Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 32, 6 August 1920 — KA MOOLELO O KE MA KOAIE KU PALI O KA MAKANI KAILI ALOHA O KIPAHULU, MAUI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O KE MA KOAIE KU PALI O KA MAKANI KAILI ALOHA O KIPAHULU, MAUI.

li — A;:i ao he mea oa ke ka- '■ ,i „ria -eaHahia ai, oiai o:.i e . }.r: tnaluDa •> ka niea me rt ka lia- • kii palMp4ia aina oka ho.nii •"• ' tlatraii iluna n«i, a a'a hoi o " K ihili' k«' waiho nei he i>: t :»!»<■•. kt>!iu!iu. !i »na na tausai: ti.-na ■ k.-ia :nau aina elua, a : •■.iii'.h: :i-. ku iiiki ana e hooia ••::, uiki :ii Nu Ki'ani maluna ;-auku iaau k _»a. i hauaia i ..•ikKU •• īkemaka hei i keia la i •:.:i<>ii: eia na»'. ma ka aoao o n i . Maori n«»ho n k «i me kakou, ~ \ r. :«»• lukou. o Poaa (k} auu* k . ko iakoū mad kupuna mua < mii :a iaua i ai ko ia:..>?kn»a kihui aole piamua Ma: ia Inkou ponoi ntai n.j i puka u. *a aooi&io maopopo loa. mai Ha- » .;*u aeī keia mau kanaka. e!ikc «ie •>-:u'b mooiinauhau e paa nei. e hiki : ia ike kapalapala O'uholowaiowMuii: iho. .i na nio.i huopohihihi mai •■<•>. ilok-» o ko kakoa mau moOMa ke kuauhau.i hoikeia aka .. (ki ani:' Papa (w) i ha- ! :»i n n >o)K»kuka!aui (\v> ame •• , * : ina ka kekahi hoi. na Wn- : :»!i 1';»}•;! w) hauau i» HoŌi ; a na Wakea (k) dmr .. - ..i ' t« i ke kaikamahiii' i!:t! •• Hji?oa: n;i)ailo, ua law. i ;-i i»'>i»maike:ke no keia inau like ■ • ko ku.kou mau uiookuauha»!,' h.'luhe.u v kaana iho ai i hala MEA KAKAU. .. •.1 • • aku o Lle';na (k) i kaua wa- . to ia Iliaa: he eluu na« inoa o a: ;»e i kaheaia ai. o Hina-i-kv ! t « o Hina polipoii. O ko laua ; "ho ai. i Kipahulu. >taui Hi::a kaniaaina o Kipaliulu ka i -iahuahaie ame ka halau-waa o :k. e waiho la. ! « ..iaa noho kane a wauine aua, ua . Mina i ka iaua makahiapo, eii- • k& mea mau i ka poe hapai ka j pela no 6 Hina; ai ūo i keia ■ onn ako «na he i'a; ai ao i r ; ... a pau. oiīo kku no he i*a oko.i, . <e kane m» ka hooko. ahiki i ka •k. a an'a mai o ka wahine. liōoluhi - ka hookauhua o ka kaua keiki * • n:ai },» ke Llne, heaha hoi ka ■' -. V: o ia. ua ikt* mua no ka po, e • : keia n*a'i niea, nolalla, hoo•xv niii na aumakua i k& i'a i na k . •;*,-. :».a "ho!- a !aka ka i'a. he kii - :«s u no a lawe ma':. .i "uo uo ka ka wahīiu». o ke kil < kn ke kane. ahiki i ka h.lnau ana makahiapo, kahea iho la laui , k» -;-jua, «> Laka. (ka laka 'ō ka i'a He 'm3. mai na aumakua mai.) ! sa nui aaa e keia keiki, ua hapai !h. la o Hiaa \ ka loa o ka laua . .-i elike "no me ka hookauhua o mua. he l'a: pela no keia opu. 1 » k *:: naf f oii«« ai, o na i'a o ka ho- \ kn uiaula. hapuu: o ka ke kane :!**-*• i ka aioanti i ka lawai'a; < . ;i ni» k-ia ono. ai no apau, oni . ::u i'a «>koa. oka ke kanfe hana • ;i :■.-'«• i ka moaua i ka lawai'a; .a uao a ka wahine, pail m ..i-. ..ii . aku ana he i'a okoa; ao'»i < .• k.-ia mau haua & kn wahine i : • He'ma e kaniohoāl. ua hooko -i 'ist '■!!.. a>Bu a kana-roĀīine. i :.-i. i mai la "ka wahin? i ka- : <:::•••. ji!u maf !a ka hoi au'i ka pon& - =. i.aka o kieia i'a nui; nkum aku li -.*•:••. uekea ke auō aia iX RU P ike * I'arK- akn īa kil wahhiē, oka a'ka .-• !. :ne'b« iala ia <ii ka mano, \ -.«!i : inai Ja ke kaae. auwe uo hoi - :» wa-iine «*, o ka i'a, -au e ono la i , >:ri ..iK.iii trfaka. ac»tc* ia he i'a 13 i*a e ne; aka» - he i'ā aiw'a- * > i: > ka moaua. he ai huinuhuuio. • .!! K»a. lie i»oko'a ka no ka hohi■•*»:i:s :a imi. e kii au i ko ono. !i ■••'iiakp.akau iho la kē kane-i Kaua im.v. > lawai'a apau, haak iho !{t oia ... wan kauiua a makaukau i 'ka pa- . «aa. U ih» la i k»na mau pono k.-ia huaka'ī. ka ai ame ka wai, -i . kokahi nlau la. I ka niāi 3«» y ka hoaka'i, olelo aku la

• r H :ia. *.• aeU' att e iuii i k6 0110, a hoomnkaukan i wahie no ko | ; i • ■. ī utffi oo ft o *u. aa makankāa h<»'a ka imu, kaiua a mo^ā, •; ;-au:« i • ko ©in i ka pona onolii J - * • fc>- Kakaipaosu ka i'a nui Hihi-I " -ku o # I \ r '.id ka faua kamailio nna ine ka " - :i-. ka'ua wai ia ola hele, ao kahi e • .i ia o koua man waa. uhi iho la oia n aa :i»aa %raa i fci? paahu. holo il!b 1a a \ «a a aa ekv>īi&. i ole e komō ke kai, ;-aa no hoi ni" paahu moena aoa i HiKe me a ko kakou •s - - ipuua ia mau la: i ka ana o .. « nn i" ka nhi. hoala ae la oia i 15:. it3u la*H kaukau" iwaena o kahi -: «r;ta i kaolaa ia. hauhoa iho la i ' t -'iki <> na liaa i!aIo o ka upe (he ' .uw ia e mue aaa niai kekahi waa a .\vafcl waa;. alaila hoohui a<* la oia i : «>l» asahiaa o keia mau laau ā paa i \s'.. h'->vkabi. a kau 'aku la i katia aho ••«•&*: 'u i kapaia, o Pupuwaiakolea, iaiai".'! i' poī> ō keia man laan. kookomai la i kkfiaco~nia kahi ana i ohao nl. b»oht4o Toa mai 1a i a"ho'Ualo o ;»oo o ka laau. e pili ana i kēna vaa <-m ai: kukulu iho la oia i kana hokeo . } i ka !tioa o Ktunaafku, ilo- . w ka «raa mauna o kona alo, unuhi .i€ !» i ka niakan e kau ana i ka lio-

keo uho i kaaia a paa, uakii iho la i ka j piko o kaoa aho lnwai'a a hoopili aku la i ka !arfu kankau. e pi!i aiia i kona J waa e kau ai. 0 ke ano o fceiaj&»kau a He'ma, &ol« ia hc iwi kanaka i holeia elike me ko ikahi mau makau o ia ano iloko o-ka . Ha'e Hoiki iki* o Kamehamelia; aole no ' lioi h« palaoa a lie una boi, elike >u? Man'aikaii»ni: aka, hē lala ia no kekahi laau i uiaopopo ole kona iuoa. O ke auo o keia niakau, o ia kahi o ka iala e pili »i\a i ka paku 'i (kunui) o ka laau, o kf kikalsi no ia o ka makau, a moe akn ia laia a uiana ae na lala ekolu ua u a maanei, o ia lala laau i uhakiia a oioi ae kahi. o ia mau mma ekolu. o ka lehua (maka) ia o ka makan: a o o keia laia laau mai kona kuiuu iuai.-o ka pnana (apaa) iho la ia 0 keia makau kahi e ka.-a ai a paa, aiaila uakii aku i ke aho. 0 ka J iiida o iltia īuākau k'upanahii a He'ma o Papālahoomau, a kei e lohe liewa ka mea kakāu. o ia ka inoa e o nei i k i halepule 0 Kipahulu: a ina aoie uolaiH,. alaila, no kekahi Papalaheomau oko.i !«alcu no paha. j Aia he mau lalani iueSe iloko o ke Koilionna e pili ana i keia niakaa kupaianaha a He'ma, a he uiooleio oia-! io lioi no kt?ia laau i hiki ai i MoloKai. j a noho me karta aiknne kino kanaka i Pelekunu, o Pou ka inoa; a eia no k<v kaiii poe kUpa olaila ke ola ne:, i ike a 1 lolie l ka mooielo o keia laau, elike me *J. >faka?cir ] l'a maopopo ae la ia kakou ke ano o keia makau liookalakupua a lle'ma. a o 1 kona kokoolua hoi o keia huaka 'i paoa. eia ka o ka hele no ia— | Pale ka ike i na kini o Kolokini. 1 ka papane a ke kai i Kahalahala e! ] O keia huaka'i lawai*a ke kumu n ko He'ma hiki ana i Xu Kilani, ka aiua 'nona na inoa ekolu, o Nuholani, Nuki•lani ame Hoiauiku, i ikeia iloko o n.i mele a ko llawaii nei poe i haku ai ma- ' mua q ka hiki ana mai o ka haole. jKa Hnaka'i Lawal'a a He'ma, Kona Puhiia ana i ka Moaea J Ika makaukau ana ona mea e pono ai keia huaka'i iluna o na waa. panee | aku la oia i na waa i ke kai, a ee akn la -ma ka waa ma ka akau, o iho la i kana hoe ilalo a kaawale aku lā ka waa iwaho mai ke awapae aku. ke noenoe poeleele iho la. ke kau mai la ka mahina malalo, a o ka po keia o Kukahi, a o na la mua hoi o ka malama o Ikiki. I'" "EHke me ke" kulana o ke kanaka u'i i . lawalawa ine ka ikaika, pela oia i naa ilio ai i kana mau mapuua hoe me ke | oolea, a elike me ka pua i ke 'aia aku, | pela iho la kā holo, o na waa o He 'ma, oiai nae, he hookahi wāle no oia ma ; keia huaka 'i kii. i ka ono a kana wahine; aia ka ihu o na oia ne.i. ke 'auku !a i ka holu a ka ale, ke pakika ; la i ka lawe a ke āu. laia nei no ka ike ua haia i wa)iq alawa ae Ia na maka ma o a maanei, me ka manao e ike ā/kg i ka a mai o na m&ka o ua i'a nei. he ole nae~ko iā nei ike lihi aku. *' T ke anoano ahiaki i liookokoke aku J ai keia mawaho o Kohala, a hoolāna iho | |la ko ianei waa i ke ko*a lāwai'a. o j ! Kaihu-manumanu, aiā keia ko'ā lawai'a | [iwaho ponoi o kahi i kapaia o Kapakai. 0 ka maka 0 keia ko'a, aia i Hana, j Maui. o Paiaalani ka *mea nana keii! ko r a lawāi'a, a o kona inoa pololei oj | Kaihua-kāla;'aia ā ike keia kanaka i : ka wailio wale niai o na maka o ua ko 'a nei ana, alaila olelo āe ōia, nlalie o Maui. na ah'uwale o Kalhuakalā. He' "*no a:no i'a o keia ko*a, Mokuleia me ka Hapuupnu: 'a no ka loaa ole o keia ko'a i kkkahi poe lawa-. i'a e ae, kāpā hoohenehene lakou i k* inoa o Kaihumanumanu. laia nei e lana nei /»olc īie waiii inea ia ikeia a"ku o ka a niai o na hiapaiole nei ō Maluakapo; nolaila, hoohuli ae la oia i ka ihu o kōna mau waa, a holo aku lae o Keahole, mā Kona, o ka manawa keia o ka po, i.ka pili o ke aumoe; aole i u iho, kaalo keia mawaho u Mahukona: ehia minuke, eliia sekona, hele ana keia mawaho pono o Kawaihae. aole keia i lo'ae āku i ka leo hawanawana o ke kai o Kawaihae; aka, o Ika halulu haku'iku'i o keia mea i ke aumoe, ka kouka poe e'lolie nei iwaha

olaila. | lkc-«ku la keia ika puoho ana ae o &eia mea mMlamalama nmiloīko ae o ke kai/ a sa huiili ae 1a ilana o kailikai,. ! me he pupaaulama la, iwaho ponoi o kn |lae o Kaelehuluhulu; ia manawa i lelelo | ae ai ka olioli iloko o kona hotrpo *no ka loaa o ka ono a kana wahine; nolaila, t kapekepeke iho ta ka lioe a ke kaaaki! ( u'i, ke onouia la ka ihu o na waa iinua ' me he papa heenalu la, i ka nalu haki- ,' kualua. |. Hc manawa ole. aia keia i ka lae o o ka mea apiki nae, ua r papaluaia_akuka mamao atoe kq- . li'uli 'u ou& mea a nei miii iaia nei aku, a e punohu ana "hoi i ka mouna lewa. Oiai ua inea a nei e koU'uli 'u loa aka ana. a nalo mai ka ike aku a ko He 'ma . mau māka, ia wa oia i lohe aku ai i kein i leo kahea, me he inea la, manka mai t> i ka aiua o Koua kaiopa i ka la'i. ► CA hui hou aku.) —: •+— — : — Ma ka po Poalaa nei i haalele nīai ai i o Mrs. £lizabelh J. Monsarrat i keia > pla ana malokq o kona. home ma ke kihi I J o aa alanui Union ame Ādams, ma kona i ' wahi i hanau ai aneane he *iS makahiki - i hala aku nei, a o kona wahi no h--»i i i maroia ai ika 1852. Ō keia ka mi- - kualnne o ka ohana Monsarrat.