Ka Oiaio, Volume VI, Number 37, 14 September 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

—I ;j Unnhiia t Manu no "KA 1.E0.' ; Ea buakai liele inakaikai a Laulmie-1 ie me kaua Alīīkape—Lilo o Ma-' kauikeoe'me HinaliolpLini i mau j alakai ma , aina 4 me ka moana j Ike ia ua hohpnn maloko O : ke kai a lue ka nei—Uele pu j me na ohana o , Laukieleula i Ihilalani—TJ!u ka j ieie ma keiamau ihokupuni—Lilo , i mea hooinanao e ka Lahu Hawaii uei. 1 Ua WKiho ia hkti ua mau da?a pepa ala ma ke pjkaukau o kr j K>kauoSelo o FTui. :■ I keJ»i manawa i waiho ia ākn as' tia mau dala pep* ala ua ku kone : aela ka Makai Kiu i!una. a nuki. «kula i waho. a hooielo aku la i > kona ieoelike k(? kapaiili o ka hn ; «neao« m«b leoo ka i'.lili nookolu ' nninawa, a i ka pau an.i ua komo I)uii aku Jn oia iloke o ke : He mau Betona ma hope ihn, ua kojno koke ināJ la r,a pr>e kokoa o kaMaki»i K'.u, ilokooua keena 'laa A oU ka .v i pioo ae ai na poe a ■ pau. oloko, oi'ai, o aeia poe a pau, J he poe malil ini WHle no ia lakou. oae ko iakou 'aianai ole ae e, he poe' maikai keia. Ukela wa. ua ku kt>ke aeia ka Makai Kiu Lau Omaomao īluna, a uouhi »>ela i kekahi owili pepa mai ioko ae o kona kuka, a hele pololei aku la imua o Kimo Kamaki, a paa aku la iaia, me ka leo nui ipoakaka, na pane aku la e hopu aku ana wau ia oe no !;a hewa | heaihue. j A 1 kela wa, i uoao ae ai o Kimo' Kamaki e U'laui, me kona ikaika a pau, aka, H<ūe e hiki. oiai ua oaa pooo kona k.anUi ina lima wikani j o ka Makai Km Lau Omanmao A oia ka wa ī lele mai ai ki.na mau hoa'e |ioopakeie īaia, aka, ua pau loa lako-i i ka hopu ia e na Mjifeai <r ke Aupuni, uakokua hoil okaMakai Kiu I>au umaomao a ua lawe ia lakou tio ka haie hoopaa Javre haia. I kela wa koke no, ua loaa «.ku la ka !ohf, i ka oihana makai. paa i ka hopu ia ke'.:ahi iaia oka| fcttj mahiai uo ka hewa aihue e kekahi Mak«i Kiu, i maopoopo olej kona Inoa, «a puni ke kulanaknubate īkeia iohe, a oia ka wa i koho j mai ai ka ooe o waho, maiia oīh | aka la ka mea nana i aihue kaHui 'j Bansko V T ir g»nia Hema, he mea oiaio». ua poiolei ke koho ana. j I ka wa i hiki aku ai ka poe lawe hala i ka haie hoopaa lawehala, ua j hoike koke ia aku la ka lohe ī ka Hui Banako o Viriginia Hema ■ uapaa i ka hopu ia kekahi Kanak | noaa kamoa o Kimo Kamaki e k , Kiu O.n . me ke j tahi huina dala nui. a eia ke paa ; nei ma ka hale hoopna, aiwpo e" hoihoi ia aku ai īlaila, a oia ko ; oukou wa eiko ni. | A e hooko hoi oukou i kana man | kauoha a pau, e kauoha mai ai ia j ookou e hana Uaae ko|?e aku la na Makai ike' . la leo kauoha, a ko lakou Kapena I kela wa i wehe ai ka Makai "Kiu i kekahi npana lole Siltka keokeo uiailok'i o ka pakeke o kona kuka. a u hola aka l'a imua o ua tnoe Makai ala. a pane aku la o"a e pana ibo ike kii i k«hakah» ia *o»luna iho oua lole Sil;ka Keokeo! »ala, a me na kuhikuhiana. ' Ua ho*k* ka aku Ja oia, ua ike| 9Ukou ikeia kh e kau nei, a, eiāl

ka» kauoha m oukou a naa īoa, ā e hoolo'he pono oukoa, a oia keia. 0 ka hoaiiona (A) oia ke alo" o ka bale; 15 poe o oukou maluila. Hoailona flŌ.oia ke kihi Hikina o| 0 ka hale'i 10 ooukou pinlaila. Hoailona (C) oia ka Hemu o *a flal« j 10 poa «alailr. Hoailona: (P». ola ie kibi komohana. | Huailona (" JE)j oia ka puka o ka pa kahi au e komoai. alaila, o ka pi>e E'.iuia i koe o ookou. e kouio puj iakou meau aolei paa pouo aku kaia ne: olele, uapāne koke noai la ke Kapena Makai, ka, aole piha e pono, oiai, ua kamaaina lakuU nei a |pau i <ia iehulehu. (Ja pane aku 1% k» Makai Kiu, mai hopohopo oe, oiai, ua hiki ia'u ke hoololi aku i lakou nei mau ano pakahi a nau, a biki ole ia ce ke ike, owni la lakou. 1 kela wa, ua ma heleheie aela oia?& iakou a nan, a e like uia Kela 1 hoike oiua ia a'e nei Ua «eae ae la oia he owili p«pa a hele aku la aku imiiH o| kel» a me keia puulu ana i hookaa- J ' wale ai. a hu aku Ja i kekahi laau J puehu iroua o kela a aie keia o J | iakou, a oia kona wa i kauoha aku ! jaiike Kapeua e hele mai e nana, j ua hiki paha laia ke koho pololei

I uole paha. ! I ka hiki ana mai o ke Kapena | ma kahi a lakou nei e ku ana, ua j ; paue koke mai l'ā'oi'a, auwe he oowa ' j ka, hiki mai, a hoomaka akn la |oiaeholo i ! Oia ka Wa oka Mukai Kiu i pane laleu ai, aole keia he poe powa, a ka ' o kou poe kanaka no keia, aku, e 1 Ūke me kau i olelo aku nei ia oo ! Ua hiki iau ke hoololi ae t ko la- ' frou aīio, a oia kau eike ala. ft no e ' hookuu m.ai oe ia makou e hele.oiai he hapaiua hora wale no kne, a hiki ae i ka hora 9; ua hookuu ia mailaoia e hele no kana mikiona, e ke Kapena o na Makai oia kulanakauhale. '* Ua hele aku la lakou a hiki i 'i keKahi Hotele e ku kokoke ana i ■ ka puka pa e komo aku ai iloko o ! ka hale Hui o ka poe mahiai. 1 Ua hoonoho ihola ka Makai Kiu ! Lau Omaomao i ka hapanui o i lakou, a lawe aku la oia ike koena 'o lakou.oia na poeelimae h"le pu I meia. f A ua kauoha pnn aku oin, ina t mak&i e ae. e ho:il-. <■- loa i ka ieo o ika ulili ' kona wh e k-tni ai. no e I kolu manawa. a o:;. ko onkou wa i e hooko koke ai. elike me ka'upapa 1 kuhikuhi ī hoike mua aku nei ia ' ! oukou. I Ua ae aku la na makai i ka leo Kauoha, a o ka kakou eueu hoi, ua komo aku la oia me kona mau hoa iloko o ka hale hui. Ia lakou i hiki aku ai, ua haawi ia mai na r.oho ia lakou, e ke j ! kamaaina, a noho nui iho ia ua poe ! nei. a oia no ka wa i kani koke ae ! ai kawati. e hoike ana oia ka hora 9. j 1 kela wa, ua hapai koke ia na me ka kaua iike mua j ae nei; ma ka noho Luna Hoomalu ana o ka Luna Nui o' ka Hui Mahiai. ■ i kela wa, ua wehe koke aela oia i ka halawai, mao kon<v kauoha ( ana aku ike kakauolelo e heluhelu ia ka moolelo o ka hālawai I hala,' a ua hopko ia pela, a i ka pau ana j ua apano ia ka uiooielo o ka halawai i ha'a. A i kela wa. ua hapai ia na hana eae, a hiki i kahi o na hookupu ana | 1 kela wa, ua ku koke 'māi tn o Kimp Kamaki iJu»a, a hoak«ka koke mai la imuā o ea mea a pau, i ka i ana mai aia ma ko I#ikou aoao | na lala hou o ka Hui, he 30,000 dala, oia kona wa i w|l|e ae' ai i kekahi wahi leta loihi J£unuhi aela ■ imai loko ae olaila, W mau da'.a I pepa, ma ka $1,000 dala o kela 3 (amekeia pepa kona waiwai, a e j loaa no ke dala i ka wa e kikoo iu i aku ai ike Aupuni. I ka hiki ana mai 0 ka la ehoihoi. ( ia ai ke pio aihue dala, i kahi ana ; ! ilimaliuia ai. ua piha kui aela ka| j hale hookolokolo no ke ake eike' ! maka i keia aihue makeu ole, a me. j ka Makai Kiu L;iu Omaomao kaj i ineahoi nona kainoa i kau ia kaweli j e ka poe haihai kanawai a pau. | Oiai ke anaina kanaka nui e kali ; ana, ua ike aku la lakou i ka' hoea ana mai o ka paahao iwalio o | ka hale, oiai na kanaka a pau e na ■ ua akuana, \ia hooho aela lakou i ' Auwe! o kahi kanak kalewa huaai' ! ka. ka mean ana i ailiuekela Baua-, | ko « ua pono oia e lilg i paahao, a ihiki ikona make *oa; a aia hoi uia'

kona iriau :i:ian. o hoopuni ana na. makai iaia a o kona mau hoa hoi i hopn ia ai. !ia hookun ia aku lakou, rne Ke ao pu ia aku. A iloko oia wa i:ke aku ai ke aua.ina kanaka'iiui, i eokahi kanaka inlalahi. e he3a tuai aua, a e kau ana hoi na kea hoohanohano ma konn nmauma, aen K&liiaAna oia e ka Luna "ui o ka oih.nna mahiai, a me kana mau keiki ekolu. Oia kn w;: o n;i fea-ii-'>k;V a pau i hooho iikp- dp ai, lie ,'Mak ii Ki.u! he Manai Kiii;!oia nei ka, ka mea nana i hop;i kela aihue. nai. ] A. ua'hele aku na kanaka alululinoa pu meia, oiai. akn, o kona j inoa ua īohe lakou. | lloko o kela manawa, ua pii aela ka Makai Kiu īinu Omaomao iluoa o kekalii pakaukan c; ku ana, a n>e kona l«o nui moa.kaka ua haawi mai la oia i kona aloha ike anaina i leanaka ,iui eku aku an:i, a pela hoi i p inai īa aku ai A pane niai lft oia, e na kupa o īnia Hikina nei, ua makemike au e hoike aku ia oukou a pau, i heka;hi mea a'u i manao ai, he mea ia no onkou e poma ikai ai, a oia keia. [ E noho kela ame keia o oukou.

me ka niaka aia loa, oiai, eia iloko onoi nei 0 k 0 niokuaina/ka Hui Powa kaulana ' loa'.o Misourj malaio o kainoa hui o leke. A'mai loko mai oia hui, oia keia a oukou eike māī !a, he pio oia na'u l keia la, a e hoihoi īa aku ana oia imua oka poe no lakou ka waiwa' ana i lawe aihue mai ni, A ke hoike hou aku nei au imua 0 oukou. he mea maopopo, e kau ana na a hewa ana ā ke kanawai 0 Amerika nei malnna ona, aka. ke kanalna ole nei au ,i ka hoike e ana aku ia oukou i kekahi mea, aoia keia, ina e hemahema iki koia ne i | malama ia aua, e ka aoao 0 ke Aupuni, ulaila, e pa hemo aku ani\ oia nei ma ka apua, malalo no o na kokua ana n kela hui powa. A oia aua.nei. p"vha. ko'u wa e komo aku ai iloko o na paio hahana nna me keia poe powa. aka, e kali nae kakou no ka »a e biki mai ena, oiai. e hoi ana wau, me ke pio, ikeia na ano. ~ j" w lCo'keia ulu lehua mpku honua e j piii ana me kahi kahaw ai o-Wailua j uapaupaha ka ulu iāna oia maU' lehua i keia manawa/ elike iue na j lehua ma Onomea a me Wainiha ! oia Kauai, na ko lajla kamaaina e| hoomaopopo ia ae waiho aku I kaua e lta mea helnljelu i ka olelo lananona mau lehua' la ua ke kai-! ' kamahine o Honolii e'lēi. | 1 O keia papa kahulihuli maluna j jae o ke Kiowai kalii e iuane aika; | poe hele uialuna 0 ke la papa, Ke ! ! hiki i ka manawa w'ai nui, | | Aia na mea nana'keia alanui ma- 1 jke iue kii maaiea i hanaia e Pilia-! i moo ma he mau wahine aioo keia! lelua. A ina e ike mai laua Ke wahi! 'opeope ko ke kua e kau ana, allila. j f ,wikiiviki no laua : ke kahea mai ]J |ka malihini e hele aku maluna o | keia papa, ua liio mua aku la nae kahi opeope ia laua la, a oia ka manawa e hookahuli ai ka papa, oia ka wa e haule «i ke kanaka ilalo 0 ke kiowai a m.ike loa. Oia ka mea i | kaoa ia ai ka inoa o ua kiowai ala |o Kaluakanaka Anokeialua kana- j j ka ke meie kaulana o iia lii, j | Aliiloau—e, j j Hooluiu ka lehua, j j A Waiiuku—la, I E Kalua kanaka, j j A I/eleiwi~ia, i j Au Ike kai—<\ A Panaewa—la. : K ulu lehua -e, 1 AHaili—l«, R ke kula manu—e, v * 1 Ano keia Papa kahulihuli no noi 'ka Hi:ik:uks)>o!iopo!o 1 oli aku ai i 'n» man moo ala e ike mai i»i« i ola ' laua