Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIII, Number 27, 2 July 1915 — O KA LEHULEHU NO PAHA KA LUNAKANAWAI. [ARTICLE]

O KA LEHULEHU NO PAHA KA LUNAKANAWAI.

n N .j.. p:i Kuokoa, Aloha oe:—L'a ; • ilio iit*i au ina kou mau ieoiamu ) ;.auc ohihau a kuu hoa se •• :i <> I;o Ala ulili 0 liamakua, a oia; Im,! he poe kekahi e heluhelu o!< :. .1 i 1 a Hoku o Hawaii, a iko 010 hoi w" ; niau olelo pale no keia mav ..!• : . a iia hoa senatoa nei o'u, nolaiia aiia au i ka oiuohi o kou fjiiria .• ; oiiopouo e hookomo aku hoi mr < ; u.a-i wahi kaawale i ka'll mau walr • !• i., 110 na olelo ohikau a ka ho:'10. !.1 i'.<iii«i huomaka ana no i kela panr : 1 1 ia "ii, ua ka:nailio mai la oia nc> i'ui ole aku ka iaia, ma ko maiia Kristi:ino, a e noho ana iloko o i yi,a\ o ka poe Kfistiano, a oiai kf • < ' -.ihunapule hoi au, a he lunakahik' , : n oia iloko o kekahi 0 ;:a Ekaies;a :. !.:• :n:jli ka o kiiu nianao hoomāuhal:' j ..■.;.!( a hoohakaka i ke akea. Auhea iwai onkou e ka poe e heluhelu : > ; i Ua n'.anao o keja hoa, 0 ua scnoi. Aia 110 au i Waialua kan' j u:.;ho ai i ka nawaliwail a 1 } .*rir:l-i i.-i hoi e ke kanka.i kahj moe 1 :■ ii<ii līiai la ke kauka nana au < - ana i ka Mea Hanohano k; i •< r«- i.leiia o ka Aha Senate, oia hoi :;..ii:«' ia aku ia manao o ke kauka « : 'u wahiue, a ua hookuu ia ae la au . <. ku piiikia \ kau maluna o'u. !; 1:11 hoa senatoa hoi, ua kau malu ;' la i.īa inaluiia o ka moku me e r <•; <.1«' i ka JVresiilena, a hoi mai in :■■■!«• );<» k:« nawaliwali ma'i, aka, ne i-: hooi!;aika haloka, no ka moho ana i i.<■<»ika-ka iho nei, oia o David Ewali- ; <>. f'a haule okoa kela mau la 0 Ru 10. a aole'no hoi i hokuu na haiih ' k.-i Ahaolelo, a me ke ano pee wale • a kau ana iluna 0 ka moku a hoi in:ii la 110 kela hana a'u 1 hoike mua ia. 1 kona hiki ana nae i ka Mopm:j o Hawaii, a komo aleu la iloko <> i<a hana mokomko baloka, a ma ke : mmi iua la i lawe ai oia i kona L<.,i jioi i mea pakaukau baloka nana) Aole i maopopo ia'll. i'.i hoomaka aku la o\a e haiole'o : : i a wahi like ole apuni ka Moku- > ; <« Hawaii, e lawe ana i.ko'u liaule ' ahi inau la i ka hana 0 lea aha scuaniiili o ko'u omaimai mau, a ■ ■■ 1 1 <» hei aole au he mea inu rama, >• i-a hoa senatoa nei uoj o'u, he • ;• iuu rama_oia, a paa mau no nae ka, I. .1 o ka aha senate iaia. Ma ke- ; i wahi ana i haiolelo aku ai, ua i <: uka aku oia i keia mau olelo imua . .«'! :ihi poe penei: "Heaha ka pala : ■.nk«>;i i koho iho nei ia Desha? Aole 1 olu he mea inu rama, eia nae e > .liinai mau zna oia, a haule i. ahi inau la hana 0 ka ahaolelo? O- > • n ])<•'< ka mea inu rama paa ma« 1 i>a la haua ia'u." hoo]>ili ae la oia i na olelo i <■ Kwal'ko me Kauhane, a e pai ana i << ko Ewaliko kupono mamua o Kaui. i<», a e kupono loa hoi e koho ia v-: i e ka poe koho baloka 0 ka MokuI i'iii o Hawaii i lunakiai hoiopnn?. | K hoomanao oukoii e ka poe e helul«'n ana i keia, aia 110 au i Waialua i ahi i waiho aj i ka nawaliwali, aole : v i ka Mokupuni o Hawaii kahi T| 1 • i]>uka ai i na lelo hooku-ee, a hoo--1: kaka paha i kuu hoa senatoa, a ola ) nae ia e liele halolelo nei me ke*a 1 : u olelo ana e pili ana no kuu ma'i ' 'tni, a liaule wale ka hana 0 ka lehu--1-1.«. l'a olelo maj nef oia i kona kulana l:;uakahiko iloko o ka Ekaleaia' a 0 i :< i.inau a kakou e ninau iho ai: He lma kupono anei hoi i ka lunakahko > ka Ekalesia. e hele aku imua o lea h'hulolin, a haiolelo aku he mea mnikaf *•<» ka inu rama? No ke kum.u ka 0 <. *-.i o:*iaimai mau ma Honolulu, ola •o kmi inn ole i ka rama elike me ia. 1 i;a hoi o ka rula maika\ ana i oleio mai nei no kuu ninau mua ole iaia n'o v r"a mau mea i kamailio ai no'u, & I «nha no hoi kona mea i ninau mua ole -o i.-t "xi no kona lawe wale ia'u { mea ] ; !:ankau haloka nana, a e pekape&'* : kn ana hoi imua o ka lehulehu no l .i'u haule mau i ka han=. o sa anat:Velo ? Vsl ike maka no oia i ko'u mau piliJ it inamuli o ba hou ana 0 ke kaufta i ko *u mau maka, ,a oia ponoi no He T;*)ikoi mai ja'u e lioi i kauhale, oia! 10 nae au e hoao ana ma na ano apat» <» malama i ka hana a ka lehulehu 1 l ookau ai maluna o ? u, a i kekahi la r;> hopu ponoi mai no oia i kuu lima n ia ? u e hookau iluna o ke kaa, no 1 n hoilioi ana ia'u i kauhale, oiai, 3 ahe ana ke koko ma kuu inau maka, a me ka olelo pn mai no ona ia'u: "E hoi oe i ka hale e moe ai, oiai, aole 10 hoi he hana nui a kakou 0 keia la, a iua no hoi he liana, na makou no hōi ia e hana aku." Aole i ulu ae ka manao iloko o'u ia inanawa ana e koikoi ana ia'u e hoi i kauhale, he imi keia i maunu anaana

no'u iinua oka poe kubo o k:i Mokupuni o llawaii, a e loaa ai hoi kana inau mea e kamailio aku.ai no kona lmn imua o ka poe na lakou maua i ko?u> mai. Ua kuhi no hoi au lie aloha io kela mau hana ana ia'u, e*a .ka 'no imi maunu nana e hele aku ai e haiolelo hoinoino i' kona lioa nei. TJa kuhi no hoi au e ka hoa e, O ka ukana la ia o ke ola c, Eia ka, e halihali ana i ke konaUon.'i, A e nai ana e nui ka wauawaīm, Haaui aku la i poai ]jala, ī uku no kuu ili i jta eha ana a—o, He eha la ia no'u ia hai e, O ahiahi aku a hewa iaia v e. j la-ia hoi e. Xa oukou no ia e kaupauna 5:10, ae' • owau ka i hoohakaka wale ar(n iaia. ri 1 "ihiahi wale aku iaia, aka, oia no. hoomaopopo pu mai no hoi e ka pokoho o ka Mokupuni 0 Hawaiii i koin ī ka wa iho nei no o ke koho balo.'wv Teritore, a i leoho ia ai 110 hoi mau.i ine ua hoa senatoa nei, ao!e oukon . lohe ua haiolelo aku au imua 0 euleo; hoinoino ana i ua hoa nei o'u. n - ike no oukou i k,mi hooikn:\a ana n->. no ko'u hoa e holo pu a.-ia ma ko'.i j oaa baloka, oia no hoi 0 J£imo Tjuī. O ia hoa nei 110 nae e olelo mai nei i :;u--hoohakaka iaia, oia no ka i haiololo ao nia Mooheau Īlolo i keia mau o!o!o: "E koho oukou ia Kiwini, a puka, a ' ouka oia ea, alaila, na'u oia e paaiii lealea aku ma ka ahaolelo." V I ka wr no hoi i holo moho ai maua 0 Moen no ke kulana lunakiai, o ua hoa nei uo jo'u 0 ka aina hanau liookahi ka i hoo 'ilo ae ia'u i mea Kaiolelo lealea uana. 11 e hooili wale ana i kekahi mau ololej i kakan ia mai e kekahi mea, a i hoo nuka ia ma ka nupepa Ilokn me kon ike ole, oiai, i kahi e au i kela manaw: 1 1 ua noke akn la oia i ka haiolelo ho inōino ia'u, a imua ])onoi no 0 ke av ) ka 'u wa.hine onawaliwali. J keii 1; nae ke .wikiwiki nei oia e kamailio iif Juiu hoike ana aku i kela mau olelo r ke Kaula Isaia, 110 ka mea i kapa nk'. i ka ino he maikai, a i ka mea awaaw>„ 'ie ono, a i ka lioike ana o ke l:au!:' i ka liopena 0 ia mea, aia hoi ua k.a'iia Uio koke mai nei oia, e hoino ana kau i kona ohana. TJa ike 110 oia hr •nea oia i maa i na olelo hr>ohenehen.wale i kekahi ])oe, a ke kapa mai ne> oia ia'u he mea lili iaia, a i kona ohana no hoi. Aole oia i hunahuna mai nei i kona manao akena ana no kona inu waiona a 0 ka oi loa ma ke kaona 0 kana :nar ilelo, me he la e kapa ana oia i ko A.kua he mea kokua i ka inu waionn. 1 he oluolu ke x\.kua i ka ona ana 0 ieo kanaka. ITa nele anei oia i na olelo nale e ae, i lawe mai ai oia i leela m.ni ■>lelo hoopilipili ano kupono ole i konv mo lunakahiko? He oiaio no paha *ia i olelo mai nei, 0 koua kuleana 110 ia e inu no i k:i waiona, a e liole pti ?h< i me ka poe iloko 0 na Aha'hui Kuane'io. ] Aole no au i. kamailio aku nel iaia ao;<: ona kuleana ma ia mea, aka, heaha hoi kona mea i hoolilo ai i ka inu ole 0 'eona hoa nei, a i ke omaimai mau r> | kona hoa i mea pakaukau haloka nan;« j 1 i mea pekapelea nana imua o ka leln> \chu no ka hauie mau 0 na la hana ia'u 'iia ka ahaolelo? Owau anei 0 maun k:. i hoohakaka mua imua 0 ka lehuleliu 0 '<a Mokupuni 0 Hawaii a i ole oi'i paha? . Ua olelo aku no hoi oia i kuu haule mau i J\a hana o ka ahaolelo, a nu hoike aku no hoi no kuu omaimai ma;> no ka inu rama ole. Ile kumu ka ho» ko'u i haule ai, a 0 knu hoa hoi i holo malu mai ai aole hoi oiia nia'i, a ua •haalele wale nae hoi i ka hana o ka a i ko'u haule nae hoi i na hana o ka ahaolelo lilo iho la ia i inea pakaukau hele. A pehea la ka lioi ivona h-aalele wale ana i kela mau la? Aole na'u i imi aku na hoohakak? ana, aka, na ua hoa nei 110 o'u. Aia no au i Waialua kahi i waiho ai i lea na.waliwali ikaika, aia no nae ua hoa senatoa nei o.'u i ka Mok-.:pun; 0 Ilawaii kalii i haiolelo ai 110 kana moho, a e lawe ana hoi i kuu inau pilikia nawaliwali kino i mea pakaukau baloka nana, 0 pekapeka aku ana. 110 hoi imua. 0 ka poe na lakon maua i koho, no kuu liaule mau i ka hana 0 ka ahaolelo. No kana mau olelo hilikau a ano kamalii 110 hoi, ua ike iho la 110 oukou j e ka poe i heluhelu ia mau olelo, a 0 ka mea oi loa aku no e maopopo loa | ai, aole i lilo kana mau olelo pekapeka 1 mea hilinai ia, ma ke kau koho ilio nei, oia no ka hoike ana mai 0 ka poe koho baloka 0 ka Mokupuui 0 Hawaii, laole i puka ka mea ana i hooikaika ai, a ua lilo kana mau olelo kokua ka waiona i mea hoowahawana ia ka hapanui o ka. poe koho o ka Moku'puiii nui o Hawaii. Eia ka olelo ponoi a keleahi mea koho baloka ia'u: "O Ewaliko no ka'u baloka i manao ai e koho, aka, i kuu lohe ana i ka haiolelo a Senatoa Makekau e alcenv. mai-ana no ka inu waiona o Ewaliko, a ua nui kona hilinai ia. I kuu lolio pono ana i kela mau olelo e lilo ana ka inu waiona o kekahi kanaka i kumu maikai e koho ia ai oia i Kapena liookele no ka moku Kalana 0 kakou, ua hoololi ae la au i ko'u a leono aku la ia Samuela Kauhane, oiai, ua hoomaopopo loa hu, aole e palekana ana ka moku malalo o ka liookele aua a ka mea i lilo ka waiona i aikane aloL., nana." E hoomanao mai oukou e ka poe heluhelu ana i keia mau olelo a'u. na olelo no a ua hoa seuatoa nei o'u e pai ana i ke ano hilinai ia 0 kaun moho mamuli o kona inu waioha, ana* 'kona kau aku no iaia iho i kumu hoo-

halike maikai 11:1 ka lohulolni 0 nana mai ai, oia iioi ho moa inu waiona oia. "aole hoi lie inu waiona 0 Kiiviui a omaimai innu, a haule inau na la hann 0 ka ahaolelo," aolo no hoi hu inn waiona o Kauhano, a o kana nioho ka mea oi o ka hilinai ia. O ka mea kupaiauaha 110 nae, ua hoopuka mai la ka hapanui o ka poe koho haloka o ka Mokupnni o Hawaii i ka lakou olelo liooholo, e liaawi ana i ka hilinai ia maluna o.ka mea a Makekau i olelo akū ai, "Ile mea imi :ama ole.'' A ua lilo kan,", «īau olelo pekapeka ia'll 110 il'a" *: Inau i ka liana 0 ka ahaolelo i mea hanle walo. inuii 0 ka poe īnauao kaulike 0 ka Mokupuni 0 Hawaii. No kuu lilili a ahiahi, a IioiliolooloU) hoi iaia, he makehewa wale ia man olelo ana, oiai, oia no ka i ike ia imua o ka lehulehu, e "ahiahi" ana ia'u no ka liaule mau 0 na la liana 0 ka ahaolelo ia'u. A no kana inau leo puio no kuu ola loihi, ua hoopuka ae la 110 oia i keia mau olelo: "Aloha oe e ka Rev. Senatoa Hauohauo me kau 'mau kumu hoakaka ame kau pule r ]iau au ame ka 'U mau pua i ka oie. Aka, lee pule nei au e ola oe ame kot: hale a kolopupu a haumakaiole a ka 1 koko, a ai i lta hua ono 0 ka holoholoolelo ame lea lilili. E ike ae ana 110 oukou 1 keia lee pule 0 ua hoa seuatoa nel o'u, a nrv oukou no ia e kaupaona. iho i ka manao 0 keia mau olelo aua, Eia lioi ka'u leo 110 ua koa sonatoi nei o'u: Aloha oe e ke senatoa lunakaliiko Ilanohano, a ke pule nei au : ke Akua 0 na kupuua 'ame ua inakui 0• kaua', e hoano hou ae i leon naau, a e hoohanau hou iuai i kou manao, a 1 ole. ai oe e hoolilo i ka ino he maika:. a i ka maikai lioi he ino, a i ka mea awaawa hoi'he ono, a i" ka mea ono hoi he awaawa', a i pale aku ai hoi oe i ka apu awaawa o ka waiona mai ia oe aku, a i lilo ai hoi 00 e k'uu-hpa-hanau 0 ka aina hanau hookahi, kumu-' hoohalike, niaikai no na hanauna opio oko leaua lahui aloha. Ke pule.pu ne> au i ke Akua 0 na makua 0 kaua, 0 hoopakele ia oe ame kou onana maikamai na poino apau, a e hooloihi mai ka haku i kou ola.ana a hoea aku i na la hapauea maikai, a e hoohauoli ia ai hoi e ka leo hauoli 0 na moopuna leliuleliu." E aloha auaiiei e kuu hoahanau 0 k:« aina hanau hookahi. STEPHEN L. DESIIA, .