Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 28, 13 July 1917 — HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela

KB AIWAIWA AM1 f E A S11 , EANANA' o SUBIA Kr Ko* "Kiai P*ha B«lo Kono o fee Aloaiii o k# F«iftr* gt N*5 O KB KAlkiWAiliHE Lll ADEBAI8A O 8 AWA . PBTBBOBORO.

MO&UNA m "O ia ka'u e noi »ku nei i kou oluolu e hoike mai oe ja'u me ka oiaio, aua mar.ao ae h no ho'? au, o ka'u wahi niny ano nui wale no paha ke j fWa ou." " He oluolu loa au ma na mea hiki ia'u!" wahi a ua Koa Kis: Puka Helu 6 nei i pane aku a ; me &a pokole loa o na huao!e!o. Oiai nae, aia oia ke haka poho loa aku la maluna o ke Ahikoa Hukana me na makao kekanaka koa oiaio. "O ce no anei ke keiki a ke KeikiaHi Caiza Hsniaro o Sant Peteroboro nei?" "Aole loa au he keiki nana a okiloa aku hoi ko.'u piii ana ilaila. O keia ka mea oia.io loa a'u e heike aku la ia ee, no ka mea, o ko'u ae ana ?ku nne ko'u ike no īka lihi launa o'e aku ilaila, o kekahi hana hiiahila ole ioa ia o ke ano piikoi maopopol" No keia pane kuoo a ea kaeaea nei a kakou, ua pupuku ae Ia na kuemāka o ke Aliikoa Kq kana me ka no'ho hamau ana iho no kekahi mau mlnule loīhi, oiai nae, aia mau ro kona mau maka ke nana kapakahi mai la maluna o ua kae'ae'a nei *a kakou. Ika hala ana o kekahi mau minute loihi, ua hoo®aka hou oiai la oia e kamallio mai, me ka hoololi ana ae i ke kumu kamailio. Oiai, ua hau[epahu .aku Ma no kana mea i iini Joa ai e makili iki mai la hoi kana mea i naukl loa ai. Eia ka auanei e paa mai anu ka Oa i ka Lani, a e noho mai ana o Kauahoa i ka Ole, ka mea u'i o Hanalei. 1 "Olelo mai nei hoi oe ia'u ia ka kakou i hoi mai nei, he koa oe i hookuuia «ai no eha makahiki. Pehea la, oka mea olaio anei hoi ia?" "Ae, oka mea oiaio loa ia." "Heaha na hooia? Eia anei he mau palapala mai ke kenerala mai nei me oe?" w-)hi a ua Hukana nei i k?>rai!io ?-ku ai. "Ael" A unuhi se la oia a pau i kakauinoa ponoila e ke Ken«rala Aeto o Polani. "He Palapala Hookuu no 4 makahiki no kona hele ana me ke kuokoa ma n» wahi o Rusia, a he mau Palapala Hoomaikai no kona wa e noho ana he wafai koa wale ibo no. O kona mau palapala nae e hoike aaa i kona kulana Aliikoa Kiekie elike me ko ke Keikialii Hiki, oa huna a peepoli |oa iho la oia ma We ano he nsnehuna ia nana ame kena ukali opio. Ua laiau oiai la ke Aliikoa Hukana i ua mau palapala nei ananaiho la me ke akahele loa. Oka ua Hukana nei nae e ike la iloko o kela manawa, be hookahi no'ano inoa mai o a o o ia o Wela Caiza. H« aneane e piha ka hapa*ua hora okoa o keia nana akahele ana o ua aliikoa nei, akahi no oia aea ae iluna a hoihei nia! la iua mau palapala nei i ka kakou Pulapuluahi,'

Ur; lāl?:u aku ia oia : a hoekomo ae ia iloko o kona poli, a 'o'ia] ke Aliikoa Hukana i ka'mailio mai-ai iaia me ka leo hoi'hoi: m.m p:il?pah maikai waie no keia a'u i nana iho / nei, a ua pnio'eī io no elike .me ka heike kou Palapala Hookuu a j n.e na PcJapala Pcsapota- a'u | hoi e hoomanao hou aku nei ia oe e kuu \Veir. _ ! "Of?i, o ka'i' no ia e msnao jio loa nei, o kel& mau keikialii kou mau enemi ino loa. E imi ! mau ana )aua i kou ola i na wa ! apau a k-ua e ike ai, e i ana laua maluna iho ou. "Nola'la, ke a'o aku nei au *a oe e makaala !oa, o lilo auatiei keu oia malalo o ka laua

: mau hana mhalea!" J meopopo no anei ia oe ina kumu oko laua manao' ana i peiii no'u?" wahi a ua Weia nei me ka ana iho. Na ke a ?kaiki ana iho o ua |Bueu nei o Polani i hookahaha loa aku ika manao o ke Aliikoa Hukana, elike no hoi me ka loaa ana o ka manao kahaha i ka Emepera Petero ka Nai no ka lilo ana o kana mau olelo i! hoike aku ai i mana e keia kana] ka opio e v;e!iweli ai. Eiā nae, he.wahi minoaka wale no kana i haawi mai ai, me he mea | he wehi «iea ano ole wa!e iho no ia iaia ma kana hoomaopopo afeu. ''Aole no au i maopopo loa, e kuu We'a! Kee wale iho no, na laua ponoi no i hoikd mai nei ia'u, be koa mahuka oe, a pela ata i neoneo ae nei, eia iaua ke heao nei e imihala is ;ce, eiike me ke!a kanaka i make aku Ja i ka poka o kau pupanapana. "Aka, ma ko'u ano he aliikoa neu, e lilo mau loa aku ana au i hoaloha nnu, a e kue mau loa aku ana no hoi au i ka mau hana imihala ana apau e hoao nui ana nou e kuu Welal" No keia mau olelo oiaio a ke Aliikoa Hukana i hooia mai la, ua like loa ia me kekahi popo uwiJa ikaika'loa i anapu ae ma na paia oka lewa, a hooku'i mai la ika puuwai o ke KoaK'ai Puka Helu 6.

Ia wa i ku koke ae ai ua eueu nei iluna a lalau aku la i ka lima o ke Aliikoa Hukana, a pu ili iho la a paa me kona mau lima konahao me keia mau olelo kuio: "Elike me kou hoike ana maj nei imua o'u rae ka oiaio apau o kou puuwai, no kou kokua mau ana mai ia'u mai na hapa imīhala ae ana keikialii o Rusia nei, pela au e hoike aku nei imua ou me ka oiaio !oa: , "Aole loa he manawa o kela mau Bea Eleele o Rusia nei e loaa ai he lanakila maluna p ka Bea Keokeo nohohau [o Polaai a hikī i ka wa e hookoia aku ai kela hakaka-lua mawaena o'u ame ke Keikialii Hiki."

; "B Wela, o kela na olelo a'u i makemake ioa ai e hoopukaia mai ena kanaka opio koa ka mailoko mai o ko'u mau puali, O ka'u no nae e nana aku nei me ke kahaha nui, o kou wiwo a maka'u ole no kela ma|u keikialii. . "IS?o ka mea, o ke Keikialii |liki ke aliikoa kiekie oka Pualikoa Kaulio Emepeiiela o ko ka Emepera mau pualikoa, a oia kekahi o na opio kaulana loa o ke Kulanakauha'e o Sana Peteroboro nei. A aole oia wale! Aka, ua kapaia aku oia, he Bea Eleele no Eusia nei." Hohola ae la na minoaka ma «a papalina o ke Koa K?ai Puka Helu 6, iaia i kamailio aku ai i ua Aliikoa Hukana hei me ka akaiki ana iho:

"He mea liilii wale no kona ■kuj;i:na,-jna e huipu ana oia me ka Bea Keokeo nehohau o PolaniJ" <4 Ea, e Wela! Heaha ka manao n kela mau olelo au i hoopuka mai la?" wahi a Hukana me ka aa o kona mau maka. /'AoIe anei oe e kuu aliikoa; maik*i i hoomaopopo mai ia i ka'u mau o'elo?" wahi hqu a ua kae're'a nei, rae ka heneiki ana iho o kana a-ka. O ia nae ka ua Aliikoa Huka,va nei ikamailio m.ai ai me ke kuekue nui ana iho o kona mau maku;

"Ua pai'apu ko'u mau pepeiae,. au hoi e hoomaopopo hou mai ai i kela mau olelo au i kamailio mai nei." ! "Heaha auanei ka waiwai o ko kaua hoi hou ana aku e kamailio no ia mau ofeio? He hoo kahi waie no a'u m_ea nui e hoike aku ai ia oe no 'ke ano o ka'u olelo i hoopuka ae nei, o ia keis: "He mea ole loa ka ikaika o ka Bea Eieele o Rusia nei i ka iwikani o ka Bea Keokeo o Polani." "Alaila, aole anei ou wahi mea a maka'u, a i o ; e ia, hopohop.o mal paha no ke Keikialii Hiki?"

"B hoi'ke aku-au ia,ce me ka oiaio apau i kahakahaia iloko o ko'u puuwa:: "Owai la oia a'u e maka'u ai, a i ole la, o na keikiaiii e ae no paha apau o Ssna Peteroboro nei', aole no ia he mea np'U e wiwo a e maka'u iho ai no lakou ma na mea kaua like ole ame ka huipu ana hoi ma ka hakoko an3 me ko'u mau lima ponoi!" Aoie i pane mai ua Hukana nei. Aka, ua noho hamau iho la oia no kekahi mau minuke pokole, me ka hakilo pono ana | mai ike kilakila o ke kanaka opio. ! Oia kana i kamailio mai ai me kahi minoaka ma kona mau papalina huluhulu i paapono i ka umiumi, mai ka a-e mai o kona lauoho a hoea aku i konai auwae.: "E Wela,. o oe ke kanakai opio mua loa nana i hookahaha mai i ko'u mau nooneo me ke pahaohao nui no kou kulana, a ooe no hoi-ka hope loa o na kanaka opio a'u e kapa aku nei me ka maopepo lea, he Diabalo Hehena no Poiani!" a akaaka ae ua Hukana nei me ka leo nui, oiai oia i hoomau hou mai ai i kana mau olelo:

"We-!e, aole paha keia i kgpono ia eel Ua manao au o ka inoa kupono loa, o ke Koa Auwana o Polani." "O na ano inoa 'apau au e ka kapa mai ai ia'u, ua kupono wale no ia ia'u mē ka hoohalahala ole,' 1 wahi a ua Koa Kiai Puka Helu 6 nei, iaia i pan'ai aku ai no na inoa kapakapa a ua Hukana nei e kapa aku ana maluna ona. O ia nae, ka ua Hukana nei i hooki koke iho ai i'ka laua kukaiolelo ana. "Ua pau ae la keia, a e hoike aku ana ru ia oe e kuu Wela, aole loa au e poina nou a hiki i kuu hooluolu ans. "Rolaila, ua lawa keia mau mea maikai apau a'u i ike a i lohe iho nei no hoi. lfc!ulima iho la laua rne ke aloha aumee ana, a huli ae la ua Koa Kiai Puka Helu 6 nei a hoi aku Ia no' kona wahi. Ia w;\ i nana hoomau mai ai liā Aliikoa līuhana nei iaia a hiki wak' no i kona puka loa ana aku iwaho, a nato aku la iloko o ka pouli o ka po, oiai he like no kan* o'e'o me ka ka: Eriepera. "lie diaba!o maopopo kela kanaka oiuopio helohelena u'i a maemae!''

Me keia mau olelo a ua Hu ■ t kana nei, ua huli ae ia .oia a hni; aku la no loko o kona lumlmoe no ke koena o ia po. ! I ka kakou Wfela e nanea ana , no i ka hoi ma ke alamii e hikij aku ai no kona hate iloko o ke kahuahoolulu ona koa kii-iku-' mau, ua ike la oia i kekahi t poe e hele ana ma'mua o'na, he' eono ko lakou nui. f _ Aote-nae he haupu ?.e ua hakiloia mai ka lakeu" hoi ana mai, kona iiele h'ou ana I i ka home o he Aliikoa Hukana | ame kona huli lioi ana mailaila < mai, elike me keia ana e ike' nei ika nui ona poe okipuu o { Sana Peteroboro i hoolimalimaīal o ka lawe ana ae i kona ola, ma j lalp ona hana puuwai e)eeīe a' ke Keikialii Hiki ame ke Kei -j k'ialii Maīone o Leelina. | Oias no ua ¥£oa' Kia; Puka Helu 6 nei e nanea'la iks hoi, ke.ike aku la oia i ka puu!uu!u ae o ua poe nei i k'ahi hookahi. laia nei i hookokoke aku ai, aa hookaawale ae lakou, he elua ma kekahi aoao o ke alanui a pe!a no hoi ma kekahi aoao, a he r elua no hoi mawaena oke alanui e hoomau la rlo i ka hele imua me na leo hamumu liilii ana e lohe maopopo ole aku 'a'i' !■ • •"••>*

Na keia hana a ua poe nei i hookomo aku i na 'manao hoohuoi īloko oua kae'ae'a nei a kakou, aia he hana nui ka keia poe e makemake nei e imi i ke ola o kahi mea, nona paha, a i ole ia, no kahi mea okoa aku no paha. Ola kani i namunamu liilii wale iho ai no iaia iho me keia mau olelo: 1

"Ina o ke ola o Wela nei ka oukou i imi mai nei, ua like loa oukou me na hupō makapaa o kahi taona o Meka, no ka mea, aole loa au e haawipio i manawa no oukou e lanakila ai maluna o T u malalo o na eheu mj.luhia o ka po!" i Me keia mau olelo namunamu liilii a ua Koa Kiai 'Puka Heiu 6 nei, ua kaalo iho la oia tna ka aoao o na kanaka eha e hele ana ma ka aoao o ke alanui, o ia no kona wa i iohe aku ai i ka hopio ana ae o ua pee nei. Me ka emoole loa, ua puni ae la oia i ua pee h'oohalua nei o ka po, me ka huila pu ana ae hoi o ka lakou mau pahikaua l iloko o ka poho o ko lakou mau ' Hma, a lele like mai lakou ma-' luna o ke Koa Kiai Puka H*lu 6, me ko lakou helehelena! omokoko o na hana pepehi ka-j naka. : ■ ' - ; • : :■ "I ■ ; No ka mea, o ka maik?i loa ! ja me ka hoohana oleia o na pupanapana, oiai, ua | maka'u la-j kou o loheia mai ke kani, a pi--j ha mai i na j j Eia nae, aole loa lakou i moe! uhane mua, o ka hopena iho la j keia o ko lakou maau hele ana iloko o na kuono pouliuli oSana ; Peteroboro. No ka mea, elike me ka hi-j ki wawe o keia hoonee hana ana! a ua poe okipuu limakoko neij pela no ka eleu am» ka hikiwa-1 we o ua Koa Kiai Puka HeliH 6 nei i unuhi ae ai i kana pahikaua a luma'i aku la iloko o ua poe nei i ko lakou wa i lele aluka mai ai me puai wahi leo ole Na ke koekoele p na mttaiakila e ana e ua H eu aei o Polani uo ka paie ana a« i kena ola i aku i ka hiamoe o kekahi hale e ku kokoke niai aaa ma kvipa o ke ala nui. # ,4... . Ua ala ao lakou ,a puka niai la iwaho nie ua .ipujkukui uo k i upa i Jkdhi o ke koekoele pahika,ua a rakou e lohe ana. j'; "_'j; | j Ua naholo mpl la lak-pu i:o ikahi o ka paio hahana [ana, a o ka lakou nwu mea aae

t'• ko iākou wa i hoea "akij raa- ■ laila, o ia no na kino puanuanu 'l '• * v. I"i 1 •••'*• •'••"-;'•!•• okī kīihi pee eono e waiho ana li ke f|l l a-nui me ka mapaonao 'nni. T;'; : ' Aej he-ku maoli no i l|ja mana hopena i hopkauia jS:ku njaluna o. lakou. Giai, aia jke ae I.a kekahi m|au kanak", ,lie piiuku kino wale no 'aohe ii)oo. O kekahi ho', ua la!a, a he maokioki ja man|Um'rinu ko kahi. | . .maoli i .ka.weliweli na j hiona jke naoa iho. Hoko ,no hoi j ka npaj)awa pokoJe loa, , aia ka . hoopupi mā ua nei o |nj. lima eleele he rn,au ha-j o|na poe m&kaikai. , ; | Aia iakou e kukii ana me na j kuku?,| ka mea nana i hpoahu- | v.;al§ ae i oa.kahua. nei. | j j. 0 kja. mea n.o nae nana| i ulu-1 pa ih o| i ua pee ne.i, aohe, wahij m ea a ikeia aku, no ka : niea i • kela wja no a ua nei ī j ike aij ua pau loa keia poe i kaj make,|a ua ala na kanaīea ma-! muii o.ka aa mai o na ,kukui, jua haalāle koke iho la ! oia i jke!a wahi-a huli .hoi aku la no kona ma . kekahi okoa a hui aku la me kanakaawa e Ipli mai an» no iaia' o kona hcj aku, alāila laua hcj>oluolu iho no-ke koena o ia po.: I hc|kalia no a hiki ua kae'ae'a nbi i kona home, o ka ninau koke mai la no ia o Hiuk'a kana kauwa me ke kali ole iho a no-J ho ihcj kona haku ilalo: , "Aumqe no hoi oe! He nui loa aku la no paha no na| kukahekahe a ka elemakule {i kakou ia oe? [ u A(j>!e no hol -laī Oijai, he mau olelo ano ole wale ntj> ka ha panuij o ka maua kukaiolelo ana." ' :;r;'"; v '

"Aliila, aole no-hoi he wahi meahou e ae, o ke kauoha ana mai npi ō ua elemakule ; la ia oe?" "He okiloa, aohe wahi mea e ae ajhoi wale mai nei r|io au, i pane| aku ai oia. Eia nae, ua hoohojkoke ae la o Hiujca ke hoopono: j j tr M, heaha keia mau ulaula! i ka liieia o ka pulima o ko ku- j ka?" wahi ana me ke ano pu-l iwa. ; | ■ - , r ■ :-. r - "v ;:: , "Aijivve, o kahi meahou| io ka hbi ia ja'u i huli hoi mai j nei, a loaa nei au i kela poe auna powa b ka po a ua pau lok aku i ka hoij e ooho pu me Loka ka Nui, l|e ?kua puhi ahi o| Finelana!" ~ v - | i "Hip meahou no ka ho| ka-u, huna i|nai nei no nae oel jHe ma kfcmalj:e oie no paha nou|e hoike m«li ia'u? Ina no aolle au 1 ike akb nei i ke—na mea! i ka I puHmi o ko kuka, aole 'ia Oe e' ha'i m'ai anu ia'u!" ' j malihini auanei e kuu; H-ukaj maikai no ia mea, maainja no oe i ko'u ano!j ioa au| e hoala i ka poe e j make- j make |mai ana e powa ia'u : ma mehameha." | mea pono no e nialema pono \on oe! E poino auinei ee a loaa! ole hoi ka mea a ikaua e huii nei!" V-" I ]' " " "iiai kanalua oel Koe wale no a j|ifi na maka o ka Bpa Keo keo ojl*obni, alaila, ko ka I.»kon nlau kuko pahual«loL" Paii no keia mau olelo | a ua kaeW'a nei, o kona ( ao jno u\ i mau aahu, ua i eleu k|oke mai Ia no hoi | o Uiuka ka hoomaeuiae anja i ku aahu j> koua haku ame I{:a pa» hikau». 1 ki pau ana no o keia mau rr»ea -pM> i ka hoomaemaeia, o ko laii.i haolo aku la no a heoluolu no ia koeaa po. Oiai aia

ko laia manawa ku kiai ma ka hora 12 oke awakea, a huli i .ka hora 6 o ke ahiahi. a Ma ke kakahiaka o kekahi Ia Ue, i wawaii ;-e ni keia lonohoo V! e pili ana i keia pe'peh: hooaīaoinoia : ana o kej kah) pi e h*j eono ka nui ma kajhi kokoke i k& kahua o ke Koa |Kiai Kumau. Mamuaoke kaini ana ae o ka hora 8 o ia kakahiaka, ua piha pu ae la ua wahi nei i na kanaka. Ua kaa aku la hoi ke kiai a me ka malema rna i na kino j niake malaip oka oihanakoa, e ilike me ke kauoha a ka Emepera [ np-kona ake e ike i kahi i hana iia a.i o keia hana limakoko wellme'i. :ia kohokoho wale la no ;nat- ■ >maka, aia he nui a le- | huiehu ka poe na lakou i iuku i jkeia poe. f Eia nae, ika wa oke Za a ! Emepera Petero ka : Nui, kona

| mau ukali Eime na keikialii na laua ke'a mau hana kimopo, ua nana iho la lakou me ke akahele maiuna- o kela ame keia ki no pakahi o ua poe okipuu nei.l Ika pau ana oka lakou nana ana, ua huli ae Ia ka £mepera Petero ka Nui a ninau aku la i ke Keikialii Hiki ame ke Keikialii Malone: . "Ma ko olua ik©, heaha ka nui oka poe nana i pepehiia i keia mau kanaka o. ka Emepera?" "He n ; nau pohihihi loa kela ia maua aku ika haina eka Mea Kiekie," wāhi a ua mau keikialii ne ; me lA lelele a maikai ole o ko laua noonoo. No ka mea, aia iloko o laua ka hoomaopopo, aohe mea e ae nana keia hana aiwaiwa. Aka, ke Koa Kiai Puka Helu 6 no ia ko laua enemi.

Oiai o keia poe iho la apau ii (mamaia, na laua ponoi no lakou i hoolimalima no ki apahupu ana a.e ike ok o ka kakou kae'ae'a, ka Bea Eeokeo o Polani. O ka mea apiki nae» ma kahi o ko laua manao eīeele o ka awahua i hookahua ai, he nele ame ka heka ka mea i loaa ia laua. No ka loaa ole o ka haina mai na keikialii aku, ua ninau aku la ka Eme'pera Pttero ka Nui i ka Haku Aikake: "Heaha hoi kau ike, e' kuu haku?" "Ma -ko'u heomaopopo he !nui a lehuiehi: k-» poe na lakou ! i hana keia mea, e hiki ole ai ke manaeio ia aku, na ka I mea hoekahi i hooko aku i keia ' hana!" wahi r, ua Hsku Aika\ke nel i pane ku ;A me ka leo malie. ! o ka Emopera wale o'ho !;a i &onc> manao, he hoo kihi p.ihikana ahe kanaka nanu i hooko aku 5 k«!a ihana. Ma keia wahl aku nae ka oi loa aku o kA poh'hihi o na pohihihi i ka hiki ana ke pane ifco \ kri haina oiaio o keia niiiain "O keia d:aba!o lu.\ ole o ikaik i, owai u oU? E hiki anei ia ke hoike mai?'' , O keū mau olelo ame keia mau ninau i puka pololei ae Ia mai ka waha ponoi mai o ka Emepera Petero ka Nui, ke Za' q Rusia, ua iilo ioa kela maUj mea ua auu kokialii neiej pioo nui ai ke hua uuu nooaoo. j &oie l p&u, j