Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 34, 21 August 1924 — HE MANAO KALAIAINA NO KE KALANA O HAWAII [ARTICLE]

HE MANAO KALAIAINA NO KE KALANA O HAWAII

Mr. Solomon Hanoliano; Lunahoo]>ouopono, 2s r upcpa Kuokoa, Aloha Kaua:—Oiai lie kuleana ko kela ame keia mana kolio, e hoopuka nkea i kona manao kalaiaina, no* laila keia mana koho e hoonee aku nei i keia mau kalaimanao, ke oluelu mai kou ahonui e ke kiai o ka lahui, e hoopuka ae ma kau hiwahiwa. TJa ike iho la kou meakakau ma kekahi kope mua iho nei o kau Kuokoa, e hoopukapuka a kakoo hou ia mai ana no kela, "Aelike Wao Moho Keonimana ,, e kekahi kalalaina o Hawaii Komohana, nolaila ao e pane aku nei me na hoakaka a'u i manao ai, e hoaiai pono ana ia i na Mana Kolio. I na Kau Koho Balota o ka wa aohe i hooholoia ke Kanawai Wae Moho (Primary Law) a na ka aha];ui o kela ame keia aoao kalaiaina e wae na Moho uhai oiliana Kalana, Teritore, a Aupuni Makua, e wae i mau moho na lakou, he oiaio ua hooko mau ia ka iini o ka Keonimana'* a ka Aoao Kepubalika e na lala i akoakoa aku e puunaue pono i na Moho Senetoa o ka Ahaolelo Teritore, he elua no Hawaii Komohana a he elua no Hawaii Hikina. A no ka ike o na alakai aoao ame kekahi poe noeau e ka aina i ka po'ipo'i ame ka unuunuia o ka ihiihi o k% mana koho baloka o ka lehulehu. e kekahi mau auna anunu, nolaila i kauia ai ke kanawai wae moho (Primary law) e ku nei i keia la, e waiho ena i na moho na na lala o kela ame keia aoao kalaiaina, a Kuokoa paha e wae i ka lakou moho, a mau moho ma ke koho ana a ka le- ] hulehu. i Xolaila e ike iho no kakou na ma- j kamaka he mea makehen-a ke kaukai ana aku e wae mai ana na Mana Koho o ka Aoao Repubalika o k« I kaukai ana aku e wae mai ana na ' Mana Koho o ka Ao.ao Repnubalika I o ke Kalana o Hawaii nei, i elua Seaatoa no Hawaii Koniohana i keia Jcau iho. % Ina e ike ana na mana koho Ee mau moho ano hemahema a ohohia ole ia, ka ka Aoao Eepuhalika e vra« ai mai Hawaii Komohana mai, ina hoi no ka manao hooko i ka Aelike Keonimana, a he mau moho kupono ka kēkahi mau aoao Kalaiaina e aku i wae ae, alaila he mea maopopo e haulehia ana na moho a ka aoao Bepubalika, no kela uhai -n-ale aku no i ka Aelike Keonimana hiki 010 ke kau iliwai like, no ka pono o ka aoao Kalaiaina, a he mihi make ku i ka hoka kolaila, ina he moho a mau moho kupono loa ko Hawaii Hikina i kapaeia ae, i kulike hoi me ka manao o kaAelike Keonimana. Ke wawaia mai nei uie na hooia kupono o Robert Hind; Akina ame George Kawaha na Moho Senatoa a Hawaii Komohana ma ka aoao Kepubalika, a o James W. Bussell (Lukela) ko Hawaii Hikina, nolaila ea, e o'u mau kini makaainana o Hawaii Komohana, ina e uhai, ana kekahi Heluna ano lehulehu o kakou i ka aelike keonimana, a waeia o Hind me Kawaha, a i ole me Akina, a o Akina paha me Hind, aole loa au e kanalua i ka wanana # ae, e lele pulelo okoa mai ana ke keiki lalawai o na Kohala J. Frank Woods; aka ua hiki no he keiki papa no ke kai kaulana o ka aina o Knpaau, aka ua hiki no,

he mea maopopo ina oia e koho pono ia, aole hopohopo ana iaia i ke kakoo ole i na hooponopono hoopulapula Hawaii, a no ka mea e paia mau ana kona kumu pepeiao i keia mamalaolelo. "Ō kuu pula kaumaka, ke kanawai hoopulapula mamua ou i na wa apau, a i ole, e ike auanei oe." Aka no ka aoao Repubalika e mihi ana ia, aka hoi ina e. wae ka lehnlehu ia Lukela he loio kaulana no Hawaii, he senatoa hooikaika no ka pono o ka lehulehu mai kela kihi o ka aina a i keia kihi o Hawaii Moku a Keawe; kona mau kau ahaolelo i hala ae, aole loa e waia ka inoa hauohano o na maaa koho,- a ma ia hoouna ana aku iaia, aole loa mau haihai olelo Aelike Keonimana no ka mea, ua hoololi a holoi loa ia ua Aelike la e ke Kanawai Koho Balota hou (Primary Law). Ina hoi e ko ana ka manao o ka hapa-uuku o na mana koho ma o ka wae ana i elua moho mai Hawaii Hikina mai, me ka hakiio ole ia o ke ana niua a lehia ma ka huli pono no ka lehulehu, alaila he hooi loa ana aku ia i ka huhewa: Ke nema mai nei Ka Hoku i ka nana maka o na Mana Koho ina e koho ole ana a hoihoi aku i ka Aha Senate i ke kanaka i kokua nui mai no ka pono o ka lehulehui O ka hemahema ma ka helu ana o ia no ka wae hewa nna ae i k& inoa o ke kanaka i wahi e hookoia ai ka Aelike Keonimana, aole ma ka hua, no ka mea 0 Lukela ke kanaka i maopopo ka nui o na hana i hooholoia e ke, Senate, ana i noho ai, a he me& makehewa ia'u e helu wale aku, no ka mea ua paa ma ka moolelo a ke waiho mai nei ka hua imua o na maka o ka lehulehu. He mau walii bila ka i holo ae mai ka hooikaika ana a ka moho a ka Hoku, aka pili wale no nae 1 na niea hanai pipi, e hoike ana, ua oi aku ke alohaia o ka holoholona mamua o ke kanaka: E na maua koho he ninau keia, heaha na mea e hanaia mai nei no ka Olelo Hooholo a ka mea hanohano W. J. Coelho e kauoha ana i na poo Aupuni e noii ae, a hoonee aku imua ka hookiia ana o kela hoike a Horner e pili ana no ka pono 0 ka poe Home Hookuonoono o Waiakea, o ia hoi e koiia alro ka Hui Mahiko o Waiakea e pani mai i ka miliona me ka hapa no ke poho ana o na Home Hookuonoono mamuli o na lawelawe hoohemaliema ana a ka Hui Mahiko. Ina o Lukela kekahi hoa o ke Senate o ka M. H. 1925, aole e nele l;e kakoo ikaika ia aku o ka manao maikai o ka olelo'hooholo .i haiia ae nei mamua; i maopopo ai ke au nui me ke au iki e pili ana ia ninau hoopaapaa. Ihea nei ke koho balota ana o na mana koho o Hawaii nei a holo kela Olelo HooholoKeoni* mana? He Aelike malu ia no .keknhi poe kakaikahi. Ka hana naauao o ia no ka wae ana ae i mnu moho i ku ia me ka iwi kuamoo a i pine ole ia ine ka auamo keleawe ina uo Hawaii Komohana, hikina, akau, a hema paha ko laua papaihale, aka 1 ina e manao ana na mana koho e | pono no e hookoia na iini o ka poe na lakou ka Aelike Keonimana, alaila o kauhale no ia noho ia iho, ] makehewa ke koho balota ana, haawiia aku ka aweawe ua kaulai ia a maloo. Ik» iho la kou meakakau e a'o mai ana ka Nupepa Bulletin o Honolulu ia Hawaii nei, e pono no kakou e hooko i ke a'o ana a ka Aelike Keonimana. 0 ke a'o iho

la no ia e lilo i poe Busia, o ia hoi na hookahi kauna e rula ia oe • Hawaii, ua like no hoi ia me k$ mumule ana o ka waha, pani ana i na pepeiao, a uhi hainaka ana i na mal:a me he lio la, alaila hoonoho aku ia oe iloko o kekahi halawai papa alakai; a i ole ua like no paha ia me ke kahea mai ia oe e komo e paiua, aia nae a pau ka lakou ai ana. 0 ka manao nui o keia kalaiaina, ola hoi e hookuu i na mana koho jmu loa, o ke kalana o kakou t fwa« me ko lakou manao kuokoa iho i ka lakou m«a i hilinai ai. Wae no hoi na Demokarata a pela no hoi na Repubālika. Oka wae n'ae ina moho laeoo, iwi kuamoo, lawa, niua, a ihupani ma ka hana, kā mea t lanakila ai ka Aoao Kalaiaina, a iiuv aole na alakai o kekahi aoao aina e a'o i na koa me keia may moto (wahi a ka haole) o ka fcops aku no o ka haha papai'na waa ka mea e loaa, a o ka hoka 6a pn* 010 e loaa i na Kenerala i na la hope. % A oiai eia ka aoao Bepuba)ika ua kau i ka ale nui halii pouo ia ka papa o oupe auanei ka heenalu la, a kapae ana i kahi aJe iW,( ka pae ana ouka. He uwa ia mai kolalla e kamalii, E loh* hou ia aku ana no keia, k« pa-e wahi l«o ia mai hoi k««ia e kou ahonui. MAUNAKEA, — ■