Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 32, 10 August 1922 — NA ANOAI. [ARTICLE]

NA ANOAI.

Pohea la c hoopulapula ai, ke ole o loaa ka pulapula? Ina aole pulapula e loaa, mai nohea ao ka hoopulapula ihof He oiaio, he lehulehu ne na pulapula i keia la. O ka mea nui wale no, o ka wae ae T na pulapula e omamaka ana, i ulu koke ae, a lilo ae i mea hoowaiwai i ka aina iloko o keia eliuia mnkahiki; a kaa aku ina o, komo like iu. pulapula a ma ka hua ana ka nanji. He mau makahiki momona 9 he mau inakuihiki waiwai ana no e ikeia aku; aka | ma ka lawe ana ae i ka avel\ke mai 0 a 0 ,0 maopopo loa ai ua ola io no kakou ina keia hoopulapula aua. j 0 keia ka makahiki 0 ke aina oiaio. Aolo 0 ka paeli aina, pa|lau aina, waelo aina, elike mo ka imea maamau, i ikeia mai kinohi loa mai 0 ka liooponopono aina. O keia ae maluna ke kalaiaina, i manao a hoohanaia me ka 00 kau i ka pepeiao, kahi mea hana a ekemuekemu no ka waha i nui mai na paahana. 0 ka mea nui no, g ia ka loaa ae 0 na paahana kupono e hooholomuaia ai 0 na hana ma ka ahaolelo, 0 kakou iho nei, e pili ana no na iini a ke Komiaina Home 0 na Hawaii. Nui ka wela 0 keia mau la 0 k« kau ,i oi aku i ko na kau i hala. O na la makau ia keia, e na kanaka noho kuaaina, i na holoholona ahiu o ka nahelo, no kau mea 0 ka wela. Aole e loihi ka uhai ana aku i ka pipi, puaa 'a pela aku, pii koke no ka wela, a hu'a nui mai ka waha, a ku a hu'ahu'a no hoi ka hou o ko kino. 0 ka holoholona. 0 ka uhai mai la no ia i ke kanaka. Ke ikeia aku nei no ke ano hu 'ahu 'a nui mai I o kekahi i ka holoke wale iho no i ke kaona nei. Aia no ka maha a: puka aku ma 0 loa 0 Ikuwa ame i Welehu. I Ua ku ae a ke ku mai nei no ka poe i manao i keia kanawai hoopulapula, he hana naaupo i hanaia 0 ka poe naaupo. Ua maikai no ia olelo ana, a i oi loa aku hoi maiwaena ae no 0 kakou. He mau olelo hooikaika mai keia i ka manao hana iloko o na alakai 0 ia hana. Aihea no hoi ia mea i nele me na olelo 0 ia anol Aole Ioa! Aia a ku aku ka poe e kakoo ana, ala mai hoi ka poe e ku-e ana, alaila, ikaika ke kaua ana me ka hooikaika mau. O ka hopena o ia hana ma ia ninau, he hopena maikai no ka aoao e kakoo ana, me ka aka ana iho a mamae ka iwiaoao. Ma kekahi hoi, ua naaupo io, a no ka mea ua loaa ka aina o kekahi. E nana ana Galatia, mok. 3:3, hapa mua. E mau aku ana no paha keia ano hihiona o kakou, i hele a kamaaina

loa, me ka hoohewahewa 010 ia. O ia keia ano: Ina no Honolulu ke kane, no Hilo ka wahine; a ina no Maui ke kane, no Niihau hoi ka wahine. O ka'o e ike aku nei, o ia ka pilikia maoli o na makua mea'keiki, tia nunui a aneane e loaa na pili aoao, iloko o keia mau makahiki elima. E makemako ole ana paha na aoao a elua ia la«A iho, ma keia mau aina o Molokaif Ua ike e ae la no kaua, e kuu mea heluhelu, i na hiohiona onawa i hala. I Molokai ana paha ke kane, a he Lanai ka wahine. Pehea ana la keia noe ana aku? E pule nui no kakou, e na makua, i Honolulu no ke kane, i Hono)ulu ka wahine. I ole no e hiki| ke hoino aku kekahi i kekahi, a no ka mea, he mau Hōnolulu like no a elua. He oki loa keia. I Oahu k« kane, a i Hawaii ka wahin*. O hiki mai auanei na la lealea o Halalii, mele aku a mele mai, i keia kanaka makaewaewa, a i keia wahine palu la-i. Aloha uo kakou i keia mau la hope. Ma ko'u manao, o keia no kekahi mahele maikai loa e hiki aku ai i ko Kuikahi ma wahi; a no ka mea, aia ilaila e loaa pu aku ai o. Aloha, o Kokua, o Hoomanawanui, o Hooikaika ma ,a he lehulehu aku lakou e noho pu mai nei. O kahi mea ano nui wale no o keia mau la, o ia ka waele ae i ka nahelehele e uhi nei i ke ala, e hiki aku ai ilaila. O keia ae la ia mahele ano ole, ho oiaio nae. I Hawaii no ko kane, a i Hawaii no ka wahine; a ina e makemake no hoi e onionio na pulapula, e kau ae no i lepa onionio elike me ia i kukuluia ma ka luawai inu o na holoholona, a na makua alii o kakou i hoakakaia ma ka Palapala Hemolele.

Mai hoowahawaha i na mea liilii, a kiloi liilii ia mau mea ma o a 'ma o. E hoakoakoa mai ,a hala ao na la e ike auaoei oe, ua nui ia a ua mahuahua: E nana i na kupuna o kakou, i ko lakou malama i na mea liilii, e Ina ka hunaahi me ka ikaika o ka hana e loaa ai o ia mea ia lakou. I ka loaa ana, ho nui ka, ike i ka malama aua i ua ahi la maloko o ka lakou mau kapuahi. Ua hiki keia ahi ke a a malamalama i ka po ame ke ao. I keia la nae, aole o kakou noonoo ao no ia mea, no kau mea o ka liilii o ,ke au o ke kukaopele, a moEaki no hoi e loaa ai no ka' hapanui. Aia iloko o ke au hookahi ho mau hunahunaahi, me if mau hunahuna liilii ua hiki ke hoopauia kekahi mala-ko -nui. Pela. no na aina i maheleia mai nei. He uuku loa na eka ili aina, wahi a ka kekahi manao ana; aka nae e lilo ana ia mea liilii i mea e ola mau ai o na hanauna mahopo ou, ko ike i ka malama, i mau eliko ao la me ka na kupuna malama ana ,i na hunahunaahi ma ka lakou mau kapuahi no na malamu he lehulehu i ka po ame ke ao. Ma ke ahiahi o ka la 7 iho nei ka hoi ana ao o ia iwikani o ka aina ma kona aina hoopulapula mauka ae nei o Kalihikai. He aina i hoomaai mae a hoomakaukauia nona, e kala lilo loa. Ua akoakoa ae na kupa o fc ia halo hoonaauao i ka hoi ana aku o ua iwikani la, J. C. Lane, ma ko* na liomo-o keia mau makahiki aku. O ko Molokai hoopulapula hoi, he hoomanawanui aku a piha ka olima makahiki, alaila kaupono iho; o keia hoi ,aole; hoi no a noho me ke kaupono, manao ae Ia ko ola o kekahi 0 na keiki ihupani o kakou nei, ma neia hana hoopulapula e nee nei. 0 ka mea nui no i koe o ka hoonui aku i ka ikaika iloko o ke kuikahi. Malaila wale no ke ola ,aole hoi ma ka hoemi iho i ka ikaika o ia mea. Mai paupauaho, e ke koena o ka Iscraela ,e nui ke aho! He nui maoli na ai o Molokai ma na ipea maikai a ano hoopahaohao no hoi, mamua o kekahi mau moku e ae o keia pae. 0 ko'u manao maoli, mahopo iho, o ka ike a lohe ana 1 na mea maikai o Molokai, ua ma* nao walo ae au, aia ke kaulana ana o Maui ka oi. Ma kekahi mau lohe i loaa mai, aia ma Molokai kekahi kumu loulu hawane nona .na hua nunui, he elima iniha ke anawaena. Hookahi no hua ua lawa ke kanaka. Kou maoli keia o ka oi ino a'u i lohe ole ai a o kona lau he nui hewahewa ke palaulau. Ua oleloia aia ma kahi o umi-kumamaono kapuai ke anawaena. Aohe no keia he loulu' a lohe mai_i ke a'o. He a: • like me mea hoopunipuni, ho oiaio no nae, ma ka hooia mai a kekahi mea i ike kumaka ia mea. Ina pela na hiohiona o na meaulu ma* laila ,ea, ua pono loa ka poe noi aina no Molokai, i ko lakou manao ana me ka ikaika e lilo lakou i poe hoi mua i ka a\na. E kala no la hoi ka loheia i ka maikai o Molokai, e ka poe i ikemaka, i ka poe ikemaka ole hoi ka hoonuinui mai, he aina ino. No ka paa no paha o ka noonoo maluna o na aina o Kalawao, i puka ae ai o ia mau olelo. Ua hala ae la keia, e nana aku imua me kana pono; a no ka mea, aole i pau na pono apau i ka loaa mai. hiki koke mai no ke naauao kakou e na kini o ka aina; a nolaila, ano ka wa, e ala kakahiaka nui i au i ke ko 'ai 'a i ka weheta o leaiao.

O ka pila kika kekahi o na pila haule ole iwaena o na pahu mea kani; mai ke kuolo kani a ka pila wa'u. Ua lilo no ia mea i ano nui i koo no na leo like ole mai na pila e ae mai—ma kekahi olelo ana paha, aia iaia ka hookoikoi iho i na leo kani like ole e kani ana. O keia pila kekahi o na pila i kamaaina nui ia, a i malama nui ia no hol e ka poo ike hookani meakani.

He eono kaula o keia pila. 0 ka mea kupanaha no nae, o ia ka like ole o ke ano o na kaula. Mai ke kaula uwea liilii niai malalo, a loaa ae na kaula mahuahua, a loaa ko kaula nui maluna loa. O keia olelo olalo ame luna, e hoomaopopoili-aole i pili no na aha o ka pila i moe ilalo ,a i ku paha iluna; aka, no ka pila e hiiia ana l ma ke alo no ke kilou ana iho i na aha 0 eorio ka palena. He like ole ke kani ana 0 na aha, Aka, ina lakou e kilouia me na m&namana lima o ka lima akau maanei iho, me ke umii ana iho i ua mau I aha la, e moe la raa ke kania i 0 ua pahukani nei, ma nae ae, me na manamana 0 ka lima hema, alaila, e loheia aku ana ke kani kuikahi mai o ua mau aha la me ka nani a lealea no hoi ka pepeiao i ka lohe aku. Aole nae e kani kuikahi mai keia imeakani, ke ole e hanaia aku ia e kekahi mana mawaho aku nei, a ia ka lima 0 ke kanaka. He mea ole ko kaulana 0 kona inoa iwaena 0 na meakani apau ,ke ole ia 0 hanaip aku i mea e huai mai ai 0 kona uani; a he mea like ia iwaena 0 na meakani 0 ia ano apau. Aia iloko ona na meahuna maikai loa e makemake nui ia, e na lahui kanaka apau. Pehea Ja hoi e loaa mai ai ia mea, ke 010 ka hana; a no ka mea, aia ma ka hana ana e ikeia ae ai 0 ka hopena; a pela i'o no! Akaka ae la ko ka pīla kika me kona mau aha, heaha aku ka mea i koe e pono ae ai kakou? E ka poe loalea nui wale i ke kilou aha, auie ka poe i nanea iloko 0 ia mau meakani me na aha! O kakou iho no na mea kani lea loa ke hookaniia me ka pono. Ina aole pela, e pono ole ana a lealea ole ka pepeiao ke lohe aku. O kakou pakahi na aha (kaula) ola e ksni ai no ka pono 0 keia aina, aole o ka aha o ka pila kika. Aia iwa ena 0 kakou he mau aha liilii, a aha mahuahua ae, a nui loa kekahi. Inn .no ka hookani like ae i keia mau aha hanu ola me ke kuikahi, e oi aku ana ka lealea e loaa ao i oi aku i ko ka pila kika mau aha haua lealea ana. Eia kakou ke ku ponō nei imua 0 ka bila kanawai hoopulapula ame na aina i hookaawaleia ma ia kanawai. Eia nae ke loheia aku nei ke o ana 0 ke kani a na aha like ole mo ke kuikahi ole. Ke pa nei kela amo keia aha i kona wa iho me ka hoomaopopo ole ae, aia a loaa ka puana like ana me ke kuikahi 0 na jleo, ke ola e loaa ai 0 ka hauoli i ka lealea. I Ma keia mau la no i hoomaopopo | loa ia aku ai 0 ka ikaika o ke o ana 0 kekahi mau aha, e olelo ia nei. maiwaena ae no 0 kakou e hoole ana 1 ka pono e loaa ae i na Hawaii ma! keia hoopulapula ana. Ina he mau ! leo wale no ia no na aha e hoopono-' j pono ana i ka aha, no ka loaa ae 0 ka puana kupono ,e kuikahi aku ai J , mamuli koke iho, alaila ua pono; a ! no ka mea, eia iho ka wa koho balo|ka a hooa mai me kana mau leo (hanakuli, hoopaia pepeiao kuloko i 1 kamaaina ia no na kau apau i hala. | 1 He hookahi walo 'no kau i oi, o ia kela kau i hiki mai ai ,i 0 kakou | nei, ka kakou malihini 0 ia 0 bila hoopulapula. 0 keia ke kau helu ekahi loa 0 na hana ma ka moolelo 0 na aha kaukanawoi o ke Tcritor« nei, ma na ninau pili no na aina. 0 ka hoomaopopo loa ia ana mai 0 kou kuleana aina, me ke ke'ake'aia aku o na hokai hoopilikia i kuluma no ia kakou. Ano ka wa e noonoo pono ai kakou i ko kakou mau opuehuawa, E puana like i lohe moakaka lea ia aku ka leo 0 kela ame keia aha, no ka P°no 0 kakou o keia la ame na hanauna mahope aku nei, maluna 0 ko kakou aina hanau nei. E hooho like i ka oiaio 0 ka lako e loaa mai ma keia hoopulapula ana; aole hoi me na olelo hoopanha, a hala ae keia mau makahiki elima 0 ka hoao. Puka aku ma 0 no kakou ia. Ua ike no kakou aia he mau komisina i kohoia no ia hana hoopulapula ,a ke hooia mai nei lakou i ka maopopo loa o ka holomna 0 neia hana; a eia hoi kakou mawaho aku nei, me ka ike ole aku i na mea e hanaia mai nei na na aina 0 Molokai ,pau e nae ka holomua ole o keia hana i kekahi 0 kakou. Heaha la ka waiwai 0 ka uwo ae i ka pilikia 0 ka aina i ka piha i na lahui e, me ka lilo ana 0 ia mau aina i ua mau lahui e la, ke ku-e kakou a hoole ae i ka"iiolomua o keia hana? Ina he aloha i ka aina, e ae ma na hana apau, e onoa aku i keia hoopulapula ana imua. E koho i na kanaka kupono i manao paa e kokua i keia hana ma ka hale kaukanawai kuloko ame ko Amerika. E waiho aku ia mau hana ku-e na ua lahui e*, aole hoi nau e Hawaii kuauli e ku-e aku.

He nui no na oi o Molokai, eia hou mai keia; aia he lua opae kuahiwi ma ke kuahiwi o Molokai nona ke anawaena o ekolu kapu'a*. H« kapala maoli ke kupono o ke kii ana o keia opae mailoko ae o keia wahi

i lua. l*a hookuukuu kauln ia . - o keia w&hi lua i maopo])o koh. i honu, e ko kamauinn i hiki iln !ka mea apiki nae, aole i a k i papaku i kauakolu-ki mam < 1 anana. Kupanahai'o no o M