai ana e ka Ahaolelo Makua no ke Teritori o Hawaii nei maM iia i) na mea a oukou i ake ai e loaa mai maloko o ka Bila Hoihoi 1 -"aa. Xo ka mea oka hooholoia ana oia bila, he kaupale ana aku ' i ka loaa liou ana mai o kekahi mau haawina e ae. i a lawa ka ike ana o na hoa apau o keia huakai i ko oukou "i ni hemahema, mamuli o na mea a lakou i ike ai ma kela ame • 1 i;i mokupuni, a ke manao pu nei no hoi au, he oi loa aku ka "Kinlahi o ko oukou waiho ana aku na lakou e hoolako mai ia mau ' iiialienia o oukou ma o ka hooikeike ana aku iloko o ka Ahaolelo ° Anieiika Huipuia. "No'u iho, e hoike aku ana au i ka mea hiki ia'u ke hana, no hoike okoa ana aku i ko'u aloha no Hawaii, aole mamuli o ko Hawaii liemahema io e pono ai ke hoolakoia aku, aka no ka mea o I!i * dala a]>au a makou e ihaawi aku ai no keia Teritori, no ka hooK;l 'ka ana ae iaia ame ka hana ana i kona mau awa aoiae o ka 111 'iikai. e lilo ana ia i mea e pomaikai ai o Amei'ika Huipuia. ' a lioike ae hoi kekahi o ua mau kanaka Ahaolelo la i kona 111 ■ 1 ' 1 !io nialuna oke kanawai e pili ana ina hui mokuahi, a penei ke ' " 'i"i o kana mea i kamailio mai ai: "' n hoike mua au i ko'4i manao no ka mea a'u i noonoo ai, ī " K '' >vU|»ono ole oka hoopiliia ana mai oke kanawai e pili ana ina 1,1 mokuahi o na aina e ia Hawaii ,nei," wahi a Lunamakaainana A ;, -xander. ' "K'* nianao nei au, o keia kekahi o na mea pono loa i ka Aha-

oklo Makua e hana ai ma o ka hoololi ana i kela kanawai, no ka pono o Hawaii nei. Aole keia he ninau e pili ana ika pono ona hui moku, oiai, he uuku loa na waiwai o keia Teritori e hoounaia aku nēi no na aina e ke hookukuia me ko Amerika, aka he ninau keia i pili i ka pono ame ka holomua o keia Teritori. '"O keia ke alahele e kipa nui mai ai o na malihini makaikai mai na wahi like ole mai o ke ao nei iloko o keia Teritori.

<>Mamua ae o kuu holo ana mai nei no Hawaii nei, ua nmau ia mai la au e kekahi o ko'u mau hoaloha, "E iholo ana oe i Honolulu i keaha? I kou wa e makemake ai e hoi mai no Amerika nei, aole e hiki ia oe e loaa ka moku nana oe e hoihoi mai ke ole oe e hoopaa mua i kou inoa no kekahi o na mokuahi e kipa nei malaila, he hookahi pule mamua ae o ka manawa o ka mokuahi e hoea aku ai ilaila." k< la ? u i .hoike aku ai, maluna ana au o ka mokukoa e holo mai ai 110 Hawaii nei, ua olelo mai la kela ia'u i ka laki, no ka mea he wahi maikai loa o Hawaii no ka hele makaikai ana, ke loaa aku nae na hooia ana o ka moku e hiki ai ke huli hoi aku no Amerika. "Nolaila ma keia ano iho la e hiki loa ai ke ikeia, he mea nui loa ka loaa ana o ke alahele e hiki ai i na malihini makaikai ke kipa mai iloko o ko oukou Teritori. A he mea nui no hoi keia kanawai i na mokuahi i thanaia ai no na mokualii o na aina e, e ku-e mai ana i ko oukou holomua.

"O keia hana o ka hele makaikai ana aole ia lie wahi mea ano ole, no ka mea o keia no ke alahele i hiki ai ke kulanakauhale o Los Angeles e hoopihaia i na kanaka." Penei hoi ka hoike manao ana o Lnnamakaainana Fitzgerald e pili ana no ka hana ana i na pa-pu: "Ua hiki ia oukou ke hilinai mai maluna o na mea a'u i hoike aku ai ia oukou no ka hooholomuaia o keia hana o ke kukulu koke ana ina papu ma na mokupuni. Ua makaikai aku ke Komite o na Papu ma na wahi i manaoia ai no ke kukuluia aku o na papu, a ua liele pu aku no hoi ke komite e makaikai i ke Kulanakauhale Momi, a ua hoeueuia mai ko makou manao e hoonee kokeia aku keia hana imua me ka hooka'ulua ole. "Ua hoikeia mai ia'u i ka pii loa o ka uku moku o na ukana e hoounaia nei mai kekahi mau mokupuni no ke kulanakauhale nei, a he emi ka ka uku moku o na ukana e hoounaia nei no na aina e, a ke manao nei au he mea pono e hanaia kekahi hana e hiki ai i kela ame keia kanaka mahiai a hanai holoholona ke hoouna i na hua o ka lakou mau liana, ma o ka loaa ana o na ukumoku haahaa a oluolu. "Mamuli o ka pii loa o ka ukumoku i haule ai ka manaolana 0 kekahi hui kanu maia ma Hilo, pela ka hoikeia mai ia'u, a n»i ike maka aku nei no hoi au ia makou ma Hawaii, i ka haaleleia ana o kekahi mau mahi maia, a o keia no hoi ka mea e'hiki ole ai 1 na malihini ke liele mai no Hawaii nei e hana ai ma ke ano ht inau kanaka mahiai a hana hoohoihoi e ae. "No na ninau e pili ana i ka pono kuloko o keia Teritori, he mea pono no ia oukou ke hooponopono no oukou iho, a o kekahi o ia mau ninau oia no na mea e pili ana i ka uku o ka halihali ana i na ukana. "Ua lokahi makou apau ma ka hoolilo ana i keia mau mokupuni ma ke ano Amerika oialo, oia hoi ka hookahua ana o na kanaka mahiai lie mau kaukani maanei me ke kanu ana i na mea hiki ke ihoouluia a hoouna aku ia mau mea no na makeke ma Amenka, e laa na hua ai ame ke kope." I ka inanawa i ninau ia aku ai o Konela Hepburn i kona manao no Hawaii nei, ua olelo ae oia penei: "He hookahi no mea nui i loaa ia Hawaii i keia la, oia no ka loaa hou ana iaia he mau hoaloha hou. O ke kipa makaikai ana mai a keia mau kanaka o ka Ahaolelo Makua o Amerika i ko oukou aina, e lilo ana lakou he iwakalua-kumamaiwa i poe hooho aku no Hawaii, aole hoi e like me mamua, he elua a ekolu wale no poe i ike mua ia oukou. "He nui a lehulehu wale na mea i iioolaha ia no Hawaii nei, aka o ka mea i makemake nui ia o ka oiaio, a e ikeia ana nae ka oiaio ma o keia huakai la. E hoea mai ana ka manawa a oukou e ike ai i na kaukani o na kaukani kanaka e holo mai ana no Hawaii nei e hoomaha ai, a e hoohala ai i ko lakou mau la nui. "Ma ke ano he hoaloha kahiko au no Hawaii nei, ke hauoli loa nei au i ko'u ike ana aku i ka oukou mau hookipa ohaoha i hana aku ai maluna o ko'u mau hoa, aka aole no nae ia i lilo i mau mea malihini ia'u no ka mea ua ike no au i ko oukou mau ano.'* O na mea pili i ko kakou mau kula kekahi mea i makahehi lda ia e na malihini, a penei ka olelo ana a Lunakanawai Norris o Nebraska no ko kakou mau kula: "Ua lilo i mea hou ia*u ka hele ana mai he mau kaukani mile mai na kapakai mai o ke komohana o Amerika Huipuia, kahi hoi a kolaila poe e noho la me na hoomanao ana aia no keia mau mokupuni ke noho nei iloko o ka pouli, i ka ike ana i ka maikai 0 na lawelawe ana o koonei mau kula. "Aole no he lilo o na mea e a'oia ana ma na kula o Amerika i "Aole no he loli o na mea e a'oia ana ma na kula o xVmerika i na mea e a'oia nei maanei, a ma kekahi mau mea nae, ua oi aku no ko Hawaii nei. Na na kula o Hawaii nei e a'o aku iko ke ao holookoa apau, ua hiki loa i na keiki o na lahui like ole ke a'oia maloko o ke kula hookahi, a e hoopaa i ka lakou mau haawina ma ka aoao o kekahi keiki o ka lahui e me ka loaa ole o kekahi wahi manao huhu iloko o lakou. "O keia ka'u mea hou e hoi aku ai a hoike aku i ko'u mokuaina mawaho ae o ka'u mea i ike ai no kona mau mauna nani, kona mau kula uliuli ame kona mau kai malino." Mawaho ae o na mea e pili ana i na haleipukukui o Hawaii nei, na hoike ae o Lunamakaainana Brick o Indiana i kona manao no ka oihana kanu kope o Hawaii nei penei: "No na mea e pili ana i ka hana a ke Komite o na Hale ipukukui, a'u hoi i komo aku ai ma ke ano he lala no ia komite, o kekahi mea ano nui i komo mai iloko o ko'u noonoo oia no ka ninau e pili ana i ka oihana kanu kope. » "Oiai he ninau kuwaho keia i hoea mai imua o makou, ua manao au he mea pono no e loaa aku na kokua ana e hiki ai ke hooholomuaia keia oihana.. "Oiai aole he pili o keia ninau i ka'u hana, aka nae mamuli o ko'u kamailio pu ana me kekahi o ko'u mau hoa, ua loaa mai na apono ana mai ia lakou mai no ke kupono loa o na liooikaika ana e lilo keia i oihana ano nui iloko o ka aina."