Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXVI, Number 20, 19 May 1927 — KA HOME LUNALILO E KAULANA NEI. [ARTICLE]

KA HOME LUNALILO E KAULANA NEI.

Mr. Lunahooponopono, Nupepa Kuokoa, Aloha oe:—E oluolu oe e hookipa aku 1 kela m&nao e kau ae la maluna, a nau ia e onlu hele aku i ike mai ai na makamaka ame na hoaloha o kaua. Ua wawaia ae no ka lioonee ana aku i na hapauea kane ame na wahine no kekahi home hou, he mau mile ka mamao mai ke kulanakauhale aku, ma keia mua koke iho. Hoomanao ae la au, no ka hoolaha a ka Mea Hanohano W. O. Smith kekahi lala o ka papa kahu walwal i waiho mal. Hoopukaia iloko o ka Nupepa Kuokoa i ka malama o laanuari M. H. 1926, penei ka heluhelu ana o kekahi hapa. Ua hana ka Moi Lunalilo 1 kana palapala kauoha i kekahi hapa o kona walwai 'no ka hoolako ana no ka poe Hawail elemakule a luahlne 0 ia kela wahi ma ke awawa o Makiki oiai ko lakou mau la e ola nna. He iwakalua-kumamakahl eka ka nui o kela apana aina 1 hookaawale ia no ke kahua o ka Home Lunalilo 1 keia manawa ala mawaena o ke kanaono-kumamalima ame kanahi-ku-kumamalima mau elemakule kane ame Kiahlne e malamaia mal nei ma kela home. O ka pololel he kanalima-kuma-malua. Owau o ka mea e kakau noi i keia moolelo kekahl. I ka la 31 0 lulal 1925, i helula al ka waiwaiio o la waiwai, he $259,582,84 ma ka hoike helu waiwal o kela waiwai no ka manawa mai ka la 1 mai o Augate a ka la 22 o ka malama o lanuarl o ka makahikl 1926, na loa i apau he $21,787.70; a o na hoolilo he .$16,950.93. O ka uku komiaina o na kahu waiwai. he $484,52. 1 Mahope lho o ke ku ana o keia Home Lunalilo ma Maklkl no kekahl nlau makahikl lehulehu 1 hala e hoomaemae hou la ana ka hale ame kekahi mau hoololiloll hou me ka malama 1 na hapauea ma ke kulana maemae me ka hoomahualiua 1 na meaai. Mahope iho o ka hoo< lilo loa ana ae o ke aupunl Teritore i na eka aina he 36 1 na kaliu waiwai o la home, ke pau na hooponopono ana no ia hana, e kuaila aku ana ka alna, a i ole hooiimalimaia aku ana e na kahu waiwai. O na dala apau e loaa ana e hooliloia kekahl hapa no na hanahou e pili ana no ia home. 0 kekahl keia o na home 1 hook&awaleia no na Hawali hapauea, a palupalu maloko o ke terltore, a ua kukuluia hol i kullke me ka palapaia kauoha a ka Moi Lunalilo 1 hana al no ka pomaikai o na Hawall palupalu kama ole, Ina peia lho la 1 manaoia ai no ke kual a hoolilo, me kn lioonee pu ana .aku I na hapauea no kekahi wahi . okon; ua maopopo loa ma neia wahi lho la no e nalohia aku ai ke kle--1 kie ame ke anoano kilakiia o ka inoa o ka Moi Lunalllo ame ke kalaunu mol e kau pono nel maluna o na paia omua o kela hale; ua leha mal la na ku-emaka. E nul aku an?. na pomaikal loaa maluna o keia apana alna i hoohana ole la; nanao okoa mal la na lima huluhulu o lakoba; 0 ka leo ka leo o lakoha, a o na lima na lima huluhulu o Ekau, wahl a Ikaaka. 1 ko'u heluhelu ana i kekahl o na nupepa Haole o na malama i hala ae nei e hoolaha ana no kekahl onamiliona i hiki mal i o kakou nei e hoike ana Ina e loaa he kahua maikai no ke kukulu hale hokele, ke kahua o ka Home Lunalilo, he kahua malkai no ke kukulu hokele ame na hana imi pomaikai. O kekahl no hol e aneane aku ana e hoopuniia na aoao o kela apana aina e na kauhale o ka poe ulakolako ma keia mua iho. Nolaila aole e kupono e ku kekahi hale hanai moa iwaenakonu ho ka mea he uluhua ka pepeiao i ka olowalu a ka moa i ka wanaao. Ina pela iho la ka hoonee ana 1 keia home hou ma ka aoao hikina 0 keia kulnakauhale, oiai e hanaia aku ana ke alanul holopuni Kameham«ha aia mawaena o 20 ame 30 makahlkl, e piha aku ana i na kauhale hou no ka moa ke nee nel ke kulanakauhale no ke kukulu hiklna. O ka nee hou ana paha a ku la iluna o ke kahua aina o ke koa kaulana i ke kiki pu manu ai laiki i awaia na huiu i ka puapua, oia o Kaluaikoolau. Hu ka akai O kakou o ka poe I makee l ke ola o keia lahul Hawali ka pono ka malūhia ame ke kaulike, ua pakoli ae kakou me ka manao makee I ke kanawai Babati ame ke okiia o Kamakl Kuea i alanui. Poina loa iho la ka manao makee 1 keia lahui Hawaii ponol e amo aku nei na inaka iloko o keia mnu hana hoopalalmaka. Ke kaena nel lakou 1 ka inoa o Kamehameha, ka Napo--1 o ka Pakipika, a pehea ka inoa i ka Moi Lunalilo ka moop na ponoi a ka Na'i Aupuni i haawi mai I na pono ame na pomaikai 1 na palupalu Hawail oiai ko lakou mt-.u la e ola ana. Ke Kulana o na 'Hann Ame ka Malama Ana I na Hapauea.

I ko'u komo ana aku ma ka Home Lunalilo iloko o Mel la 5 M. H. 1923; aia he mau kaaplo ame ka bake ame na kaa hana i hoolei waie ia. 5 loa& ana he mau el&la kupono ke hoolllola. Nui ka wahie kiawe kuai. He mau tona nanahu, he nui aku na hana uhaai i koe. Pipi waiu, waiu, waiubata, he mau haneri moa ame huamoa, hoolilo a kuai aku no ka pomalkai o ko lakou pakeke. Iloko no o la hap~ makahlki a'u i i:-mo aku ai, kual ka berena, paka; kopaa ame ke ahi koe. I keia wa pau ka olelo haakel a Mrs. Smith imua o na palupalu kane. Your klng Lunaulo no more money. Ua lilo ia mea na keia poe e akaaka ai. I ka wa i lilo ae nel oia ka lunanui o ka home, ma kahi o kana l:ano A. H. Smith, hoi ka olu i Walplo, aohe kani leo o na manu Olaa. Na meaai poi, palaoa, i kahl 'wa raiki uala, ka i'a kinl kamano, sardines, aku, ahi, i'o huki o ka a-i e ka pipi, i'o olona o ka 010010 wawae o ka pipi. Aia ma kahl o ka io pipi kahl kuia, aole keia he hookano aka e ike mai e ka mea lieluhelu, 0 ka hapanui o na hapauea aia ko lakou mau makahikl mai ke 60 ahiki 1 ke 83 nawaliwali ka opu lioowaliai, r.o ka mea aole wahi momona o keia ano i'o plpi nana e hoopakika laioko. No ka palna ana, p- wall mal ka 1 paina a i 1V 2 o ke pola. I'a llke me ka rula mau, 1 apana palaoa, aole waiupaka, pola ki. Hora 7 a. m. ame hora 4 p. m. Ina he kakaliiaka ai pipi o ke koena mei'.ai o ke ahiahl aku a na haku, u'.iaoia iho la iloko o ka makou lpuh'o. Ua hiki ke maopopo loa o ka lilo meaai no ke kanaka hookahl aia ma kahi o ka 25c a 1 ole he 20c o ka la. O na pahu meaai 1 hlkl mai ma ka lnoa o ka home, pahu waiupaka Nukilani, aila palal, walukia o na ana like ole, na lakou wale no ia, na ka poe ai ione.; aoh- nanaia iho o ka pono o nela poe palupalu. Ina he llr.v/r.li ponoi ma keia wahi, ke nui la ka leo i ka uwa 1 ka hoonul lilo, uhaal, a pela aku. Loaa ke dala 1 ka holoke iuka i kai, aole mea i hanaia. Ina ma'i a make «ekahi hapauea kans : a wahine, aohe kiei iho. He olaio ina e Joaa kekahi i ka ma'i 1 na wa like ole o ka po, ua kaupalenaia ka manawa hora ewalu p. m. pau ka loaa ana o ka laau. O kekahl aole he aela e hoomo'a ka makou ipuhao meaal iluna o ke kapuahi o ka halekuke; a no ia mea, 0 makou he poe kakaikahl wale no 1 hlkl ke lawelawe a hoomo'a me ka hoolako 1 ka ipuhao ipu-ki, pa palal, a hoomo'a ponoi iho oe, e loaa ana ka maemae. Hookahi wa haawi lole o ka makahlki, 1 lolewawae ahinahina 1 palaka uwewahine, a i ole palaka bolu, e kualla nel ma na no ke 60c 1 palema'i oluna oialo, paakakinl, hainaka kelepa, .jl paa kamaa lole, aole papale, no ka mea, *ua like no keia poe me ko ka Laepohaku. Haawina kumau o ka inahina, 1 apana paka l pahu ahikoe, l apana kopa, ua lika no na haawina o ha kane me na wahine. O makou o na palupalu kane a waliine, aohe o makou ake nui i na meaai haole. Aka poi wale no me kahi apana i'a kupono kahi pola ki no ke puanuanu, o ke kakahiaka, 0 ka piha maikai la o ka opu no no eiwa hora o ka la. Ina pela lho la ka nee ana o na meaai i hanaia iloko o na makahlkl he 40 a oi, olal ke nana aku 1 kela home ame na hale o na limahana, mo he la mai ko lakou kukuluia ana ahiki 1 keia la, aole 1 hoomnemae hou ia. Ua kupono loa keia liome e noho lunanui ia e kekahi kanaka Hawaii ponoi i makee i ka pono kaulike; oiai he Home keia no na Hawaii, ka makou e ai ai, o ia no kana. Aole 1 poe ai waiubaka . He hookae i na i'a i'o ulaula elike me ke ahi ame ke aku. Ala no a he amaama nui 0 ke dala, a o na mea pll o ke kumukuai no ko lakou pono iho ame ka pomaikal o ko lakou ekeeke. He home nou e Hawaii ponoi, he lima kanaka Hawaii. Holol alana lole, wahine Hawail. Na hope o ka lunanul he mau wahine Hawaii ponoi, akahai, oluolu makaukau I ka lawelawe ana 1 na hana o ka home ame ka hooko pono 1 na kauoha o ka noho ana o keia liome. Oluolu me ka plha hauoli.. | O ka huina o na palupalu kane he 29. O k& huina o n& wahine, he 13 ua llke me 42. Oluolu maikai ke ola kino o ka poe apau loa. Ke kakau nei au 1 keia moolelo l ka la 4 o Mei, 1927, o ka la keia 1 piha pono al he eha makahikl ma kela home. Nolaila e kala mai ia'u no ko'u hoopuka ana i keia m*nao pepa. He mau hana keia a ko'u mau maka i hui me ko'u noonoo maikai i ike pono. Aole hakuepa. Aole no hoi no na manao lili pilikino, aka, no ka oialo, oiaio loa, na keia mea i koro mal i ko'u lunamanao, e hoike ae ma ke akea, i ike mai oukou e na makamaka ame na hoaioha, pela iho la ka e hanaia nei. He mau mea kei>i e hiki ole ai ke hahao ae malalo o ke po'i lpuhao keleawe o na manao hoonaaikola. Me ka mahalo nui i ka Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa me na keiki o ka papapal ko*u welina mau loa. ABERAHAM L. X'AALO, Lunalilo Home.