Ka Loea Kalaiaina, Volume II, Number 1, 1 January 1898 — HUI MAHIAI a KALEPA o OAHU [ARTICLE]

HUI MAHIAI a KALEPA o OAHU

♦ * * > i • § » ! ‘ Knknlnia no ka Holomiui o kn! • i I 1 liOlin.i Hawnii, | i i: . • I « ! i k ; i ! l KUMU HA XA I IOOLALA ! 1 n Ka Manao Xur. ! % I • ; ! () ka mnnno nni, ka makemako, ka haua a mo ko. alaliolo j 0 koia Hni, oia ko kokua ana i nn oiwi Hawaii o ka aina noi | ma o ka hoolmi ana ao no ka lioi a hooliolomua nua i j ka ‘ Oihaua Maliiai,” oia ke kami-ai (kalo) a hana poi, hanai \ h«lo)»olo»m o kela a im- koiaauo, amo na Iwna e ao o pili anu j | ia oiluma mikiala, a pela pu mo ko Kalepa aua i na waiwai j makiimao o sio, o hiki ;xi o hoohiko pono j»ku i ka home o kela a nu’ koia kanaka Hawaii, i ua lako :ii a pela uku, nona iho, I koua oh.ana ame ksi lelmlehn ilokooka noho’na olnoln. l.He ■ olna niahele o koia līni. 1. Mahiai. '2. Kniepa. Oka muhi-| ai ka hana mna. | i ■ i j I I ,■ mahelo (sh aros) nui ka $ o\ ‘|kft mahele hookahi; uku komo §1.00; o ka uku ana o ka ina-| l l. o1 o (,> ksi mahiua, pela a liiki i ka piha nna o ua mahiua iu« «mi. t i K lilo nn 5 lala kela a nio keia moa ma ka wa o nku mna ia! mnlai ka uku komo, a mō k<> ksi niaholo knloann, a o loanl aku ii> > \i0. likiki hookaa »lala. | m ;ī _ i lm. I' K A OlIlANA MaIII.U K l‘. An<> \ MK KV NaNAINA { ’ | nIA OlIIAN V. !' 11 P ■ • • | 1 ’1 u„ ulai»i, o kit> Oilmua Mahiai, aole ola walo m> ka haim , ! jimui u ke kauaka a mo Uo aluholo o na kanaka si pan e hahai : ‘ ni, nka, oiu ka puuhomm a o nmu aku la, a o ko ala kiekie o; ’ iin hami a pn«. Ua naua si ua hiliuai nui aku na kanaka a pan j ’in ke uo u»’.i mulmia o ia oiluina i nsi manawa a pau o ko ka-l 1 Unu noho mm! Aolo »*o hoi ho moa. eao naua e honpiha ia: Jnntknlii« o k.i hoohua auaoha lopn, a aole n»> lioi »> ia- oihanai • 1U > ka mon nanae luiawl mai i l:»> ola i nakanaka a monaj jj !i ( ,h>holoim, akn, oia ke knhua, ka moleo na oiliana a pa«. ()| j ; ke Kalepii, ksi panaiUke » nii oiliana a pau ma!»>ko a nmwaho, | I mni ka oilmna nmhiai mai no i:i j ' I ka wa o ohi ai ke kanaka nmhiai i ka lum a kona luhi t j , o pomaikai ana oia, lawu pmio kona lumie me ka si.i, a o man j i aiui kona uhikolako i na kan n pau e liko ine kona mikiala j nm ia haua. Ma o koim waiwai h\, ua hoopiha ia na mokn. a na pnnai ’ I i», kona waiwai ma na wahi liko »>le o ka honua. i O ka luhui 1 hilinai malmm o ka mahiai nm. !;»' an>>, oia S koim pnuhomiii, ho hoiko ana mai i;i i hona Un«>k»>a a m*‘ kona L .. 1 lioloinua iloko o ka nohou’i hanoli. \ o ke kakoo :um n ka oihana mahiai i na kauaka a me k«* kuhum piha o na almhul iloko o ko lakou nolmua. o|n»>ln. ho . , kamahao la aIm hanohano uui. # 1 e O ke ,-ilii o ka alna me koim hanohano mii e hekan aim :l jm t l oko a muwaho, ho kaimka maliiai oia. Ma im aina nni o u ka. honua nei, ho puimhelo ina alii na nmhina-ai, aua h»*o1:1 ikai-ka lakon ina kauaka ma ia alahele, aua komo hoi iloko o *' kokt n me keia kaiiaka mikiala ma ia oihana ka hauoli mau. II lUa Amiu'ika Huipuia, ua Uaena haaheoae o Washiuelou, i'* I .\!lams. .IeiV»'Vson, .luek.Hon, \’an l'.iuon, Clay, \Vol>stor a me ! kokahi man Uaimka Imuohano e j\e i k»> lakou iko oi kelakehi 1 ju nhnnaluehio um ka nmhiai. Va nanaaku ka lelmlohu hololokoa nmluna o lakou pakahi mo ka ohohia nui maunm o ka :l ->! hookolo aupuni. ial Ma Kina i• ko au kahiko, ua hooikaika ioa o Kong ! “I t'uI hī’ (('onl'ueiuH) ho pake akamai a naauao loa, i kona lahui ia iiiu ka oilmua mahiai, a oia kaua i kuahaua ai i kona lalmi . U mo Uela oh’lo kanlaua: “'Mai Imna aku u»> hai ko ole hikou

I{lj {Jl i o liiiuai mai uou.” Oka iuuimo o k«ia, ' - nou ilio, :i inul kuukui u nn hui o liunu mui uou. ; Ano. a hiki mni i koia la, «a iko i», o ka lahui pako n ; :! 1 j Kiua, ho Inhui Imnu a lio puni mnluni iakou, a mnlaila ko !a" ‘ l5 jkou liilinni pilm, a iuki mai.i koia la, na loaa ko kuokoa r.u> | Ua luAomua iloko o ko ’ ikon uolioua oluolu. ;oiaio;P® i,kuln a mo koia kanaka noouoo , il i nknlu 'u 1 , oka oihuna maliiai, oia ka oi kelakola » kuonoono I | , ,*•*** ;,,,*• , ,,l | :l - |b ku uoho niui. //o Uuouoono ko knnaka mahini, hu kuokoa Pj{taivn UalUm\a moo ■ ana, a • ukn poi 10 ia ln» o hoolako ia :i' 6 hiiiiai i»ilianai. ' l hoikeia ae la « ltpa:iii;lii| koehina knpono mma e kouo aku i kt> kanuka uoonoo maikai, H( SS§ĒsS n»1 tna kaphlva: > :

fii k;i oiaio o keia, «a manao ka mea kakan o keia palapala, na lawa na hoakaka aiia i keia ae la, a ua kela a me keia e kanpaona liona iho me ka mauaolami; a e hoololi ae i ko kakou kmmihana uaua pono aku'ia mna, raa kahi e hiki ai e loaa ka ai e ola ai kakon, a maluua oia kaiina haua o noonoo . ai, kukakuka, hoolala, a pela aku. Xo kakou iho, ka lahui //awaii, me he mea In na poina loa aim haalele ia paha keia oihana i olelo ia. A hiki raai i koia hi iloko o ko kakou nohoua hemahemn. ua ike ia na poino e pahola ana ma o a maanei o ka aina nei. Oka oi aku o keia, aia ma kalii oka <//. //oohemaiiema ia n t aina, ulu ka nahelehele, nia-make mai ka ai, a o ka hopoua na pilikia. Aole o keia waie uo, aka, ei aku no, ua hnawi ia, ua hoolilo ia, aeia iloko o ka poholima o im kanaka e un aina, a aia no hoi iloko o ko lakou poholima ka puuhomm. ke ola o ka hapanui o na kanaka. Ka keia hoohemahenm ihoonlnmai i keiamau popilikia ake ike nei kakon ia men. Nolaila i ulu 'mai ai ka mauao mai loko nmi o ka noonop akahele ana uo ka hiki e loaa hou ia pono ia kakou, a e okomo ia ia manao hana iloko o kakon i keia wa, a e mikiala a e hahai raa ia alahele e liko me ha luhui naauao e ae o ka honua nei, a pela pu i ke au n ko ka4 kou mnu kupuua, na makua i nalo aku. O ka poi i hana ia mai ke kalo (tavo) mai, he ai kamaaiua ia no ka aina uei, he ai ola ia, a he ai punahelo ia i ku hihni //awaii nmi na kupuna mai, na mnkua i Imla e aku n hiki mai i keia la, i ke au malamalama o ka lnkon mau pulapula o oln uei, eia no ke pulaina ia nei ia ni rae ka haiiolmno mii. 1ke au oko kakou mau kupmm, he mea maa mau ia lakou n punahele no hoi ka mikiala ana i ko lakou nmhine ai. ’Mainua oka oili aua ae okala a liohoia mai i kona umu kuknna malnnmlama maluna o ka ilikai, o ike iaaku uolakou e Imna ana ma kolakou mahinn ai. Oka lakou milimili in. a o ka lakou pnnahele ia, a o kn lakou hana imia ia a inahopo na hanr eae a pau. He makaala loa lakou, a aolo he home i «ele i ka ai. A heaha no lioi ka mea e uele ai, no ka mon, uia no kii ai i ka ipuka hale. Ua maopopo i ke knmka mnhini ka oiha n k» kaua mneke e lawa ai kahi la ae, no ka mea, nana no e mahi, nana uo e liana, a nana uo e hoopilm a e hnnai iaia iho. \Ke noouoo iho kakou a lioomanaoae ikn liana oiuau i kaahope aku, alaila, e ike. aim kakou — aole pololi e ike ia. l T a hana, ua mikiala, uua ola ko lakon nohonn, aole pehi ko keia wa i oleloia, o ke au malnmahmia o im pulapula Hawaii. Emi hope a e wili mau nua o hopohopo me nmnaolana, a e hookiekie mau ana ka pololi maluua o maona a ua Inwa pono ole ka waihonn ai o ka home. ne oiaio ua halii ilio ka pilikia maluua o kakou ka luhui o ka aiua, un hoohe- . nmhenm n ua uele pn no hoi ina keehiua paa e kuai. A pelieu e pono aiV Pehea e loau hou ai ia mikiala, ia ola, i ke kanaka oiwi? lua knkon a pan, a i ole ia, be Impalua a liookalii hapaha paha o kn lahui e ahouui a paulole akn maluna o ua oihana mikiahi o ka aina e Hke me keia oihauu e hoakaka ia ne nei, a pela pu me ua oihaua kalepa, Jie lioike nna mai ia i kona makee ImiiA maoli, a o loiui ana iaia ho makana nui iloko o ka wa e ike ia ai koua holomua a me koua makankan piha ma ka haun. Oka hiki ike kiuiaka ko hookelo i kona wuiwni poao», i koua oihaua imkiala me ke knokoa. ]>eia uo e hiki ai iaia ke lawelawo a hookele i ua oihana like ole o koua anpuui. Na kona noouoo akahelo e hopnln mai i ka manao maikal a makee haua e kakoo iaia, a onon aku iiuna ino ka ikaika uui. Ka ka molowa, a honpau nmimua ma im mea wuiwai ole, a hoohemahema o ke kauaka me ka hauwi aua i koua knleauu i na kanaka o ka aiuu o ua lakou e mahi u e hoopiha mai i koni> a--ipn me ka ai, lie lioike ami mai ia i kona pololi, wi, nele a lawa pouo ole. o ka noho aua. Ma ua aiua uui a liilii i komo ka malamalama a puni ka honna uei, aole i hnohemahema kalahni ponoi n ka aina i ka malii aua i ko lakou hī kamaaina, a ua kaa no hoi na lakou ponoi e mahi a hoolako nku a hauai i ko lakoii lahni ponoi. Ma ko kakou kaiulu nei, he poe e ka mea nana e hooluko nml i ka ai, a ua mamao loa aku na oiwi pouoi o ka aiua. Na keia hemahema i kono aku i ke kauaka uonnno akahele e nmkaalu a e lalau ika oo ana, e Imna koke, a e liooluko uon iho a rae ka lehulehn aku. Hē kuhiiiewa loa ia kakou ka Inliuai ann a na ke kanaka o kahi e, e hoopiha mai ina-aipu. Ua maopopo ia kakou a olehe ai poi o Ahoi ma, ke kanaka e, helaiki kalakou ai. IIa mea manpopo ole ia kakou kahiliuai ana uo ko Ahoi ma hoomau aku iko kauu ai i keia wa. Ina pahulu ka lopo a nmmakemai ka ai, kolili, popo, apela aku, alailaaolo o hooniau ana lakou i ke kanu ana ia raea; a healia ka mea e kaun ai? He raiki. HeaUa ke kumuV Iloko o hookahi ma kuliiki holookoa, alaila, e loaa aua uo lie olua oo laiiki, a na oi ae ia mamua o hookahi oo ai i ka makahiki rao ka liilii pu oke kalo. Ma keia, ua hoopau ia ke kauu ana i ke kalo, a i ka wa e loli ao ai o na loi-ai a i mau loi raiki, alaila. heuha auu In ka lmpenaV Wi, a lawa olo ka noho’na pilikia. 0 keia ke kulana nuo imi e haua ia mai uei ma na aina taro i keia wa, ana ia hana ano e i hoike mai i ke kulana e popilikla ai kakou na kanaka Hawaii ma keia mua koke iho* Nolaila, e aln Hke, e pupukahi, e hooikaika, a e kakoo ma ua iino a pau, e kukulu a e lawo mai a na kakou oiwi Hawaii e Imna i ka kakou ai, oia ka poi, a aole no ia he mea e kunukuuu ai kekahi kauaka noouoo maikui ma ka hooikaika ana e kokua ma ua ano a pau e hiki ai e hooholomua ia hana, no ka mea, ua ike oia o kuna ai makuahino ia, a ua oi ae koim hauoli uo ia hana maikai a hauohauo, mamua o ke kokua aua ina Imim e loaa ole ai he pomaikai o ka uolio aua. Nolaila, ma keia, a mamua o ka hooki ana o ka mea kakau o keia mau apana pepa i koia, ke waiho aku uei wau i ka olelo kauhum a J5oqker T. Washiugtou o Ameiika, walii aua: iS Aule o holumna kekahi lahui ke ole ia e ike, aia he Imnohauo ma ka mahl aua i ka aiuae like mo ia ma ke kakau mele aua. Mai ka Imahaa aku kakou e hoomaka ai, a aole maluna ihe. X aole k ikon oae aku iko kakou mau kaumaha e uhi pn aku i ko kakon mau pono.'* Ma keia ae la e loaa ai ia kakou he kuhikuhi a ho alakai, a na keia alakai o haawi wai ia kakou i ka luauaolana, a na kela a me koia o hooholo noua iho, a im kona ohohia a mikiala hana me ka makeo i kona pouo a kuokoa umu iloko o ka nohoua Imuoli e hoike mai, a e kakoo mai i ka oiaio o keia haua a ka lalmi, na ka lahui, a no ka lahui Hawaii. E kala mai, owan no me ka haahaa, 4 * ... * , David M. Knpihea, - Kakauolelo o ka liui Mahiai a Kalepa, Oahu.