Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 20, 20 May 1910 — HE MAU LIMA KEOKEO PALUPALU [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HE MAU LIMA KEOKEO PALUPALU

Hoolaioi» m» ka hoohanaia ana o ke ame ka Lua Hamo Cutlcora.

Na keia mau laau maemae, maikai a oluolu i malama i na lima me ka malkai, hoopakele i ka papaawela, ka anahipii ame ka akaakaa, a e haawl ana i ka po hookahi i ka ili i ka hinu-

Bīna ame ke aiai i makemake aaiia e na wahiae. No ka poe he hana ka Ukon e hoopoino ia ai ko lakoa man lima a i ole e nakaka ai paha kh ill mamuli o ka maloohaha, nakaka, maaeo, akaakaa ka ili o ka poholima, maikai ole sa mikiao, me ka hui o na maaamaaaHma, he kamahao ka hoola ana a ke Xft»a AmeUUiuHM»

N& wmki Uan; Lo*don, 27 Cfe&rt«rhouM Bq., Pajri«, 10 1« Chaosse« d* A&tin; Australim, R. Towas 4 Ca, -laiii, B, K. Plri, Cal«*tta; Chi**, Hongkoag Dn»g Co.; Jap*n 2. P. Mmya, Lt&, Tokio; p«la oro «a Aferika, L«aooo, Lti f Cipe Towa, etc,, U. a A. o Potter Drag & Cbem, Corp., n* O»», ISS Oolamhū» Ave,, Bo*ton. £ hoounaU akn me ke komnka&i ole ka Bnke Cnticuni S2 aoao, he asa feo&kak* e pili sna * kn wilin» ante ka lapaaa ana i ka ili ame ka laaoko.

reat keia p©e e ol»lo x&a. he eaauao ko s koīke a<e taaa 0 ke ikn ke kaoawa: 1 kaaawai ole A i man-i 0!« be k&iiatrai U e pilikiA ai kaioa. Kopaiaaaha maoli keia aao poe ne ka i mai o P<Kp<x iaa iho la m« keia k* aoo o ke kaaawai aole aa e ae aaa e hookapala ka waiooa pela ka Poepoe olelo ma za po. kalohe maoii ao! ina paha no ko Poepoe ike haoa kaaawai hoi. a oiai na hooikaika aka la o Kalaaianaole a laaakila malaoa o aa aha maaa kaakanawai o Amenka a hoihoi ia mai aa kakoa ponoi no e koho b*loka malaaa o keia maaa a na ko kakoa raaa aka haaa a kaakanawai e hana i kanawai no ia mea (waioaa) pela iho la anei ka pnao o keia aao poe, oka hooweliweii aka i sa kaoaka mai kina: oakon i ka waiona 0 lilo k» mana koho !a he hana hemahema ia na oakou. | Aole loa aa i ike mai ko'n maa la opio a hiki i keia poe kanaka e olelo ia nei' he naaaao eia ka he naaupo liaalele loa. E na hoa makaainana koho baloka i keia la aohe he kanawai a mau apaea kanawai e ae paha e pili ana i keia ninau Waiona i haawiia mai nei e ke aloha 0 ka Elele lii a kakou na kakou e hana a penei. Elua no ninau aao nui aole he kanawai kekahi naa e ka mea mana koho e noonoo noa iho malalo 0 keia mau kama eiua o ka mau no o ka waiona ma Hawaii nei a 0 ka hoopau ]oa paha ia mea he waioea m& Hawaii neif a elua no au mau mea e noonoo ai a i makemake oe no ka hoomau no i ka waiona nau ia e koho a ina no ka hoopau i ka waiona nau ia e koho. aole i maheleheleia keia mau kumu elua a lehulehu a pau ka kakou koho ana a ina no ka pūka 0 ka hookapn i ka waiona alaila loaa ka mea a ka Ahaolelo

hana mai ai i kanawai a ia wa e loaa ai ke kanawai aole i keia wa e iike me ia a Poepoe ma e hoopunipuni mai nei, laua me Kaniho a he nul wale ae no ia poe. Eia kekahi poe ke hou poo mai nei ma ka puke Nupepa Ke Au Hou, a ina no ka mau no o ka waiona ma nei alaila pau ka koonei hana no keia ninau waiona alaUa lawe ia mai kela bila kanawai i hookomoia ai e Senatoa Curtis a noonoo hou no ka lakou mea e hana ai no keia paeaina a ia wa e ike aku ai kakou heaha ana la ka mea e hana ia mai ana; a he wahi niaau ka'u, He mea io anei ia e lilo ai ka mana koho o na kanaka Hawaii ke kinai kakou ia mea he waiona! Elua, he hana hemahema io anei na na kanaka Hawaii ke kinai a hookapu fr»a ana aku i keia mea ino, e palahalaha nei maluna o ka aina?

Ke pane nei no au aole loa ia he mea e lilo ai ka mana koho o keia lahui kanaka Hawaii ma keia ninau waiona aka he mea ia na Amenka e ike mai ai he lahui manao hoopono maoli ka keia lahui Hawaii a he mea no hoi no Hawaii uuku e kaulana ai a puni ke ao nei. Elua, Aole loa ia he hana hemahema a naaupo paha no na kanaka Hawaii aka he hana naauo loa ia ma ko na kanaka Hawaii aoao e poina ole ai na olohe kau kanawai o Amerika no ko lakou maū la e ola ana aole nao e pili aku keia naauao ae la a'u e kamailio nei i ka poe alakai lalau e like ae la me keia poe me ko lakou maopopo no he mea ino ka waioua no ke kan&ka.

Ke kolu o na ha'iolelo ma ia po he wahi oba pili wale a ina nae oia oha a e pili ma ko Likana aoao e hu ana ka wai ua puka ke paipu, a o ka ha 0 na ha'iolelo o H. M. Kaniho ke kanaka ike i ka hana kanawai nana na kanawai e hana a lilo i na Repubalika a maluna e iho iho ai, a lilo aku la na lakou he poe aihue iakou, pololei io paha o Kaniho aole paha a ina he Kaniho okoa keia a okoa kela i ha'iolelo ai ma ka haiawai Demokarata ma Makaano i ke ahiahi Poaha, Aperila 14, 1910 e i ana me liei ua Kaniho la. E pono oukou e na makamaka e hoouna ia J. M. Poepoe i Lunamakaaiuana ī nei kau/ oiai he kanaka ike 1 ka hana kanawai. Mai ko'u (Ka-

niho) komo ana mai i ka hale Ahaolelo a hiki i nei kau, nana, wale no ka'u mau kanawai, oiai aole o'u ike i ka bana kanawai, aia ua Kaniho nei la; Kaaiho paha o Aperila 14, a i oie o Kaniho paha o Mei 14. Owai 9 keia maa Kaniho ka pololei a na Kona ame na Kohala i koho mai ai i mea kualehelehe iloko o ka ha)e Ahaolelol O Kaniho hoopunipuni p&ha a i ole o Kani ho wahahee paha ina o Kaniho hoopunipuni ka oukou i koho mai ai alaila oia ka mea kupaianaha niai o Kaniho Aperila H aohe ike i ka hana kanawai mai koho hou raai a ina o Kaniho wahahee, na J. ML Poepoe kana a malena ka iho asa iho, a aihue ka Repubalika. E auhea oukou e na Hono—une ns Kohala e hiki hou aka ana o Kaniho ilaila e hamo puna ma ka ike olelo ono—mai hoohihia im oukou iho mahope ona ame ka Elele tu o Likana Eiiwai nana pono ia mai ua Waiakna io no o H. M. Kaniho ia Kahiiiaulani a ia oukon «pau na Home Ru!a nana i koho oia & puka i na kan apau a ke kaena. nei oia ma kona ike olelo no e puka hou ai oiau Ma ka ha 'iolelo a Kaniho ma «1 p > Poaono aei Mei 14 na hoole ae oia (KaKniho) ao)e loa oia i olelo pela ia Kahilmnlani he Lio make a oiai no nae ' kekahi poe i lohe ma ia halawai i iuina iolelo ana ke olelo nei so na oleioio <8« o Kaniho pela. pela. i puka at ma jka Knpepa Kaokoa o Aperila 1, 1910 laoao 6. kolama 2 1 na ia po hookahi no i lohe hon ia akn ai mai ko Kaniho

«a&a penoi mai kekm&i m&a ja«f» lsoiaa ro e piH an& ia KakiliaaUai a pea«i aa f!ely a Kaeiho:

O Kaie Nokale kua E2e!f &' Q i kootkisia a: i oa kaa apau me ka m&o&o iana ao koaa poka aka o k& ae* i ike \% maialo ka poka a o kana haaa &!&• ha i haaa aka ai iai& (Nokale) pap« aku aa iaia (Kaniho) no k&aa »&n kaukani da!a e *raino ao m* koo eke & ina so koa holo ma.i I Senatoa kakoo aka aa ia o< a iea no ka Elele he Elele h&ole aaa ka'a e hooikaika akn ai, a pane koa mai ai o Kaniho sa hooikaika aka no hoi me ka manao e poka ana eia nae m&hope ka puka.

Ina ookou e nan& pono mai ana e ko na Kona aine ko na Kohala i ke ano o ia mea ka puka malalo ame ka puka m&hope o Xokaie heaha iho la k& manao o iaf na oukou ia e ike m&i a eia hou no ua mea eha a u& 0 Kaniho ua hoohalike ia mai 0 Xokale e like me ke kii a i kapa ia he halakii ma ke kaala e hukihaki ai a ka na Hma i 0 a ia nei, a mahope 0 ia huli iho oia (Kaniho) a nana i ka apana pepa a ia wa i huli mai ai a ninau ia C. K. Kealoha he makemake loa oia e hui pu me ia ina eia oia maanei a pane aku ai au eia no au maanei a ia wa hnli mai oia a olelo no na mea e pili ana no kuu pane ia Likana Eliwai ina o ka Likana kumuhana e hele ai a Amenka he hele a ka Ahaolelo o Amerika e hana aku i kanawai e hoopau ana i ka lawe ana mai i na koa haole i Hawaii nei a o na kanaka Hawaii ponoi o lakou ka poe koa oloko o na papu e hana ai alaila manao ae ke ola ia Likana alaila koho aku au ia Likana e like me ke koi a Inoaole e koho aku au i& Likana a loaa hoi paha ka hana loaa ke dala a i ka loaa ana mai 0 na aina hookuonoono ua loaa ke dala a 0 ka loaa no ia o ka aina.

0 ka pane i loaa mai ko Kanihō waha ponoi mai pehea la e hiki ai i na kanaka Hawaii ke hoi i ka papu e hana ai he hupo, aole i ike i ka lawelawe ana o ka pu-ame kekahi mau mea e ae o ka papu a pane aku au iaia o ke a'j ka mea e ike ai a nui mai na ano hoakamai olelo ma ke ano hoino i na kanaka Hawaii a ia wa i ku hou aku ai au a pane iaia no ko ike ole oiai he kuaaina oe i ka wa o ke aupuni Moi he mau puali koa kanaka Hawaii ponoi ke noho aea i ka oihana koa he nui ka ike ame ke akamai, ka naauao ame ka hiehie ka u'i ame ka nani ka hanohano ame na ano, like ole i piha ai ma na mea o ka oihana kaua a he makalelio maoli no na aiihikaua o na aupuni nui ke hiki mai i Hawaii nei ma na mea e pili ana ma ka paikau he pualikoa ku mau-a he mau puali koa pualu a mamuH o ka lili hoopau ia ia mau hana ike mai na kanaka Hawaii mai, a ia H. M. Kanho mai hoi keia pehea e hiki ai na kanaka ke hoi ilaila e hana ai he hupo pehea oe e G. K. Keaweaku, ke lmhu la no anei oe ia Woolleyf hoole ia iho; a huhu ia mai o Kaniho nanahu kanaka Hawaii, aole loa au i ike pehea la o Kaniho i koho mau ia mai ai e ko na Kona ame ko na Kohala.

Ma ka ninau walona haahaa loa ko Kaniho wahi ike a hoomaopopo a o kona ano. Lunamakaainana ma na hana kau kanawai ua lilo loa ia i mea ole a e aho no ka poe i komo ole iloko o na Aha kaukanawai e like me ka hoolala ana a na lala o ke Komite Kuwaena o ka Ahahui Kinai Walona i malamaia ma Kawaiahao penei:: He kanawai e papa a' e hookapu loa aku ana i ke komo ana mai a i ofe hana ana a i ole kuai ana paha i ka Waiona ma ke Teritore o Hawaii nei, a ma keia kahua e hele nei keia Aha a pau keia koho ana alaila hiki aku i ke kau koho baloka nni o keia no ke kauawai e haawi ia aku ana na na hale kaukanawai a i elua e hana mai a liio niaoli i kanawai a ina e lilo io i kanawai a mahea hoi e komo hou mai

mai ai ia mea he waiona ina e kapu an.i uia ka kakou iokahi ana, koe wale im ina e koho mai ana oukou ia Kaniho ma a nui lakou iloko o ka hale Ahaolelo a o ke ku-e ia mai no o keia kanawai e keia poe oiai he minamina loa o Kaniho ma i ka mana koho o pahemo ka malalo. *

Kekahi mea e pili ana i ka Kauiho ha'iolelo no ke aloha ole o Kalanianaole i ka olelo Hawaii o ke kau paiena ana ia mai i umi makahiki e olelo ai o Kaniho i ka olelo Hawaii oiai ma ke kumukauawai o na mokuaina huii.» o Amerika a ma ka pauku 44 eia ka olelo hooholo o na kanawai apan. E hooholoia e ka Ahaolelo o ka Panalaau 0 Hawaii e lawelawe ia na hana Ahaolelo apau nta ka <rfe!o Beritania aole na keia kanawai \ hana aka he kanawai maoli keia no Anwmka Huipnia a i ka wa i lilo ai o Kalania-I naole i Elele hanohano na keia lahuij Hawaii i hapai ia mai ai ka noonoo ana no na mea e j>īli ana i koonei Ahaolelo ina paha ua hele malalo o na kanawai Mokuaina Hniia a ike o Kalanianaole a hoomāka oia e paio me na Olohe kankanawai o Amerika aa boao oia mai ka nui mat o na makahiki a i ka no hoi ae ia mai ai a oia ka Kaniho e kua lehelehe oei iloko o ka Hale Aaaolelo ia mao la a ina ka paha e ae o e hoopololei ia na hana o k* Ahaolelo e Hke me ia i olelo ia ae nei maluna ina la paka la Kaniho ma he hana aloha ia i kena manao, 1 kua wa i ninau aku ai ? h« haaa aloha ole anei aa ka Elele Kalanianaole ka hana aaa i mea non e osele Hawaii ai iloko o ka Hale Ahaolelo) a o ka haina a Kaniho i paae mai ai no keia aioan ae ia, heaha ka mea huhn mna

ol« ma'; o Amertka mamua a.ku. Kapß.iai\aha. ao hoi o Kamho me k» ik? rti> l»oi © Kaa;ko seU k»u mz& a iakoa £ ka.pa!a ai an ka-<? hoi ia k&ea i ke kaeawai & makemake ao ka kekaM m?a K*a kasawat e ka-e i ke kaaawai me ka maopopo ae iala b« kaaa ku -e ia aaau akah: no hoi ae a »k« poao ia Kaeīho &me kekahi maa baaa ana peia no .ka oi» ; ku-<- loa ia ai ma ko ma koa aoao koomaoa, be ku-e DtaoU eo i na ru'a ame na kanawai hoomalu Eka)e«ia ma ka*a naoa aaa ako iaia e kamailio ana ma na mea pīli i ka waioaa ike aku la aa he oki loa maoli no a he 1010 pai ai aole e hiki ke hana i kanawai uo ia mea e pomaika; ai ka lahui holookoa aka o ka. onoa aku ka i ka lahoi iioko o ka poino k& lua, me k& maopopo no ia Kaniho oiai oia he Lunakahiko no ka Ekale?ia o lesa Kristo o ka poe Hoano o na Ia Hope Nei & oiai o ia mea o ka waio&a (rama) kekahi kaaoha ia a hoikeana mai ia lesa Kristo mai ia losepa Kamika ke Kaula mua o keia £kalesia ka mea nana i kakulu a ua kapaia ia hoikeana he ''Olelo o ka Naanao. *'

O ka lesu keia ia losepa a o ka Kaniho ho: ke keiki a ke kanaka a ina e ku-e oukou i ka waiona he hana hemahema loa ia na oukou 0 i& hoi he naaupo a oiai nae ka lesu he naauao ia, kupaianaha no na hana a kanaka, e ike mai oukou i ka Waiakua o Kaniho ma oia hoi ma ka'u unuhi mamala olelo ana ia olelo he Waiakua he aloha ole 0 Waiakua ke kanaka a Aiakua ke kanaka hele akua ke kanaka a moe akua ke kanaka hookahi no kumu 0 keia mau mamalaoleio apau he aloha ole, 0 ka Waiakua oia hoi keia he wahi mea ua liilii wale no iuka a hele ana ka piha a i kai 0 ka moana, ka wai me ka lepo, aohe mea pono i ka Waikahe, a pela 0 Kaniho aohe mau pilikia ma ko Kaniho aoao aole nana e lilo na hoolUo 0 kona holo Elele ana aka ma na mea liilii 0 Likana Eliwai, a ku ana ke koa i Puunui. "Aole e hiki ia'u ke huki i ka Lio make. M

Aloha ino ke kanaka i B piha ka puuwai me ke aloha ia oe e Kaniho a o oe nae aole loa na nele maoli i ke aloha. Oka 'u wehewehe ana ia aole paha he poipoi pulelehua ame na mea ano like, he wahi meahou keia a nana pono ia m'ai lakou nei ma, mai puni oukou i keia poe hookamani me ka manao kolohe. Ke hooki nei au maanei me ka mahalo i ka Lunahooponopono aine na keiki oniu hua kepau ko'u anoai. CHAS. KAMOA KEALOHA.