Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 29, 22 July 1911 — He Moolelo Hawaii Nani NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawi A NONA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua A O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kairaina Ilio o Kekalukaluka.o.Puna [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii Nani NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawi A NONA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua A O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kairaina Ilio o Kekalukaluka.o.Puna

oi,lo mai la o Kapukaihaoa: ' Ma'u wase no hoi ha na la i koe a hoea aku i ka wa pono e haalele iho ; ai oe me ka oaoopuna nei a kaua ia t v.hw nei a lawe aku oe iaia nei no | Iliiwnii. K pono au e mawaewae a e uiak»lakaJa iaia n*i a pau na hi-: hia i kauhale nei, i ku. ae no ia a liele nku me ka maalahi. "Nolaila, eia ko'u manao ia oe e Wnka, e hoi oe i kai o a kakali mai oe. oko ia nei hoea aku. E helu oe mai keia po aku a piiia eha po, alaila, ma ka wanaao oia po e hoea ai keia i kai o HonouliuU a kan iluna o ka pola o ke knulua, ma kahi hoi i hoano okoa ia no ia nei.

"E iho aku ana no keia me ka ia ppi an kana i'a a me kona huewai. i {) kau hana wale no oia ka hoomak o.kau an* i na mea e pono ai ko ia s,ei paina ana, ke pololi keia; a j Pi la no hoi ka makewai ae oia. 0 iio e Waka kona mea nana e ma laaia i kona mau pono, a 0 oep«noi, n kona lima lawelawe, aole he mea P 11C'. _ , j "E hoaumoe kakon iuka neii keia' ; a kakahiaka ia oka la apopo, f alaila, hoi oe. A o keia po nae au !

f l.aule iho ai iuka nei, o ka ek&hi ia o na po e kali ai oe a hoea aku ia īio kai o HonouHuli." t a maikai keia mau naanaoa Kapukaihaoa i hoakaka ma! ai imua o Wakā, Nolaila, hoaamoe iho la o V s aka iuka o Kokaniloko ia po, & i kakahi«ka nui o kahi la ae, hooma. ■ ;ukau iho la ia no ka hoi ana no kai o Honouliuli, I keia wa 1 olelo mai ai o Kapukaihaiia i ka i ana mai ia Waka: la oe, e kaii noai no oe i ko moopuna a hoea aku i ka wanaao eha o na po mai ka po i hala iiio la. E hoomanao'oe i nei niau hoai- ] nia. Akahi—E kani muaaku ana ka ieo o ka a'o. Aiua —E kani aku ana ka leo o ka alala. Ekolu —E kani aku ana ka leo o ka o-n, Aha —0 ka Seo o ka lal« ka " hope ioa. 11 sv& e uhipaaia al o Hoiumliali ho ■ ōkoa mai ka uka a kai e koka !n oini. i»fa aa manu o ulf* nei o Kukimiloko, e lawe aku iaiii nei a h nikuu ihoma kahi i hookaawaleia nona. * f '' Eia ka'u kauoha iaoe e Waka, tn:\ ia ahiahi e hoomakaukau oe a kou poe hoewAa a kau iluna o kaulua. A e hiamoe aku no hoi oukou ia ahiahi'a hoea i ka waenāk i\u o ka po« oia ko oukou wa e alu ae ai, a kakali mai o ko oukou i'-ho maj i ka ekahi; pela iio hoi ka eltia a pau na hoa.il ona » v:iu. A ke ike oe uaj?au ko moo j s 'ina nei iluna o ka w*a, ma kahi boi j hook&awaleia nona, e haawi » oo i ke ka*uoha i na hoewaa e liolu oukou. Aole oe e hoike 5 !ī<.'k'Uelcna o ko euoopuna a hoea oia • Hawaii. Ma ia*4abi aku nauaku ka hai\a ana i na mea e pono ai ko muopuna. I ka pau anao mau o!elo » K&pukaihaoa, o ko Waka hoi mai ia no ia mai uka mai o Kukas\iloko mai kahi m&i o ka moopuna o hhelōi», ■laia nes i ht>i mai ai a iho km i kahawai o Kipapa, ua hele hoi ia w&hi a paa i ke koa, ke kukuh ke kou, ka ohis a me na laau a pau o ke kuahiwi; loihe •« la ia i kekah taWJU ?$*BS 9 %tl&\

| man kanaka e walaau ana iloko j ulunahek, ! oka leo ka ia nei loho aku, aol e 1 i nae he maopopo o ka olelo, aia wa ■ | i lele ae ai ka oili ilokō ona he mau j kanaku Uiaka'ia palm ki-Ia iala, nolaila, poipoi pono tnai la keia ikona wahi pa-u a paa pono i ka puliaka, a hoomau aku la no ia i ka heje ! ' 1 Aole keiaTaU ā£u i ka wai o Ki- j papa, he halulu kana o ka lohe ana j paa mai la kona mau kipoohiwi l j n&lima o kekahi kanaka, "a huli 1 ana ko ianei alo iluna. Lele iho la ; ua kanaka nei e uumi iaia nei rua ka puana-i, oka wa ia āna i hlli ae ! i kona pa-u i na maka o ua kanaka | | makaha nei me ka pii pu ana ae o j | ko ia nei wawae me ka ikaika loa a i i loaa pono ka huhui ku-lua o ua | , kanaka makaha nei. He mea uia j io ua makaha nei, me ka lele ana : i ae iluna a haule no ilalo make loa ] uakolohenei. i Ia wa ala ae la ua lau-i pala nei ■ . (luahine Waka) me ka hikiwawe ; ioa aku ana iluoa. Ike maifla ka lua oke kanaH iko ianei ku hou | ana ae iLuna a leie mai la oia j meka ikaika frhopu iaia nei, «ka, | e palemo aku ana keia malalo o na j wawao o ua makaha nei, la peu ana ae no o ko ia nei. kino malaio pono o nei makaha, kamumu ( ana ka ihu ika lepo. Huli maī la ■ keia ihope a hehi ma ka hono ou» : kanaka nfi. |

. Alaila, olelo iho la keia (Wak&) : ; "Ē manao ana hoi p&ha olua e nei m&u Oahu umkaewaewA i ko'u loa-: hin« ana, e tuake au ia olua. 0 | ka'u hana nei i a'o ai a ailolo, o ka ' iua. Ke aiuama nei au ia olua i' o'u mau akua." I A hoi aku la keia no Honouliuli J Iho aku la no keia a taa Mhakai o ] Waiawa, heie aku la a hooa i Halaulani, a Kaohai, a Waikele a hiki 110 { hoi i Hoaouliuli, i ka hale karaa» | ain*. Ua kau kahi la i Kapuu-o- j Kapoiei. īaia nel i hoea akuVi i I ka hale, lohe ae la kf ia i ka nu-uu o i kekahi wahi puaa. ī nnna iho ko lia n*i h«ia, o kahi qvo puaa no ia aoa 1 lawe ai iuka o Kukaniiokcr i i&ohai aku ai imua o Kapukaihaoa | meLaielehelohe. i ''He mea kupaianaha ka hoi < kfia! Oka paaa 110 keia a'U i hii \ hele ai mai kai aku nei a hoe» iuka | 0 Kukaniloko no ka imi a \iuli ana j 1 huli hale, eia ka ua hoea i»ai nei! noikainei." Komo keia i ka halo, wahamaha . mai la kamaaina no ko ia nei ho | ana'ku. Hai aku la bt J ia ina kama- j aina, he mau la holu wale no ko ' iakoo p noho iho ai i Honooliuli a ; hoi lakou uo Hawaii. Aole 110 ho*, oia i hoike aku i ua poe la i ke | kumu nui o kela pii ana ona iuka o j Kukaniloko, ua hoomoe malie iho f la no ia ia mea iloko ona. Hai aku t ia oia i na kamaaina no lakou ka * hale a Ukou i kipa aku ai, "he Oahuj no oia. O konaAina hanau t> Kot> j iauloa, he kupa a he kamaaina oia ' no i» wahi. Oka he!e ia a ho«>a i ia nona ! ka po e kau #i o Waka a me ieona | poe no ka hoi ana i Hawaii, ka«oH« | aku la o W«ka i kona po® kauaka e j ho'a ke kaulu* a paa, a * hooma*! kaukau no hoi Ukou i na n»*a © pono a; ks ana ok& moana. | !»o«*|rtw,

r ' .. wanaao oia po f saa ka wa e puka *i ka h<ftu, o3^ J ql£a.uMpna* oia ko 1» kou manawa e ha«lele ? iho ai la Honouliuli. -■ '" • | ■■ %>. i~. līe mau la hoonuu ia ō cakssaka o Hawaii 3ka oka Itiu.o.T*alāaj; «np. W|iot l«i- -' kou i ka"psp!'o Ewa, ka nahaweU? ka olepe a ?me ka ipaha-moe, A hoea tfial laka ls'no !(£ hoo^iakau-,

kau ana ike kaulua,: ua laulima aku ia no qa poe , nei f pan na o |e kaulua, a ua makaukau no ka bolo ana o 'ka moana. Makaukau ka ai, ka i'a a me ka wai. Aohe īhemahema i koe. I ke ahiahi ana ua hele no hoi a molehulehu aka la Waka i kona hookele waa a me na ] hoewaa e kau lakoo" miluna oke I ikaulua, a iluna no 0 nsoraa e hiamoe ai a hiki'i ka Wa e haalele iho ai lakou ia Honouliuli 'ioa ka wanaao. Ua hooko no hoi k'& hoōkele waa a me na hoewaa i keia kaii

oha a Waka, ko lakou haku mfc I keia huakai aumoana -a lakou v i ay f mai ai. '' I Mhhopp sho o lea pau ana'o na ' panai aloha ana mawaena o lakou a !»e m kamaaina,* kāu aku la 6 Waka ma iluna ona W&a. Haule aku la na hoewaa hia'moe a kOe~6 Waka me hookele" waa. I O i ala aku no hoi ka hookele WBa ! a o ka nui iauna ole dka makehiamoe i hilumi ihoi kosa mau maka piii iho la kona m&u tihilihi maka me ke ola no nae oki noonoo. I kela wa i lohe ae ai ia 1 ke kakani o kekahi maa' leo ma'n'u, No kona manao, he kani paha ia no ka ulili kaKakai, aole i kaakaa ae kona mau maka. ! o*kek mau leo mami a ka hookele Waa e lohe ana i ke ka-kani, oia mana o uka o 'Kukahiloko i hooana ia mai ai e Kapukaihaoa no ke kukulu ana i baie ljiūhi maim no LaMohHohe iluna o ka pola o k& waa, Oia liele a hoii ( ka i'ao k» po, kani ana ka leo o-o, mahopie iho kani'Tnatana ka lep « ka alala A mahope iho, k«ni mai ana ka lfo o ka mea nona ka oleloia ana, , Vu'oolo-mao.' , Pau ia leo, pa-pala-le ana ka leo oka lale. I' ka meha ana iho o keia leo, uhi j mai aina ka ohn a oni ana do hoi' ka ma ia ke ala ona-! ona o kaiaaile a me na lau aala no |

a pitu o ka wao. f Maopopo iho la ia Waka ua kay tuai ka woopuna iiuna o ka waa, ia wa kauoha aku ia ia i ka hookele a keua aku īua hoawaa e holo lakou. Uke-uke ae la ka hookfle i kana ho« ma ka aoao o ka + wp, .& oka manawa nō ia i iamo like iho ai na hoe a rwv hoewaa iloko o ke kai, a hele aku la ke kaulua mt he mau mahimahi la e niau ana i ke ksi." Hoea lakou nei i ka nuku o Puuloa, maiUilA aku hole ana lakou nei hia waho ae o Kalihi; malamalāma ioa ae la i kela manawa. E wāiho kaua e me« - heluheju i ke kamailio ana no kelahuakai huli hoi a Waka-«o Kauakanilehua a e uana aku kaua no ka ikeia ana mai_ 0 ka punohn e Kekalukal uokewa i k& moana, e like me ka Waka i hoike mua ai iaisr Aka, ha wahj mea ikfn«e ka kou mea»kakau « o!e lo ae ma kri#v wahi, oU'hoi, mai ka wa i hlaMeaku ai i ke kai o HononHuli a hiki wale i ka i&ia ana mAi o *ke ku o ka punohu e Kekalukaluokewa 1 ka moana, »ole loa i ike na hoewaai na helehe lena o Laielohelohe, a no ko la kou ike ole ana iaia a hiki wale i ko lakou pāe ana i Keaau. I ka hora ana*ku o ke kaulua i kc awapai>, aole o Kekaiukaluokew» 1 hele mai e ike i» Waka, mf ka hoomaopopo ana hoi no ka wa e h» lawai ai oia he maka & hfc maka, 1\« lilo a h$ a!o me LaiUohelohe, oi&l, akaka mua no i u* nei o ka Mok\ipuni Kaiii o Kwai, ® hoihoi loa ena no oi# i ka moopuiia no oka o Paliuli. Ma ka \ra i pao. aku ai ka waa, oiia no ka manawai uhi mai noe mai uka mai o Paiiuii a pui pu ka mo&na. Aoka wa īio hoi i& f hiki mai ai na a>anu, e iike rae ka tn«i i īk?i» «o WeiMwm', »i»i ko««iw '

3a' i kaawale ole aku ai mai ke aloha raXa a mai iia iiiipoi ana hoī a Waka" kona klipunaffābine. Ua kau aku_ la o Wakame LaiĀlohelohe maluna o ka eheu o na mamr a no ka uka io ano o Palīuli ka nf>hu hopu. I 'ko laua ho«a"ana ilaik, ua hoonoho aku la o W&i i lnna ; :oopuna ia | Laielohelohe jtoko o kn hule ' i kukuluia »i \e Na-mu a me Ne-wa, e like me kaaa i kauoha

' ro)J4 aJ jt l#koa. ! "O ko\ī hale keia," wahi a Waka ] i pane aku ai i.ka moōpuna, 4 *a'ū i ] kauoha ai e kukuluia nou. E noan e hoi oe Hka hale nei a noa ia, 'alaila ihō a\3 i ka(! o Keaāu, no ka hoike ajaa'kd i_ko kane ia Kekalukaluokewa,. 110 ko oiua" hoao ana i ko ai ka'u olelo i olelo ai au, o Kekaiukaluokemi, ke ali! o sjp 00 no boi k&na w/ihinet uakomakaia hoi ka*fianā ako aloha ole ia'u nei, i ko olua kupunawahine. "l ekolu au !a e noho hoomaiu ai,

alaila, manalo ka lao iho ai I&.U i £ai o Keaau. bna mea a pau au i"makemake ai ekuu'moo

puna. e kaaoha oe 'i 'na tftanu, a na" lakou e hooko n»ai i kau inea i makemake ai. Ake nonoi aku r>6i au ia oe, mai pnni oe i ka we'a a kt> kaikuaaua ke ulia kona ike ana mai ia oe, aole no hoi i kahi mea e ae, kane a wahine paha. Aole no ho! oe e puni i na hana hoowaletrafe a kahi kane, oiai au e kaawale aku ana ma{ ia oe aku. Eia iho o Ma-~ lio, ko Puna nei hi'apaPole ma ka* hook|Stw. pu lau-i. 0 keia Mafio a'« i hoike uu la ia oe e kuu moopuna' oia k<4 kaku'ahine o kekahi keiki I koaka, nona ka inoa o Halaaniani, fke kane ako kaikuaana makona, &' j aloha ole la'u nei, ko olua kupnnajwalime," ■ ī I ka p£u ana o k'a Waka mau olelo, pane mai la ka moopuna, o Laieloheloha i "iU hooko aku ana au e like me kau i kauoha inai la e kupuna. Aole au a puui i na hana hoowalewale a kekahi mea o Puna *nei <rhana mai ai ia'u. E'malama pouo aū ia'u iho a noa kuu kino ia Kekalukaluokewa. Mai hopohopo oe no'u Uei e kupuna, ma ia mea. "Aka, e ninau aku au ia oe e kuu kupnnawahine, aKea au ike aku i na maka o kuu kan&, a hoao hol maua?" Pane aku la o Waka i ka moopnna ia Laielohelohe: • paha I oe e iks koke ana i kp kane a hala ! he mau malama e noho kapu ai oe iuka uei o Paliuli. Aka', aia a pau na la ekolu o Vou hoomahana ana i ka hale.nei, o ko'u wa ia \ iho aku ai e hoike ike aiii o Kauai no ka mea e pili aua ia pe, _ A mahope aku oia wa e noho hōu aku ai kaūa a hala kekahi mau a maja hope iho e hoao ai oe me koikane.* A pau na la ekolu 5" ka noīio hoomalu ana a noho hoomahana' ana uo hoi a Laielohelohel kona 'hale, i! ke kakahiaka oka ha 0 kaTla, iho | mai la o Waka mai uka ffiai o Pali-! uli uo ka huipu ana me l£ekaīuka-1 luokswa, no ka hoikejinsf uia! lioi i | ua alii nei o Kauai, ua ko fTna (ka j Waka) moa i kii aku ail Oahu, o-ia lioi o Laidoheh>he I watutve" i>ana, A ho\& o Waka t Vai o k«uu,! hui iho la oia Keiilukāluokewa,' alaila, olelo aka la o Walta ia Ke- ' kalukaiuokewa: | Aohe i lau-a nku, & keia pule ao j nolioi kahi me kona mau ono +io« o ; koaa papaaina.