Ahailono o ka Lahui, Volume I, Number 11, 22 January 1890 — Page 3
o ia apana imua o ke Kuhina Kalaiaina a me ka $25 a ke Kanawai Koho Balota i makemake ai, a ua loaa mai hoi ka palapala e hooia mai ana no ia mea. E holo moho lunamakaainana aku ana no o Wilikoki, nolaila, mai hopo iho no na olelo hoopukahua a hoohuahualau a kahi pelukua ma kela aoao mai. Imua a lanakila!
----------------
UA hoike ia mai makou, ua olelo ka o Mr. Kale Aki i kekahi kumu ona i haalele ai i keia aoao a pelukua mao, oia no kona ae ole ia e komo a e lilo i hoa no ka Hui Kalaiaina, a ka ELELE hoi i hooikaika ai, a pela no hoi i ka Hui Mekanika. A o kekahi hoi no kona ae ole ia iloko o na kuka a haiolelo ana a Mr. Rosa a me Mr. Bush, ma kela halawai makaainana nui e pili ana i kela kuikahi hoolilo ia Hawaii nei. Ina he oiaio ae la keia lono, alaila, he manao kamalii maoli no ka hoi kona. Ka i no hoi o ia a me kahi poe e ae ka i hoao e kue a e wawahi i ka Hui Kalaiaina makua, me ko lakou lanakila ole, a pau nui e no i ka o-u ia. He makehewa loa ia mau kumu e haalele ai i kona oiwi, a hoomaka e painuu no na hana pomaikai i na Hawaii i keia au, me ka noonoo ole iho iloko o na o keia ka wa hope loa no kona lahui oiwi, ke loaa ole ka lanakila ma ke koho balota.
KE hele paio nei na moho o ka Aoao Hoomaemae ma na mea pilikino, a aole hoi maluna o na kahuahana i’o, aka nae, he hana no paha keia e hiki ana i na aoao a elua ke hooko aku. Eia kekahi o keia poe pili aupuni ke poai hele nei ma ia ano hana, a e Mr. Kale Aki ka kekahi mea oi loa ma ia ano hana. Ke pane pilikino nei oia no kona hoa paio o ke kulana Lunamakaainana no ka Apana Elima, a pela no hoi i ka Moho Alii Lahui D.W. Pua, e kapa ana ia laua me na inoa hakuepa lapuwale loa a me ka olelo he mea laua i nele me ka naauao kupono e like la hoi me kona, a he ike ole loa hoi laua i ke ano mawaena o ka pono a me ka hewa, a pela no hoi mawaena o ka maikai a me ke ano. Auhea oe e ka mea painuu, aole loa pela e ike ia ai ka naauao i’o o ke kanaka. O ka mea e painuu ana iaia iho, he mea maopopo loa ua hakahaka kona noonoo a ua nele loa hoi me ka naauao a i ke kulana hoi o ke kanaka naauao.
-------------------
KA LIKE OLE.
Ke makemake nei makou e kono aku i ua hoomaopopo mai a ka lahulahu, a oi loa aku hoi, o na oiwi Hawaii, ia hookahi a elua paha mau kumu ano nui loa o ka like ole mawaena o na kahua kumuhana o na aoao Aupuni a me Lahui; a o kekahi no hoi i na kuleana like ole i lawe ia a e ku ia nei e na moho o keia mau aoao. O ka mea, e ike a e hoomaopopo ia no, o na kukala kumuhana i hoopaa ai na moho o ka Aoao Lahui, aohe wahi kowa e koi ai a e makemaek ia ai paha e ka lehulehu no ke koho wale aku no i ka manao. Ua piha pono ke kahuahana ma na anuu a pau, a oi loa aku ka moakaka lea loa ma kahi a ka lahui i makemake ai no kekahi hana e hooko koke ia ma o ka Ahaolelo la, e laa hoi ka ninau pili i na Pake. Maluna aku hoi o kela anuu ano nui loa a i aloha nui ia hoi e na oiwi Hawaii—ke kuokoa o ka aina nei, aole loa he wahi kowa e hiki ai ke alo ae i ka manao a me ka mea i makemake ia no ke kulana aloha aina, e like la hoi me ia i hoomoakaka lea ia ma ka mahele elua, e kakoo aku hoi me ka hookoe ole iho, a i ole, me na hoohinuhinu pili kalepa paha, i ka mana hookele a hooponopono kuloko a me ke kuokoa mau loa o ke Aupuni Hawaii mai na hehiku a lele pakaha ia mai e ko waho poe.
---------------
Maluna o keia kumu hope, e like la hoi me ia maluna o na kumu e ae i hoike ia iloko o na mahele elima pokole o ke kumuhana aupuni, ua akaka ole loa ka lakou mea i manao ai a waiho iho i wahi e oili aku ai iloko o na huaolelo, “na pono a me na pomaikai pili kalepa kupono a piha loa malalo o ko kakkou launa kuikahi ana me Amerika Huipuia,” a i ka wa a keia au hooponopono aupuni e iini ai e hiki no ke oleloia e hoomaluna mai e kahi aupuni okoa aku, e like la no hoi me ka mea i hoao mua ia iho nei e na alakai o ka poai aupuni. Ua like no hoi na ano o na mahele i koe iho o ke kahua kumuhana a keia poe ae la, oia hoi, he hoike a hoalala laulaha e hiki ai ke manaoia a ke hooko ia aku ma na alanui lehulehu, e like no hoi e ka mea i manaoia e ua poe la nana i haku i na kahua kumuhana la. O ka paa balota i hoohui ia me ka hoomana, ke kopaa a me ka waikeke—he poe hoi i kue mau i na pono o ka lehulehu—aole loa e hiki lakou ke manaoia aku e hookumu a e hoohana aku ana lakou i na kaukanawai ana no na pono o ka lehulehu! A o ka mea nae i ike lea ia oia keia uhiuhi hoomalielie, i mea hoi e hiki ai ke hoomau ia ko lakou hoomalu ana i ke Aupuni Hawaii no na pono o na poe o na mahele imi waiwai a me ka auna ohana. Ua lawe ia aku ka mahele waiona iloko o ia poai malalo no o ke keakea ia, no ka mea, aohe manao honua a lani paha o lakou no ka eo ae o ke koho balota me ia mea!
-----------------
Ua lawa ae la ia ma ke ano laulaha no na kahua kumuhana. E huli ae hoi kakou a nana aku i na kulana e ku ia nei e na moho. Aole loahe kani oiaioole loa i kuai ia ae e na moho o ka Poai Aoao Lahui. Ma ka halawai nui i malama ia, ano koke iho nei, ma ka Halepaikau Paipela, a i na wa lehulehu e ae no hoi mahope mai nei, ua hooia akea aku na Moho Lahui i ko lakou hoopaa ana ia lakou iho malna o kekahi kahua kuio me ka moakaka, e hooko aku hoi me ka hookoe ole iho i kahi mea no ka pomaikai o ka lehulehu a o ka lehulehu wale no. Ua hoopaa keia poe moho i ko lakou hanohano kalaiaina, a i ko lakou mau pono hoi o ka wae hou ia e ka lehulehu ma keia mua aku, e hooko koke ia ke kahua kumuhana i keia wa koke no, e like la hoi me ka mana a me ka hiki ia lakou ke hooko aku, a ma ka manaoio maoli, me he la, ua koho maoli ia no na mea i hoike ia ma ua kahua kumuhana la o ka lahui!
-----------------
Pehea hoi ke ku ana o ka moho o ka balota aupuni? E like no me ka mau ,- -ua hoopaa ia i na poe e ae a koe ka lehulehu a lakou i makemake ai e lilo i mau kauwa. Ua hoomaikeikeike anei lakou i ko lakou a i ke kahua hoi a lakou e ku nei ma na mea pili i na iini a me na makemake o na poe koho o ke aupuni nei? Ae, ua hoike ae kahi o lakou me ka moakaka lea ole e hele ana no lakou a e hooko aku i ka hana no na pono o ka lahui, a o keaha la ia mau mea i makemake ia, e hooholo ia no ia e lakou mahope o na kuhikuhi ana a na alakai o ia poai! Me he la ua mumule loa ko lakou kahuahana ma keia mea, a i ole, ua waiho iho i ninau hamama! Aole loa kekahi o na moho aupuni i hoike ae i ko lakou mau manao iho maluna o na alakai ana o ke kahua kumuhana i oleloia, a o kekahi poe hoi ua hoike ae i ko lakou ake nui loa e loaa ka hanohano kalaiaina maluna o ua kahua kumuhana la, aka, ua hoomaka mai nei ua poe la e lele kikoi mai maluna o na manao pilikino a kue ana i na moho o ka paa balota o ka Poai Aoa Lahui ,- -na moho hoi i hoopaa i ko lakou mau manaoio a hanohano pili kalai aupuni i na pomaikai o ka lehulehu, a i loaa aku hoi ia lakou o ka oi loa aku mamua ae o ua poe kiola lepo la o ka balota o ka waikeke, kopaa a me na pule, mamuli hoi o kekahi kahua kumuhana pololei, kuio a moakaka lea hoi e hiki ai ia lakou a pau ke hoohui i ka lakou mau olelo paa ana me na pomaikai o ka lahui!
-------------------
Halawai Lunamakaainana.
Ua wehe ia ka halawai lnamakaainana ma ka luakini Katolika, ma ka pule a S.D. Kapono Opio.
Kono ia o E.Wilikoki i lunahoomalu a G.W. Puupuu i kakauolelo. Hooholoia.
Hoike mai o Kamai i kona manao kue i ke kumukanawai hou e pili ana i ke koho balota; ua hoohiki ia ko kakou mana koho balota e ke kumukanawai o ke au Hoomaemae, no ka mea, ua kaupale ia mai kaua e ke kanaka ilihune Hawaii e keia kumukanawai, aia a piha $500 kou waiwai io a $250 kou loaa makahiki, alaila, kupono oe e holo lunamakaainana. Aole oia wale ka pilikia eia no keia pilikia ou e Hawaii, aia a haawi aku oe i $25 loaa mai ka likiki. A o keia mau mea a pau i hoike ia ae la maluna, ua mahalo au, wahi a Kapono.
Mahope mai, ua noi ia e hana e na waiwai a pau o ka lunamakaainana P. Kamai malalo o ka Hui Kalaiaina o Honuaula. Kokua mai o P. Kamai a hooholoia.
Noi mai o P. Kamai i elima inoa pakahi e puni na apana elima, alaila, lawa na inoa he 25 i mea e loaa ai ka likiki mai ke Kuhina Kalaiaina mai. Hooholoia. Eia na inoa i koho ia, S.D. Kapono, E. Wilikoki, J. Kahopukahi, Kuaana, J. Auekaolani, oia ka panina o na hana.
G.W. PUUPUU.
Kakauolelo.
-------------------------
Owau ke pane aku ia olua.
Ua ike ia ma ke Kiai o Ianuari 16 nei, ua ae ka olua e holo i mau L.M. no na apana elua a elima, he oiaio he keonimana loio olua, no ia mea he P—a ma na kulana o olua ua kiekie loa imua o kanaka, aka, ma ko olua hoao ana e holo balota, ua hakahaka he huha wale, penei ko olua ano, o hai ke onou aku nei ia olua me ka ikaika, a aia lakou a pau ma na kua o olua e pahu aku nei, no ka hooko ana o olua i ko lakou mau manao.
No H.A. Wilimana, a komo i ka ahaolelo ma ka aoao Hoomaemae nihoniho, aka, i keia wa, ke holo nei oia ma ka aoao o ka poe ake oihana, pupuka ka olelo, aka, no olua ia he ake oihana aole no Wilimana, he kulana koikoi kona a he kiola loa i na hana lapuwale o na ahaolelo muumuu i hala aku, a piha a hu ke aloha no na kanaka, a no ia kumu haalele ia Hoomaemae manumanu.
Pehea hoi o Makate, he kapena no kekahi pualikoa i makaukau e ki ena kanaka ma ka la 30 o Iune, 1887? Pane, ua puni keia poe me na Pukiki ia wa ma na hoopunipuni he nui, a aole i hooko ia mai ia mau olelo palau, a no ia kumu ua haalele loa aku lakou ia mau kuhihewa, a ke hahai aku nei olua ma ke alahele o ka palua o ka nele i ku i ka hoka.
Aole i ki pu ia kanaka i ka la 30 o Iune, a i Iulai 30, he aloha aina i ki pu ia ai kanaka a make, a ili mai la ke kaumaha maluna o ka lehulehu; a pehea, ae no anei olua ua pono ia. Ua puni ka pa alii i na papu ki kanaka ia la he ewalu ka heluna; ua maikai no anei keia ia olua, a owai ka lehulehu e haawi ana i na balota o olua ma ia mau apana? O u holowale no ka nele.
A pehea i wawahi ia ai ka pa Moi a puni a muu iho ka pohaku ilalo, a me na lilo nui i paa ai, a ke waiho laolao nei na pohaku i ka honua; ua nani anei keia hana ia olua e piliwale ma? A ke hooiho mai nei ma ka hoopae ana i ka opiuma iloko o ka aina nei. Auwe, o Hawaii a me ka lahui i keia kupu ino a lakou i makawelawela loa ai i na la i hala, a ke apo aku nei i na milimili no na la o ke ola ana (dala) Oluolu no anei olua i keia?
A ke pa-e mai nei a ua komo, ina iho iluna o ka aina na pu, na poka o na mea kaua, a ke hole ia mai nei na mea kaua ua lohia a hulili, a ke ao paikau ia mai no na makai i mau koa a makaukau, a pehea ko olua manao no keia, a heaha ka manao o ka lehulehu no olua? Eia, aole lakou me olua i ka la koho oia na leo pane i loaa aku ma ko’u haha ana i na umauma oiaio mau, a o ka pane no olua e kiola i ko olua mau balota ma ia mau pahu mai ka lima aku o na kanaka, a koe iho no olua he kauna aole i kaau, a he kiekie no olua ke hiki na helu i ka 20 balota, a puka loa olua me ka haaheo ke loaa ka 0 balota.
E holo ana maua ma ke ano he lunamakaainana me ka manao lana poho, aole e puni ka lehulehu i kau mau alapahi, kupono keia mau olelo ia olua iho, ua puni ia olua i na alapahi aweawe no ko olua mau poino nui o ke kuhihewa loa.
A no makou iho aole e puni e makaala mau ana, ua ike ia olua he nuha wale a ha mau alelo lua, a he mau moho e poino ai ka aina a e luu ai ka lahui i na kai hohonu o na maewaewa he nui e popoi ana maluna iho.
Ina ke aloha io iloko o kakou a pau, a ina aia mau au ma ko oukou mau umauma i ke komo ana o na balota hope loa, e hoomanao iho aia au ma ko oukou mau puuwai pakahi no ka kakou mau moho elima ma na apana koho balota elima, owau ia a o kakou holookoa no a pau, a o ka manao penei ia: Ua maha a ua lana mai ka manao, ua puka pau loa ua hoomaha iloko o ka lanakila, oia ka lana mau o ka manao a o ke Akua me kakou. Ike i keia pono e noonoo. Ke kaua mau a na kaua.
J.A. Kahoonei.
Pa o Roma, Ianuari 18, 1890.
Ua hooliloia e Mr. J. Kimo Mogana ma ke kudala i ke awakea Poakahi nei na aina a pau o ke Ahupuaa o Waiehu, Maui, i onaia e ka waiwai e ka Moi Lunalilo. He $23,250 ka huina nui i loaa, penei: Apana 1, 14 16-100 eka, lilo i ka mahiko o Waiehu no $1,500; Ap. 2-207 86-100 eka, lilo ia E.D. Tenney no $7,500, a iaia no hoi ka Ap. 3, o 879 66-100 eka no $10,000; Ap. 4-139 14-100 eka, lilo ia E. Wolters no $4,250. He hoike keia no ka pii ino o ka waiwai i’o o na aina. Nui kela---pokeokeo!