Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 5, Number 12, 1 December 1988 — "Ke nana nei i ka ʻolelo Hawaiʻi ma ka Baibala" [ARTICLE+ILLUSTRATION]

"Ke nana nei i ka ʻolelo Hawaiʻi ma ka Baibala"

Ka Wai Ola O OHA thanks Aunty Sarah Nakoa and the Kamehameha Schools Continuing Education Program Extension Education Division for permission to print the text, maka 'o/e/o Hawai'i, of her recent lecture, "Looking at the Hawaiian Language Through the Bible." In this season of light, we present this outstanding \ecture to promote the Hawaiian language as a \iving \ang uage. na Sarah Nakoa Ua hiki mai ka wa kupono e ho'omaika'i a'e ai kakou i kekahi mau po'e, 'o lakou kai au mai i ke kai loa i ka ha'alele ana, i ko lakou mau home a me ka 'ohana a ho'ea ana i keia 'aina malihini 'o kakou, i ho'omanawa nui i ka noho 'ana i keia noho ana me na po'e e, i lawa 'ole ia lakou ka 'olelo. He po'e ua ho'ona'auao ia wale no kai koho 'ia e hele mai e a'o i ka po'e Hawai'i i ka noho 'uhane 'ana. Mahalo no keia no ka noho 'uhane ana. Mahalo no i keia po'e opio i ha'awi i ko lakou ike a me ko lakou mana'o pa'a (dedication) e hana i ka hana a ke akua a me ka a'o ana i na mea no ka ola kino e la'a ke kakau 'ana, ka heluhelu, ka helu 'ana a me ka humuhumu 'ana no na po'e wahine. Eia iho na inoa 'o kekahi o na po'e i unuhi i ka palapala hemolele i ka 'olelo Hawai'i mawaenaa na makahiki 1830-1850. 1) Lonn Andrews 7) Jonathan Green 2) Artemis Bishop 8) William Richards 3) Hiram Bingham 9) Asa Thurston 4) Emphraim Clark 10) David Malo 5) Sheldon Dibble 11) Opukaha'ia 6) James EIy No ka loa'a 'ana 'o ka 'olelo apau i loko a ka baibala ma ka 'olelo Hawai'i mamuli o ke alakai ana o ka 'uhane hemolele i keia po'e i wae'ia o ka lakou hana ia laha a'e la ka 'olelo mai ia wa mai a hiki mai la i keia la. Kamaha'o no ho'i ka nani o ka mana o ka 'uhane o ke Akua i launa pu me keia po'e i kekahi manawa pokole loa no. Nani no ho'i a kama ha'o, 'a'ole e nalo, 'a'ole e hala ka 'olelo Hawai'i.

He nui no na mea hoihoi o ka paipala hemolelee pili ana i ka nohana o ka po'e o ia au a o ka mea kupunaha ole oia ho'i a'ole no ho'i ka ka'oko'a'ae mai ko kakou au nei. Na hihia no i loa'a ia lakou aia no me kakou i keia mau laa pela iho la ka like ana o na'olelo a'o ia kakou iikeia au. Ua loa'a ka haina o na mea e pono ai ka noho 'ana o kekaHi lahui kanaka mai loko mai o keia puke hemolele. Hoihoi no na mo'olelo ma ke ano he papa 'olelo, ma ka Mokuna X 'o Luka, ku a'e la iluna kekahi kaka'olelo e hoa'o ia lesu a ninau aku la. "E ke

kumu, he aha ka'u e hana ai i loa'a mai ia'u ke ola mau loa?" A ninau mai la ke kumu, "He aha ka mea i kakau 'ia iloko o ke kanawai, pehea kau heluhule ana?" O keia no ho'i wahi o ke kaka'olelo, e aloha aku 'oe i ka haku i kou Akua me kou na'au apau a me kau 'uhane apau, a me kou ikaika a pau, a me kou mana'o apau, a i kou hoalauna e like me 'oe iho." I mai la 'o Iesu , "Ua ha'i pololei mai nei 'oe ; o kau ia e hana'i, a e ola no oe." Makemake iho la ua kaka'olelo nei e ho'apono 'iaia iho ninau aku la ia 'Iesu, "a'o wai la ho'i ko'u hoalauna?" 'Olelo hou mai la 'o Iesu, i mai la "O kekahi kanaka, e iho ana mai Ierusalema i Ieriko, a ha'ule iho la mawaena o na powa, ka'ili a'e la lakou i kona kapa, pepehi iho la, a ha'alele aku la iaia, e waiho 'ana me ke aneane make. 'Iho mai la kekahi+eahuna pule maia alanui, a 'ike aku la iaia, ma'alo wale a'e la ma kekahi 'ao'ao. Pela no ho'i kekahi pua na Levi. 1 kona hiki'ana ma ia wahi, hele aku la a nana, ma'alo a'e la ia ma kekahi a'o'ao kekahi. 'Aka o kekahi kanaka no Samaria, i kona hele'ana hiki aku la i kahi 'ona e waiho ana, 'ike aku la iaia, a hu a'e la kona aloha iaia. Hele iho la io na la, a wahi iho la i kona mau 'eha nini ana i ka 'aila a me ka waina iloko, a ho'okau a'e la iaia maluna o kona holoholona iho, a lawea'e la iaia i ka hale ho'okipa a malama iho la iaia, a ia la a'e i kona hele ana aku, 'unuhi a'e la ia i na denari elua, a ha'awi aku la i ka mea nona ka hale, a i aku la iaia "E malama 'oe iaia nei; a'oi aku kau mea lilo a ho'i mai au na'u e uku aku ia 'oe." "A o keia mau kanaka 'ekolu 'owai la ka hoalauna i kou mana'o, no ke kanaka i ha'ule 'iwaena o na powa?" Pane aku la ka papa 'olelo, 'o ka mea i hana lokomaika'iaia." 1 mai la o Iesu, "E hele 'oe a e ho'ohalike me ia." Esposo Mok. V & VI - Ka noho 'ohana 'ana. Mok. 5:22, 25, 28 continued next page

Aunty Sarah Nakoa

Baibala, continued from page 10

E na wahine, e noho malalo o na kane pono'i a oukou. E na kane, aloha aku i ka oukou mau wahine, e like me ko'oukou mau kino iho; o ka mea aloha i kana wahine 'oia ke aloha iaia iho. A o ka wahine e ho'omaika'i aku i kana kane. E na keiki e ho'olohe i ko oukou mau makua, e ho'omaika'i 'oe i kou makuakane a me ka makuahine. O ke kauoha mua keia e pilo ana me ka 'olelo e pomaika'i ai i pomaika'i ai 'oe, i lo'ihi ai ho'i kou noho ana ma ka honua. O oukou ho'i e na makua, mai ho'onaukiuki aku i na keiki a 'oukou; 'aka, e alaka'i ia lakou ma ka ho'opono a me ka ho'ona'auao a ka haku. E na kawa, e ho'olohe 'oukou i na haku o 'oukou ma ke kino. . .'oukou ho'i e na haku, 'a'ole e ho'oweliweli aku. . . . Proverbs 27:2 - Na ka meae,eho'omaika'imai ia 'oe 'a'ole na kou waha; na ka malihini ho'i 'a'ole na kou mau lehelehe iho. Mai ho'opuka ae 'oukou i ka 'olelo 'ino mai loko mai o ko oukou waha. E ho'oka'awale ia na mea awaawa apau mai o oukou aku, ka 'inaina, ka huhu ka 'uwa, ka 'olelo ino a me ka mana'o ino apau.

E lokomai'ka'i 'oukou i kekahi, i kekahi, e aloha a'ku me ka na'au, e kala ho'i i kekahi i kekahi elike me ke Akua i kala mai ai i ko oukou. O ka wehewehe ana o ka manao 'ola mea o ke aloha, ua moakaaka loa ma ka ho'ike 'ia 'ana ma Kolineko I, Mokuna XIII 1-8 me keia nei ka heluhelu ana: "'ina i 'olelo au i ka 'olelo a na kanaka a me na 'anela a iloa'a 'ole ke aloha ua like au me ka keleawe kanikani a me ke kumehala wala'au. A 'ina ia'u ka wanana, a ina i 'ike au i na mea pohihihi a pau, a me na mea apau e na'auao ai, a 'ina ia'u kamana'oio e hiki ai ke ho'one'e i na kuahiwi, a i loa'a 'ole ho'i ke aloha, he mea 'ole wau a 'ina e manawalea aku au i ko'u waiwai a pau, a ha'awiho'i i ko'u kino i ke ahi, a i loa'a 'ole ia'u ke aloha, 'a'ole o'u mea e pono ai ilaila. He ho'omanawanui ke aloha, he lokomaika'i ke aloha, 'a'ole paonioni aku ke aloha; 'a'ole ha'anui 'a'ole ha'akei ke aloha; 'a'ole ho'i e hoohiehie, 'a'ole'imi i kona mea iho, 'a'ole hikiwawe ka huhu, 'a'ole no'ono'o 'ino; 'a'ole hau'oli kealoha i ka hewa 'aka he hau'oli i ka pono. He ahonui ke aloha i na mea apau, he mana'o'i'o i na mea a pau, he ho'omanawanui i na mea a pau! He mea pau'ole ke aloha, 'ina he wanana, e pau ia, 'ina he 'olelo e a pau ia; 'ina he akamai, e ho'opau 'ia ho'i 'oia. Ke mau nei keia mau mea ekolu o ka mana'o'i'o, o ka mana'o lana a me ke aloha. 'O ke aloha na'eka i'oi o keia mau mea.