Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 7, 17 February 1911 — WEHEIA KE KAU EONO O KA AHAOLELO KULOKO O KE TERITORE O HAWAII NEI O E. A. Knudsen ka Peresidena o ke Senate Holstein ka Lunahoomalu o ka Hale. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

WEHEIA KE KAU EONO O KA AHAOLELO KULOKO O KE TERITORE O HAWAII NEI

O E. A. Knudsen ka Peresidena o ke Senate Holstein ka Lunahoomalu o ka Hale.

I kulike ai me kt v kuahaua a ko Kiaaina no ka noho ana mai o Ua Ahaolelo Kuloko o Hawail n«>i ma ka la 15 o koia mahina, pela i Uookoia ae ai ia kuahaua e na Lunamakaainaua auie na Senatoa i kohoia i keia kau r ma o ka noho ana ae o na hale kau kaiuiwai a «lua ma ka hora umi o ke kakahiaka o ka Poakolu aku la i hala ; no ka noonoo ana uiai i na hana e pono ai ke aupuni ame na makaainana. Oial nae, ua hoea e mai na Lunamakaainana am« na Senatoa o na kuaaina mai iloko o kela. mau la aku nei i bala, nolaila ua loaa ia lakou he manawa nui kupono e kukakuka ai no ke%no a lakou e hoonee aku aj i ka hana e nui ole ai na kamailio ame na hoopaapaa ana, a ma ia ano ua pau mua na luna o ka Hale ame na paahana i ka waeia, a he hooko wale ana aku no ko kela kakahiaka Poakolu. Ua lilo na<r i hana maalahi na ka Hale ka hoonee mua ana aki i kona mau hana, ma o ka pau mua ana o na mea npau i ka hoolaiaia a hooholoia mawaho nei, a ua hana nui nae ke Senate mamuli o ka hooholo mua oleia ana o kekahi mea, koe wale no ke kakauolelo ame kona hope. a na hala okoa he manawa ma ke koho ana i ka Pere«idena o ke Senate, a pela pu me na limahana na lakou e lawelawe mai na hana o kela hale. O keia malalo iho nei na lunanui o

ka Ahaolelo i keia kau i kohoia, niai ka Aha Senate mai a hiki aku i ka Hale o na Lunamakaainana: Peresidena o ke Senate —E. A. Knudsēn, no Kauai. Hope Peresidena, S. Kalama, no Maui. H. Wise, kakauolelo, D. S. K. Pahu. Makai —Chas. Clark. Kahunapuk—David K. White. Pulumihale—Apuakehau. Lunahoomalu o ka Hale—H. L. Holstein, no Hawai. Hop® Lunahoomalu—C. A. Riee, 110 Kauai.

Kakauoleio E. K. Woodward; hope kakacoitlo, L, A. K. Ev&as. Makai —Harrv Kahale. Maheleolelo—Cha«. Hopkioa. Eleie—Jobn A. Xob!ef. Pnlumihale—J. W. Pakiko. Kahnn*pul<—Bev. 8. L. De«ha. Ka Hale—No ka hoonee ana aku Hnl haoa o ka Hale o aa Lunamakaaioiana! | imua, ua iawe ae o Lueamakaaina&a Af! |fon«o o Hawaii Hikina i ka noho Lonahoomalu ana no ka manawa, i knlike ai me ka nla maamau i hooholoia e ka Ahaolelo na ka lunamakaainana kiekie loa o ka heluna baloka mai Hawaii ; mai e hoomalu i ka Haie, alaila ua heluhelu mai la oia i ke kuahaua a ke Kiaaina no ka noho ana o ka Ahaolelo, a o ua manawa la, ua hiki mai ia, a pela hoi i akoakoa aku ai na Lunamakaainana o na wahi like ole mai ma- ! loko o kela hale i kela manawa. Ua noi mai oia ia R«v. S. L. Desha e hoomaikai aku i ke Akua mamua o ka nee ana aku o na hana imua, a mahope 0 ka pau ana o ka pule, i hoike mai ai ka Lunahoomalu o ka manawa, e kohoia i komite o ekolu lala no ka nana ana i na hookohu o na Lunamakaainana, a nana i koho mai i kela komite; o C. A. Rice, J. B. Yates amo Marcailino. Ua hoomaha Kilii ka Hale mamuli o ke noi a Correa a hiki i ka makaukau ana o ka hoike a ke komite. Oiai e hoohiki mua ia na Lunamakaainana no ko lakou hooko i ka lakou mau hana apau i kulike ai me ke kihikuhi a na kanawai o ke Teritore, nolaila ua hoomauia aku no kela komite no ka hele ana aku e hui pu me ka Lunakanawai Kiekie, a e hoike aku no ka hele ana mai e hoohiki i na hoa o ka Hale. Ua hoomaha hou ka Hale, a ma ka manawa o ka hoea ana mai o ka Lunakanawai Kiekie, i hoohikiia ai na Luna' makaainana apau, alaila ua nee aku la na hana o ka Hale e like me ke ano mau. Na ka Linahoomalu o ka manawa i hoike mai, o ka hana o ia manawa, o ia no ke koho ana i na lunanui paamau o ka Hale, e laa me ke koho ana 1 ka Lunahoomalu. Na Sheldon i waiho mai i ka inoa o H. L. Holstein i Lunahoomalu mo kona hoakaka ana mai i na kumu kupono loa e hiki ai ke hoomauia aku oia ma kela kplana no ke kolu o ka manawa, a na S. Keliinoi i kokua mai; a ma ka ninauia ana, ua hooholoia, ma o ke koho lokahiia ana.* Koho mai ka Lunahoomalu o ka manawa ia Correa ame Kawewehi i mau mea na laua e kii aku i ka Lunahoomalu paamau a lawe mai no kona noho. I ka lawe ana ae o Mr. Holstein i kona kulana, ua haawi mai la oia i kana mau hoomaikai ana i na hoa o ka Hale mamuli o ka hookau hou ana aku i kela hanohano maluna oaa no ke kolu o na kau, a ua haawi pu mai no hoi oia he ha'iolelo pokole no na mea e pono ai na hana o ka Hale no keia kau. Penei iho ke ano nui o kana mau n*ea o ka hoike ana mai imua o na hoa o ka Hale, a imua hoi o ke anaina o ka poe makaikai i hoea aku ma kela kakahiaka, he mau olelo a'o hoi, 110 ka ili ana iho o ke koikoi maluna o ka poe i kohoia e lilo ai lakoi i poe hooko aku nia na mea a lakou i hoike aku ai no ka pono o ka lehulehu: "O keia ka eono o na kau o ka noho ana o ka Ahaolelo, a e hoikeike ana hoi i ke kulana holomua o ke Teritore* malalo o ka hae hoku o Amerika. Ua hoike mai na kau Ahaolelo i hala aku nei i kekahi mau kumu hoohalike no ka ooloku, a no ka naauao no hoi 0 ka lawelaweia ana o na hana, aka nae ma ka hopena e ikeia ai, aole ka Ahaolelo he wahi e paio ai, aka he wahi e noonooia ai na hana me ke kuio maoli. "Aia no he mau hana ano nui maloko o kekahi mau keena, aka nae ua 111 iho malma o ka Ahaolelo ka hana nui koikoi, o ka hooko ana aku i ka makemake o na kanaka. "O na loina alakai o na manawa i hala, he mau mea ia e kokua mai ana 1 ka mea hiki ia kakou ke hana aku, aka maluna ibo no o ka Hale ke koikoi o ka lawelawe ana aku i k'ona mau hana ponoi. Maluna o k«la ame keia hoa pakahi o ka Ahaolelo ka ili ana aku o na hana apau o ka Hale, a he manaolana ko'u, e haawi mai ana| oukou i na kokua ana ia'u ma na mea apau. "I ko*u Jawe ana ae i ka hanohano r oukou i hookai mai ai maluna o'u, ke hooia aku nei au, e kooko no au i ka *u mau hana e lik© me ka makaukau ame ke kupono a'u i ike ai." I k« koho ana i ka Hope Lanahoo malu o ka Halē, na waiho mai o Correa i ka inoa o C, A. Biee, a mamuli o ke noi, ua koho lokahiik oia. i Na Riee hoi i waiho ae i ka inoa o E. Woodward i kakauolelo, a hooholo lokahiia. Nana no i waiho ae he olelo hooholo a i aponoia, e pili m i na limahana oloko o ka Hale, « like me ia i ikeia ae nei mamua, no na limahana o ka Hal*. Oiai he mana ko ke kakaaolelo e hookohu aka ai i kona kope e iike me ia i haawiia iaia e na rula o ka oklo, ua noi ®ai oia e koh<roi* i hope nona a e hoohikiia me na limalrana e ae, a »a kel» wahi i ku n»i ai o F. Areher a ku-« mai la i ka loaa ana o ke!» mana, malalo o ke Kanawai Ku-

ariU i ke kakaualeio e kana aku pela a mahope o ka hoakaika ana maī o ka Lauahoomali, a pela hoi ke noi a Rtee. ua ralaia mai oia e noho iialo, a ua kohoia o Evan» i hope kakano'ielo, m« ko lakoo hoohiki pakahiia apau. I No ka hoike ana aku ike Kiaaiaa, i no ka makaukao. ana o ka Hale e hoo- | nee aku i na hana imua, ua koho ma; ka Lanahoomala ia Hiee, Archer ame Makekau i laia no ke komite e hele aku ai e hui pa me ke Kiaaina, a ma ka hoea ana mai o ke komite, i loaa mai ai ka pane a ke Kiaaina. e hoike mai ana no ka loaa ana aku iaia o ka lohe no ka makaukau o ka Hale. No ke koho ana i na komite lehulehu, ua koho mai ka Laaahoomala i na komite, a e ikeia na lala o kela ame keia komite ma kekahi wahi o ka moolelo o ka Ahaolelo i hoaluuluia i kahi hookahi. Ma kela manawa i hoea mai ai kei kakauoleio a ke Kiaaina, qae ka pa*! lapala a ke Kiaaina, a mamuli o se noi, ua kauohaia aku ke kakauolelo e heluhelu i ka pauku mua loa ame ka pauku hope loa o ua palapala la. Xa Riee i waiho mai he olelo hooholo e hookaawale ana i ka bila ha;i wina no na hoolilo o keia kau o ka Hale, a aponoia ma ka heluhelu ekahi ia ana, a waihoia no na hana maamau no ka Poaha ae. Na Castle i hoike mai i kona manao no ka hookomo ana mai he mau bii:t lehalehu e pili ana i na alanui ame k.i hana hou ana i ka Ilale Aūpuni. Na Affonso he bila e hookaawale .v na i kekahi haawina no ke kono lio:i ana aku i na hoa o ka Ahaoie') Lnhui e holo makaikai mai no Hawaii nei i keia makahiki. Na Correa he bila e hoomahuahua ana i ka uku o na luna aupuni o ke Kulanakauhale ame Kalana o Hawaii. Na Shldon he bila e hoakaka ana i ka uku o na limahana oloko o ka Tfale a aponoia, e like me keia: Kakauolelo. $12.00 o ka la; hope kakauolelo $3.00; kahunapule, $300 o ke kau; maheleolelo, $10.00; makai, $6.00; elele $5.00; pulumihala, $4 00. Na Sheldon he olelo hooholo e k.iuoha ana e unuhi mnaia na bi!a o ke Senate mamua o ka waihoia anu nai iloko o ka Hale. Nana no he noi, e hoihoi anu i ku manawa e noho ai o ka Hale ma ka hora 10 o ke kakahiaka. Na C'orrea he olelo hooholo, e roi ana i na poo o na keena āupuni e \7ai'io mai i ka poe e hoohanaia. nei uuloko 0 ko lakou mau keena. a pela mo ko lakou mau ukuhan. Na Hale he olelo hooholo e kauoha ana i ke komite Papahelu e imi pono aku i ke ano e malamaia nei na hana oloko o na keena lehulehu. Na Hale he olelo hooholo e kauoha ana e unuhi mauia na hana apau o ka Hale i kela ame keia la, a e ukuia ae na hoolilo mailoko ae o ka waihona laula; a ma ke noi a Kiee, ua waihoia 1 ke komite hookolokolo. Hoomaha ka Hale a hiki i ka hora elua o ka auwina la, Ee Senate. Ua kaa ka hoomalu ana i ka Aha Senate ia Senatoa Geo, C. Hewitt o Hawaii ma 4ca manawa o ka wehe ana i na hana o kela hale inamuli o ka hoea ole ana mai o Senatoa Makekau, ka mea i manaoia oia ka Peresidena o ke Senate no ka nianawa nia o ka tua'i. No ka hoonee anu aku i na hana o kela hale imua, ua kuohaia o Rev. D. K. White e haawi mai i pule, a mahope iho i koho mai ai ka Peresidena ia Knudsen, Robinson ame Quinn i lala no ke komite e nana aku ai i ka hookohu o na Senatoa, a o ka lakou hoike, o ia no ke apono ana i ko lakou mau hookohu apau. Mahope iho o ke aponoia ana o ka lakou hoike, i noi mai ai o Kaleiopu e hoomauia aku kela komite, no ka hele ana aku e kii i ka Lunakanawai Kiekie e hele mai e hoohiki i na hoa 0 kela hale, I ka pau ana o kela mahele hana, 1 noi mai ai o Cecil Brown e kohoia na luna paamau o ke Senate, aka ua ku-eia kana noi. maniuli o ka waiho ana mai o Knudsen i na hoakaka ana, 0 ka hana mua e noonooia ai, o ia no ke apono ana i na rula o ke Senate, ua hooholoia pela, a ia wa i hoomaka ai ke koho ana i na luna paamau. Na Cecil Brown i waiho mai i ka inoa o Chillingworth i peresidena, a na Fairchild hoi i waiho mai i ka o Knudsen. 1 Ua hoomaka koke ana i kela kulana lunanui o ke Senate, a o ka hopeaa i ikeia mahope iho o ka heluia ana o na baloka, o ia no ka j loaa ana ia Knudsen he ehiku baloka, a 1 he elima hoi o Chillingworth. j Ua hemo koke na buke nila a na! Senatoa m% ke ano e hoole ana i kela! kohoia ana, no ka loaa ole ana he hapanni i ka moho i kohoia, aka mahope iho nae o ia maa hoopaapaa ana, i| aponoia ai ka lilo ana o kela aoho ia Knudsen, a oa noi mai ho» o Chillingworth e hoolokahiia ke kohoia ana o ka pere»deaa o ke Se»t«. I ka laweia ana mai o k» p«midena i kohoia mo kona wmhi e kekahi komit« a ka pereaidena N) ka manawa o k« koho aaa mai, oa hoomaikai aku ka peresidena paa mau me ka haawi ana he h'iolelo pokole, • haawi aka ana i kona hooanaikai i na hoa o kela hale bo S;» kookau ama akn i kela hanohano maluna ona, me kona hooia po msi t heoikaika ana oia ma na aao apau ana i ike ai he poao i wahi e holomoa li na hana « ke Se&ate w keia k«'J.

Ma ka imihoia iai ae a&t« ke ko-

kuaia ana o ka inoa o Kalama o Maui, ua koho lok&hiia oia i Hope Peresidena no ke Senate. I ke koho ana aku i na limahana e ae oloko o ke Senate, ua koho lokahiia 0 John H. Wise i kakauolelo, a o Dan S. Pahu i hope kakauolelo. No na kulana e ae, ua kohoia o D. W. K. White i kahunapule. o Chas. Clark i makai. o Kuula i elele a o Apuakehau i pulumihale. He leka kn i heluheluia ae mai ia Senatoa \foore mai e hoike mai ana aole oia e hoea mai ana i keia kau mam-ili o kona ma'i a ke noho mai la oia i Kapalakiko. ATa ke noi a C. Brown ua hookuuia aku oia no keia kau. I ka hoea ana mai o ka palapala a ke Kiaaina. ua noi mai o Chiliingworth e hoōpaneeia ka noonoo ana a hiki i ka hora elua, aka nae mahope mai ua hoopaneeia a hiki i ke kakahiaka o ka Poaha ae. Na'; Kaleiopu i waino mai he olelo hoohplo hoalohaloha no Senatoa Frank Harvpy i m&ke, ua aponoia ka olelo hoohdlo, a ua hoopanee ke Senat®< a hiki i ka P?aha. Na Kaleiopu i hookomo mai he bila e hookaawale ana i na hoolilo o Iteia kau o ke Senate. . Na Brown he bila e hoololi ana i na pauku 1856 ame 1857 o na Kanawai Hooponopono Houia o Hawaii i pili i na Palapala Kauoha Hooilina. Nana no he bila e hoololi ana i ka pauku 2965 & hiki i ka paku 2969 o na K&nawai Hooponopono Houia o Ilawaii e piii ana i na karaima aihue i na waiwai i haawiia aku e malama. Nana no he mau bila hou ae eha e pili ana i na olelo hooholo ame na palapala hoomalu waiwai; ma na mea pili 1 na w&iwaipaa: ka hoolilo ana aku i na waiwaipaa e na kahu; ame ka hoolilo ana aku i ka waiwai o ka poe i make. Na Baker he olelo hooholo hui e kauoha ana i ka Ahaolelo o Amerika Huipuia e hookaawale ana i hookahi hapakolu o na loaa dute, no ka malama ana i na kula o ke Teritore. Nana no he olelo hooholo hui, e ka uoha ana i ke Kakauolelo o ke Teritore e hana koke aku i na kanawai apair- e hooholoia ana e ka Ahaolelo ma ke ano e pa 'iia iloko o ka buke a e hoolakoia aku i na hoa o ka Ahaolelo ma ka pau ana o ke kau. No ka hoomanao ana ra Senatoa llarvey i make. ua hoopanee ke Senate a noho hou mai ma ke kakahiaka o ka Poaha ae.

NA HOA O AA HALE O NA LUNAMAKA^INANA.