Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 35, 28 August 1924 — HOONANEA NO KA MANAWA. [ARTICLE]

HOONANEA NO KA MANAWA.

MOOLELO XQ LONOXKdLHIKI KE ALH KAE'AE'A AOHB LĪ?A MA KA HOOPAPA, AMB KE KAUA. MOKUNA XI. (Kakaui» • Z. P. K. K*ir*iktum»i'.. kamakaokaopna) (Hoomauia maLi *'Ina la hoi elike ka nui o na kanaka o kahi a'u i hele aku nei * kaapuni m« keia mau wahi kanaka iaa Ja hoi e aho ia; aole, h« ole loa no ka auanei. :: A ike iho la o Kauhiakama i ka nūi o na kanaka o Kohala ma ia kaapuni ana, alaila, hoi aku la oia ao 3fāui. Iaia i hiki ai i Maui, ninau mai •a o Kamalalawalu: "Pehea o Hawaii! ,, I aku la o Kauhiakama: "Le-i o Kohala i ka nuku na kanaka; no ka mea, ma ka'u hele ana aku nei apuni o Ha•vraii, aole i loaa nui ia'u na kanaka. Ma Konala kuu l;au mua ana aku, hele aku la au ma na kahakai olaila ahiki i Kawaihae, aole au i halawai me kekahi kanaka hookahi.

Aka, ma kahi a'u i kau aku ai, ua halawai au m« kekahi poe, aole paha i hiki aku i ke kanaha, a ma Kawaihae pau no na wahi kanaka iki. "Hele au mal Kawaihae aku ahiki i Kona a kau wahi o Kaua, aole au i halawai pu me na kanaka he lehulehu; o kahi akua loa aku i*> he a-a wale no. "Kaapuni hou aku au mai Kau aku a Puna, Hilo, ame Hamakua, aole paha i akolu lau kanaka i halawai me a'u; a i ko'u hiki ana mai ma Kohala, o ia wale no ka aina kanaka a'u i ik* aku nei. He Le-i Kohala aia ka nuku na kanaka.,; No keia lohe ana o Kamalalawalu i ka olelo a kana keiki a Kauhiakama, nolaila> hoolale koke ae la ua o Kamalalawalu ia Maka« kuikalani e hoomakaukau no ke kaua. Ua oleloia nae mii keia moolelo, na kekahi mau kanaka i holo mai, m*i Hawaii mai, i paipai ia Kamalalawalu e kii e kaua ia Hawaii; a penei ka moolelo o ia hana ana a keia mau kanaka: No ka īnanao nui o Lonoikamakahiki e kaua me Kamalalawalu; liolaila hoouna aku la o Lonoikamakahiki ia Kauhipaewa ame Kihapaewa e kuka pi me Kamalalawalu, no ke kaua. Ahiki mai la ua mau kanaka nei i o Kamalalawalu la, me ka ike ole o Kamalalawalu he mau kanaka ,keia mai ko Lonoikamakahiki alo mai; tfai no u - lohe o Lonoikamakahiki i ko KamalalaIwalu manao e kii e kaua; no ka au'a o Lonoikamakahiki ia PupuI ka manawa i halawai ai ua mau kanaka nei me Kamalalawalu, olelo aku la: "E kii ae oe e kaua ia Hawaii; e lilo ana no o Hawaii ia o* ke kii aku e kaua, no, ka mea, aole lie ikaika. o "\Lonoikamakahiki ke kaulana aina ona." A no ka olelo ana o kela mau kanaka pela ia Kamalalawalu, nolaila o Kamalalawalu i manao ai e holo i Hawaii, e kaua ai.

Aka mamuli no hoi o ka olelo hoi- ] ke a kana keiki Kauhiakama, i konn ! makuakane, "ua kaapuniia ia Hawaii he aina kauaka ole. Ina no kaua e kii ana e kaua, ē lilo ana o Hawaii ia kaua"; a no keia olelo hoolana a kana keiki, ua hoohauoli loa ia o Kamalalawalu, hui pu hoi me na olelo a na elemakule mai ke alo mai no o Lonoikamakahiki, a hui me Kamalalawalu, piha hauoli loa o Kamalalawalu. A o kekahi no hoi ua makemake loa o Lonoikamakahiki e ike i ka ikaika o na Pukaua O laua, elike me na olelo hoole aku 'a l "hxrotTr"iTrat S -no- na pukana elua mnhope iho o ka laua inu awa nna. A penei hoi V? ano o ka Kihapea ame Kauhipea ia Kamalalawalu: "Ina i holo ae oe i Hawaii e kaua me Lonoikamakahiki. ahai aku aua- ' nei ka kakou kaua iluna o Puuoaoaka ame Hokuul» i paa e ia wahi ia kakou. "A lilo e ia kakou na pohaku i kahi kiekie, i ]ilo auanei ka Lonoikamakahiki kaua malalo mai, he hoonee wale no ka luna mai a o ka hee no ia o ka Hawaii i ka Maui." Pela ka ua niau kanaka nei olelo ia Kamalalawalu. Aole "nae he .mau olelo oiaio a ua mau kanaka nei ia Kamalalawalu, aka, e nolu ana, i mea e pio ai ko Kamalalawalu aoao.

Ma keia mau olelo hoolana a keia mau elemakule, i lana nui ai ka manqo o Kamalalawalu e holo mal e kaua ia Lonoikamakahiki, ke kae'ae'a helu ekahi. MOKUA xn. K» Hoi Ana o Kauhipaewa Ane Kihapaewa i HawaiiN—Ka Holo. Ana. o .Kamalalawalu i Hawall. MaJiope iho o ka Kauhipaewa aa kamailio ana ia Kamalalawala no ke kaua, alaila, hoi aku ]a laua i, Hawaii, a i ka hiki ana i Hawaii, e noho ana o Lonoikamakahiki i Puako ia manawa, e kali ana ia l Kauhipaewa ma i?ka hoi aku. A hiki aku la laua, ninau mai Ja ke alii i ka laua mea i hoouna ia aku ai: Alaila, hai aku la lana elike me ka laua kamailio ana me Kamalalawalu. Alaila hoomakaukau ae la o Lonoikamakahiki elike me ke kaua, i makaukau ai oia no ka hiki mai o Kamalalawalu. A hala aku la o Kauhipaewa ma i Hawaii; alaila, hoomakaukau ae la o Kamalalawalu no ka holo i ke kaua i Hawaii. A ike ae la o Lanikaula e hoomakaukau ana q Kamalalawalu: Olelo aku la o Lanikaula ia Kamalalawalu "e hoomakaukau ana keia mau waa ou, a hele i heaf" I aku la o Kamalalawalu: "E holo ana au e kaua m« Lonoikamakahiki." Auhea oe, aole e hee o Lonoikamakahiki ia oe, no ka mea, aole he ikaika nui e hoaano aku ai ia Lonoikamakahiki. Aole Mokupuni, aole alii e hiki e ku akb imua o kona alo, no ka mea, b« kanaka oe, a he akua kela. "I aku la o Kamalalawalu: "Kat TTa olelo mai o Kauhiakama, he le-i wale no o Kohala, eia i ka nuku na kanaka." A ao keia olelo ana aku a Kamalalawalu pela ia Lanikaula ke kaula, olelo aku*)a o Lanikaula: "Hoouna aku uei oe i ko keiki (Kauhlakama) e hele e makaikai i kn P.ui o na kanaka o Hawaii, a hoi «ai 1», a hai mai la ia oe, aole he

nui o na kanaka o Hawaii." Aka, i ike ole aku la o Kauhiakama i ka nui o na kanaka o Kohala, no ka mea, ma kahakai ka hele ana; a hele aku la ahiki i Kona, hele aku la mai Kawaihae aku a hoea iluna o Huehue, aole no e ike i na kanaka olaila, no ka mea, he a-a wale no; aka, hele aku la ma Kona loa ahiki i K'au, ina i ke kakahiaka nui ka hele ana ma Kona, aole e loaa kanaka ia wa, no ka mea, ua pau na kanaka oia wahi iuka a o kekahi. poe, ua pau i ka lawai'a, a o ka poe koe iho he poe palupalu; a nolaila ka loaa ole o na kanaka o Kona ia Kauhiakama ma ia hele ana. "Aka, ina ma ke ahiahi ka hele ana, ina ua ike i ka nui o na ka* naka o Kona, no ka mfea, o ka okana nui hookahi wal« no ia o Hawaii.' , Ma keia olelo a ke kaula Lauikaula e kamailio nei ia Kamalalawalu, aole nae be hoomaopopo nui o Kamalalawalu ia olelo, aka hoomau no o Kamalalawalu i kona manao kaua. A ike mai la o Lauikaula, ua paakiki 16a ko Kamalalawalu manao no ke kaua; olelo aku la o Lanikaula ia Kamalalawalu: "Ina i manao oe e kii ia Lonoikamakahiki e kaua aia kou kahua 9 noho ai o Anaehoomalu; ina 'e hiki mai ke kaua a Lonoikamakahiki i o oukou la, alaila hoihoi aku ke kaua i Pohakuloa © hoouka ai, i kahi haiki, alaila kila oukou maluna o Lonoikamakahiki". I aku la o Kamalalawalu i ke kaula Lanikaula: "Aole oe i ike, no ka mea, na olelo maopopo loa ia mai au e Kauhipaewa laua c Kihapaewa aia ko makou kahua kaua iluna o Hokuula anie Puuoaoaka; he wahi kau iluna." I hou aku o Lanikaula: "E! puni aku la oe i na keiki ike pelo a Kumaikeau, nolu ia mai la oe; e hoolohe mai oe i ka'u olelo. Ina aole oe e hoolohe ana i ka'u olelo, ke hai e aku nei au ia oe, aole oe e hoi kino mai. ana ia Maui nei." A no ka Lanikaula olelo ana pela, alaila, wela loa ka huhu o Kamalalawalu, ame ka iuaina no Lanikauj la, a hookuku aku la ia Lanikaula. (Aole i pau.)