Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 46, 14 November 1919 — Page 5

Page PDF (1.62 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Moolelo no Keaka Tazana Ka WEli o na Ululaau Mehameha o Aferika a o ka Hoaloha o na Holohona Ahiu.  O ka poe nae i kamaaina i kona helehelena, in a lakou e ike hou mai ana iala.  aole no e hiki ia lakou ke hoomaopope mai o Paulo kela no ka mea ua kaokoa loa ae kona man ano apau.  mai na ano a lakou i kamaaina mua ai iaia.  I loko o kela mau makahiki he umi o ka noho ana o Paulo ma kela aina hihiu.  ua mihi loa oia i kona halawai ole ana me ka make @ me ia i kau aku ai maluna o Rokofa, @ i aku ka maalahi o ka make ana i ka manawa pokole aole he mau ehaeha mamua o keia @ ana mai o kona ola e noho mau ai iloko o ka ehaeha ahiki i ka loaa wale ana aku i ka poe @.  ma kela manawa a ua o Paulo i ke aku ai i ka lele aua aku o na holoholna a Tazana a haehae ae i ke kino o Rokofua.  ua manao oia o kona holo ana aku e pee iloko o ka ululaau kona @ e palekana ai a no kona ho ohopo o alualuia oia e Tazana me kana mau holoholona.  aole oia i noho kokoe iho ma na kumulaau pili kahawai aka ua komo loa aku oia iloko o ka hihipea ame ka naele o ka ululaau me kona mocuhane mua ole ae.  he poino wale no ke hoopuniana i kona mau aoao apau ma kela aina hihiu.  I ka @ paapio ai o Paulo i kela poe kanaka, ua laweia aku la oia @ o ke alii o kela lahui a mamuli o ka @ ana aku i ka nonoi ma na ano apau e hoopakeleia ae kona ola ua aeia mai la kana noi, @ nae, ua noke ia oia i ka @ ma ua ano apau e hoohauoliia aku ai ka manao o kela lahui kanaka i uku panai no na hana hoopili kia i hookauia aku maluna o kekahi poe o lakou e Rokofa.  No na makahiki he umi, i noho ai oia he pio malalo o kela lahai kanaka.  e noke ia ana i ka hailuku i ka pohaku e na wahine ame na kamalii.  e houhou ia mai ana i na laau, ua lilo kana mau @ ana aku imua o kela poe i mea @ mai no ka mea, aole loa he wahi aloha o na @ i na kanaka ili keokeo.  I ka manawa noho wale o na Paele pana pua.  e hoolihoia ana @ i maka no ka lakou mau pua e lele mai ai.  aole nae no ka makemake ana e pepehi aku iaia a make.  aka no ka hoohala ana i ko lakou manawa.  e hoomaamaa ai i ko lakou pama ana i ka pua me ka pololei.  Ua @ mai la no hoi he mau mai koikoi loa maluna on a ua @ maoli i ka mai kamola poki ahiki i ka loli loa ana o @ helehelena o ka mea apiki nae aole oia i make, kue wae no ke kaokoa loa o kona helehelena ame kona ano e hiki @ ai i kona mauahine ponoi ke ike iho o kana keikie kela.  O ka lauoleo eleele keia maluna o kona poo.  ua loli ae ia a keokeo.  o kona kino pololei ke hele.  ua hele ia a oohu i keia manawa.  ma kona waha, aole he niho hookahi i koe ua pau i @ @ ia e kona mau haku Paele.  a he wahi noonoo @ wale no ka i koe iloko o kona poo.  ua malama maikai ia nae oia maluna o kela moku.  hoaahuia i ka @ kupono.  me ka hauaiia i ka ai moikai a i ka hala ana o kekahi inau la.  ua loaa mai la ka ikaika i kona kino.  ala nae he o ia mau no ka hakumakuma o kona helehelena.  aole he mea nana e hoihoi hou mai i kela ano kahiko on a no la mea ua hala ka nani @ ka hie o ke kanaka.  I le kanaka opiopio no o Paulo i kela manawa.  aia ma kahi o ke @ makahiki a oi.  ke uana aku nae iaia.  me he mea la aia @ mau makahiki ma kahi o ke kanahiku a kanawalu paha.  ua elemakule aoli a ua palupalu hoi kona mau lala.  Hoko o ka noonoo o Paulo i kela manawa aole he manau @ no ka hookau aku i ka hoopai maluna o ke kanaka nana i hoohoka mai iaia ame Rokofa aka o ka manao hoowahawaha wale no a hoowahawaha pu no hoi no rokofa.  no ke alakai ana iaia nei e komo aku iloko o na hana e @ ai oa i na ehaeha he nui.  O keia moku, o ke kipa ana aku no Aferika, he moku ia i @ e kekahi poe waiwai.  me ka hoounaia ana o kekahi poe kanaka akeakamai maluna on a.  no ka nana ana i kekahi mau ano waiwai i oaa wale no.  ma kekahi moku @ liilii ma Aferika.  nolaila mahope iho o kela hookania ana akuo Paulo maluna o kela moku ua haalele iho la ia i kela awa a @ la no ka mokupuni i manaoia ai.  Aole he hookahi iwaena o na kanaka maluna o ka moku i maopopo i ke ano o na waiwai a lakou e hele aku nei e kii.  o na kanaka akeakainai wale no.  aia hoi ka lakou mau mea paahana maluna o ka moku.  no ka hoohana ana aku, ma ka @ e hoea ai i kela mokupuni.  He man la kela holo ana o ka moku ua ku aku la i kahi i makemakeia ai.  o ke lele aku la no ia o na kanaka akea kamai nouka o ka aina a hoomaka aku la e huli i na ano waiwai i manao nui ia ai.  o na kanaka hoi i koe iho maluna o ka moku. he hookahi a lakou hana.  o ia ka lawaia.  ame ka @ ana no hoi @ o ka aina e hoohala ai ma na lae kaha kai.  Ua hala okoa he mau pule o ke ku ana o ka moku ma kela wahi a no ka uluhua loa o Paulo i ka noho maluna o ka @ ua holo okoa au la oia iuka o ka aina.  me ka nui o na kanaka.  Aole no he mea hiki ia Paulo ke hana aku.  @ hoi aku la oia a noho iho la malalo o kekahi kumu@ nui a hele aku la no hoi kekahi poe kanaka i ka hahai @ me ka ku aua o kekahi liona i ka lakou pu a @ me ka akoakoa nui ana aku o na kanaka e nana i @ liona a haole aku la hoi o Paulo hiamoe.  @ nae o kona hiamoe puiwa ae la oia i ka hoopa ana uku u kekahi mea ma kona lima i nana mai paha kona hana e ku aku ana kekahi mapu nui imua on a.  Aia ka makau iloko o Paulo no kela mapu a leha aku la kana nana ana @ kahi a na kanaka e akoakoa ana he mau haneri i a @ lakou mamao mai iaia aku he hana makehewa wale no kona kahea ana aku i kela poe i mau kokua.  Hoopa @ aku la ka mapu ma kona poohiwi no kekahi mau @ a manao iho la ua wa kanaka nei.  aole he mau hana @ ia a kela mapu iaia nolaila ku okoa ae la oa @ a he hookahi no hoi ke kua ana o ka mapu ma kona @.  me ka hoonilikia ole aku.  I wahi e pakele ai oia.  hoomaka aku la o Paulo e hele no kahi a na kanaka o ka moku e akoakoa ana, he hookahi no ka hele @ na o ka maou me ia.  me ka paa ana aku i kekahi lima o Paulo.  a hele like aku la laua me ka kuikuilima ana.  Ua mau kela wahi a laua o ka hele ana aku.  me ka huli ole mai o na kanaka o ka moku e nana.  eia wale no a ua kokoke loa aku laua i ua poe kanaka nei akahi no a ike mai i ka hele aku o Paulo me ka mapu iloko nae o kela manawa, ua pau loa ko Paulo makauu o kana wale no @ noonoo la, aole he manao hoopilikia o keia hohohona iaia.  @ o keia manawa a Paulo e hele aku nei no kahi o na kanaka o ka moku.  ke noonoo nui la oia i kona pomaikai ma o kela mapu la.  ua hiki iaia ke lawe pu me ia maluna o ka moku a waiho aku umua o ka lehulehu no ka hoikeike ana ma @ ano e loaa mai ana @ kekahi huina @ @ lea.  I kela ike ana mai hoi o na kanaka o ka moku i ko laua nei hele aku me ke kuikuilima i kahi hookahi,  hoomaka mai la lakou e holo aole no nae he hoike ao o ka mapu i kona aro makau aka o ke kanaka mua loa o ka hoea ana mai helehelena a h@ aku ana he kanaka okoa @ no kona nana pokahi ana ia lakou pau.  alaila hoi mai ia oia ma ka aoao o Paulo me he mea @.  aole kana mea i makemake loa ai e ike iwaena o kela poe kanaka.  Ua @ hauoli loa kela poe kanaka no keia waou.  me kanoke ana mai i ka niele ia Paulo.  a iloko no hoi o kela manawa hookahi e noke ana lakou i ka nana i kela mapu.  He hookahi nae o kela poe kanaka i makemake e koohe kela holoholona nolaila hele malie ae la e hui i kekahi laan oioi.  o ka  manawa koke no ia i huli aku ai ka mapu i hope me ka hookeke ana aku i knoa niho.  a no ka makau kela kanaka.  ua wehe okoa ae la i kana pahi a paa @o kona lima.   me ka mamao e @ mai i ka @ ua kikou aku la mae kekahi lima huluhuu.  o ua mapu nei a lona ka pahi.  kolaia aku la iloko o ka nahelehele.  me ke ku lohaloha wale iho no o kela kanaka aohe mea hiki hou aku iaia ke hana i mai.  I ka ike ana mai hoi o kekahi poe kanaka e aku i kela lele ana mai o ka @ maluna o ko kakou hoa.   hemo like ae la ka lakou mau pahi i waho.  lalau aku la hoi kekahi i ka @ laau.  a hoomaka mai la e leele maluna o ka mapu.  ua like ko lakou ikaika me he mea ole la.  imua o ko lakou hoa paani.  aia no hoi o Paulo ke ku mai la.  me ka papa ana i kea poe kanaka.  aole e hoooilikia aku i kana holoholona.  aole nae he hooloheia aku o kana mau olelo.  Ua ikeia mai kela hakuka mawaena o na kanaka o ka moku me ka mapu.  e ke kapena aina ka malamamou.  o ko laua pae @ ae no ia iuka o ka aina.  a hoomaka mai la e holo no ka hoopakele ana i ko laua mau kanaka.  ke paa la hoi ka laua mau pu panapana iloko o na lima a o na kanaka elua.  na laua i hoe ae i ka waapa o ko laua mau haku ke alualu mai la mahope aia ka pono o ka hoea mai i kahi a ko lakou mau hoa e paio la me kela holoholna.  Ua ike aku o Paulo i ka holo mai o na aliimoku, me na pu panapana a ke hopohopo loa la oia no ka mea o keia holoholona nolaila hele ae la oia a ku ma ka aoao o ka @ aole no hui he hoopilikia wale aku o ka mapu iaia.  aka huki mai la ma ka lima o ka holoholna a kaawale mai na kanaka mai i pau i ka eha e akoakoa ana i kahi hookahi.  I ke kokoke ana mai hoi o ke kapena o ka moku.  kahea mai la oia ia Paulo e hookaawale ac.  i hiki ai iaia ke ki mai i ka mapu.  aole nae he haaele o Paulo i ka holholona aka ke mau la no kona paa ma ka lima.  me ka pane ana aku.  Aole no keia holoholona ka hewa aka no kela poe kanaka na kakou i hoopilikia mua mai iaia e nana inai no hei ue aole he hoopilikia wale aku o keia holoholona i kekahi mea alaila noke ae la nao Paulo i ka hamohamo ma ke @ a ma na wahi apau o ka maou.  Mai pepehi oe i kuu hoaloha o keia kekahi o na holoholona noho malie loa wahi ana me ka hoao ana aku ma ua ano apau e hoopala oia i kekahi pomaikai nui ma o ka mapu la.  in a no kona @ me kela holoholona ma @.  No kela mau hoakaka a Paulo.  hookuu iho la ke kapena i kana pu panapana ilalo a i hou mai la.  He oiaio anei kau mea i kamailio mai la.  no kou poe kanaka ka hewa alaila huli aku la i kahi o na kanaka luina e noho inai ana a ninau aku la no oukou anei ka hewa o ka hoopilikia mua ana akua nei i kela holoholona.  Ae na Kimona i hou mua aku i ke kua o keia holoholona me kekahi laau oioi  me ka hoao pu ana aku e hou iaia i ka pahi aka nae ua lilo oia i mea ole i ka holoholona a i ko makou manawa hoi i lelel aku ai maluna onao makou pu kekahi i pau i ka eha nolaila aole no kela holoholna ka hewa aka no makou i pane mai ai kekahi o na kanaka.  Pehea o keia auei ka mea oiaio i @ aku ai ke kapena ia Kimona ka luina i eha e noke ana i ka lomilomi makona poohiwi a o ke kanaka mua loa no hoi nana i hoopilikia aku i ka mapu.  Ua pololei na mea apau i hoikeia aku la ia oe wahi ana alila mana mai la ke kapena i ka holoholna me ka hele ana mai a kokoe no ka nana pono ana in a paha e huhu aku ana kela mapu iaia aia no hoi kana pu panapaha ke paa la iloko o kona lima.  Elike no nae me ka hana a kela mapu i na kanaka e ae o ia ka nana pono ana ma ko lakou helehelena pela iho la no ua mapu nei i noke mai ai ka nana i ka helelena o ke kapena me ke kilohi ana ma kona mau aoao apau a elike me kekahi mea i poho na manaolana pela iho la ka mea i ikeia aku @ o ka mapu alaila nana aku anan i ka malamoku @ na kanaka luina elua o ka hoea ana mai aole moiwaena o lakou apau kana mea i makemake ai me ka hoi ana mai a noho iho la ma ka aoao o Paulo.  No ka lawe pu ana i kela mapu me ia ua nonoi aku la o Paulo i ke kapena.  e ae mai oia e hookau pu ia ka mapu maluna o ka moku aole no he hoole aku o ke kapena nolailo i ka haalele ana aku o kela poe kanaka ia wahi o ka mapu kekahi i juli hoi like mai me lakou a he hookahi ke kau like ana aku me na kanaka a ne maluna o ka moku.  Elike no me ka hana a kela mapu i ka poe apau o ka lele ana iuka o ka aina o ia ka noke ana i ka nana i ko lakou mau helehlena pakahi pela iho la no oia i nana aku ai ma ka helehelena o ka poe maluna o ka moku eia nae aole no he hookahi iwaena o kela poe i loaa kana mea i makemake loa ai.  Ua lilo keia nana mau o ka @ i ka helehelna o na mea anau i ninau hoopohihi aku i ka noonoo o na kanaka akeakamai anue na aliimoku o ka lakou mea wale no i na nao ai e huli ana kela manu i kona kahu o ka mea kupai anaha nae he holoholona keia noloko o ka ululaau i noho ule ia e na kanaka nolaila he mea pohihi loa.  kona lilo ana i holoholona hanaiahunu na kekahi mea.  @ o na la mua o ka noho ana o kela mapu maluna o ka moku e hanuhanu mau ana oia ma na wahi apau a i kekahi manawa e nana ana kona mau maka i ka moana.  me he mea la e noonoo ana oia no ka hoea aku o ka moku i kekahi wahi e hiki ai iaia ke halawai hou aku me na kanaka e ae.  Aole no i hilo o paulo i mea hoihoi nana ua nana aku kela @ iaia elike no me kanui ae o na kanaka maluna o ka moku aka nae i wahi paha e hoea aku ai oia no kahi @ poho nui iae na kanaka ili keokeo pela wale no oia i noho malie ai malao o ka malu o Paulo aole no kona makemake maoli i kela kanaka.  He mau la ke ku ana o kela moku ma kela mokupuni ua huli hoi pololei aku la ia no Enelani a iloko o na pule ekolu ku aku la ka moku i ka aina a mamua o ka lele ana @ o paulo iuka ua lul ae la kanaka oluna o ka moku i kekahi huina dala a haawi aku la iaia i ole ai oia e pilikia mamuli o kona nele ilihune.  i @ haalele ana aku nae o Paulo i ka moku me kana mapu aole no ililo he hana maalahi nana ka lawe ana i kela holoholona no ka mea e noke mau ana ka mapu i ka nana i ka helelehelena o na mea apau e maalo ae ana mamua o ko laua alo a i ka ike ana o kela holoholona aole iwaena.

Mokuna @

he umi @ okoa kela mai ka huli hoi ana aku o Tazana me kana wahine no Ladana ahiki i keia manawa o ke hoea hou ana aku o Paulo no Enelani nolaila aia ka laua keiki ma kahi o ka umi kumamalima makahiki Elike me na makua waiwai i makee e loaa na hoonaauao kiekie ia i ka lakou poe keiki pela iho la o Gtazana me.  E ae ana anei oe iau e papa e hele e nana i na hani a ke kahi mapu e hoikeikeia nei maloko o ka hale mele.  ihea keia wahi au e kuu keiki i makemake ai @@ wahi a ka makuakane me he nea la aole oia i lohe pono i na olelo a kana keiki.  ua makemake @ e helee nana i na hana hoikeike a ke kahi mapu e malamaia nei maloko o ka hale mele i pane aku ai o lena imua o kana kane Aole no ou ahewa i keia makemake ou e kuu keiki owau no kekahi i makemake e hele e nana no ka mea@ lohe mai au he keu akua a ke akamai o kela mapu i na @ hana apau a ke kanaka e lawelawe ai a i oi aku no paha imua o kekahi poe kanaka pehea no hoi in a o kakou apau ke hele e nana i ka hana a kela mapu me ka huli ana aku o Tazana a o ke Haku kekkona hoi mua o kana wahine Luliluli wale ae la no ke poo o Jene me kona makemake ole nae he hoike aku i koua manao imua o kana kane oiai ka laua keiki e noho pu mai ana maloko o kela rumi a huli aku la oia imua o Mr mua ke kumukula a kauoha aku la a hele oia e kula i kana haumana no ka mea o ka manawa kela no kekahi mau haawina  i ka hala ana aku hoi o mr. mua me keaka akahi no a huli mai la o jene imua o kana kane a i aku la Ua hoea mai i ka manawa a kaua e noonoo ai i kekahi mea pono e hana aku ai maluna o ke kaua keiki i @ e hoopoinaia ai kona noonoo nui ana no ke ola ana o na holohoona ame na kanaka hihiu aue hophop loa ue na loaa kela ano iaia mai ia oe mai kona akuakane Ua ike oe non iho i ke ala ana mai o ka makemake i kekahi manawa e hoi ku iloko o ke ola .  ma kou ano he makuakane no kau keiki ponoi a i ike hoi i na inea o kela noho mehameha ana me na poino he nui e hoopumi ana ma kou mau aoao he hana ku i ke aloha nau ka hoopakele ana i ka kaua keiki mai ka hooko ana aku i kona mau makemake @ me kela ano makemake ookahi i loaa ia oe i ou mau la opio.  No kau mau mea hoahewa mai ne maluna ou no ka @ ana aku o ka makemake iloko o ka kaua keiki elike kona ola ana me ko na holoholona ame na kanaka hihiu ke kanalua loa nei au no ia mea oia aole e holo aku na ano o a makuakane makuna o kaua keiki manao au iloko o na makao pulam nou no keiki ua kuhewa oe makekahi mau mea a ua noonoo wale aku no oe i ka mea e haua ole ia aku ana e keia keiki o ka makemake nui o ke keiki a kaua no na holoholona o kela iini iloko on a e hle aku.  Ke haawi aku nei aui kou mahalo i a oe e kuu keiki no ka paa o kou mana ame kou mi mua ana mai la iau kou makua nei aka i hoike aku nae au i ka mea oiaio loa in a alaila e kau mo au ikekahi hoopai maluna ou hemana nui ko ka makuahine maluna ou e kuu keiki aka nae i hookula oe i kanakahoha aole ia he mea e kau ole aku ai kekahi hoopai hoikoi maluna ou mai @ aku  ke maopopo nei iau kau mau mea apau e kuu makua kane kamailio mai la aka e hoike hou aka ana no au ia oe i ka manawa au e ike ai i na hana a kela maou wahi a keaka me ka lalau hou ana aka i kana @ a hoomaku iho la e helehelu ma kela ahiahi ua malamaia kekahi aha kukakuka mawaena o na makua mae ke muukula a ka laua keiki me ka haawiia ana aku o na kauoha ia mr mua e makaala loa oia ma oa @ apau i wahi e hiki ole ai ia kekake ke hele e nana i ka mapu maloko o ka hale mele.  he mea maa i kela kumukula ma na po apau ka hele ana mai e nana ia keaka mamua o kona hoi ana e hiamoe aia no ko laua mau rumi ke pili la i kahi hookahi ma ka @ o ka rumi o keaka a iloko o kona kahala nui e @ @ u akeiki nei ua paa kona lole a e hoomakaukau ana e @ aku ka puka @. (aole i pau.)