Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 14, 5 April 1918 — HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika [ARTICLE]

HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika

> :.r kanaka a'u c olelo aku nel, o ka mea ia nana i hoi- ■ ;a u aluki mawaho uei o ka ululaau he elua ae nei la . -i i '<a manawa ana i lohe ai i ke kani o ka ,pu. ua'haamai la oia ia'u. no ka hele ana aku e hoopakele •iwiknakane ame Mr. Kelekona. elike me kana i ma- • • !aua wal.e n<> na kanaka mawaho ae o makou, mai.a ululaau. () ke kuinu o kona lioi koke ole mai, ua :a e liooj)ake)e i ka l.ukanela Anola. nolaila e ma■l -■'i « >e i keia hoakaka a'u. o ke kunui wale no ia i.oiji .i ai keia kanaka. aia oia me ka Lukanela Anola. ua iioea lohi aku oia. e hiki ole āi ke haawi aku i na : ana 110 ka palekana o ke ola o ka Lukanela Anola. • :a e kala kahiko i lioea mai ai; aka i kona oili hou ole i;ii. he honia maopopo loa ia, ua loaa i ka J.ukanela . a k'ekahi mau palapu, a o ke kumu hiki ole ia ia laua a knke ole mai. pela, alaila ua ukali loa aku mahope o ka meheu o ka poe na lakoii i lawepio i ka ; ..-H-!a Anola 110 kekahi wahi kaawale, mai kela kauhale . ! 'aele a oukou-i luku aku ai.ia lakou a pau i ka make." ••.:ihra oe e Miss Pota, ke haawi aku nei au ia oe i ka'u mahaio ana, no ka niaikai o kau mau kumu e waiho ' r; imua o'u, no ka hooka'ulua ana i ko kakou haalele i keia aina. aka e hoomanao nae oe, ua loaa aku ka . ame kekahi mau lako e ae o ka Lukanela Anola ma- ; 1 . ke kino o kekahi poe F J aele; a i ka manawa hoi i noke ;; ai lakou i ka ninau no kahi i nalowale ai ke aliikoa, : lak( »u a piha loa i .ka maka'u me ka pihoihoi, e hiki . iie ai ke pane pololei mai. i na ninau apau e waihoia 1 ara imua o lakou." wahi a ke kapeiia i pane aku ai ia lota. . "!!e pololei no kena e kuu k.apena maikai, aka e hoomana - ..e. a<»le lakou i ae mai, ua pepehiia ka Lukanela Anola niake: a no ka laweia ana o kona mau lole e na kanaka ; ' iele. aole no ia iie mea malihini, o ka poe malamalama no • •. kalii e lawelawe pu ana i ka hana, i lawelaweia mai e na : ar,..ka iiihiu. ina paha no ka manao e pepehi aku i ka lakou !-i... a ii« (»la aku paha iaia. he like wale no ia mau mea a elua lak'oii. Ma ko'u aina ponoi. ua ike au i na koa o ka Hema, iloko !.. 'iakoii hoonaauaoia, a ua ike hoi i ka heAva me ka pono, ,ia nae. e hao wale ana no lakou i na waiwai o'ka poe ola ame ka poe make, nolaila he haawina like no keia iwaena o : a. kanaka apau. aka aole' nae ia he hoike maopopo loa, no ka pepehiia ana o ka Lukanela Anola e kela poe Paele a uiake." \ pehea hoi, malia paha o ke kanaka au e olelo nei, lia lil' i mea hoopakele i ka Lukanela Anola, oia pu kekahi i , a, i na Paele, aole anei he kumu kupono no ia, no ko l.iu.i iioea ole ana mai iloko o keia manawa?" \. »lc i maopopo ia. oe ke ano o kela kanaka, pela oe i ! nnailio mai ai i kena mana'o ou," wahi a Jene Pota, me na manao haaheo iloko ona, no ke ano o Tazana ana i ike ai ;,ie kona mau maka ponoi. ma kela manawa e hakaka pu r :.:ia me ke g'orila. "Xo kou paakiki loa e kuu lede opio, a oiai no hoi he mau ' uniu kupono i'o no kou paakiki ana, akahi au a ae aku i kou manao. e hoopanee ka holo ana o ko kakou moku,*' me ka n< »ke okoa ana ae o ke kapena i ka akaaka, a i hou mai la: "I mea e makepono ai ke kakali ana, he makemke ko'u e i' e pehea kl ke ano o keia hoopakele ou e Miss Pota!" Ina o k(iu manao maoli ia e kuu kapena ea, alaila e ike aaa oe i kela kanaka, a na'u ponoi no e hoolauna aku ia oe i'.mia ona." % i-.ia i loaa aku ka ike i ke kapena o ka mokukaua Palani, ; ka manao ame ka makemake maoli o Jene Pota, e hoo;.anee i ka huakai huli hoi a kela mokukaua no Palani, ina 'ia !iooj)ihaia aku oia me na manao kahaha, o kona maopole nae. ua koho wale iho la uo oia, mamuli no o kela mau kuinu a Jene Pota i kamailio mua aku ai, pela oia i nakemake ole ai e haalele koke iho lakou i kela aina. ' > keia manawa a ke kapena me Jene Pota, ma ka mana;i ia a laua e hele pU'ana ma kahakai, e hookokoke mai :i i ka hale. Hele pololei mai la laua a komo iloko, aia hoi i ' !'oropeka Pota e noho mai ana, me Mr. Kelekona, ka I • kanela Kapena. mē elua mau aliikoa hou ae mawaho ona, ; ■ lakou i ike mai ai i ke-komo ana aku o ke kapena me j ne Pota. ku ae la na aliikoa iluna, a haawi mai la i ke • 'li a i ko lakou kapena, oiai hoi o Mr. Kelekona, i ku ae ai • ~ '",a. a haawi mai la i kona' noho no ke kaikamahine opkh !.( uiaua-o ka hele āna mai nei, he hookahi no a maua ■ ii:: iilio nui. no na mea'iio ia e pili ana i ka hopena o ka 1 ikanel.a Anola," wahi a Kapena Durane i pane aku ai i ka ■ e akoakoa ana maloko o ka hale. "Wahi a Miss Pota : 1 1 ei•> niai nei ia'u, aole he mau hooiaio ma ko kakou ao-ao • ka niake ana o ka Lukanela Anola, he mea oiaio no ia, ■•ie a'u hoole ana aku. - Ua hoike mai nei oia ia'u, mamuli i iioea hou ole mai'o kela hoaloha o oukou, ka meā nana 'pakele ia oukou ..apau mai ka make mai, a i kokua mai : ia oiikou i na meaai, ua paa loa kona manao, aia oia me i i.ukanela Anola, a ke lapaau la oia i na i loaa i ■ iikauela: a ina aole pela, alaila ke hookolo la no oia, me : Makiio ana o ka hoea mai i kona manawa e hoopakele ai . vnai kona wahi i hoopaapio ia ai. ma kekahi wahi okoa. "M.>|m>pu ole ia kakou." "La uili ae nei kekahi manao hoakaka." wahi a ka Luka- ' i Kapena i kamailio ae ai. "O ke kanaka au i kamailio :: iiei. kekahi no ia o na kanaka oloko o ka puulu o na ' 1 na lakou i lele kaua mai maliina o kakou, a o kona '• ; iiiiu i haalele awiwi mai ai ia Jene Pota, nō ke komo pu aku no ia me kona poe ponoi. no ka hoomaalahi ana i '•:i lakou hana." . ! en;i aku la ka ]ene Pota nana ana rvo kahi a Mr. Kel'enoho mai ana. no ka mea ua loaa koke mai la.no iaia ike. aole he mea e ae nana i hoakaka ae i kela man " ■ " Mr. Kelekona no. ia, mamuli mai o kona manao lili • ! azana. . . "I ka uana aku. o ke kumu kupono wale no ia, a me he ' i la. ua ])ololei na mea i hoakakaia ae nei, no na ano oiaio : ' ,! i . > kela kanaka. o ia hoi, o kekahi no kela o ka po.e, na i pepehi i ka Lukanela Anola," i hoike ae ai no hoi ;; l'"ropoka Anola i kona manao. v , le i kulike ko'u manao me kou e kuu poropeka," i ke niai ai o Mr. Pilipo i kona manao. "Ina o ke-ano. iho " ' « ■ kela kanaka, elikie me ka kekahi poe o kakou e manao j alaila nokeaha oia i hoopilikia ole mai ai ia kakou? Aor anei ua hiki .loa iaia ke alakai mai i kona puulu, no ko ka- ' i wahi e noho nei, a lawepio aku ia kakou? Iloko o na la ko kakou noho ana'ma keia wahi, ua lilo oia i hoopakele n " ko kakou mau ola, me ka hoolako pu mai i na mea apau ' i'ouo ai ko kakou noho ana, aole pela ke ano <> na kanaka ! - 1 ". aka oia kekahi o na kanaka maikai loa a'u e manao nei." "He mea oiaio kena.au e kamailio mai nei e Pilipo," i koW" mai ai hoi o Mr. Kelekona e hoakaka i kona manao; a ka e hoomanao nae kakou, mawaho ae o kela kanaka hoo-

kahi, aole loa he poe e ae, maloko mai o ka palena o hookahi mile i like aku ke ano me ia, o ka nui, he poe ai kanaka wale no. "O keia kanaka a kakou e kainailio nei, ua like loa kana mau meakaua me na meakaua a na kanaka Paele hihiu; he mea hoi ia c kono mai anā ia kakou e mahaoio aku, ua ka'maaina no oia i kela poe Paele mā kekahi ano, a malalo o na kuniu he kaukani, me he mea la, o ka launa ana mawaena 0 lakou, ma ke ano hoaloha no ia." "Alaila, me he* mea la, he lahui okoa nō ko keia kanaka. a o koila pili ana aku i na Paele, ina o kekahi,mea la ia, iloko o kela lahui," i pane hou mai ai ke kapena mahope o ka lohe ana i ko Mr. Kelekona manao. "Ina aole keia kanaka noloko o kekahi a na lahui hihiu aikanaka, alaila ua noho pu oia iwaena o lakōii, a ua hoohalike i na hana a na Paele ame na holoholona, pela iho la i loaa ai iaia ka makaukau ina ka hoohana ana i na meakaua a na Paele," i hoike ae ai hoi kekahi aliikoa i kona ifsanao e pili ana no Tazana. "Eia oukou ke ho'akaka mai nei i ko oukou mau manao iho, elike me ko oukou ano e na keonimana," wahi a Jene P(jta o ka pane ana aku. "O keia kanaka ili keokeo a kakou e kamailio nei, ina e lawe mai ana kakou a hoohalike me'kekahi o oukou, aole loa e hiki iaia ke noho hookahi e hele olohelohe ai iloko o na ululaau no ka makahiki hookahi. aka e make ana oia i ke anu, ame na poino e ae he nui, i ike mau ia no ka poe apau e noho ana iloko o ka ululaau. "No keia kanaka ili keokeo i hoike ae au i ka'u mea i ike ai nona, ua oi kelakela aku kona ikaika ame ka eleu imua o na kanaka ili keokeo apaa a'u i ike ai, a ua oi aku no i kekahi o oukou e na keonimana, e kala mai nae oukou i keia mau olelo a'u, ina ua hoe;haeha ia aku ko oukou noonoo. "O. ka ikaika o ko kakou poe kanaka, i maa iloko o na hana hooikaika kino. ua like loa lakou me he hehe hanau hou ke ku aku imha ona; o kona koa, ka ikaika ame ka maka'u ole, ame ke ano o kana hakaka ana, ua like loa ia me kekahi holoholona ahiu, no ka mea.ua ike 'pono au me kuu mau maka elua, iaia i ku aku ai a hakaka me ke Gorila, i 01 ae ka nui ame ke kiekie mamua ona." "Ke haawi $ku nei au.i ka'u mau mahalo kiekie ana ia oe e Miss Pota, no kou ku ana ma ka aoao. e kupale ana i kela kanaka," i pane niai ai ke Kapena L)urane;me ka noke pu ana ae i ka akaaka. "Ke manao nei au, aōle loa he hookahi iwaena o kakou, e aa e ku aku iinua o ka make, ma ka hoopaakiki wale ana no i ko kakou mau manao, e ku-e ana i ke kanaka a Miss Pota e kupale nei; a ina he aha hookolokolo keia, e kaa ana ka pono ma ka aoao ō ka mea hoopiiia." "Ua lilo paha i mea hookahaha aku i ko oukou manao, ke kuinu o ko'u kupale ana no ka pono o kela kanaka, aka ina 0 oukou pu kekahi me a'u, a ike i..|cona paio anā me ke Gorila, no ko'u pono, ina o oukou kekahi e kupale no 1 ka pono o keia kanaka. "Ina i ike oukou i ke ano # o ka hakaka aha a na p'ipi. bul(t elua, pela iho la no ke ano o kela kanaka, iaia i ku aku ai imua o ke gorila, aole he maka'u a he wiwo iloko ona',/i iaia 1 hoikeike ae ai i na aahuki o kona mau lijna nunui, loa ana oukov\, he holoholona oia. aole hoi he kanaka elike me ko kakou ano nei. . _ f "O ka ikaika o ke gorila, i hiki ke luku i na. i , K»naka he iwakalua me kona mau lima huluhulu iloko (vka manawa pokole loa, ua like pu iā imua o kela kaitakft a ka ikaika nui wale me he kinipopo la e kiolaola ia ana iloko o kona mau lima. "liia oukou i ike i ke ano o na inea ana i; ? hana mai ai maluna o kekahi kaikamahine i malihini loa'iaia, e loaa auanei ia oukott apau, ka -manāo hilina'i maluna'ona, elike me ia i loaa no kona kulana keonimana ano apau," alaila hooki iho la o Jene Poia i kana kupale ana no Tazana, ke kanaka no hoi ana i aloha ai. , / . "Ua kaa ka lanakila ma kou aoao e Miss Pota," i pane mai ai ke kapena. "Mamuli o na kumupal.e. kupono a kA loio o ka mea i hoopiiia, ke hoopuka nei keia aha i kana olelo hooholo, ua hookuuia ka mea hoopiiia'i nolaila ke hoopaneeia nei ko kakou manawa e haalele ai i keia wahi, no kekahi mau la a kakou e kakali aku ai o ka oili mai o keia kanaka kamahao, no ka haawi anā'aku hoi i manawa nona e hele mai ai a haawi i na hoon>aikai ana, i ka loio nana i kupale i kona hihia." /' * ' "Auwe e Miss Pota!" i paqe mai ai hoi ka \vahine Paele. "Me ko ike no ka i ka nui o u-a pilikia o ka npho ana ma keia wahi, ke hookololohe nei no nae oe, e»hoomau aku i ko kakou noho ana, e mai ai ka«poino maluna"o kakou, keu no, o ka hoeā ana mai nei o keia poe, e ae koke aku oe, e huli hoi kakofi no kahi o ka palekana!" "Aole anei ou hilahila, i ke kamailio ana mai la i kena mau ōlelo? O kena ilio la anei ka hana aloha ma kou' aoao, no ke kanaka a kakou i noho aie ai? O oe ka i hoopakeleia no elua manawa' niai ka make mai, eia nae, o oe no ka hikimua, ma ka makemake aiia e holo mai keia wahi aku, me ka haaawi ole aku i na hoomaikai ana i kou hoopakele." "Ua pololei no oe e Miss Pota e kamailio mai la, aka nae mamuli wale no o ke> aloha o ka Anela Gaberiela i hoopakeleia ai ko kakou apau, a ke inakemake maoli nei no ke Akua e hoopakele iā kakou mai keia wahi aku, mamua 0 ka hoea ana mai o.na poino, i oi aku i ko ka wa i hala. Ina paha he makee ko kela kanaka i ko kakou pono, heaha kona kumu o ka hele loa ana, aole he hoi hou mai? "Ua hele au a piha uluhua maoli a kakou e noho nei, i ka noke okoa mai o na holoholona ahiu i ke kuwo i ka po, a o ko kakou kaawale koke akii'm'ai keia wahi mai, o ka mea wale no ia e loaa ai ka maha i ko kakou.mau'noonoo apau." "Aole a'u mau ahewa ana aku maluna ou e Enierada," wahi a Mr. Kelekona i pane aku ai. Ua noonoo nui au i ka huaolelo' kupono e kamailio ae ai no ke ano o ko kakou noho ana maanei, akahi nae a loaa mai lā ia oe. o ia ka uluhua i na leo kuwo o na holoholona ahiu." "Ina ua kou manao e Mr. Kelekona me ko Emerada ea. alaila he mea pono ia olua a elua, e hoi noluna o ka mokukaua e noho ai, o olua kekahi mau mea a ka maka'u wa!e, e pono ole ai ka hele ana o ke kafiua kaua," wahi a Jene Pota me kona piha i ka hoowahawaha i keia mau mea. "Pehea la kou manao e Mr. Kelekona, ina no ka hoea ole mai o kekahi poe e hoopakele ia 1 oe, a oloko o ka ululaau kou wahi e noho ai?" "Heaha auanei, elike ana au me kekahi kanaka ahiu," wahi a Mr. Kelekona i-pane aku ai. "Ua noonoo nui au i ka 1 ka akaaka. "No'u iho, ua lilo na leo kuwo o na holoholona ahiu i ka po, i mea e kuku pololei ai ko'u mau lauoho iluna, he mea hilahila no'u ke kamailiō ana ae i_keia mea, aka o ka pololei nae ia, owai hoi ia mea piha ole i ka maka'u, i ka hoopuniia o kona mau aoao apau e na holoholona ahiu. "Aōle i maopopo ka'u mea e olelo ae ai," i komo mai ai ka Lukanela Kapena ma ke kamailio ana. "Aole o'u noonoo nui no ia mea he maka'u, aole ho hōi au i hōoholo pono i ko'u manao, he mea maka'u ole paha au, a i ole ow T au paha kekahi kanaka hohewale? Ma kela po aku nei, ia makou e moe ana maloko o ka ululaau, i ka manāwa i nalpwāle aku ai ka Lukanela Anola, akahi no au a ike mai 'ia mea he maka'u, aole no na leo kuwo o na holpholona, aka no kekahi ano nakeke ano e, me he mea la no kekahi māu gorila nunui e hele ana maluna o na kumulaau; o ke kumu.nāe o ko'u maka'u. no ka maopopo ole aku o.ko lakou wahi i kau ai; malia palia iloko o ka nanea, he hana maalahi na kela ano holoholona. ka hoopoino ana mai i ke ola o ke kanaka." Ma kela wahi, ua noho hainau loa iho la na mea apau, aka o Jene Pota nae ka mea i pane ae, mahope iho o ka hala ana o kekahi mau minuke"loihi: . . "Ina ua maka'u oukou i kekahi mea e kiei māi ana mailuna mai o na kumulaau ea. alaila e hpopau loa ko oukou kmailio hoinoino wale ana i ke kanaka nona na maka hiaa

i ka po. o ua kanaka nei, aia oia me ka Lukanela Ano!a iloko o keia hora a kakou e kamailio nei; e haawi ana i na ko-, kua ana no ka palekana o ke ola o ke aliikpa i walii j e hoopauia ai ko oukou pohihihi. e hoea mai ana no oia imua : q kakou i kekahi la. ke kakali kakou me ka hoomanawanui." i "Aole a kakou kamailio hou ana maluna o keia kumuha-1 na." i pane mai ai ka Poropeka Pota. "Uā haawi ma\ nei ke kapena i kona ae. e hoopanee i ka hō!o ana o kona moku, a nolaila e noho hou iho ana kakou he mau la maluna o keia mf>kupuni. a ke haawi aku nei au i ko'u ae e hooko aku i ' kou mau manao kamalii e kuu kaikamahine." j "Ea, ua lilo loa kakou i ke kamailio ana no kekahi ninau liilii loa, a ua poina kakou i na mea e pili ana i ka pahu o na ] j dala gttla," wahi a Mr. Pilipo i kamailio mai ai. "0 ko'u , 1 manao ea, oiai hoi e kakali ana, a i mea e makepono ] ai ko kakou manawa, e hele kakou e eli i ka pahu o na elala j gula, o ka hunaia ana iloko o ka lua. Aole no paha e hoole ; mai ana ke kapena, i ka»haawi ana mai i kekahi o kona mau | kanaka, e hele pu me kakou, a e lawe pu mai i hookahi o na I lawehala. 110 ke kuhikuhi ana mai i kahi a lakou i huna ai j i kela.pahu dala." j j "Aia hoi ha ka hana, nolaila ke ae aku nei au e hoolako | aku ia oukou i na kanaka elike me ka oukou i makemake ai, j 1 no ka hele ana e kii i kela pahu ,dala gfula," wahi a ke kapena | 0 ka mokukaua. . ! Nolaila. ua kukakuka iho la lakou, a hooholo, ma kekahi la mai e ,hele ai e kii i ka pahu dala, me ka haawi ana ae o | ke kapena i ke kauoha i ka Lukanela Kapena. e lawe pu J oia he umi mau kanaka me ia, no ke kokua ana aku ia Mr. Pota ame kona mau hoa, no ke kii ana i ka pahu e hookuuia hoi i hookahi lawehala, oia ka mea nana e kuiiikuhi pololei ia lakou no kahi i kanuia ai pah.u iloko o ka lepo. :/ . Ina 110 ka loaa mai o kela pahu dala. 'alailk e jiookauia * aku ia maluna o ka mokukaua, a e kakali hoi lakbu ma kela | wahi a piha ka pule hookahi, ina, āole e aku ana ka i Lukanela Anola, alaila e manaoia.'ua make-oia, o ka wa ia e haalele mai ai na.mea apau i kela wa.hi, a huli hoi pololei aku hoi ka moT<ukaua ame kaiia rti.au 'oliua 110 Palani. I ka hoea aiia mai mā ua liele aku la ka Lukanela Kapena me kona poe j&tiaka no kahi i hunaia ai ka pahu dala, aole ka Pota i liele pu ma kela huakai, i aka i ka wa nae i hu#;tfoi mai ai o kela poe kanaka, a j aku la ua p6ropeka.;,nei, i ka hoi wale mai o na mea apau, aole hoi k'a pahft dala, holo koke mai la oia a o Mr. Kelekona, nināiv aku la: "Eia ka hoi ihea ka pahu dala a oukou o ke-leii ana aku nei e hoihoi mai?" I Luliluli mai la ke poo o Mr. Kelekona, alaila pane mai la me ka leo o ka mea i piha me na manaolana poho: <4 Aole he '■ paliji i loaa aku nei ia makou." /Alaila. owai ka mea nana i aihue i kela pahu dala?" wahi -hou a ka Pofopeka i ninau aku ai me ka piha i ke pihoihoi. ' "O ke Akua wale no ka Mea i ike i ka poe na lakou i ! lawe aihue i kela paliu dala. Ua hoohuoi no makou, ua alakai lalau kela kanaka pio ia makou, aole no kahi pololei i hunaia ai o ka pahu dala, aka i-kona wa i hoike mai ai i kona piha loa me ke kahaha, no ka lilo ana o kela pahu, akahi no makou a manaoio aku, ua hoike wale mai 110 oia 1 ka mea oiaio, aole he hookahi lioopunipuni. • "Ua hoea makou no kalii 1 eliia ai o ka lua, a kanuia aku ka pahu dala, i ka manawa nae i eli aku ai na kanaka, o ke kino niake wale no o kekahi kan'aka a lakou i pepehi ai a make' ke waiho mai ana." "Alaila owai aku la ka poe na lakou i kii aihue i kela ])ahu dala?" i palua aku ai no ka ka Poropeka Pota ninau ana ia Mr. Kelekpna. "Uii loaa no na manao hoohuoi ia'u, na na kanaka pana oluna o ka mokukaua i aihue i kela pahu dala; o ka mea wale'no nae nana i hoole mai i ka oiaiojo ia manao hoohuoi, o ia no ka hoolele ole ia ana mai o 'na kanaka iuka nei o ka aina, koe wale no kela poe i hele ai iloko o ka ululaau, ame na haneri koa, i hoounaia ai e luku i na kanaka Paele, nolaila ua kaawale loa na kanaka Palani, mai ke kau ana aku o na hoohuoi ana maluna o lakou," i hoakaka ae ai ka Lukanela Kapena i kona manao. "Aole a'u mau hoohuoi ana maluna o oukou e na kanaka Palani, no ka lawelaweia ana o kekahi hana haahaa, elike me ia a oukou i ike pono akup nei, no ka mea ua nolio aie makou i ka nui o ko oukou lokomaikai, ua oi ae kuu kau ana aku i na hoohuoi ana maluna o Mr. Kelekona ame Pilipo, mamua o ka hoahewa wale ana aku i na hoopākele o'makou," wahi a ka Poropeka Pota, a ua lilo kela mau hoakaka ma ka aoao o Mr. Pota, i mea e h'oomamaia ae ai ka manao 0 na aliikoa ame na kanaka Palani, no ka loaa ole ana he mau hoohuoi ana maluna o lakou. • "No ka lilo ana o kela pahu dala i ka aihueia, aole ia na ka mea hookahi, aka na kekahi poe kanaka he nui; 110 ka j mea he pahu kaumaha kela e hiki ole ai i ka mea hookahi I ke hapai, he eha a i ole, he elima poe, alaila hiki ke laweia pahu mai kalii mai i hunaia ai," i hoakaka ae ai o Jene Pota i kona manao. . "Akahi au a ike i ka pololei o keia hoakaka a Miss Pota,' 1 komo mai ai o Mr. Kelekona a kamailio i kana mea i 1100noo ai no ke kumu o ka lilo ana o ka pahu dala. "Ke ole au e kuhihewa, o na Paele ka poe na lakou i aihue i ka paliu dala. Me he mea la, ua ike mai kekahi o kela poe i ka ma-nawa-e kanuia ana ka pahu iloko o ka lepo, a i ko lakou wa i ike ai, i ka haalele ana aku o na kanaka ili keokeo na lakou i huna i kela waiwai malaila. o ko lakou manawa ia i hele ' mai ai e eli, a lawe aku la i ka pahu dala, 110 kekahi wahi okoa. a malia noloko o ko lakou mau kauhale." "He mea maalahi loa ia-kakou pakahi, ka hoakāka ana i ko kakou mau manao kohokoho, ina paha ua pololei a ua lalau ia mau manao. he hookahi 'mea hiki ole ia kakou ke kanalua iho, ua lilo kela pahu i ka ailiueia, a kakou e ike hou ole aku ai, a pela hoi na waiwai apau maloko olaila," j walii a ka Poropeka Pota, me ka nui ana iho o kona hanu { ana. ! O Jene Pota hookahi wale 110 mawaho ae o kona makua- | kane, ka i ike i ka hopena poino e kau mai ana maluna o i kona makuakane, mamuli o ka nalowale ana o kela pahu 1 dala. | Ua hoomau kela poe i k.a noho ana malaila a hala he <!ono" ' la mahope mai, aole no he wahi hoailona iki no ka huli hoi I mai o ka Lukanela Anola, a i ole hoi ia, hoea hou mai paha . ke kanaka ahiu olohelohe oloko o ka ululaau, nolaila ua I hoike okoa ae la ke kapena o ka mokukaua, no ka hiki mai ' o ka la. e haalele iho ai kona mokukaua, me ka lawe ana ' akū i na mea apau maluna o kona oneki. I Ua lilo keia i mea maikai ole i ka manao o Jene Pota. a ' ua manao no oia e'lioopaākiki hou aku imua o ke kapena, i aka nae aia 110 iloko ona kekahi manao kanalua, malia paha . ifa halawai maoli no ke kanaka ana i aloha ai me ka poino, a o ke kumu nui ia o ka hele ole mai e ike iaia nei. Oiai no nae ua o Jene Po.ta e noonoo la no ka halawai o ka mea ana i aloha ai me na poino, aia 110 oia ke kanalua loa la : a. ua lilo'na ho6hulihuli ana a na aliikoa i kona mau manao, i kumu no ua kajkamahine la, e noho mumule ai. no \ ke kupale ana aku i kona hoopakele. i No ke kapa mai o kela poe, he mea aikanaka kela kanaka nana oia i hoopakele, aole loa he manaoio iki o Jene Pota' ka'pololei o ia mau olelo, aka no ka lilo o ua kanaka nei, oia kekahi o ka puulu o na Paele. he wahi manao kanalua kekahi iloko ona, no ka pololei o ia mau kohokoho ana; o ka } mea nae ana i manaoio ole ai, o ia no ka lilo ana o kela ka ■ naka lie mea aikanaka. Oiai keia mau noonoo e nune ana iloko o Jene Pota, ua oili i hou ae 'la leekahi mau manao, ina he kanaka kela noloko mai o kekahl lahui hihiu. alaila, he mau wahine ahiu no palia kana, a he mau. keiki lehulehu hoi; a mamuli o kela mau manao kohokoho lipko ona, ua lilo i mea hauoli no ua

o Jene Pola, ka haalele koke ana iho i kela \yahi. nm ka ! manawa e holo ai ka mokukaua Palani ma^lkekuhii;la ae.' | Mamuli no'o ka Jene Pota mau iw ka ponb ! o Tazana o na Mapu, ka oua nona kela hāle. a malia o hoea j mai paha ka Lukanela no kela hale, ina aole oia i make, i I waihoia iho ai kekahi mau waiwai maloko o ka hale, a mamua o ka haalele ana iho o ua kaikamahine nei i ka hale nana i liaawi mai iaia i na hoopakele ana 110 na la pokole o ki> lakou noho ana ma kela wahi, ua kakau okoa iho la oia • i kekahi leka na Tazana o na Mapu. I Oiai oua o |ene Pota wale no ka koe maloko oka hale. ua<pau aku ka nui o lakou i ka liemo i\jvaho, hoi aku la | ua kaikajnahine nei. a ma ka aoao o kona wahi e hiamoe ai, t kukuli iho la ilalo. a nonoi ae la i ke Akua, e kiai a e hoo- ! pakele i ke kanaka ana ialōha ai, a i kona ku hou ana ae ! iluna. wehe ae la i ka puuwai e lei ana ma.konn a-i, me ka ; paa ana niai iloko o kona lima, me ka hooho ana ae i keia j mau huaolelo: i "Ua haulehia au ike aloha ia oe, iloko oka manawa pokole o ko'u halawai pu ana me oe maloko o ka ululaau. n lia aloha. i manaoio mau ai au. aole oe i make. Ina n* f hoi hou mai oe, a koi mai ia'u e hahai aku aole loa he mea hiki ia'u ke hoole aku, o ka ho?ejkf> wale no i kou niakemake, no' kou hoea ole mai huli hoi nei au 110 kuu aina hanau, ilaila e hoo,aa«n ai i na manao aloha iloko ' o kuu puuwai nou." ' | MOKUNA XXV. I 11AALELE O TAZANA ĪAKO.KO O KA ULUI.AAL'. I ka wa i kani aku ai o ka pu raifela a ka Lukanela Anola, ua hamama ae la ke pani o ka puka. a hina mai la kekahi kino nui ilalo; a e hapai hou ae ana oia i kana pu ilunn. no ' ke ki ana aku no ka lua o ka manawa, ike aku la oia. aole • ke]a kanaka he Paele. aka he mea oia i like mai ka ili me I kona, ia wa i hookuu ln* iho ai oia i kana pu ilalo, a hele aku la no kahi o ke kino e waiho mai ana. . lloko o kona puiwa ine ka piha pu me ke kaumaha, ike iho la oia. eia ka o Tazana kona hoaloha, a, hoopakele kana

i ki aku ai i ka pu. a iloko o kona manao kaumaha o ka pilia pihoihoi, kukuli okoa iho la oia ilalo, a hapai ae la i ke pou o Tazana iluna, nie ke kahea ana iho i ka inoa o kona hoopakele, aole nae he wahi niea a pua'i leo mai ia Tazana ae. I a manao loa iho la oia, ua make kona hoaloha i ka poka o ' kana pu. nolaila hookahe okoa iho la oia i kona mau wai'maka o ka eliaeha. I I wahi e maopopo ai iaia, ua niake o Ta/.ana. hoopili ihu ] la i kekahi o kona mau pepeiao ma ka umauma, a ihiko I kā lelele o kona oili i ka hauoli, ike iho la oia e mau ana no Ika pana o ka puuwai; nolaila me kona ikaika apau 4 ka'ika'i aku la.oia ia Tazana no kekahi wahi kupono, me ke kii ana mai e pani i ka puka a paa, ho'a ae la hoi i ka ipukukui, no ka nana pono ana iho i kahi o Tazana i ku i ka poka. I ka Lukanela Anola i nana pono iho ai i ka nui o ka poino i loaa ia Tazatia, ua hoopau loa ia ae la kona pohihihi, no ka mea ua ku aku ka poka ma ke poo a pahi'a aku. la me ke komo ole iloko. aka nae e kahe mai ana ke koko, he eha nae e poino ole ai ke ola o kona hoopakele. Oiai he pakini wai no kekahi e waiho īnai ana iloko o ka liale. kii aku la ua aliikoa Palani nei i kekahi welu, .a hoo-ma-u aku la i ka wai, alaila holoi iho la i ke koko e kike'ahe'a ana ma ka helehelena o Tazana, a no kela pulu ana paha hoi i ka wai, ua pohala ae la o Tazana,- mai kona kulana kupouli mai o ka noonoo, a ope iho 1a oia i ke poo a paa me kekahi welu maemae. No ka hoakaka pono ana aleu imua o kona hoaloha, i kana mea i hana aku ai, hoi aku la oia a nia ka aoao o ke pakaukau, kakau'iho la maluna o ka apana pepa, me ka hoakaka ana i ke kuhihewa o kona ki ana aku i kana pu, a e nonoi aku ana lioi ia Tazana e kala aku iaia. I ka heluhelu ana iho o Tazana i na mea a ka Lukanela Anola o ke kakau ana, ua noke ae la oia i ka akaaka. me ka pane ana ae: "He walii mea ano ole loa keia," ma ka olelo Palani, a no ka hiki hou ole iaia ke kamailio hou aku, oiai aole he maopopo o na huaolelo kupono, nolaila kakau okoa iho la i kona manao maluna o ka apana pepa: "O keia walii eha i loaa ia'u, ua like pu ia me ka iniki ana a ka bebe iluna ke alo. Ina palia oe i ike pono, i ka nui o ko'u mau poino, ia'u i ku aku ai a hakaka me Keka, ka moi o na Mapu, j)ela lioi me Takoka, kana keiki; ina ua lilo keia walii pohole ili waje no, i mea nau e akaaka ai me ka leo nui." No kela pane a Tazana o ke kakau ana a haawi aku 1a imua o kona hoaloha, ua hoauhee loa ia aku la nia noonoo maikai ole apau mai ka lukanela aku, a haawi mai la oia i na leka elua i kakauia mawaho o ka wa-hi ma kona inoa. O keia ka manawa mua loa a Tazana i ike ai i kekahi wa-hi leka. nolaila ke pohihihi loa la oia i ke ano o ka wehe ana i loaa iho ai ka palapala maloko, nolaila lal<iu okoa mai la ka Lukanela Anola, a uhae ae la ma kekahi kihi o ka wa-hi leka. a hoihoi hou mai la ia Tazana me ka olelo ana mai e heluhelu iho i na manao i kakauia maloko. Oiai no o Tazana e noho ana maluna o kekahi noho laau, ua hoopahola ae la oia i ka leka mamua o kona alo, a hoomaka iho la e heluhelu i na manao i kakauia, a penei ke ano 0 ua palapala nei: "īa Tazana ona Mapu: Mamua o ko'u haalele ana iho i keia wahi, e aē mai, e paku'i aku au i ka'ii mau lioomaikai ana, mawaho ae o na mea a Mr. Kelekona e kakau* nei ia oe, no ka haawi ana aku i ko'u hoomaikai me ka mahal<» palena olē, no kou ae lokomaikai ana mai i kou hale, e lilo 1 wahi no makou e malu ai. "lle mea hou ae no kekahi mawaho ou, a'u i makemake ai e haawi aku i ko'u mahalo iaia, eia nae aole oia i hoea hou mai ma kahi a makou e ike aku ai i kona heleheiena, a o ke kumu o kona nalowāle ana, he mea pohihihi loa ia ia'u, a aole no o'u manaoio ua make oia. "He mea no hoi na'u e kaumaha loa nei, ko'u hoikeike ole ana mai ia oe iho imua o makou, a e lilo kakon i mau hoaloha; no ka mea ua hookaumaha ia mai ko niakou nou 1100. no ka loaa ole anA he manawa a makou e haawi maoli pi'.i qj i na mahalo ana imua ou„ he alo a lie alo. • in uae no ka loaa aku o kela kanaka okoa ae e noho nei maloko o ka ululaau ia oe, alaila nau hoi ia e hoike aku i ko makou hoomaikai iaia. Ehoike pu aku oe, ua kakali au 110 na la ehiku, o kona hoea hou mai. ua poho wale uae ia manaolana ana, a me ia manaolana poho no, i haalele iho ai au ame ko'u mau hoa i keia aina malihini a na popilikia he nui i noho ai. "E kamailio aku oe iaia, ina i noho oia a kupu ae ka ma- ; nao e lruli ia'u, alaila e loaa no au maloko o ke kulanakaui hale o Bolotimoa, ma Amenka, aia he home malaila, i hamama mai kona mau ipuka nona, i na manawa apau. "Ua loaa ia'u kekahi palapala au i kakau ai. e hoike mai ana i ka nui o kou aloha ia'u; o ua palapala nei. maloko no ia o ka nahelehele malalo pono iho o ke kumulaau nui, e ku nei ma kahi kokoke i keia hale. Oka mea wale no nan;i i hookahaha mai ia'u . o ia ke kumu o kou aloha wale ana mai no i kekahi kaikamahine malihini, no ka nīea aole kaua ; i halawai kino. a oki loa hoi ko kaua kaniailio Jjke ana. He , mea na'u e kaumaha loa nei ka hoike ana aku, ina.o ka mea ( oiaio maoli ia. ua haulehia oe i ke aloha ia'u, no ka mea ua haawi mua aku au i kuu puuwai i ka mea okoa." : Ua kakauinoa ia keia leka e Jene Pota. Ika manawa i ' pau ai ka heluhelu ana a Tazana i kela palapala, kulou iho la kona poo ilalo, a no aneane e piha ka hapalua hora, aole oia i aea iki mai iluna, a i ole, pane aku paha i na olelo a kona hoaloha. e kamailio mai ana iaia. 1 (Aole i pau). _