Ke Au Hou, Volume II, Number 9, 1 March 1911 — HE MOOLEO KAILI PUUWAI NO Kaehuiki-Mano-o-Puuloa KE KEIKI-MANO A KAPUKAPU LAUA O HOLEI O KE AWA ULILI O PANAU, PUNA HAWAII—KE AIWAIWA I PONIIA I KA NIU HIWA, KA AWA-LAU AME KE KUMU-ULA, A I OLE, O KA IKI HOONAHOA NANA I ULUPA NA NIUHI HAE O NA ALE-KUALOLOA O KA MOANA MAI HAWAII A HOEA I KUKULU O KAHIKI [ARTICLE]

HE MOOLEO KAILI PUUWAI NO Kaehuiki-Mano-o-Puuloa KE KEIKI-MANO A KAPUKAPU LAUA O HOLEI O KE AWA ULILI O PANAU, PUNA HAWAII —KE AIWAIWA I PONIIA I KA NIU HIWA, KA AWA-LAU AME KE KUMU-ULA, A I OLE, O KA IKI HOONAHOA NANA I ULUPA NA NIUHI HAE O NA ALE-KUALOLOA O KA MOANA MAI HAWAII A HOEA I KUKULU O KAHIKI

\Kakauia e Ka Ohu HaahEO i na Ku&hiwi Ekolu.]

MAHELE II Ka Huli Hoi ana o ka Huakai Makaikai no Hawaii Nui Akea —Hakaka Hou o KaEHUIKIMANOOPUULOA ME NA OLALI O MOANA-WAI-KE-OO Nolaila, haalele iho la oia ia laua e moe no pela, a hele aku la oia ma ke olaelae kahakai me ka okilo hele ana, a hiki i kona lohe koliuliu ana i kekahi leo ku-o, a o kona'wa no ia i holo koke aku ai me kona manao mau ana no oka wahine no keia e uwe nei. A iaia e hoomau nei i ka holo no kahi o ka leo uwe, ike aku la keia i ka lele pu-o ana ae o ke kai iluna me he pali kahakai ala ke kiekie, a ike aku la oia 1 ka oili pu ana ae o kekahi mea kino nui a lele koheoheo ana i ka lewa i maopopo ole aku iaia kona ano. Eia nae, iaia i hoea aku ai, i ike iho ai oia he mano nui a ka launa ole ke waiho ana ma kahi o ua kai nei i pu-o ae ai iluna o ka halo'alo'a pohaku, ua kokoke loa e lele ke aho i Olepau. Ma keia moolelo o Kaehuikimanoopuuloa, ua oleloia, ma keia wahi i hafcle ai ke kino o ua mano nei, ua loaa iho la he lua ma ia wahi, a ua ike ko laila mau kam&oina i keia wahi i kiolaia ai ka mano, a i panaia ma ka inoa o 4< Hooleina-tnano," a pela pu nohoi me kahi moku pohaku a Holei i pinana ai. Mea e ko Kapukapu maka'u a lele o ka oili, i ka iko pono ana o ka wahine no ka ka mea nona keia leo uwe hoopuoho aua e loho nei, a iko pu iho la no ia o kem mano i pao mai lfl i kiil» kē kumu o k& uwe o ka wahin«,

a mai no a haohao iho e na makamaka ika eueu nana i kiola i keia mano i kula, aole ia he mea okoa aku, aka, o Kaehuikimanoopuuloa no ia o Puuloa, o kiai pali o Panau i Puna, a o ke keiki no a Kapukapu laua o Holei. I hana oia i keia hana hookalakupua, no ka hoao ana o keia mano e hoopoino i ka makuahine, oiai he mano ae'a wale mai no keia e maau hele ana i ka huli i mea ai nana, a ika ike ana mai ia Holei i keia wahi haiki loa, ia wa i manao ae ai ke ola. Ua kuhihewa nae oia iaia e hehi-ku nei i ka poopoo o ha'i, aole paha oia i moeuhane mua e hoea mai ana ka manawa e kaula'i ia ai na iwi o Hua i ka la iluna o ka pahoehoe, a pela iho la i hiki mai ai ka hopena o keia mano lalama i na makalae. Nolaila, i ke kau ana aku o ke kolohe i kula pa-a-la, a waiho oni ole, aole no ia he wa no Kapukapu e hoomaopopo aku ai iaia, o kana mea mua loa no i nana aku ai o ka wahine, kii aku la oia liapai mai la ma ke kua rae ka hoihoi ana a h i kahi maloo, aia wa laua i huli aku ai e nana i ka mea nana i hoopakele, a ike aku la i ke keiki e iana mai ana i ka ilikai. He mea oiaio, ma ka wa a Kapukapu i hele mai ai e nana i ua keiki ala, e moe aku ana no oia me Kepanila ke alii o Hilo, a haalele aku la oia ia laua a hele mai, oia no ka wa a ua Kaehuikimauoopuuloa nei i hookuu hookahi aku ai i ko alii o Hilo me ka hoonioni ole aku i kona hiamoo, a nee mai U no ka hoopakela i kona m&kiwhme, no @in a ■ . - ' -»

loh# a| l ka leo uwe o Holei, aka, ua hoomaopopo no nae oia i ka manawa kupono ana e oehu aku ai no ke kiloi ana i ua pihi manamana ala. I ke kau ana o ua Holei nei i ka aina paa, puana ae la oia i ke kane me ka olelo ana ae: "I nei ono ka hoi au a ke alii a kaua, a pakele aunialmake." Pane aku la hoi ke kane: "Aole oe e make, oiai, he keiki ike, mana a ikaika ka kaua, h« pepeiao lolohe, he maka ike, aole he mea nalo iaia. E kala no oia i ike ai i ka poino, *ka, ua kali no oia a ike like kaua i kana mau hina kupanaha." "Kupanaha io no, aka hoi, o kuu hopohopo hoi paha, hele ka hoi a aneane ka houpo, lelele ka oili i ka ua mea o ka maka'u, aole no o'u hoomanao ae i ua keiki nei a kaua, ina no la hoi, e kala i loaa ai ka'u; eia nae maau hele wale aku nei no au & pakele mai poino ma'u wale," wahi a ua Holei nei e mihi nei imua o Kapukapu. "Ua ike no oe e ka wahine, aole oe i malihini i.ka hana a ka kaua keiki, aole he hana a ma kahi e ae, aia no imua ponoi o ko kaua alo, a i lohi wale no i ka puka ole o ka olelo. I poino no oe ia oe," wahi a ua Kapukapu nei, a kii aku la oia i ka wahie a kau maluna o ua mano nei, a puku aku la i ke ahi a Lonomakua a hiki i ka lilo ana i puu lehu. A no ua keiki ala hoi a laua, ua hoi mua aku la no oia e kiai i ka hiamoe o ke alii o Hilo me ka ike ole ae i keia mau mea e hana ia nei, a oiai o Kaehuikimanoopuuloa i haalele iho ai iāia « hiki i kona huli hoi ana mai, aole no i puoho iki ae ka hiamoe o ua alii ala, he oia mau no ka pehiaia e ka ona o ka awa kau laau o Puna. I ka pau ana ae o ka hana a ua makuakane ala i ua mano nei, ua lilo aku la i puu lehu, 0 ko laua hoi mai la no ia me ka loaa ole o ka makemake o ke keiki a laua, a o ka ono hoi a ke aiii o Hilo, aka, ke maopopo ala no ia Ka* pukapu kahi e loaa ai, A oia kana i ninau aku ni i ka huakoi helo k*htikfti ka a hsi la nohoi kold

mai ka mua a hiki i ko laua hui pu ana, me ka olelo ana mai: "E kala no au i maopopo ai he poino, i ke panoonoo o kahakai, o ka pono hou poo wale aku nohoi keia, eia ka he poino ko mua. Hohohoi aku la laua iiei, a hiki i kahi papa'i hale o laua, hele loa aku la o Kapukapu i kahakai e kiei ai i ua keiki nei a laua, ike aku la oia e u lalana like mai ana no laua a elua, a 0 kahi keiki no nae ke pokaa hele ana mawaho e pokaa ai. Ku malie aku la ua Kapukapu ala nana i ka hana a ua keiki nei, a kahea aku la i ka wahine ia Holei e hele mai, hiki mai la oia ma kahi o ke kane e ku ana, a pane aku la oia 1 ka wahine, "Ka! he manao ko'u he makemake ko ke keiki e hana mai la?" "Pela io paha?'' wahi a Holei,"aka, pehea auanei e maopopo ai ia kaua." "Eia ko'u manao," wahi a Kapukapu t "he hoolale paha kela i ai na ke alii ana, ake kali mai la o ko kaua hoomakaukau aku i ka ono a ua alii ala, a eia nae hoi, ua nele mai nei hoi oe, nolaila, e noi ae au i ua keiki nei a kaua i loaa ka ono a ke alii ana." Nolaila, ku aku la ua mau makua nei ma uka aku nei o kahakai, a kaukau aku la ua Kapukapu ala i ka ono hee-pali a ua alii nei ana, me ka olelo ana aku:' "O oe »o ka mea e loaa ai ka ono a ia alii o olua, oiai ua liele aku la ko a hoi nele mai la, a ua ike mai la no oe mai poino, a e ole no oe pakele ai ko makuahine.'' I lawa no a pau keia mau olelo kaukau a ua Kapukapu nei, o ka wa no ia o ua walii mano nei i nalo aku ai, a mahea la kona wahi o ka nalowale ana aku) aole nohoi i loihi aku, o ka manawa no ia i ikeia aku ai ka lele ana ae o ua wahi mano nei a kiekie nialuna o ka ohuku pali a ua makuakane ala e ku ana. A oiai kela i lele ae la, a ia hoi ana no a pa i ka ilikai, oia no ka wa i poha ae ai me he hekili ala, a lia'i pinapinai aku la ka nalu me he kai hoee ala, a na ia uiau nalu no i uhai aku i kekahi papa ako'ako'a nui a ulaa pu ia ao la ke kumu o ialo, Inana holo ftku 1a kft Hee pali i ka iiikai, a h* oiu» n« & oalu nui o k(?

mai, leie liilii ka i'a ame na mea a pau a waiho kula. Ma keia kulana hana iho la i hoopauia ae ai ia pilikia nui o ua mau makua ala no ke kauoha a ka laua keiki, a eia no ke waiho ala kela papa ko'a a Kaehuikimanoopuuloa i alaa ai a hiki mai i nei la, ina e makemake kekahi poe e ike i ka oiaio o keia, e ninau i na kamaaina o Panau, Puna, ina eia no kekahi o lakou ke ola nei a o ka lakou mau pua paha i paanaau i nei moolelo. Ke ike nei o Kepanila i nei mau hana hoo kaiakupua a ua alakai opiopio nei ona, a ke haa\vi alā oia i kana mau mahalo ana ia Kaehuikimanoopuuloa, ka mea hoi ana i hana ole aku ai i kona mau aialo ponoi, a mihi pu iho la no hoi oia i kona pakele mai make, ina aole oia i hoolohe i ke a'o a ua opio nei. He mea oiaio, ma ka wa e pauhia ia ana o Kepanila i ka hiamoe o ka ona awa, a na ka leo kani poha o ka po'a a ke kai i ka wa a Kaehuikimanoopuuloa i lele ai a haule iho, oia ka mea nana i hoopaiakuli aku i na pahu lohe o Kepanila a lilo i mea puiwa nona me ka hikilele, eia nae i kona puoho ana ae aole kona kamaaina, a oia kana o ka nalu ana iho iloko ona no kona haalele ia e kona wahi hoaloha opio a kamaaina o ka aina malihini. Me ia mau noonoo like ole e nopu wela ae ana iloko ona i hoea aku ai oia imua o ka ogio, a oia kana i ninau aku ai: I hea hoi oe i nalowale iho nei, a hoaa ana au ia oe?" "Ua waiho iho nei no au ia oe e moe malie, a no kuu ike ana aku nei hoi i ka pilikia o ke kahu o kaua, e hoopunini ia ana e kekahi n>ano ae'a iluna o ka moku pohakū kele i ke kai, oia ko'u kuinu o ka holo ana aku nei no ka hoopakele ana." "Auwe!" i hooho ae ai o Kepanila me ka hoolohe pono loa ana aku hoi i na oielo a ua wahi opio nei, a i ka pau aua pane »vku la oia* (< A pehea mai nei nei?'' "0 ua manao la ua lilo i puukhu, \\ oko na p)ekana, $ 9 lau» |iohei olu*

u hohohoi mai nei, aei ae la i kahi papai o laua." "Heaha nohoi keia hele oke kahakai? Me nohoi a ua nele kaua o ka hele ana ae nei. Eia nohoi kaua ke ai nei me ko kaua hemahema ole, o ka.hele mai nei no ka ia e auwana hele ai, a mai poino maoli ka hoi, nau no paha i hoauwana aku nei?" "Na'u nohoi i olelo aku nei, i ko ono hei i ka heepali wa-hi kunu, oia ka mea i hele ae nei, a loaa hoi i keia powa, aka, aole he olelo ana, ua make aku la hoi oia, aua maloo na īwi ōna i ka la, a o ka kaua wale no o ka nana aku ia mua," I ka pau ana ae o ua mau hai moolelo ana la a ua wahi opio nei, hai mai la hoi ua Kepanila nei i kana moolelo, oiai oia i lilo aku ai i ke oki a ka ona awa, a kaia loa ia aku la oia e na hooninipo ana a ua kino la, halawai aku la kona uhane me ko Kaahupahau, a e u hookuku olioli ana ka hoi laua, ame ia nanea no ona, a i puoho oia i ka paia o kona mau pepeiao i ke poha o ka leo o ke kai. Aka, aole i maopopo iaia no hea la, a oia ke kumu o kona puoho ana, a i ke kaakaa ana ae o kona mau maka aole kona kokoolua, eia ka nona keia leo hookalakupua o ke awakea. Aole i pau.