Ka Oiaio, Volume VI, Number 46, 16 November 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii.

Onnhiv*e Mote Manu no "KA Ī.KO E* buatai hele makaikai a Laukaie le me kana o Makaaikeoe rao Hinahelelani i nian alakai ma ka aina anieka moana Ike ia na lua liohonu maloko o ke kai a rae ka aina nei—Hele pii ine na ohaua ponoi-—Hoonohoia o Laukieleula i Ihikalani—Uln ka ieie ma keia mau inokupuni—Lilo i mea koomanao ia e ka Lahu Hawaii nei. heluhelu, ano, ke hoakaakA nei ka mea kakau moolelo ! ke ano o keia lua me keīa wshii)e| kuka e hoa-a aja, e lileē me na wa- ■ Psīfi« 0 0 ewailio l«i a hiki i 1 Wa, aia uialnila knhi a Manue* PukiKi i knkulu ai i ka ;

huila makani. i mea nanp. e i)numa 1 ka wai no na holoholona, a oiai, oia e noho ana ma Kahikinui 1 kona wa e*ola ana. A oia iniu no a hilii i keii Wii; a ua kupaia k i ittoa o keia lna o Waiyītio, a u» oleloia e ka poe kahi&o, heīlio ka nnea nana 1 huli a loaa ka wai mn keia lua. Aia nae ma moolelo ua liln v mui loa ia Makanikeoe ka īke mun ana i nn lua a puni keia l'ae Aina, nolaila, e lioonee aku ka moolelo io>tia, a fe«!a hope keia wahi iaia. Ua hiki aku oia ma kiowai o Waiopai k t home o kel'« wahine kauMna he moo, o Makilo ka inoa, "o ka palena keia o Kahikinui a me Kaupo, aia no hoi ma keia wahi i hali hou aku ai kana hnakai he!e 110 A īaia e he\e nei me k« muma soa he mau lua e ae ma keia wahi H>H e hele nei, nolaila u& huli bou oia iuka o ka aina, a mawaona o Nimi a m« Waiu, he wahi a a keia 6 k& Pele e waiho !a, ua komo aku Oia uaa k« kahi lua a hoea maukn e n« k»la ma Kuaihulumoa, be Jua wai koia e kahe ana & hoea ikai o Waiu. i ka po a me ke ao a hiki, i kew wa. Aoie be kau e pio ai o kela wai. a ua hele hou aku ka iua o ka mnn» a hoea m» Waipu usa ke kuono O Kalaeokailio, a ua huli hou aku 0 Makanikeoe i ke knimi o ka wai 1 kahe ip&i ai. a ua hiki aku oi« ■li k* hnj>alna like o ka pali o Helanl A oiāi oii ® uana iho ana i ka |>att o Knnhao, kahi hoi i pepehiia «i o Pamano e na kanaka j ke aīīi Kaiul'. kela aloha nui wale 'oia oiaula koHuliu i'hala aku la, H k» wiīili j>onoi o kona wakuahine J 'Ūai ai i mea e mak« ai ka laua

keilii a i puka maii ai hoikana oleln ina manawa a pau. "I make o Pamauo ika i'o po.noi." Aia Makanikeoe raa keia pnli kiekie launa ole mai, ua alu koke iho la oia a Liki pODO malalo o kc 1 kuuiu o ka pali & loau iikn ln hūu ke kumu o ka "wai malalo pono o ka puu o Ahulili a n» kalio Jhai -koka!»i mana «vai uuku nhu ma Waikaia, 0 keia wai īa mea nona keia ma vi lalani mele hou a Pamano. "E ka pilipiliula i ka la-e, 1 ula i ka la o Waikaia, Kaina'ku la oe i ke ahupuaa, (ia hue paha oe-a." Ahe mii a lehulohu wale nn wana wai liilii ma keia aiua o Kaupo, a mai loko mai o ke kumu o keia wai, ka wai e hu'ala ma'ka Paala ma ke kahakai o Puualioa. a ua hnji hpu aku la ke kamaeu no loko oke kai a liiki ma ka lae o Kumukapele ma Hopilo. Aua komo hou aku oia m'a īa lua a hoea mauka loa o ke kimkiwi. 0 Alewa ka inoa o keia lua, ua kanuia e ka poe hele kuahiwi i ka ke Neleau a pnni. i ole o hanle a poino ka poe kalai waa i ka wa ka hiko, a ke ulu uei ke Neleau a hiki 1 keia manawa, a ma ai hopo jho, na hala liou oia tna ka niaona. A ua loaa hou iaia kekahi lua hohonu makai aku o ke kekalii koa i'a kaulana ma Kaupo, aole he' maikai o lalo o keia ]ua,he nui nn pohiiku oladalapa malolio. a he uui wale nae o na ano i'a a pau e noiio ana maloko o keia lna, a mai luko mai o keia lua e pii mai ai ka i'a a noho ma kalii papau o ko ko'a oia hoi o Napuwa ka inoa o keiu j ko'a i'a ina Kaupo. ano keia ko'/i keia 2iiau lalani mple. **Aia. paha kt» .nai, | I kai i Napuoa, .

He ko'a i'a ole ia, He uu maka maunu, Hei wale ae ka m*\kau, Ok«mali kona lua.'" Nolaila, e waiho kaua e ka men heluhelu i ke kamailio ana i na makamaka o Ka «ina nona Kaupilipapohaku o Kaupo. a i»e ka wai luu poo o Manawainui, ria lakou e ike a hoomaopopo i keia mau hoa* kaka. A he mea pono e hele aku kakou imun ma ka aina o ka mea e kakau nei i keia moolelo kaao, o Hawaii nei, ka mea hoi nona ka makani kaulana.he kaili aloha o Kipahulu. Aoia ka kaua e ka uiea heluhelu e nana iho ai, maboj>e iho o ko M a-! kamkeoe Mas&Je aā» >s>f> > aj»a | ai loii k ke olii Kauhiauuakua Akama i hanai'i i mea e kaulana ai kona inoa i»ie na poe a pau o Kaupo e ola he meu a-a 4 i ka inoa a iloloh maluna o ko Kaupo poe. Ina nelaila ponoi na kupuna a me na makua, aole e hiki i kolaila ' poe ke hooke'oke'o iōo, e like no nie j me ko Hawaii olelo kaulana a me ? Maui, a pela no a hiki i Kani. Ia Makaiiikeoe i haalele aku la , ia Kauiv-> ma kona hele aua aV! maluna o ka ili o ke kai, e Hke me j Makuakaumana ke kaula nana i' hele wawae ka ili lau uaania b ke j kai nia ka moana nui akea. a hiki | i na kukulu o tahiti. | A p>s3a pu no hoi ko kakou Haku : Tesu Xaristo i hele ai maluna o ka : moanawai Garilaia oia ka tuea na na i oklo a papa aku i ka makaiM | e noho malie, a oia ka (11 ea nan* i j h<jopahaohao i kana poe hauumua, 'apela uo hoi ka eueu o Hawaii e'

helt> n<!i uifiltina o ka ili o ke! ■ kai. ■ ' t ī ka hala hope ank ae o Kaupo na hlili ae la kona inau' nanaina i na pnli nihmiiho o ua aina hul) ala i ke makani,"ua' kaalo ae la oia <s> ka koikikane o K?.upo a Kipahuhi, oia o Kalepa. a o ka mokuna noi keia o Kahaka ka 'inoa. A iaia e nana ana iuka, ua iku kokē aku la oia i kekaki mau wahi huli kaīo e lele ann i w-»r»a oka pali o Hanawi, a oia k;Yn;i i nonnooiho a.i i ke āno o keia inau holi kalo elele nei i waena o ka pali, a ma keia «nea. ua ulu ae la kona manao e hele e ike pono. A iuia i hiki ai ma kah'. o ua mau wahi huli kalo eepa nei, aia he wahi nni me ka wai e kahe mai ana, a ua ike pu aku la oia i keknh.i mea kino kanaka e hoi ana me ke ) kaio nui. u oia ko Makanikeoe lohe ana 'ki'i i ka ieo kanaka e olelo mai ana anai kekahi kalo uuku, ma kahi aoa-o mai o ka pali. e no oe f I<alo nui—• — 0!a no au o knlo iki." Aia tna keia maii olelo a kahi kalo iki, ua hehe iho k kaaka a ka kakou kamaeu, aia no keia mau wahi huii kalo ke ulu ala a liiki i keia mr,nawa. A mnhopn iho o konu ike ana ia mau kalo olelo kanaka, ua a'e aku oia maluoH o ka pali a hiki ma kaiiiona 'ku o «a pali o Lelekea. a hiki oia rna Kahaleikakilei, ua huli aku kona tnan mnka e nana i ke kai, 17» ike akn oia he maVmo nie kekahi mea e hnlei ana mai loto ae o k« kai. Aia nae, ua hiki koke oia malaila knhi 1 p iho ,u i ke ano oia mc;>, a nn īke iho la oin he luawai e huai ana i kā ilikai, a ua iho koke aku oia nalo e ike pono ai.aia, jhoi. he nani kfthi o kf;i;t luawai e puka 'n'e ai niai Ihlo ae o ke kai a me na aoao a pan, Aole nae h*' iiolienn W keia lua'wn'i kupannha, ua me hapaha mile'kona kaawale mai ka a'ina 'kn aia no kc rp.au la keia punawai, aole he manawa e nalowale ai, a ua kapiia ka.inoa o keia punawai o Kua'i. A ua huli' akn o Makanikeoe i ke kumu o kahi o keia wai i puka mai ai, a ua lon.i iaia mauka o kekahi kuniu wai-hi mauka o Kuikuinla, a ua holo aku-ka lua oka mana e kahe ai ka wai a puka n?a ka pali o Waihi ka'iupa. A haia keia lua iaia, ua hele hou aku oin ma ke kai a noho iluna o kekahi moku pnhaku nui mawaho pono o ka hapalua o Kipahulu. O Mokuahole ka inoa o keia moku, aia ma ka aoao hikina hema o keia m'Pkū pohaku, kekahi lua nui poepoe e huli pono ae ana kona walia ilima. £ Ua iki s aku la o', Makanikeoe i kekahi honu nui e moe ana līalo me kekahi inau mano nui e waiho malie ana lakou me ka onioni 010 ae. * A i koia wa i hoomahua iho ai o i iui 510« kamaaina, (<u <s K«.«swskviivvv]i. kona inoa. Oia hoi kona hoonon ana ,iho i ka pohaku a puiwa ae Ia lakou ine ka hi-o ana i oa ia nei mo ko lakpu mau maka huhli a ano e me ka manao o lakou, he kupueu k'a mea nana ī hoonou lakou i ka pohaku, a pa pono maluna o ke kuala o ka honu A oia hoi ka lakou e nana nei ma na wahi a pau © ko lakou hale lua maloko o k* l kH.i. A oiai o Makanikeoe e noho ana maluna okeia moku pohaku me ka hehe o kana akaaka. A ia wa no oia i lole aku ai iloko o keia lua, a kau aua ilnna o ke kua o ka honn. j lluli pono aku kona alo imua o na mano e nr.na pouo ana j ia wa. | Aia r.ao lima o Makam- ■ keou ke lalun ala i kekahi hu-i o. ua honu noi, a oia ka mea I ahai ai J keia honn iaia a komo hou aku ma! ka lua o ka puka mawaho pouo [ aku o Moku«hoI«. j Aia no na mano ke haliai la i ko j l,tu;» hoa nolio he honu, aliikl i ka' hapnlnn o ka iimnna o Aleouihah*,' A ua ike ;vku la o M&kanikeoe i j iu niea a i>aa o loko o keia lua me > l?a msikfi. f A< le no hoi oia i hoopoino wslej aku i na jkx» nona keia a p«la L ue hoi lakou iaia nei.