Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 29, 20 July 1917 — WAHANU WALE NO, AOLE HE OIAIO O IA MAU OLELO. [ARTICLE]

WAHANU WALE NO, AOLE HE OIAIO O IA MAU OLELO.

He Pane i Ke Aloha Aina. (Kooiia mai ka pule mai i hala.) K«> auo owelawela hou mai hei kakou 0 ilonolulu nei i keia iuau la. I ka |ia ana o ka ilihonua i wela o ka !a, j>ela uo e wela ai ka ilihonun ame kona mau uiiiieiia apau, a pailaia ua ea huihui o ka honua a lilo ia mau oa i ea w»>la uiahanahauu, a iua e loihi loa kuiia pa nua aiuQ.koua hoopaila ana uie ka loaa wahi kulu pakaua ole, alaila e liooj>ilikia ana ia i na kino kanaka aj>au auie na nieaulu, e ikiiki aua a he kupililiii, '> mae ana a e malōo wale ana na iiieaulu. e lawe aua o Kainuwai i kona ir.au pono wt\i apau, pau pulu aohe lau koe, lie hookahi wale no alahele naua e luma 'i i keia kupueu, o ia no ka Moao ana aku e noi ikaika aku ia Kulauihakoi e ninini iho oia i na kapawai lani aj>au i loaa ka nieu nana e iho a e poipu iho i keia kupueu nana e liooj>ilihua nei i na nianao o ka poe i loaa na uoonoo maikai a akahele hoi. O ia la hoi, ua olelo ia, "O ke kanaka 1 hoonaauao ole ia a i kapaia he hu'po, ua niau no oia i ka paakiki kuliihewa aliiki i ka hojiena. O ke kanaka naauao hoololi n'o oia'l k'o'na noonoo i kahi wa." O oe 110 e Uluihi"ka i hōōjpuriipuni a hakuepa ia Kupihea n'o M hailūku hoino i.i Hon. .hbs. J. Fern ānie na moh'o e ae, aka, ua loāa pono oe ia Kupihea, a hoole hou oe āole oe i ike pono; aka, lie lohe eeiao kou, nolaila, ua ike oe ia poino ou, a e a'o aku a\\ ia oe m'ai han'a liou aku oe, a mai no a hoao e wale me ka lioopunipuni i na lioa kanaka o kou i'o o na i'o, e nilii ka lieīe ana i ka uk;\ o Kupanihi. Poino mau kakou, ua kauaka lijlwaii, inamuli o na hakuepa wale o keia auo, pekapeka, kolopeka, ni'ani'a, holoholoolelo, aloa!oj>eka, Avaliakahi, wahanui wale no, he okoa loa ka hoi ka oiaio, a he ka wahanui laua me wahakole o kā hakuepa aua. lfe okoa no hoi ka " Wawae'-aniianu (Obid feet)" a Nakila laua me Laika e w'alaau nei, lie okoa loa ia, aohe pili o ia i ka wahauui laua me waha-a. Nou e Uluihi ke hoi hope niau' nei oe ma kau mau hoakaka ana, aole. ou - pane pololei, ke olalau rfei oe, a hoolaiuwili nei oe ia oe ilio i na wa apau, a4na pela oe e hoomau ai, alaila e hoea aku ana oe i kahi i oleloia o Kauweleau, a i o'le ia, ; e Ka Hoonaauao, oia hoi keia, "O ka īnea hoolauwili iaia iho e lauwili ana oia ma koua mau aoao apau." O kela j>ane au i hoike ae nei niā kela pule iho nei o ke Kuokoa, la 13, he hoike. ia a he j>ane ia e hoike.ana i ke konini oka huelo o Daisy. He mea' oiaio no aole o Daisv (Elepani) i lio'ea māi, mai n.l aina e uiai ma ka wa a ksl ahaolelo o ke kau o 1913 e noho ana, no ka wa a!%O wale ; .ho nei kona hoea ani mai, aka nae, o ke kuniuhana au e Uluihi e walianui nei, he hanii ia i kakooia e Dai»v a ke kakoo 'nei qe a he kokiia nui oe no I)aisy i keia wa, no ka' īiiea o Uluilii no kai holo luiiakiai iho nei, paa mai ka ]>uapua koe aku ka hU6ld.

No kau paue c UJuihi o k) la 13 iho noi, he pune waiwai ole ia; ke lihike nei oe i kou hoihope, holo inahope d lauwili. Ke hoi hou nei oe i i kh. (First Reading) heluhelu ekahi, a i ka hoike a ke komite wae ma ka hooholo aiia ma ka heluhelu elua (Second Readi"g). ' f Ma kau pane e Uluihi o' ka' la 25 o lune aku uei, 1917, ua hoike āe oe penei: "I ko'u huli ana i ka moolelo o ka Hale o na Lunamakaainana o ka makahiki 1913, au uo e Kupiliea o ka liaawi ana mai, ua loaa aku ia'u ma ka iioao 847 nau poiioi uo i noi e aponoia ka ljila me leona niau paku'i a holo. Penei ka heluhelu aua ma kai plelo Boritaiiia: "Arr. Kuj»ihea move<l tliat the bill as amended pass tliird reading, secohded l»y Mr. Kawewehi and carried on tlie following ayes ahd noe's': Na in6a he ?8 ae. Noes: Kaniho. Total, I." O keia ae la ka mea oiaio, wahi aii, a pehi aku, a .{iela aku. E kapa pu ana' oe e Uluihi i ke ano hoopuiiipuni o Kuj)iliea, 'nau wale no keia m'au koniili apau e paūe aku au ia oe, a hoike aku imua o ke akea me ka oiaio, o ke kanawai 111 u'&' pili virale no i ka wehe ana i iia alanui oki hoū, aole nae ia o ke kauawāl' liana a kapili alanui elike nie ka bila 329. O ke kanawai wehe alanui a Kupihea i noi ai e hooholoia ma ka heluhelu ekolu, aole ia o ke kanawai e hoohanaia ai na poola ina na hana alanui. I ke apono ana o ka lehulehu e wehe i kekahi'alanūi ō la ka wa a ke anaina e ana ai ia alanui i kauohaia e wehe, a pau ae la uo malaiia. Ua lilelile keia kānawai ma kana inisiona. O ke kanawai auhau iio na lilo al&nui o ka haina ana, a kapili «na, a hālii ana i ke ili me ka lioohana ana i ka poe hana, 6 ia no ke kanawai auhau alanui 129 a Uluihi' nia i kokua malu iho nei īnahope o ka prirnary. Ua paue aku o Kupihea ia oe ē Uluihl me ka pplol.ei, aole o Kupihea i hoole i ka oiaio' o ka bukfe moolelo o ke kaii o 1913 no ka mea e pili ana i ka bila wehe alanui Helū 111, aka, ke hoole kunei o Kupihea, aole i kakoo i ka bila auhau alanni 129 m'a kona heluhelu ekolu ana ia.

Ua kakooia ka'u pane ia oe maliina o keia biia e ka buke liioolelo o i'a kau. O ka heluheiu ekolu o ia ka Mual ReA<ling n>a na rula o ka hale, ia wa e haawi oe i kau olelo hooholō hope maluna o kekahi lilo aku t kanawai/a ua lik'e ia me ka olelo hooholo liope a kekahi aha kiekie maluna o kekahi hihia. O ua olelo ike pepeiao, a hoike komite

palia, ua like ia me ka ole, ua hiki loa i ka hale ke kapae a hooinoe uia ke pakaukau, a hoihoi hou aku i ke komite, aole e ]»aa, aole e lilo ka lioike a ke komite j hiea e lilo ai kekahi bila i kauawai ia wa ano, a ua hiki no i kekāhi hoa o ke koniite ke ku-e'aku i ka bila malalo o na kumu kupono ma ka heluhelu ekolu, he mea ole kana kakoo ana ma ka heluhelu elua, a he nui a lehulehu ae ua kuihu e 16u ana iria o si maanei nia na lawelawe h"ana, nia ka aha kaukanawai a e loaa ana keia hoonaauao ana ia oe e Uluihi nie ke kuniukuai ole. • .' ]\la kau pane o ka la l'! ilio nei, e hoike ana oe i ko'u kakoo ana i ka Bila 129 ma ka' heluhelu elua, a poina no oe i ka hoike ana ae i ke akea i ka hoike 110 a ia ko'mite pili no nialuna o ka Bila 111 (Wehe alanui) i waihoia ae iiia ka la 16 o Apeiila, 1913, a penei e maopopo ai ia oe i loaa hou ia naaiiao ia oe e Haawinaaūpo; peneii hoi la: Honolulu, T. H., April 16, 1913. Honorable H. L. Ho'ls'tein,' Spcaker, House Repre3ehtatives. Sir: —Your special co'nimittee eoniposcd of the Oahu Dclcgation, to whieh was rcferrcd Scnatc Biīl Is'o. 111, has luul the same uuder careful considcration, and begs leavc to report as follows: The bill sceks to provide a mcans whereby the Board of Supervi3ors of the City aiul County of Houolulu inay open and build uew streets. Houolulu has reachcd the plai'e whcrc she is no longer a village and we bclicvc this biII is jdst sueh legisTation as is needed fui our <'r>atcr Honolulu.

[. Your cominittee, therefore, recorn;mcnds thc passage of thĪ3 Respectfully submitte«l, S. S. Paxson, J. S. David •Af. Kupiliea, E. J. McCandlcss, AVni. ii. l<inslea, An'hie I?obertsoiv Nonnan Watkins, C. 11. Cooke anie J. \y-. Asc.h, ' O ka manao nui o keia hoike a k'e komite a liupihea i apono ai, j)enei koija unuliina pokole ana ma ka olelo Hawaii: "O kou komite wae o ko Oahu poe kaukanawai, ia lakou i waihoia mai ai ka Bila Senate Helu 111, ua lawe lakou ia mea a Aoonoo me ke akahele, a ko waiho haahaa aku nei i- ka lakou lioike penei: • . • "O ka makemake o kēia bila, o ia no' ka haawi aria i kuleana i ka kiai o ke Kulanakauhale ame Kalana o Honolulu nei e wehe a kukulu i na alanui hou. {< 0 Honolulu ua hoea mai ia i kahi e pau ai kona kulana ma ke ano he wahi kauhale liilii, a ke manaoio nei makou o keia bila ua kupono loa keia kāīiāwiEi a o ia māoli iio ko kakou makemake e lilo o Hdrioiulu i kulanakauhale nui. * '' Xolailā o kou komife ke apono nei lakou' i ka_ hohblo anā i keiā bila." 0 keia hoike ae he hoike ia e pili ana i ke Wehe alanui no ka hōoh'olo ana ma kā heliilielu elua wale iiō', āole* no kā heluhelu %old. Aole oe e Uluihi i hoike ae i keia hoike koiriite r i kakōoia e Kupihēa, ua huna oe, a lele owala kōu ii'oonōo ma kau pane oehaa niua. ia'u' o kā la 25 o lube, 1917, e lioike anā oe i kuu noi anā e hooholo loā iā keiā Bilā 111 īiia ka "lieliiKelu «ekolu a lih> i leanawai. . Ua āku av ia oe i kekahi pāne maha'nahanā me nā hua nioi welā e liiniua āi' oe ma ka hope o Daisy. : 1 koū pa ana, ua hqāo oe e anaanāi i paū ae ka welā o ka nioi, aole nae e hiki ua niau no ka welā, ā holo oe i h'opē e kii' hou ai i māu litia noni ā hoike hou ae la oe ihā ke akea nō kuu kokUa i' kd kanāwai auhau alanui a olua me Daisy 1S9); ma kela hoike a ke Komife Wae (Oāhā Del6gation) o ka ta 23 o Aperila, 1917, e apt>no aiia nia ka helnhehi Mua. ka hoi ka Heluhelu lOkolu? Aole anei i kn-e o Kupihea, Kaniho ame Kalakiela? lua hookahi kaukaui Kupihea e ka-

kau i kekalii hoike koniitc elike i»e keia , īnaluna ae, 110 ke apono ana ma ka heluhelu elua, aole loa ia he kuniu e lilo ai leekahi bila i kanawai ia wa ano. lua lia kiik'auihoa o Kupihea nia ka lioike kbinitc maluna o ka Bila Helu 129 110 ka lioāpono ana; ma ka heluhelu elua, alaila o ka ninaiU ia oe: "'Heaha ka poiuo i loak ia oc ame ka lehulehu mawaena o kela la a Kupihea i kaknu ai i ka lioike kbmite me ka minute liope i liapaiia I niai ai ua bila hanaiahulm nei au, no ka heluhelu ekolu'? " O ke kaihaka na.iiiao, lioololi oia i konā" noouoo i ka wa pono i loaa ke ola. 0 kaii hoi e kena hupo, paakiki no a o ksi hookūli no kau, a ua kupono no ia oe kela wahi olelo lehelehe namu au o 'kela pule iho nei: ''l'ou have no business at all in this worl<l, because >*ou stupid!" Ke olelo nei oe e Uluihi he elua heiehelelia o Kupiliea, a hakuepa hou ae la no oe i kii hoike a ke komite (Oahu Del'egation) nialuna o kia. Bila 1-0. Aolfe o'u niakemake e pahe hoihope aku i elike me ka hana a kou lima liaalulu e hanii nei, he lioopau manawa ia, he hana kohu ole ia, ak'a, e pono e haawi lu»u •{ikū i pekū niahauahana i kaakaa pono iie ou inaka, ua, ]>aa loa palik i ka hau, a piiuei ka }>ane pokole ana: (1) O kela hoike komite nia ka heluhelu elua a'u e wahanūi nei, o ka la 2:> o Apei'ila, 1917, ua lalāu loa oe, aohe hoike o'ia ano ma keia makahiki o 11H7. E huli pono hou oe a hooponopono hou, aole e paa kau hihia. ina i okoa ka nianawa o ka lawelawoia ana o ka hewa a okoa ke k"uniuhoojni, hopu hewa hōu no 1 ka i 'a kupaianaha. j (2) Ke olelo nei ke komitc wae ]»*- 'nei, a eia lea ūnulii ana ma ka olelo makūahine: O kou koinite wāe o na hoa.kankanawai o Oahu ia lakou i waihoia. luai ai ka I?ila Senat'e Hehi 120, ke wāiho haa liaa akū nei i k;Hrikou hoike peiiei: Mahojie iho o**lfo makou noonoo aua, he bila keia e kokua ana i ka papa lunakiai i ka hookele ana aku i na pooinanao o ka Bila Benate Helu 111 i hiki ai ia lakou ke welie i na alanui, a pela /iku, ma. ke Kulannkauhale aine Kalana o Honolulu, a nolaila ke apono nei niakou e holo ia niea. (Aole i pau.) DAVĪD M. KUPĪHEA. t L>unamakaainana, Apana Elima.