Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIX, Number 1, 3 January 1913 — KA HAIOLELO KU I KA NAAJAO A ME COTTRILI. [ARTICLE]

KA HAIOLELO KU I KA NAAJAO A ME COTTRILI.

Maloko o ka balt;p«!e o Kaukeano ®* ka po o ke Babati aku la i hala, i ai kekahi o aa haiolelo pookeia lt« i k» nn*wu> mni ia, Mr. Chnn. A. C*ttrill m»i, k« luiia ohi auhan fed«*rala • toko n«i īna keia kalanakauhalp. tpili ua i ke koakana hoonoa t na Kauwa knapaa a ka Pere«tlena Aberabama Linekona. Ua hele oloko o kela Inakini a piha. m* ka kma ana o aa manao hialaal no ko lakoti lob« ana i kekahi haiole!o naanao loa i haawiia mai e kekahi o na kakao!ek> kanlana o Amerika Huipula. No ka hora hookahi a oi aku ka loiht 0 ka manawa • Mr. rottri!l o ka haiolelo ana, « hoakaha ana i luaolt> o m han» * Per«i<!ena T..mekon», a hoi m« ka holomaa i !oaa i kona lahui kanaka, no na makahiki ba kanalima. 1 kaahope akw nei. T>««i īho ke ano nui o kana haloleio: • 4 Ua akoakoa mai nei kakou i keiA po, no ka hoomanao nna no k<* kanallma • na manawa, i ke knnhana hoono.i hookauwa knapaa a kn lVrp«ldena ADera* hama Unekona. Ua hiki ole ia'u ke kaohi mai i ka haawi ana aku i na boomaikai paU»na ole, mamuli o ka ill ana mai o ka hanohano maluna ibo o'u, no ke kamailio ana « pili nna i kuu labm. Aole loa • hiki i kokahi men, i kanniaina m« ka moolelo o kein Terltore Ke kanalua iho i ka pono maoli o ka malamaia ana o ka halawai o kela uno maa*e{ nei. kahi i lawe oleia mai ai ka m* ■an pili lahni I nina\a ano nui. "M* Hawaii nei, aole loa i ikeia ia mea b© hookauwa kiiapna ana, e hook>lahi\a ai i keia a'ma, a i kona lahui kanakn paha. a ke kalokalo ae nel a« i ke Akna mana loa, e pahola ole mai kela niaaw hookae lahw mahina ibo 0 keia aina nani bookitbi i haiiwiia mai malalo iho o ka lani. Ke kamnilio nei au i keia mea. aole wale no ma ka noao o kon l*hm, ak-a no na Übni e ae kekah», i lilo ole i poe ili eleole maoli. No kno man hoalona o ka Ui hookahi, ke aonoi akn nei an ia oukou e loaa ka nana likeia o t»fc kanaka npau loa, a e hoomania akn ka noho like ana o na Inhui npaw, elike me na manao e pahola n«i maanei ne\, iloko o koia manawa, e Hlo mai nei nae i hana hookae ma kekahi man wahi okoa akn. ««Ua makaukau loa au e kau aku i kekahi man hoaHona ma na uwapo ao n#i, • olelo ana: 'O ka mea e komo ana m*k»ko o keia aina e haalele ftku «ia » ka ainan hookae lahui mahope, ma heia ano atianei e kwknluia ai kokahi hoomaln wikani ana, no ke ku-e aiia akn i kekahi ma T i i oi aku kona aai maiwaa o in0 ' * aoonoo am« ka naan, o ia no ka ma 1 hookae lahaL ...... i - ! *«Ma k« ano owan kekahi iloko o ka, lahui i hooknnia mai na bana hookauwa lnapaa, malalo o k« kuahana a Peresi- j iena Ahetahama liinekona. e hmkalaia j mai au, iaa « hoopan mannwa wale ana j kati man knalohelehe ana, ma ka haawi ana ae i na maualo kiekiē 110 ka me» aana kela knahaua. a pela hoi im aa m«a i hanaia e kela lahtti i hooknaia mai na hana hooKauwa kuapnaia wm h* manawa pokole, o ka loaa ana iaia 0 ka noho lanakil» an». "Ka kakw» k« haau nei i keta po ī k« ea o kekahi ep*ke nani lua ole. Eia kakon k« hoohala nei iloko o kona nanl nhimahiehie, e lilo ai i mea hoomanao iloko o k«ia man *a, oiai aa poe oo ame k* po« opio « ku like ana iloko o ka h«ian o kekahi moolelo kaulana, no koaa man kanaka koa. «•Ua maheleia na kanaka apau iloko o«na lahui kaaaka, iloko o elua mahele, o kekahi poe lehnle.iu e hoohuli ana I mau kua i kahi o ka 1a e oIH mai ana. e hoomana ana lakou 1 na me* o ka wa i hala—he poe kakaikahl >oi i hana a i mauna aku ia lakou iho »o v» haua omna, e imi ana hoi I na haa» e hoomamaia ae ai ka poe i hookaumaha wale ia t « hoa'uhee aku ana hoi i )ra manao hoowahawaha. a e kukulu mai ana i ha manao hoonaauao i ka hoa kanaha. lloko o ke kaua hullamahi, i kukulu aku ai ua makuakane o ka repuhalika i ko Hkou hae malnna o lee kahua paa o n* pono o k« kanaka. XJa h«H aku Ukou a hakoo i kela olelo kaulaaa: «Ua Hke wale no na nanaka apau { mai e ko Akua, me ka loaa o na pouo like i kela ame hela, a }WMaa o i» mau t>ono, ke ola, ke kuokoa ame ka hauon.' *«Ua hoihe pu mai lakou i ka loaa ana aku o ua hooponopono aupuni kaulike aua mamuii mai o ka hoohana nna • ha poe e hoomalu ana. Ua lauakUa lahon maluna o «ela mauao, a ma la lnnakila nna i hookahuaia ai ka uina Miahaahiue, a i ala. mai si k.a Uniona a ku iluna. Ae, ua ioaa i*o ka lanakila ja lakou, aka nae ua waiho iho lakou 1 M kaolahao ma n lima o na negoro kauwa kuupaa iwaepa konu o lakouA«, ua hoopoin* na kaaaAa koa o &e n» kaulahne ma nal ima o na nea:oro o he kaua ana, e uiawehe ne i na hana hookauwa kuupaa uo ka lahui holooleoa. •'MAhope mai o ke Uaua huliamahi, nm alanaia ahu la n» kumu o hela kau* | ana, i wah» e loaa ai ua pomuikai piil j kiao. ua hanaia ke kuiaukauawai e ku-ei aiuk i he kuahaua no ka noho kuokoa ] an«u Hoowahawahaia ak» !a ka uob©j Stuo*<*a *»a v » noho n»ai la ka h«>kft*»wu j lr«»p*a ma o »a haoa pili kala*»ln» lft, j iftia he a»o h<» wikini hoohana iloko oj Ire aupu«*u Kaa ntAi 1a ka baua nn» f| »a haaawai iloko o ki linaa o poe wm ka a»ao hookauwn p;uapns. lilo aku i Utt al;a h|okQlQko*o m I*

kou, » kau aku la »a koopiHkl» »*» ,-Ahja» o na kanak». • • Ma k» aahina na< o Feberuart. m* Ia !S e k» makahiki ua hanaui» -ai H fee h*be iloko o k» hifeipe** o ka o Ke»etoke. iwaeua o na popiU- < -a ame ka noho hase aaa o na palonl». * hoonaauaoi» oi» iloko o *e kula kie-1 •i* o ko ke Akua lokomaikaL Hoko o; :a 1«II i hele makaika': aku ai ota me <ona mau hoaloha iloko o ke kulaeae.iuha!-?, a ike pono > ke kaaila m» k» vx\eke o oa kaaaka. na wahine £.» ke -.-.i.iala mna enke me ko na pipf. "He kaikassahi»e eleele o kuu !"hui enoi ka i kauia »e malnna o kahi ku-1 Lii.-u Ix»h<» pooo loa akn o Ab«raha-1 -na Linekou» i a» oieio lokoioo a k» | :><■* e koho ana, a pela boi me na o!e*o| *:ohu holoholona » ka mea kud»l»; a u»| kokeia ma' keia hiona ana r { ':a aea aku m* ka weliwea ame ka | hoonankiuki pu, me. kooa hoohiki paa j •hh.t, e hoo'li aku ana oia ī kona tua!na j *rah;na o kela mau hana. a hnli mal la rta n panp mai la i kona roao hoa: •' K na keiki, ina e loaa ana be ma'uiw\ ia'u e hana aku at no kela hook;tuwa kuapaaia o na kaeaka. e hana mku no au me ka ikaika." Mai kela -ranavra mai i holo aku ai kona Inoa \ iwaena o na mu.ona, ma ke ano he ho-| r,]a no ka Repubalika holookoa. j •- ('a hauauia nmi oia lie moho no ka • •ioho lanakila ana. a no ka pono Kau-1 itk« o na mra apau. Aole loa oia i bookaumnha wale aku maluna o ha'l elike ni(!» kana i makemake ole ai e bookdumaha waleia mai. Ua ike oia i na kau»r.rsha apun o ka hookauwa kuapaa. a ua loaa pu no hoi iaia, na maikai be nui o ka noho kuokoa ana. "Mai kinohi mai a hiki i ka hope īoa, 0 Linekona maoli ke alakai olaio e malama ana hoi i na hana ano nul apau i lawelaweia. Ma ka la 22 o lulai, 1862. ua kaheu ae la oia i halawai no kona aha kuhina, a i ko lakon akoakoa ana mai ua hopu iho la oia i kekahi palapala anu o ka hoomakaukau ana, alaila pane mai la: il 'E na keonimana, ua kahea aku nel au ia oukou e akoakoa mai no ka hoike ann aku i ka'u mea o ka hooholo ana e hana aku. Aole an i makemake i kekahi maxi olelo a'o, no k» mea aole ioa e hiki ke hoololiia ae ko'u noonoo, 7 alaila hoomaka aku la oia no ka manawa mua loa e heluhelu i kana kuahauu no ka hoopauia ana o ka hookauwa kuapaa. "Ma ka la 22 o Aupate.,lB62. un kaknu aku la o?a ia Horace Greely i kana leka i kaulana, maloko olaila, e oīelo ana oia o kona manao maoli e hoopakele ae i ka Uniona —me ka noho hoo- | kauwa kuapaa ana, ina e hiki ana iaia, I a e hoopauia kn noho kauwa kuapaa I ;ina ina he mea hiki iaia ke hana.' He | nni ka poe i manao ma o kela leka la, ua haalele aku o Liuekona i kana hooikaika ana no ka noho kuokoa ana, aka une nia no kana Kuahaua Hoonou Kauwa Kuapaa ke paa mau la iloko o kon» mau lima, i makankuu no ka hoopuka ana aku. E kakali wale ana no oia, o ka loaa o ka manawa maikui e walho aku ai imua o ke ao holookoa. Ma ka mnhina o Sepatemaba, ma ka Ta 22, lSfi2, ua oili ae la he hooweliweli no ke kuahaua hoonoa kauwa kuapaa, a ma kn la mua o lanuari. 1863. i hoopuka maoliia ae ai ke kuahaua holookoia o ka hoonoa kanwa kuapaa. "He kumu hoohalike wale no kela kuahnua hoonon kauwa kuapaa na ka-1 kou e a'o aku ai, e hoeueuia ai, a e loafti ai ia kakou ka ikaika. Aole keia he | hana pntaueka wale no, aka he manawa hoomaikni me ka piha me na manaolana. Iloko o keia 1 . e lawe niai kakou me he mea olino la uo keia kauuka kau- j lana, tT'ke me ko Moke lilo ana 1 ka- ■ naka kaulana, a i kanaka nni i kona lahui kanuka. Aole loa he home I hoo-| neleia me na mea i pa'iia e pili una no t kona hanau ana, ke ano o kona ola ana, a pela me ku make ana. a ua heluheluia • aku ia mo na manao h'ialaai mai ka poo 00. a hiki aku i*ka poe opiopio. No na makahiki be elua haneri a 01, ma na! aina apau i loaa na hoomanao ana nona| mn na hniolelo he nui na wahi o na; kanaka kakau moolelo kaulana, aia hol iwaena o na alakai kauluna apau o ADeraha<ua Linekona, ka oi iwaena o lakou apau. _. '' O na ano pilipaa o Aberahama Linekona. o ia no kona aloha pili paa no! ka hoa kauaka, ame kona hilinai i kej Akua. O ka huahaa o kona kulana| ame kona hoonaauaoia ana, ka mea na* J na i hapai mai iaia, a hiki i kona nuna i ana aku, ma ke ano. ua like wale no na kanaka apau. Ma ke ano ilihune o | Aberabama Linekona i haawi aku al oia i ka pono kilnkila i ka poe haahaa. Mamuli o ke ano o kona ola ana i loaa aku ai k» ike laula anu, o ka noho haahaa ana o kekahi mea, o la auanel ka mea nana e hapai ae iaia u kau ma ke anuu kiekie loa. Ua kukuni aku ia i ka hoohilahilaia maluna o ka poe e kauku'i ana i ka waiwai ame ke klekle o k lakou hanauia ana mai, a kukuni aku i ka hanohano maluna o ka mea t loaa iaia ka noonoo kanaka makua. "laia i hooko aku ai i na hana i hooiliia mai maluna ona. ma ke ano 1 Fere«idena. ma ku la -4 o Mar»ki, 1861, l»e kanaka oia i hoao oleia, he hemahema a he makaukau ole maoH no, me na lawelawe ana i na hana o ke aupnm. He inanawa nae ia o ka aina iloko o ka onene kaua una, aia hoi ke keena o ke senste iloko o na manao kipi, a ma *o ano oia ka mana hooko nui iloko o ka hookele aupuni ana. ua lawe ae la oia 1 na kaula kaohi iloko o kona mau llma. "He mea maPehewa wale no paha ka hoike una ae i ka moolelo o na hana » ko kakou Kapena ,iloko o kela au kahiko, iloko o na makahiki eha, e ku »na ka Uuiona iloko o ke kulana kupilikil, e paa ana iloko o kona mau llma liaalulu oie na hooponopono ana, kela kulana ko» a wiwo o!e ona, me ka hoomau ana i ka pule i ke Akua i ka po, me ke kau mau aua o kona paulele i ke Akua. Heah» nae ka walwai o k» hoala ana mai i na hoomanao ana iloko 0 kakou no n» huakai kupiiikii a ko Xakou mau koa ame n» luina maluna o na kia o ka moku. malalo o ke alakai an» a Linekona! He hookahi no kumu. o ia ka nani iu» ole i oili mai mamuli o. kel» hakoko kaua ana. Ua hoopakeiela! mai ka l'niona, a mamuii wnle kela hana hookahi a ka m«a i hooliloi»! 1 mea paahana na ke Akua ma ka honna f ne? no ku hooko ana aku I Kona make- \ raake. ua kuu laulaia ae I» ka lahui « hoi«>okoa apan loa. | Ua komohia n» hoowah»w»-f hu iloko o Al>erahama liiuekona no ka j hookauwa kuapaa. me kona uana ana * aku ia hana ma k«? ano he h.iaa pekana, \ e h»aa wule ana no koui* uoonoo. no ka; hoohiolo ana i kela haoa, a he oiaio, ua i»h> j mea hauoli iloko ena. i k» ws t; loaa ai o ka maaawa maikai loa e hoo-' ko aku a? i konn iiui, ma ka hooliua ana ae i ka poe i kookauwa kuapa&ia* !; hiki uku m» kahi o ka 4,OOO f (KK>. | t# X?» iilo ka hooao» i ka hoo- 'j

kaaw* aaa, i e noho !a»akaa»**l »i o Aber%ham» Li&ekoaa, me ka boHo m»ī o aa kanaka o ka aia» ma ke w» he pwe kiurr. a ua ca»asat» »ka u» ol» makamae iloko o na hana hookah? koko. a m»kas ibo o iakon i ili al ke koikoi o ka hoopak» »*» m»i & ** olelo hooholo o ke kaulike. "M» na kahn» kaua,, ( noho aku »< ke?a mae kiare, e paio an» »o keta pono i pili loa i ka »oho kaoko» an» o «eaiiaka. a mai kela kaha» ka«a mai i oili mai ai ka olelo hoohoU». Ti lo»» ka nohona lanakil» an» I ka Unioaa.' "E noonoo aku ooko» eiike me t» a nakoo i manao ai, i na ano apau o krf» kanaka kaulana, h nana aku i kela lunaikehaia iloko ona. no ka pooo o kona aina ame ka hoa kanaka. e noo- ♦ noo aku i kela lima, naaa i kakau i ka | hooknrrn ana o ka noho keokoa » fana-1 ana. he U aole kona maa ano iwa-j ena o na miliona. Oia ka mea nana f J hahan aku ma na kaulahao e paa ana j ma na Hma. o ka hookauwa knapaa, a . hooknu ae la he 4,000.000 kanaka he poe j noho lanakila. a ua kukaniia aka iloko; 0 k» pnuwai o na mea apan. na hoom»- 1 nao noina ole no keia kanaka hookahi.' "Nolaīla ia kakou e akoakoa n<*l t> keia po, a hoomanao ae no na ha&a ame ke ola ana o ke:a kanaka kaulana, e haawi aku kakou i na hoomaikai *na i k e Akua. no ka loaa ana o kekahi ka-, naka o kela ano. » "E ninau mai una paha oukou. heaha ' iho la k«i mea a ka noho kaokoa ana I. hana akn ai, a i pili «i paEa i ka hoo- j noaia ana o ka hookauwa kuapaa*. Mailoko mai o ka 4,<k)0,00(' i hookauw»' kuapaaia, eia kela lahui ma kahi i hoo- j mahuahuaia ae i ka 10,000.000 i keia la, i a ke uku nei i na auhau i hiki akn ma j kahi o na haneri miliona. Aia he 2,- j 000,000 o na keiki opio maloko o na; kula kahi i hoonuauaoi» ai. Ala m»; kahi o ke 35.000 e noho nei i kela ma-1 nawa he mau kumukula. he 18.00{> he j mau kahunapule, be 2000 he poe kanka; • he 1200 he mau loio. a he heluna lehulehu iloko o na oihana e ue, i lawelawe ia e na lahui naauao o ke ao nei." M:i kn hoopan ana ae i kana halolelo, ua ī» 'o mai 1a oia i kela anaina e nana aku kekahi i kekahi me na manao maikai. aole hoi e hookomo i na manao j hookae, i kekahi mamuli o ka ili a o ku j lahui paha, no ka mea ua loaa he mau i kumu hoohalike i keia hanauna hou e hahai nku ai, o ia no ke knkulnia ana o ; ke kuokoa o ke kanaka, a e waiho aku 1 ka wae ana. nme ka hookaokoa ana i kekahi mai kekahi mai ,i kela mana malnna. ka mea i loaa ka ike pookela, e kaupaona ai i ke kanaka.