Ka Oiaio, Volume VII, Number 13, 31 May 1895 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii.

Onnhiine Moae Manu no * % KA LEO £a huakai liole makaikai a Laukaieie me kana Aliikane—Lilo o Makanikeoe jae Hinahelelani i mau alakai ma ka ainā a me kp, moana Ike ia na lua hohonu maloko o ] ke ka? a me ka aina nei—Hele pu īne na oliana ponoi—HooiK>lxoia o Laukieleula i Ihikalani—Ulu ka ieie ma keia mau mokupuni—Lilo i mea hoomanao ia e ka Lahu Hawaiinei. A he puhili hoi na mea a pau ilo ko o keia wa e iiuīiu nei, ua ike ia aku la ka inokokulehna me ua }<iU nahelehele e ku mai an'a iloko o ka hale me ua po« nei e makaukaa nei no ka puka ana aku e h ū i ko jakoa kuluna hula i muao ria malihini. A ia lakou no e hi-o anp. «ia hoi ua komo mai la keūi wahi laa a iike mua ole ia e ko Kauai p„eV oia hoi 'ka'laa o Kaieie a RU like ! ana me ka mokulehua i lu'n'a o kd kahua. A oia ka hoomaka ana o' Kaieie e ulu inii na kuahiwi o Kamki •apuni, a oia ka uiu aiu o keia laau ma ke ; J ia pae moku,a lilo ī mea 4 ponani kai al ka .ahui i ka wa kahiko. I A ua hoea loa uiaī noia |) keia au j hou A no keia wahi iau mhalohele keia mau lalaiū liiele e ■ nei a hiki i keia wa 1 ka pd»e hul-» i ' aa kuaiu hi. j Aia la kua ipo lei ua kokoula i Lel ua noe ula lei Ouh ' Ulia 'ku ana i fea luaka o ka ip»j Aia la o kuu ipo lei lehua- ! Lei iehua pua hinano ! Ki-ka ha'a * Maui I lu i ke ala a waiho malie E haūpu e li'a i ka moe !' ' E nme kn ponei aloha e Haiwahine l ka pali o Waipio— He hok. no Laukaieie He hoa hooulnulu Jei nou e Laka— E Laka— e Laka e ae n»aijoe E Laka i ka mauna i k ; kualono E iho—e 1 E iho e Lakaieie— e lau| kapalai Nawahinei ka hikma 4 kala o Haehae I*—e— O keia ke meie ponoi o keia wahi Lauieie e pili ana i ka niea »ont keia moolelo kaao. i A o keia uo hoi ke mele mua a i Kaohaiula i hoao uiua i >o- j kua ia mai aie Hoohila ka ui* no-' hea nona ka oleio »» ana e ka poe kahiko. O ka mole olu i» la O Lumahai la !*- A na ke kaiknm&hin* ke one duh Ko?e o Mahamoku,! i panai hope loa uiai «a mele uo? oia uo hoi o— | Hanohano Hanale» i k» nul ! E pahee i ka limn o Mianuakepa ! 1 ke knu an» iho o keial mele ua! ! pnana koke mai !a o KkohaiuU i j ' xe mele oko laKou puka an» maij ! i ws«h> o ke kahna o kahi b na ma-' f lihini e noho nei a me anaina ' | nlu * I | ! Aia i na poe nei i puka! mai ai,| ! ua hoike mai la lakou i tva lealea' ! like oie he nui wale e hiki ai e htx>-' ( hihia i na uoonoo maikai ;ans o ko j > anaina 6 n»ho «ku nei. : | Oiai ua hke kahua o to ! ko\)' p'a-u me ka natu e hai «i.-ii sn* a ' o ke ka an* o ko l»kc»u rak« kap«ai' | wawae. ua liko noia tuo ka opae | ; mahikiluki o N'iuUi. | j | Aole hoi he hikt i kahi in?i j ! ke kilo aku i ko lasou jrau waia' |hana. [ ] | Aia hōi malihmi a ii\t ka twea s ; uona kei* uanea k* h*sws aku nei 1 , i na mah*b pih* n\e na rjnin aka | . aiia me ka haaoli nui. a b|e n a h.n . keia no na manao e koia : ana i o a' , ia nei, o l;ke oi« k& ike jana a ka * j ]

A oiai na mea apau e hoolohe! ana.i ha lealea, aia hoi ua luhe ia | aku la he halulu a me ka hu ;ma a| ka makani majkekuahiivi a Kūuuī ' a me he mpa la, he ekolu manawa ■ 0 kem mea i lohe ia akn a aia hpi, i me he kapalili nna no ka lau o ko uiu ika inakani ua hele uluulu ] inai la keia poe kanaka leino ano' pahohoa me he aka kihowailua alu e maalo aua imua o ka inea e naiia «ku ana a nalo nku. aka aia nae he mau leo aheahe kupihai e wawaio ana me he kai hawanawana la. n 1 Kawaihae ka hone inai ika puooj>«. A oia pahn kau e naniu ihola e ka mea heluhelu. Owai keia poe kino kupanaha e ike ia nei imua 0 ke kahua lealea oia la? ' "Ae " ke hai aku nei ka mea kafeau. O ka "Pae mahu" ua poe alu o na paii o Koolau oia hoi ka poe Olohe. j A oia ua poe ala e ulele pu nei j uie na ui kaulana oia Mokupuni j knih la' h na keia poe i hoo? loa 'ku / i na poe lealea oia wa ira.ua o na malihiei e hiki ai ke haawi aku īna mahalo ana no lakou. Aua h.oouiauia keia mau hana hoohauoli me ka ilihia a hlki wale i ka pau ana oka ai ana a ua malihini, a mahope iho oia wa. ua kuene ponoihola anao ke anaina me na manao e ninah ana i keia a me keia iwea noha iho, heaiha la auanei na manao a hie na hana maia houe iho? m p»ha ka l'lo ena 0 .na lealea hope i na inalihihi e like īne ka mea ka hele anao keia huakai mai Hawaii mai a hiki i Kauai, A nolaila, ua hooholo ia na manao e hoomaka aha na kahuli leo lea i» po ino me ka eleu aui eiike uo me ko lakou ano mau. I ka hiki aua aku i ka manawa i hookaawaleia no lakou, oiai ka poe Olohe ona kuahiwie haka pono mai ana ko lakou ma nanaina imua o na malihini. Ao keia nohoi Ra manawa īike ia aku ai ko Hawaii mau uuu kani e h«le ae ana a pela no hoi ko Ma ui ui nohea kaulana. A o na euen hoi kekahi o Mauna|loaa me Kaulaaiiehua -3 Kalanpaipa, a uui pau l'oa-aku la hoi me ko (Oahu nei mau helu ekahi.

j A na ko Kauai maii kamaaina i i Ip&uai mai, a oiai lako<i e ku ana i mua oka inia nona keia nioolelo oat» na kulaiia liiehie nui. | Me ka emoole loa, aia hoī, ua na- i lowale ae la lakou aia na maka ae| « k& lehulehu a uhi iho ta ka noe, j a o keia kamanawa i iohe ia aku ai j ka leo oliolio o Pupukanioe e po -h» mai ana iloko o ka lewa, a maia hope iho, ur īkuwa like mai la na leo ioua poe O-'u pani wai uei u aa kuj ahiwi me he manu īiwi ai p-ui !t- -! hua la e kikiko.n ana i ka lihililu o ka lehua. A i ka mao ana ae o ka noe, nia ka ua poe nei i ka lewa nuu kahi i kikaha like inaiai me he Iwa kan aheahe ia i ka uuikaui, a tue lie manu kaupu ala e hehi ana i na' ohuka o ka moana a he hi- j hiu maoā uo ma ka ike a ke ' anaina. A o keia \r wanawa a ke anaina |i hooho aku a\ uie na leo īkuwa nje j na manao uiahalo, aole hoi he uiaa : kawai o kkou ma ka ike »ku s m j I tnei ap.iu, no ka mea, ua like I*- : i kou uie ua lupe e onioui ana iloko o | ka lewa. ] Aaakeia mavi !ealea, hula like I ole i hoanoe aku i ka mauao o ko ( i Kauai woa a hiki wale i ke ao ana,' ja mahopo aku oia wa, u.i hoomau ' ia no ia hana i ua po apau a hiki' wale 5 me hou ana aKU o ka hu;\- 1 kai to Niihiiu & me Kihoa kapaīe- ] na o na mokupunl he 12 o keia Pae |Ai»a | A nolaila» he pono o waiho i , «»«io aua uo k» mea uo keia nunoa : * mahope aku, a e kamaiHo kakoo ; u» M*kanik<KMi. * j I ka i kokoke aku ai kahuaaumoaua mawaho aeo \ l«»ruua, ua u*U mua akoU u.t, īk» e*e'a uei iioko o ke kai me ka \ , hakaio ana aku o kona uiau , j kii ouohi i t»a uiea tuatalo o ka pa-; j oakn o ka mo»n \- I Aole he mau niea ano nui ana i I ifce ai he manelo wale tu\ a «a ho ; okulo aku oia a hiki tua Ka nuku o I ka mwliwai halau o AVaiUu a ua j ike aku oia i ka Pae kn e waiho M } ke aiu, mo hc m«s k x .i\o k- a t an<.\ o ke ano o keia u.ou. he , msn ivhsku maoli uo s.c".a. s w j;ho Ualo o houaap:>4 o ka ai;:- ; liw*l i kipakaia e Ve one keokeo a; t he eleele hoi pohaku. A iua he maiihiui ke au aiuua S auhma paha o ka wi* kahi i kau' f ai ma ka nuku o keia inuli\v.si. A laU e nana iko s.i k Ss!o. } ne i ka makau a me . \reli«vu nana iho 1 na j?ae ! hak« e waiho awa me he 3 | a o ka Ikaika o k? kihe a ka «a avan*> a\ o ka msti^i\il

3 holo ana Kā Pohaku me he ia. la ke ano. Ano Keia ka mea i ok-Jo ia he Paekii, aua hookoio hele aku oin a hiki nia kahi i ka ua<a o Maluaka, a tvo keia v«ahi nmu lulani ineie a na a/ii i hana.ia. Ain. lao ba laula o Kapaa ka'.i niinamina. oka nn ao ke kaluka'lu i k;i pnukolu Ke paa ia ela eke 'Koolauwahine ! Ke nana īho i k» pikowui o Wailua E nawe malie an'a ka wāi i ka 'puu- | .hau ' ■ . : !Ua luneluhe ka puahau hoolana i ! Hauola Ike aka lawe ka afeleia e Malupka • ;Oiaia- oia paha e — 0 keia ka m uliwai nui hookuhi o i Kauai, a ua hanu hele hou aieu oia a puka aku Ja joa K> walow«i ke i kau wahi kīowai kauiana keia a :uakaikai nui ia o na malihiiu a no na hoi keia. mau wahi hooheno. O sa lahiii a Kaweiowai i Waiehu E aho n.o 09 e ae aiai e Wau-hu -Ua iyi : u kiekie la o Kalalea A ua aīakei aa Ja keia i.o luna o oka puu o Nounou, ake nana la keia i ka nani o Puna. Ake kiiohi ihola keia e nana i ka pohaku kaulana o Kauai. nona kainoa. . Waiho i Kaea na iwi o Kamahele, A nam ]uua aku oia o keia puu 1 hele aī a niki mauka o Kahoaea. ua ioaa aku 1& iaia he wahi ana e nuii mai ai;a ina kekau wahi p:li, a Ua huli aku >ia i kona raau kuono a ua ioaa iaia he a!aheJe maloko oka honua, o keia alahele ana e huii nei. - Ua hiki aku oia ma ka huli o ka Pae puu o Haupu e nana Ia ia Ko.oa. mahi i kapa ia o Keauaakaualehua ma kahi e hoomakaia ke alanui e pii ai ilnna o Maona ma ka pae puu o Hanpu. A ua heie hou aku oia ma keliahi mana a puka ma kabi noiīa kainoa hoa kanakn i kipu. Oia hoi kahi a ke kamaeu o 'Oahn nei i pae aku ai me kona mau kamahao. ke kne'ae'a nana i pūlumi ina kupka o ka Tahiti a »e na lae wakawaiia o aia ma Kepu-kai kei:\ w;=hi,'a. ua huli hou aku oia a hoea ma kekahi lua aia Mnhaa.'epu, aia maloko o keia iua kahi i oieloiu o ka Huihui & j Makalii, a mai laila aku oia i huli | hou ai i ijope a hiki i Kawaiokema- | ino. A o keia kekahi o nwai kaiulana k)a. 1 Aua hookoio hou mai 3a oia a, i htki ma Alakoko ma ka muiiwai o ! Hulaia o keia ka loko a ka poe inei ueh'-ne i hana ia me Pi e waiho la a hiki i Keia wa. Aia ma keia wabi i loaa aku ai ia MaKanikeee keia kuiuu iehua no e «lu ana iioko o kawai, i kapaia kona inoa o Kalaialehu», he kupua i kei* no ia nauiiwai. j A m&qope iho o keia wa, ua kai t»oe ioa aku la oia no ke kuahiwi o i Waialeale. I Aua hīki aku oia ma ke kahua i hale ponoi o na alii kiekie a kaulalua o Kauai, oia o Pihanaakalani, I khhi toi o kela nani Kail-lauokekea ji nohn ai i kona miii la. Aia ma i keia hiki ana ona malaila uahaupu iae ia oia me na halialia hoomanao I ana ae uo ke kaikamahine alii e j uoho la i Waipio i»e Koafekea ma, i<>ia hoi o KaiehnMnakanoe, ua ike !oee b mea heiuhein. t M* keia wahi s k:\ eueu e nana < nei. o.h oieio iho ia o;a i keia mea I tu« ka puana ana ae eia no ka hoi i wain oi aku n ka iuaika\ oia !no ke Rm»u makemake ona iii i I k«i« wahi. i He n>ea oiaio, ua hoopuni ia ia © iaa k«»mu iehua iikt? ok' ke pua I uiai. A «)« wahi h>i e luianui uiau i*i r.a aiw u.*na« a}viu nisl«m4 o ko t akou oua uia na iaEi» i ka po ■a ui« ko u«e fco i <t kouTut> v hone » ana i na w,a sjwu « uaia uio.i a > i ka kiamoe o m tii, a ■* ■ lioi Ue kipapa t><»haktt Aīa i . iioauohou a pūus a hy ki nui , «v.vi w6»cnAi<'Uu. Ue w*l»Le i e «uana *i «a «Ui eiike u\e ko } Ukv>o uianao.

! * > V i I. * u <» iu »

» ,v\A Ko^nb : \- UHS, <jhAUHUi O U liiii.UiiuHU *«a a ka~tt<> a «i® r«r?, v v.s K*\v;n?o o k* , l.v,X O tij»4awetA a »«e KakinA n* 1,.i0 f«s ks sī> v> o ke *\>pnnt m V* h t v>- ? I«* * iws>ii«u kmv* *k< "al KsUnt- * o KIUMS\S -ns V.A % -.o k« i.u i keia p«Li« «« <» hfl«īH* f>> k* ; s v.v>:u - \ \ !lw- . fcc\o k« , .v\