Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 46, 12 November 1920 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HULI HOI MAI NA MOHO HEIHEI AU O HAWAII NEI

HOIKE KO HONOLULU NEI POE I NA MANAO OHOHIA MA KE KANI OLOWALU ANA O NA MOHO

HULIAMAHI KO KE KULANAKAUHALE NEI POE NO KA UWAPO, NO KE APO ANA MAI IA LAKOU

@@ko o na leo olowalu kupina ʻi o n@ @@@e o na halehana ame na mokuahi e pili ana ma na @wapo, i hookipaia mai @@ na moho heihei au o Hawaii nei, ma @@ manawa i ku mai ai ka mokuahi @alsonia, ma ka Poalua aku la i hala.

            Oiai ka mokuahi Matsonia o hooko@@@ mai ana i ka nuku ae nei o ke awa, ua ka@ in@ ka aoao o na moku@@@ o ka oihana kaua o Ame@ika ina@nei nei, ka hoohanohano ana aku i na m@ho au, ma ka hookikakaha ana maluna ao o ka mokuahi, me ke ku i ka @@ai ke nana aku, i kau a moa o ka pina me ke aiwaiwa o na hana hookakupua a na kanaka i hele a lehia ma @ela hana o ka leleo ana iluna o ka lewa.

            Oiai hoi ka mokuahi e kalewa ana mawaho ae nei o ke awa, i holo aku @ na komito hookipa, no ka hui pu na me na moho au o Hawaii nei, a ilo@@ o na manao ohohia, i hookipaia mai i lakou, me ka lilo o kela hui ana i @@@@ e hoohauu@@@a aku ai na inanao ma la aoao o na komite amo na malihini.

            O ka Bana Hawaii kekahi i hoea aku @o ka hoohanohano ana i kela mau @@oho heihei au, a mailuna aku o ka mokuahi Kaena, i paani aku ai ka ha@@, i na mele hoohauoli a hoohanohano i na malihini, ol@l hoi ka hui hookani @@la malalo o ke alakai ana a Dude Miller, e paani ana i ka lakou mau @@le hoonane@, mo na pila maluna o @a oneki o ka mokuahi.

            I ka pau ana o ka hana a ke kauka, @@ ka nana ana i ke kulana ola kino @ na ohua, ua hookomo mai la ka Matsonia iloko nei o ke awa, a oiai ka Bana hawaii e p@@l ana, me ke alakai ana mamua, o ka wa hookahi hoi ia a @@ oeoe e kani kupinaʻi ana, oiai hoi @@ luhuluhu o ko Honolulu nei poe e @@ aku ana ma ka uwapo, kakali o ka @@@a mai o na moho o Hawaii nei, a @aawi aku i na lululima ana o ka piha @o@hia ia lakou.

            I ka pili ana mai hoi o ka mokuahi @@@a uwapo, ua paani ae la ka bana hawaii i kela mele kaulana loa “Aloha Oe.” Me ka he@au ana iho o ke anoano @@@ia maluna o na mea apau, aia hoi @@ malihini maluna o ke oneki o ka @@ku kabi i ku mai ai, me ke ani ana @@i i na limpo, i ka poe e ku aku ana ma ka uwapo.

            Aia hoi maluna o ka uwapo na kaikamahine opio, i hoonohoia me na lei @@ ka hoolei ana aku maluna o na m@@@ heihei @n a i hakalia no i ua mau Maao nei a kau iluna o ka uwapo, o @a wa no ia i hoopuni koke ia ao ai e @a kaikamahine opio, me ka hooleiia @@a aku i na lei ka ohu ame@ka hie o Hawaii nei, a he manawa ia no na kamaiana ame na malihini e lululima ana, @@ko o na manao ol@ohi@ o ka hauoli.

            Maluna o na ka@ otomobile i kau aia ai na moko heihei au no ka Hokele @@na, a oiai na kaa ma ua alanui o ke@@lanakauluale nei e haawi mau ia aku ana na leo @ueo e ka lehulehu, e hoike @@u aoa i ka nui ohehia o ko Hawaii nei poe, no ka papahi ana o na moho o Hawaii nei, i ka lanakila, ma ka la@@ huakai, hookuku me na moho kau@@na e ae o ko ao nei. He hoomaka wale ana no na hana o @@la kakahiaka, no ka hookipa a koo@@i poe, no na moho, o ke koena aku o na hana hookipa ma kela la, o ia no ka @awiia ana ae o kekahi paina no ko @aanu hanohano, pela hoi me ka hoo@@u ana aku i na me@ala gula maluna i na moho lanakila. Na ke ahiahi o koeia Poalima e lilo ana lakou i mau malihini hanohano na@@ Kalapu Hoeueu o nā Hawaii, ma ka Hokele Lana, a ma: ka hulahula e haawiia ae ana e ke kalepu hoe waa ma Waikiki ma ia ahiahi no, e lilo pu ai lak@@ i mau malihini hoohanohano, me ko lakou komo pu aku iloko o na hauoli ana o kela po.

HOOKUUIA KEKAHI POE MAʻI LEPERA O MOLOKAI

MAHOPE O KO LAKOU NANAIA ANA I IKEIA AI UA KAAWALE KA MAʻI IA LAKOU AKU E KE KOMISINA NANA MAʻI OIAI MA MOLOKAI

Ma ka halawai a ka papa ola o ka noho ana ae ma ka Poalima aku nei i hala i hoololoia ae ai e hookuu loa i kekahi @nau maʻu he umi-kumanalima mai ke kahua maʻi ke kahua maʻi lepera mai o Kalaupapa.

            I ka hooholo ana o ka papa ola e hookuu lanakila i kela poe maʻi, ua hiki ia lakou ke hele ma ka lakou mau wahi apau i makemake ai, eia nae ua ae ka hapanui o kela poe maʻi i hookuuia, e hele ae e hoike ia lakou iho imua o na luna oihana o ka papa ola, no ka nana ana aku, ina paha no ka hoomau ana aku i ka lapaau ana ia lakou, mauka ae nei o ka halmaʻi ma Kalihi, aole paha.

            Ma kekahi manawa ae nei i hala, ua hoounaia @nai la he palapala noi, mai kekahi mau maʻi mai he kanakaoli-kumamalima ka nui, e noi mai ana i ka papa ola e hookuuia lakou, i ka noho ana ma ke kahua ma;i ma Molokai.

            Ua holo kino aku ke komisina hookuu inaʻi no Molokai, me ka nana pakahi ia ana o ka poe i kakauinoa malo o kela palapala noi, eia nae, he kanakolu-kumaha wale no o lakou i hoea ae imua o ke komoisina.

            Iwaena nae o ka poe inaʻi i hookuuia, he ekolu o lakou i noi okoa mai e aeia aku no lakou e hoomau i ka noho ana ma Molokai, ma ke ano he ma@ kokua, he elua mau kane me hookahi wahiene: he poe keia, he mau hana ka lakou ma ke kahua maʻi.

            Iwaena o kela mau maʻi o ka nanaia ana a hooholoia e hookuu loa ia lakou, he hookahi kanaka i noho ma ko kahua maʻi no na makahiki he kanakolu kumakahi, a nona hoi na makahiki apau o kona ola ana, ma kahi o ke kanalima-kumamaiwa; ua noi mai oia i ka papa ola, e aeia aku no oia e noho ma Molokai. O keia ka maʻi mua loa i hoaoia ai ka lapaau ana i ka aila chaulmoogra, i ka makahiki 1903, i ka manawa akahi no a hoomaopopoia ka waiwai o kela aila no ka maʻi lepera mai ia manawa mai kona hoomau ana e lawe i kela aila, ahiki wale no i kona hookuuia ana, malalo o ke kauoha a ke komisina hookuu maʻi.

            Ma kela halawai a ka papa ola o ka malamaia ana ae, ma ka Poalima aku nei i hoakakaia ae ai, aia he mau maʻi he kanakolu-kumuamalima ka nui ma ke kahua maʻi, i makaulka@ no ka hookuuia, ina e waiho mai ana lakou i ke noi no ka hookuu ana aku ia lakou; eia nae, ma na mea i hoomaopopoia, ua makemake no kela mau maʻi e hoomau aku i ka noho ana ona ke kahuanaʻi malalo o ke kumu, ua ku a hoohihi maoli no ka manao i ka noho ana o kela aina, a o kekahi no hoi, ua loao ko lakou kokoolua o ka noho ana ma kela aina o ka ehaeha.

KAKOO KE KIAAINA I KA BILA HOOPULAPULA.

No ka hoakaka ana ae i knoa manao, e pili ana i ka Bila Hoopulapula i na Hawaii, ua hoike ae o Kiaaina MeCarthy imua o ke Kalapu Rotare, ma ka Poaha o ka pule aku nei i hala, i kona kakoo ikaika loa i ka bila hoopulapula i na Hawaii, no ka mea ma kona manaoio, ma ka haawi ana aku i na aina o ka papa elua no na Hawaii e hoopulapula ai, pela wale no e ikeia ai ko lakou makee maoli ia lakou iho; a e hooikaika pu aku ai ahiki i ka loaa ana he nohona kuonoona ia lakou.

            Mamua aku o ka hoea ana mai o na haole i Hawaii nei, ua mahi aku na kanaka Hawaii i ka aina, me ko lakou ikeia, he lahui kanaka holomua; pe@a i manaoio ai ke Kiaaina McCarthy, o ke alahele wale no e hoopulapula hou ia ai ka lahui Hawaii, o ia no ko lakou hoi ana aku a noho ma na aina i manaoia no lakou, ma laila e imi ai i na mea e pono ai ko lakou noho ana a o ka mea oi loa aku, wahi ana, o ia no ko lakou kaawale ana aku mai ka huikau aku me na lahui like ole.

            O ke kumu ka o ka haawi ole ia ana o na aina o ka papa ekahi, malalo o ka bila hoopulapula, mamuli o ka manao ana, ino o na aina ia e loaa aku ana i na Hawaii alalia e noho wale ae ana no na Hawaii, a hoolimalima aku la i na aina, na na Kepani e hana mai, ma keia ano iho la, aole e lilo ana kela mau aina i mea e pomaikai ai na Hawaii ame ke Teritore.

            Ua hoakaka hou ae no hoi oia, oiai he nui ka poe i loaa na manao kanalua no ka maikai o kela bila hoopulapula, he manaoia nae kona, he oi aku ka haawi ana i na aina o ka papa elua i na Hawaii ma ke ano hoao, mamua o ka haawi ana aku i na aina o ka papa ekahi ia lakou, no ka mea, ina e hiki ana i na kanaka Hawaii ke holomua ma keia aina hapa mai o ka maikai, e oi loa aku ana ko lakou holomua, ma na aina maikai; aka i holomua ole lakou, alaila ka hamama mau mai la na aina o ka papa ekahi, no ko lakou hoopulapula ana aku.

HOOPAUIA HE MAU PAAHANA O KA HUI MAHIKO

MAMULI O KO LAKOU HOAO ANA E HOOLOLI I KA PAPA UKU MAUAHI KE KUMU

O KA MEA MALAMA BUKE KEKAHI IWAENA O LAKOU

LILO OLE KOLAKOU KAHIKO MA KA HANA I KUMU NO LAKOU E MINAMINAAIA AI

            No ka hana ana i kekahi palala noi, me ke kono okoa aku i ka poe ike i na hanalima o ka mahiko o Oahu, e kakauinoa aku malalo o ua palapala noi la, no ke kau ana i ka uku manuahi o na paahana, he mau hana akamai ka lakou, i hoopauia aku ai mai ka hana aku o ka inahiko, he okolu mau paahana, oia o H.G. Danford, ke poo malama huke nui o kelu mahiko, David K. Wilson, “ka mea malama haelkuai; ame Craft, he luna hana, ma ka Poaha aku la ʻo ka pule i hala.

            O ke kumu nui o ka hopauia ana aku o kela mau paahana o ka mahiko, no ke kue o ka lakou mea i hana ai i ka mahiko ma kokahi olelo ana ae hoi, aole kela mau paahana i lawelawe ma ka alahele pololei me ka ka mahiko e hana ana. He kanaka o H.G. Danford, ka mea malama buke, i noho hana no kela mahiko no na mkahiki he 20 ae nei i hala, a ma ka oleloia ai ma kahi o ka $400 kona uku mahina.

            Ma ka oleloia, aole i kulike ka noonoo o kula poe, no ka papa uku manuahi i hanaia e na lunanui o ka mahiko, nolalila ua hanaia kekahi palapala noi, a lawe hele ia iwaena o na kanaka, he mau hana ike ka lakou, no ke kakauinoa ana mai, a oiai o Mr. Danford, kekahi o na kanaka koʻikoʻi iloko o ka mahiko, aole he mea e ae a ka poe e hana kau ana malalo, o ko lakou kaa kuwale no i ua palapala noi.

            Maloko o kela palapala noi e hoakaka ana ia, e ukuia aku na paahana he mau hana akamai ka lakou, ma kahi o ke kanalima pakeneka, ma ka ano o ka uku manuahi; a oiai he poe nunui wale no kela o ko lakou ukuhana no ka mahina, ma kahi o na haneri dala, e loaa hou iho ana he mau haneri dala mawaho ae, ina nei no ka holopono o ka kakou mea i noonoo ai, no ka ukuia mai i kanalima pakeneka o ko lakou mau ukuhana, ma ke ano he uku manuahi.

KE KA HOME NO NA PAKE HAPAUEA MAUKA O PALOLO

KOKUA NA PAKE O KEIA KULANAKAUHALE MA KA LULU ANA I DALA I WAHI E LOAA AI HE HOME NO KO LAKOU MAU PAKE ELEMAKULE

            Ma ke kakahiaka o ka Poakahi aku la i hala i weheia ai na halo o ka Gospel Mission Home ma ke Awawa o Palolo a he 16 mau Pake elemakule nawaliwali i hoihoiia aku ilaila, a o ko lakou home ia e noho mau aku ai no ke koena o ko lakou mau la o ke ola ana.

            Aia kela home malalo o ka malama ana a na kahuwaiwai o ka Ahahui Malama Ola Associated Charities, a o hana ana hoi ma ke ano he mau akena no na Pake o na inokupuni Hawaii, ka poe na lakou i kuai kela kahua i wahi no na Pake hapauea e noho ai he mau pule kakaikahi i hala aku nei, he home hoi no na Pake limahana elemakule o na mahiko o keia teritore, he poe i hana mau ma na mahiko a ua hiki mai i ko lakou manawa e hoomaha ai mai ua hana mai apau o keia ola ana a ua pau ka lakou hana ana o ka hoomaha ame ka mocuhane wale aku no no ke koona o ko lakou mau la ka lakou mea e kakali aku ai o ka hoea mai o ia hopena.

            O ka hapanui o kela mau Pake ua hoea mai lakou a ua noho ma Hawaii nei no kekahi mau makahiki lehulehu mai ke 35 a ka 40 makahiki o kekahi poe o lakou, a o lakou no hoi na limahana mua loa i hoopaeia mai i Hawaii nei ma ke ano he mau limahana no na mahiko mai Kina mai. O kekahi o kela poe ua pehu mai la na lala, ua laau na wawae o kekahi poe, a ua lolo hapa mai na lala o kekahi, a he lehulehu na Pake o ia ano i hoihoiia aku i kela home. O kekahi o ia poe ua hapopo mai na maka, a aia mawaena o kekahi poe o lakou ua kakali me ka hoomanawanui o ka hoea mai o ko lakou hopena ma keia ao. O kekahi o keia poe ua lawelawe i na hana liilii e loaa ae ana ia lakou i mea e hiki ai o loaa mai kekahi kokoua ia lakou; o kekahi poe maloko o na lua e moe ai, a malalo o na hale o kekahi poe e hoopili wale aku ai me ka loaa ole o na makamka, aka i nei manawa ua loaa ko lakou wahie e malamaia ai me ka maikai, a no ka mea, aia ma kela paredaiso a lakou i hoonohoia aku la he 15 eka ka nui, e loaa ana na meaai maikai ia lakou malaila, mo ka loaa o na ea huʻihuʻi mai o ke kuahiwi, he akea hoi ke kahua no lkaou e holoholo ai, he mau moe maikai ko lakou e hoi aku ai e hooluolu i ka pe, me ka hoaahu mau ia aku me na aahu maemae, me ka pa ole aku o ko lakou mau lima i ka hana koe wale no a makemake ao kekahi o lakou no ka hana ana aku i kekahi mau hana liilii ʻe kokua mai ai i ko lakou noho ana.

            Ma ke kakahiaka Poeakahi aku la i hala maluna o ke kaa makai ka hoihoiia ana ak o eiwa mau Pake elemakule, a i ko lakou hoea ana aku i ka home ua laweia aku lakou noloko o ka haleauau a malaila i holoiia ai ko lakou lepo a mahope iho ua hoaahuia lakou me na aahu hou, a o na lole lepo a lakou o ka lawe ana aku ua puoloia ao a paa no ka hoounaia ana aku e holoi, a o na welu a lakou ua puhiia i ke ahi, o na mea kupono wale no i ka hooko@ia ka i malamaia ae. O ka poe o lakou i nele maoli i na wahi aahu kupono na na Pake o Honolulu i hoolako aku ia lakou.

            Ma ia auwina la i hoihoila aku ai lakou noloko o ko lakou mau rumi pakahi no ka hooluolu ana, a ua hauoli loa lakou i ka loaa ana o kekahi home kupono e malamaia ai lakou no ke koena aku o ko lakou mau la o ke ola ana.

            He 20 wale no ka nui o ka poe kupono e noho ai maloko o kela home me ka lawa kupono i nei manawa, a ina no ka hoopilipili loa ia ae ka o na moe, e loaa ana ma kahi o ke 30 poe e noho ai maloko o ka home. O ka hale kahiko e ku kokoke mai la ma kahi o ke alanui e hooneeia aku ana ihope a kokoku aku i na hale e ae a e hana hou ia ae ana a lilo i wahi kupono no ka hookomo ana aku i kekahi poe palupalu hou mawaena o na Pake maloko o ia home. Aia ma kela huli Koolau o Oahu he lehulehu ka na Pake i hapopo mai na maka, he mau limahana no na mahiko no kekahi mau makahiki lehulehu i hala a ke kakali mai la o ka hoea mai o ko lakou mau ho@@ hope loa a e hauoli ana lakou ke loaa aku ka ike o lakou kekahi e hoihoiia ae ana ma kela home ka Palolo.

            Aia ka hookeleia ana o na hooponopono ana i kela home malalo o ka Ahahui Malama Ola, a na kekahi makuahine Pake me kana mau keiki i noho loihi maloko o ia home ka mea nana e hookele i na hana. O na lako ai a pela aku e laweia aku ana ia mai Honolulu nei aku no hookahi manawa o ka mahina, a e laweia mai ana na Pake apau maluna o na kaa otomobile no ka hooholoholo ana maloko o ke kaona. No ka hoolako ana aku ia home me ke dala e loaa aku ana ia home he $5000 mai ke aupuni Teritore aku, he mau dala mai ka halmeaʻi ka hiko mai o na Pake. Aneane e piha ka $8000 i luluia e na Pake o Honolulu.

 

E WAIHO ANA KE KIAAINA I KONA KULANA OIHANA

PAA KA MANAO O KONELA MCCARTHY E WAIHO I KE KULANA KIAAINA NO KEKAHI REPUBALIKA

MA KA MAHINA O MARAKI AE NEI OIA E WAIHO AI

I HAKALIA WALE NO KONA WAIHO I KELA KULANA I KA PII OLE AE O KA PERESIDENA HOU

            Mahope iho@o ka oili ana ae Senaloa Warren G. Harding, he moho lanakila no ke kulana Peresidena no Amerika Huipuia, ma ka aoao Repubalika, i hoakaka ae ai o Kiaaina McCarthy i kona manao e waiho aku ana oia i ke kulana Kiaaina no Hawaii nei, ma ka la @ o ka mahina o Maraki, ma ka la o lawe ae ai o Senaloa Harding i kana hoohiki oihana Peresidena no Amerika.

            I ka waiho ana aku nae o Kiaaina McCarthy i kana palapala haalele oihana, e hoomau aku ana no oia i ka noho kiaaina ana, ahiki ma ka la i o ka mahina o Iune, no kona makemake e hoopau pono i na hana o ka ahaolelo kuloko, mamua o kona kaawale ana mai ka noho kiaaina mai o Hawaii nei.

            I ke kamailio ana ae nae no na mua e pili ana i kona waiho ana aku i ko kulana kiaaina, ua olelo ae o Kiaaina McCarthy ma ka Poakolu o ka pule aku nei i hala, ma kona m@@olo no mea pono no e pii ae kekahi Repubalika ma ka noho kiaaina no Hawaii nei, i kulike ai me ko kulana o ka hooponopono aupuni ma Amorika, ma ia ano iho la e haawi ana oia i kela noho i kekahi o na Repubalika i ma@@ola e hookohu e ka Peresidena Harding.

            I kena hoopanee ana aku nae, i kona la a haalele loa ai i kela kulana, ahiki i ka la i o ka mahina o Iune, wahi a Kiaaina McCarthy, he olua mau kimi o kana hana ana pelu, o ke mua, i holopono ai na hana apau o ka ahaolelo, no ka mea aole he kupono iki, i kekahi mea hou, ka lawe ana ao i kela kulana, oiai ka ahaolelo kuloko e noho ana; a o ka loa, ao ka haawi ana aku no ia i manawa @@l kupono no ka Peresidena Harding, e wae ae ai a e noonoo ai i kekahi kanaka ana i makemake ai e hookolu mai i kiaaina no Hawaii nei.

            I ka waiho ana kau nae i ke kulana kiaaina no Hawaii nei, ua hoakaka ae o Kiaaina McCarthy i knoa mahalo no na kakoo i haawiia aku iaia o ka poe i makee i kana hookele aupuni ana, e ua hooikaika ne hoi oia ma ne ano apau, elike me kana i ike ai he kupono e lilo kona au hookele aupuni i hookele aupuni holomua, a me na m@@@o hauoli no oia,e waiho iho ai i kela noho ao ka lawe ana ao o ka moa hou e hookohula mai ana.

            Aole i maopopo ka ma@ao o kekahi mau luna oihana e ne, i k@@ aku ke hookohu ana mai i ke Peresidena, he mau luna oihana kekahi e hoomau aku ana i ka noho ana ahiki i ka loaa ana mai o ko lakou mau pani, no ka mea, aole e pau ana ko lakou ho@kohu oihana, a komo iloko o ka makahiki 1922, koe wale no a waiho okoa aku lakou i ka lakou mau palapala malolo oihana. Ma na moa @@lopopo @@e i@@ nana aku, me he mea la e hookohula mai ana i poe Repubalika, ma na wahi e paaia nei e na Demokarata, mai na oihana mai o ke Teritore, ahiki aku i na hookohu oihana o na lenak@nawai.

            Ma ka halawai a kaipapa o na lunakiai o ke Kulanakauhale a K@l@@@ o Honolulu nei o ka noho ana no, ma ka po o ka Poalua aku la i hala, i apo@@@@ ae ai ka olelo hooholo, no ka holo ana o ka ninau hoopuka home ola, ma ko koho baloka aku nei i hala.

            No ka hoike ana ae o ko Honolulu nei poe, i na manao ohohia, no ka lanakila i loaa i na moho heihei au o Hawaii nei, i kani olowalu ao ai na oeoe o na hale hana amo@@a moku@@@ e pili ana i ka uwapo i ka wa i home mai ai ka mok@hi, mana e hu @@@ i na moho au o Hawaii nei, ma ka Poalua aku la i hala.

Nie, a mai ka ahahui a ka poe mahiko ae kekahi haawina dala no ke kokua ana i kela home.