Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 11, 14 March 1919 — OHAOHA O KAWAIAHAO I NA KUMUKULA. [ARTICLE]

OHAOHA O KAWAIAHAO I NA KUMUKULA.

Mahope iho o ka holo ana i kn helu- j lielu ekolu ma ke Senate i ke kakahiaka Poalua nei,- Maraki 4, ka bilu kanawai' a Senator 8. L. Desha, e ae ana e loaa ; ka mana koho balota i ua wahine maka-' ainana Ameiika apau iloko o keia Teri-' tore, ma keia koho kalana ana iho i i keia makahiki 1919, ua loaa mki ke'' kono i na hoa hanohnno o ka ahaolelo' e hele e hoolohe i na haiolelo a ka poe t i waeia no ka hoonaauao ana i na wahine maluna o keia ninau koho balota maloko o'ka lu&kini niakua o Kawaiahao ma ia ahiahi no. Tta malamaia keia lialawai e ka ahahui o na kumukula o Honolulu nei, a o Mr. T. 11. Gibson, kumupoo o ke Kula ]jiliuo'kftlani, ka lunahoonialu o ia haj lawai. Maluna o ka awai me ia o Rev. I A. Akana, kahu o Kawaiahao; Hon. S. | C. Hubdr, loio Amerika ma keia Terij tore; ame l'rof. Vaughan MacCaughov 0 ke Kula Nui o Hawnii. Ua kamailio inai o Rev. Akana nialuna o na kumu kupono ana i hooiaio mai ai imua o ke anaina ma ka olelo Berita nia e kupono e loaa i na kumukula o llawaii nei na uku kupono, a ua hoike pu mai oia i ka uuku inaoli o ka uku o ukuia nei na kumukula ma Ainei'ika, a mamuli o ka loaa o na uku oi ae ma na ke<?na kalepa ame na oihana e ae, ua haalele mai lakou i ko lakou mau kulana kumukula, a ua lilo ia i mea e hooemi hope ai i ka oihana* hoouaauao ina ka aina inakua, a e ili mai no ia haawina hookahi ma Hawaii nei, inn uole e loaa ia lakou na uku kupono i kulike nie ka pii mahuahua ana ao o na nieaai ame na mea e pono ai ka no hona hoine ana. Wahi ana, o na kumukula na anela ki«di o na manao kiekie holomua iloko o ka aina, a maluna o ko lakou mau hokua ke ko'iko'i o ka hoopalahalaha ana aku i keia mau ike 1 ua haumana. Mahppe o Rev. Akana, ua hoolaunaia niai o Mr. lluber, a ua kamailio mai oia maluna o ke kahua: "lle miiu kahua hoomaamaa no ke kulana makaainana na Kula Aupuni," a hoopili mai oia e like me ka hoiliiliia ana o na koa ma keia mau kahua hoomaamaa e loaa ai ia lakou ka ike ame ka linlomua, e liiki ai ke lanakila aku maluna o na puali koa o ka enemi ,a e nohoalii ai ke kulana. aupuni maluhia ma ke ao holookoa, pela no e lilo ai na halekula i mau kahua hoomaaniaa i loaa ai na makaainana o ke kulana kipkie iloko o ka aina, e hiki ke lawelawe a hookele me ka nnauao i na ninau ano nui, i ka wa o halii mai ai ka maluhia mahope ihp o na uluao'a o ke kaua a nalohia aku na ap hakumakuma e hoopohiluhi ana i ke kiilana maluhia o ke ao holookpa. Aole iloko o na uluaoa o ke kaua e ikeia ai a hoaoia ai paha ke kulana niakaainan kuio p kela ame keia,.aka p na hipna kiekie o ke kulana makaainaua oiaio e loaa no ilpko o ua wa o ka maluhie. mahope ihō ō ko kaua a hoi pono iho ka noonoo o kela ame keia maluna o na ninau e pili ana no ka aina, ka lahui me ko aupuni. O Prof. V. MacCaugliey o ke College o Hawaii ka mea haiolelo hope, oiai aole i hiki mai o Kev. M. Palmer o Kaukeano hou. Ua kaniailio mai keia kiimukula kaulana o Hawaii nei maluna 0 ke poomanao "Na Ouli Hoouaauao o Hawaii ma Keia Mua Aku," a o keia malalo iho kekahi o kana inau manao ano nui a piha waiwai e hoike maopopo inai ana i ke kuhihewa o ke kulana hoonaau&o o Hawaii nei maluna o lea ninau mahiai a hahalima o na kulana like ole. Wahi ana: "Ua haaheo no o Hawaii i kona kulana hoonaauao. Ua ano kaulik6 aku no me kekahi o na mokuaina o Amerika o ka lmina kauaka like, aka o keia kulana hoonaauao ke ano emi hope nei iloko o keia au nee holo awiwi imua o ke ao nei. Ua maopopo loa ia kakou 1 keia wa, ina e iini kakou no ke kulana holomua, aia wale no ka manaolana nialuna .o ke kulana hoouaauao. 0 ka poe naaupo ka poe i hoonaauao hapa ia, atne ka poe i hoonaauao lalau ia (elike me na Kelemania), a he aumeume ko lakou kulana liolomua iloko o keia kenekuiia 20. Aole e hiki ke liookaawaleia ae ke kulana holomua o Hawaiinei mai na kula aupuni ae; nolaila o na ninau hoonaauao ua pilipaa aku ia i ua kaue, na wahine ame na keiki apau o Hawaii nei. lle nui no na kahua a'u e makemake ai e hoikeike aku, aka, haiki ka manawa, uolaila, ua lawe mai au he ekolumau kahua ano uui. , Aole he waiwai o ke kuliina hoona' auao i kupono no na kula ma ke kulanakauhale nei e a 'oia ma na kuaaina. O ke ola o Hawaii nei aole i ke kulanakauhale, aka aia no ia i na kuaaina, na I aiua mahiai, oiai he mau aina mahiai i ka hapanui o Hawaii uei ma na ano ! apau. He mahiai kona mau oihana ku* mu. O kona inau kula ma na kuaaina. I e pono e a'oia "na opio i mea e holomua ai ka aina, aole hoi e hoowalewale ia lakou i na mea punihei o ke kaona. 0 ka mea keia i hoomaopopoia ma ka aina makua. Ma na va i kaahope ae nei o na kula o na kunaiua me ho la he mau kahua hoomaamaa lakou e huki ana i na opio i na hana huikau o ko kaona, ua hoopiiiala lakou me na kumukula mai ke kaona aku, me na hana kupono no ke kona ma na ano apau, aole hoi i kupono no na kuaaina. O ka manaolana o Hawaii, aia "wale no ia i ke a'oia o na opio e ola me ka oluolu ame ka holomua ma na kuaaina; e ma-

hi i ka aina, a e hana i ua haua kn i ka. inahaloia o ke kulana makaainnna holo-1 inua, aole hoi o ka munuilu ma na runii i liiHi kupilikii o kc kaona, me nn ea inaea kupono ole. Aia wale no a hoololi ae ke kulana hoonaauao, alaila loaa keia kulana ano hou i na opio. 0 ka mea inua c hana ai o ia no ka hookohu ana nia kuia o na kuaaina i na kumu i makahehi i na hana mahiai a hanu lima e ae paha, i kupouo no na kuaaina, aole hoi me na kumukula i! a 'oia me na iuea pili i kc kaona. I O ka hapauui o na kumn aole i hoo- j naauaoia ma na mea e hooholomua ai i na oihana o na kuaaina. O na papa kuhikuhi hoonaauao apau o ka wa i hala, ua kukuluia lakou no ua mea pili wale 110 i ka nohona nia ke kaona, aole hoi iio na kuaaina. Ua a'o niii iā lakou i ua ike buke lehulehu,. ku])ono wale no no ke kaona, a ua nana aku laleou me ka naaupo anie na nanaina'kaWauha a hoihoi ole i na hana maluhia ame na oihafia v pjli e ae npau. rie ku,hihewa kiekie keia. .i./ ' . ' . T 0 na kihapai a na liaumana ma na kula kekahi o na liana hoonaauao no ka oihana mahiai i hanaia ilio nei e na' kula aupuni, a he mea kupono no hoi e ( ]ilo keia mau kula o na kuaaina i mau walii e. liookawōWoia āi iia inanao lioohoihoi np na kuaaina; he niakemake lakou i n.l hana hōolaulea e hui pu ai lakou i kekahi manawa, no ka mea aolo lakou hōihoi i ka uoho miehameha a ' kaawale, a he mau mea ia e hoopoinaia ' ai ia huikau o ke kaoua a kau aku na makai i na kuaaina. | Mainuli oke a'oia o kekahi poe keiki a ka .poe mahiai kuonoono ma k aiua makua no na mea pili kaona, ua hoole kekahi poe opio aple e hoi e'' mahi me na makua, a ake aku e hana i kekahi mau hana maalahi uuku o kā uku ma ke kaona, a haalele aku i ka ] uluwehi o na home i lioomakaukaui» e na makua ma na kuaaina. t

■ Jle ake ike hanalima ka hnpanui ona opio. Aole hele o ka hapnnui i na kula i kiokie. Aole o lak(m hele hana ina na | mahiko no ka moa un manv.io ko lnk»u hoonaauaoia ana mailaila niai. 0 ka liapauui o nn kaikainahino ina m l;uln, ho makoinke e lilo i mau mnkua nn na home, eia nao aolo o lakou a'oia hoomnkaukauia. i mea e lioopiha ponu i:i :n ia mau kulana ma ka home. Tfc moa pono i na kula nui nmo na kula kivKm* | nme na kula o ka papa ewalu n.n llai waii nei e a'oia i'na mea pili i ka oi--I hana mahiai. I K poiio e a'oia na opio inn ike lohuloliu e huki ana ia lakon mn nn hana, aole hoi e a 'oia. i r ka niolo\vn,;aole lmi mo ka nod"uoo haakei maiiaka.i ka hnua paahana hoouui lilo lakou. Na keia knun linKmninhi i!io nei o ko ao holookoa i a'o hiaL ia kakoii i ka ' waiwaii'o o ka.haaa, oa hana, kela ame keia kaue, wahine aine keiki i ka hnna i kulike a kuppno me kona iko iho i inea e liolomujt-ai lia oihana liko 010 ; malalD o ana a ke ahpuu», a pela i hbroihtia loii ai & huik.tu ole hoi na hana ako kakou nupuui. l'a a'oia na moa apau.i ke kulaun laahia o keia inea o ka .hnna, aole hoi o ka limakii a jewalcwa wa!<j iho no malain o ka'la, a pela e hplōmiia loa aku ai « HAWAIL ALOHA.