Ke Au Okoa, Volume I, Number 34, 11 December 1865 — Page 2

Page PDF (1.25 MB)

KE AU OKOA.

HONOLULU, DEKEMABA 11, 1865.

 

OIAI iloko o keia AU HOU a kakou e noho nei, ke make a ke nalowale aku nei iloko o na pali kuhoho o ka poliuliu a me ka ike ole ia, na hana a me na olelo kahiko o ko kakou nei one hanau a me ko kakou nei honua i hoonoho ia mai ai kakou e malama. E like no paha me ka lele ana o ka manawa, pela no e lele aku ai kela mea keia mea, mai o kakou aku, a aole lakou e hoi hou mai, ke ole e ka-ua ia aku e kakou. Na hana lealea o kela ano keia ano, ua manao ia he mea ino, nolaila, ua hookapu ia ia mau mea, a ua nalowale aku lakou, me ka hoomanao ole ia, o ala hou mai ana lakou, i kekahi mau la mahope aku, i na hanauna e hiki mai ana. Na ano o ko kakou mau kaua ana, ua nalo like aku lakou. O keia mau mea, aole nae o makou manao nui, he mau mea ia no kakou e pomaikai ai, aka, o ke ano a me ka io maoli o ka kakou olelo makuahine ka makou e minamina nei.

O ka imi ana i ke ano o ka obscured ia i anoi nui ia e na kanaka akamai o na Aupuni nui; ka imi ana i ka moolelo ame ka hoohui ana i na huaolelo, ua lilo nui ia mau mea he mau mea na lakou e noonoo ai a hoolaha ae i na luhi o ko lakou mau poo i luhi ai, a ma ia hana ana, ua waiho iho lakou, he kia hoomanao no lakou iwaena o na hanauna a pau e hiki mai ana. Ka hoopuka ana i kekahi buke e wehewehe ana i ke ano, i ka hoohui ana a me ka puana ana i na huaolelo, he mau mea nui no ia e pomaikai ai ka lahui a me kona aina hanau, no ka mea, ina e malama ia, a e hoomaopopo pono ia ke ano o ka olelo makuahine, alaila, o ka mea mau e ulu mai, mailoko mai olaila, o ke aloha lahui a me ke aloha maoli i ko kakou aina iho, aka, ina e hookuu aku kakou iloko o ka hoomaopopo ole ia, e ike no auanei kakou, aole e komo kela mau mea a makou i hai ae nei iloko o ka lahui.

Ma keia mea e ike ai kakou, o kekahi hapanui keia iloko o ka lahui, a ke malama pono kakou, e pii mau no auanei, e like me ka naauao a me ka mana e loa ana ia kakou, ma ko kakou hele mua ana ma ia ala, a ma na kuamoo a pau o ka naauao io. Iloko o keia mau la, ua loaa mai ia kakou kekahi mau huaolelo, aole no ka kakou olelo ponoi iho, aka, no kekahi mau olelo e mai. E like me ka pii ana ae o ko kakou naauao, a me ka launa ana me kekahi mau lahui e, pela no ko kakou olelo makuahine e pii ae ai. Ua olelo ia ka kakou olelo, he olelo poomuku, aohe e hiki ke unuhi ia mai kekahi olelo a ia kakou, pela io paha. Ma na mea pili Kanawai a pili Baibala, aohe io paha a kakou mau huaolelo e hiki ai ke unuhi pololei ia mai, ma na mea e ae paha, aole makou e manaolana ole, he mau huaolelo no ka kakou, eia nae, aole kakou e ka hanauna hou i ike ia mau mea, no ka mea, aohe mau huaolelo a kakou i ike e hopu ae ai, i kupono ai.

Ua ike ia e kekahi mea akamai ma na olelo o ke ao nei, he olelo maoli io no ka kakou, aohe he olelo i kukulu ia maluna o ke auhee o ka manawa, aka, ke hele nei ka poe kahiko i kahi mau i kela wa keia wa, a ke haalele mai nei ia kakou; o kakou hoi o ka poe e uhai aku ana i ko lakou mau kapuai, ua naaupo kakou i ke ano maoli o na huaolelo iloko o na mele kahiko a me na kaao o na au i hala o ko kakou nei pae moku. Ina e hala aku a pau loa ka poe i ike maoli i ke ano o keia mau mea, alaila, e loli ae no paha ka kakou olelo, a i ole ia, e pee ana malalo o ka eke koo-u o ka nalowale loa. I ka puka ana iho nei o ka kakou nupepa, ua halawai pinepine mai makou me kekahi mau mele kahiko, i piha i na huaolelo kahiko, o kela ano keia ano, a ka hanauna hou e ola nei, i ike ole ai i ko lakou mau ano, me he mea la he olelo Helene a Hebera paha ia lakou.

He mea oiaio no, he nui wale no huaolelo i koe, aole kakou i ike i ko lakou mau ano, iloko o na moolelo paanaau, na kaao, a me na mele o kakou nei, obscured kuauhau a me na mele o na 'lii a me na mookahuna, a ina e hu-e ia mai, mai ko lakou mau lua huna mai, aole no ia e lilo i mau mea lapuwale, aka, i mau mea pomaikai ia kakou, oiai, ke mahuahua nei "ka pii ana a ke kai" o ka naauao iluna. Ina nae e hoomanawanui ia ana e hana i buke unuhi i ke ano o na huaolelo Hawaii, alaila, e pii hou ae no, a e hoaiai hou ia ae no hoi ko kakou olelo makuahine.

Aka, e ninau mai no paha kekahi poe, pehea la e hiki ai? Ke hai aku nei makou, maloko o na auwaha hoonaauao. E pono e hoonoho ia kekahi kumu akamai, i kanaka maoli, a o kana hana, o ka imi i ke ano o na huaolelo kahiko, a kakou i ike ole ai, i ke ano a me na huaolelo o keia wa. Ma ia hana ana wale no, e nalowale loa ole aku ai ke ano o na huaolelo o ka kakou olelo makuahine. He olioli nui makou ke hoouna ia mai ma ko kakou pepa kekahi mau huaolelo kahiko, me ko lakou mau ano maoli, a e pai no makou ia mau mea, oiai, he makemake nui loa ma-

kou e hoala hou ae ia mau huaolelo, a e hoonui ae no hoi i ka mea e hiki ai ke hui aku kahi me kahi, ma ka noho aupuni ana a ma ka luana ana o ka ohana.

 

Na mea hou o ke Alo Alii.

Maikai ke Ola o ka Moi Kamehamea V., i keia pule i hala ae nei. Ua hoolilo iho ka Moi i Makua Babetiko, oia no ke keiki hou a ka Mea Hanohano R. G. Davis ke kokua Lunakanawai, kokua elua o ka Aha Kiekie. Ua ku aku o Col. Penikalaka i hope no ka Moi ma ia Babetiko ia ana. Ua lawelawe ia ka sakarema o ka Babetiko e ka Rev. E. Ibbotson, o ka inoa o ua keiki nei o Robaka Wyllie Davis.

NO KA MEA KIEKIE.

He mau ka maikai o ke ola o ka Mea Kiekie Princess Kamamalu, ma ka Poalua i hala iho nei, ua hele aku oia i ka auau kai ma Kalia-kai.

Oia mau no ke ola o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa K. G. C. K. Ua hoomaka oia e kokua nui aku i ka poe lawaia o Kakaoko, ma ke kukulu ana i ko lakou mau hale a me ka hoomaemae ana. Ua hoomaka oia e hapai ae a kiekie i na hale o Laamaikahiki, obscured lohe, a me Keauiaole. He hana maikai keia i na makaainana ona.

KA MOI WAHINE KANEMAKE.

He maikai loa ke ola o ka Moi Wahine Kanemake o Kapakuhaili Hakaleleponi, ua hele ae oia ma ka holoholo maloko iho o kona pa alii, a i keia kakahiaka, e hele ana oia i ka holoholokaa hoolana no kona ola.

 

KA MANUWA "LANCASTER."—I ke kakahiaka o ka Poalua iho nei, ua ku mai ka moku manuwa Amerika Lancaster mai Panama mai, he 54 la mailaila mai. Ua ku mua mai no ia nei keia moku mamua i ka la 5 o Iune, M. H. 1861. Ka loihi o ua moku nei, he 272 kapuai, a he 2360 tona. Ka ikaika o kona mau enekini mahu, ua like ia me ka ikaika o na lio 700. Ka nui o kona mau kanaka o luna, he 430; a eia ka papa inoa o na alii malalo nei:

G. F. Pearson Rear Admiral, commanding Pacific Squadron.

Al bert S. Baker—Fleet Lieutenant.

Thomas H. Proctor —A dmiral Secretary.

O FFICERS OF THE SHIP.

Commander —H. K. Davenport.

Lieu t. Commander—Wm. B. Cushing.

Lieu tenants—W. R. Bridgman M. W. Sanders, Fred. Pearson, C. W. Tracy.

En sign—W. W. Hendrickson.

Chief. Engineer B. B. H. Wharton.

Pa ymaster—Edward Foster.

Pa ssed Asst. Sergeons—Fred. E. Potter, J. D. Murphy.

Chaplain Donald McLaren.

Capt. Marines D. M. Cohen.

2 d Lieut. Marines—F. D. Webster.

A sst. Surgeon—E. E. Bingham.

2 d Asst. Engineer—E. M. Breese.

A ct'g. 2d Asst. Engineer—B. F. Fowler.

3 d Asst. Engineers—Geo. Sawyer, Vanderslice. Richard Inch, Edwin Stiles.

A ct's 3d Asst. Engineer—Southall.

Ma tes—R. W. Lane, C. W. Claxton, John Dettess.

Carpenter —Wm. D. Foy.

Boatswain —M cKinley.

Gunner Burgess P. Allen.

Sailmaker Stephen Laman.

 

HOOLOHE.—I ka Poalua aku nei, i ka wa a kekahi moku okohola e hoomakaukau ana e holo, ua hoololohe kekahi holokahiki, a a ua nui ka pioloke no kana hana. Ua nakii ia kona mau lima a me kona mau wawae i ke kaula, a hooili ia iluna o ka waapa. I ko makou ninaninau ana aku, i ke kumu oia hana pela, e manao la hoi makou he wahi puolo iki o hope nei, eia ka aole. Ke kumu o kona hoopupu ana, oia nae, ua ano kunewanewa iki ia i na kulu paka ua a Kanaulu, aole i haawi pono ia mai ia ia kana mau dala i haawi mua ia mai ai, no kona holo ana. Ua ano apiki ia e kona mau hope; o keia mea ka makou i mahalo ole, a no ka nakiikii ia ana o na lima a me na wawae, me he puaa la e lawe ia ana i mea mohai no ke kuahu.

 

HE MAU MEA HOOLANALANA.—Ua hai ia mai makou, e wehe ia ana ka puka o ka hale kula Katolika ma Honolulu nei, i ka Poaha, Poalima, a me ka Poaono o keia pule. Ke kumu o ka wehe ia ana, e kuai ia ana kekahi mau lihilihi maikai i hana lima ia e na kaikamahine o ua kula la. E ka poe e makemake obscured i na mea maikai o keia ano, e pono e naue ae malaila e kuai ai, a ke manaolana nei makou, ina e kuai nui ia ka lakou mau mea, he mea no ia e hoolanalana ai i ko lakou mau manao, a ina hui lakou e hana mau ma ia mea, e akamai loa auanei lakou, a loaa no ia kakou na mea maikai i hana lima ia me ka noiau maloko nei o kakou, ka pau no ia o ka manao nui ana aku i ko waho. E naue ae a e nana no oukou iho?

 

HE ULIA WALE MAI.—I keia pule i hala iho nei, ua hulihia a ua kuia kekahi mau kaa, a aneane e pilikia ke ola o kekahi poe. I ke ahiahi o kela Poakahi iho nei, ua hulihia kekahi kaa ma Polelewa, Alanui Alii, he mau wahine haole ko luna. Hookahi wahine i eha loa, a o kekahi wahine a me kekahi wahi kaikamahine ua pakele laua.

 

KE ALII KIAAINA WAHINE.—Ua kaumaha makou i ka hiki ana mai o ka lono i o makou nei, ua haule, ua eha ka ke Alii Kiaaina o Hawaii. Ma Olaa kahi i haule ai, a ua lohe hou mai nae makou, aohe i kukonukonu loa ka eha. Ke ake nui ae nei makou no kona oluolu loa ae.

 

"I ka aina e, ke kino

I Hawaii nei ka manao."

I ka Poaha iho nei, ua loaa mai ia makou ka pane no kekahi palapala a makou ia Rev. W. H. Kaauwai, a penei kana:

Aloha oe:—Aohe mea olioli e ae a'u e manao ai, o ka lohe wale mai no i na mea o ka aina hanau; aohe e hiki i na huaolelo ke hu ae, i ko makou ake nui me ka manaolana e lohe mai i na mea o ke one hanau. Ae! obscured mau mokupuni o ke kai aloha nui ia—na pali uliuli—na awaawa i hoomomona mau ia, o ka makani uiha ole, aka oia mau—na kula molaelae, kahi a ka mea nana i hana i ka malamalama, e hoike ae ai i kona olinolino mau—na mea a pau, ke kii o ka aina, na kaiaulu a me na makaalae—keia mau mea a pau ke ala ku mai imua o ka hoomanao ana, aole e poina iki ana ka Home sweet Home.

Ina au e kakau aku ia oe i na mea a pau obscured makou i ike ai, aole paha e hookuu mai obscured manawa e hai pau aku, no ka mea, he nui loa na mea a makou i ike, i kupono no kou poe heluhelu a me ko kaua lahui. Ahiku paha pule o ko makou hiki ana mai i Ladana nei, a oia mau manawa a pau loa, ua hoomaunauna ia i ka makaikai ana ia Ladana ne obscured me waho o keia kulanakauhale nui; a hiki i keia wa, aole he loaa pono o kahi wa hoomaha. Aole elike me ka noho'na o ko k obscured aina, ia nei, e hana oe i kou kuamoo a ika obscured a, na wawae, aole e hiki ia oe ke olelo ae he maloeloe, a he luhi la, aohe hiki ia oe ke olelo ia mea maanei.

Mailoko ae o na hora he iwakalua kumamaha o ka la hookahi, he pomaikai ke loaa i ke kanaka ka hiamoe i eha hora, no ka mea, he nui wale na mea e hana ai, i na wa a pau. I kakahiaka nui i ka hora eono a ehiku paha, ala ae, hele i ka holoholo, holokaa a holo lio paha; hora ewalu me ka hapa hoi mai, o ka hora eiwa pule ohana; hora umikumamakahi paina ka aina kakahiaka, mawaena o ka hora umikumamalua a me ka hora ekahi, hele mai na hoaaloha a me na malihini; i ka hora elua paina liilii, a hele i ka holoholo a hiki i ka hora ewalu hoi mai, hora eiwa, ai ka aina awakea, hora umikumamakahi a me ka hora umikumamalua, inu kope a inu ti. Mahope iho oia, alaila, he hula, he himeni, a he pomaikai loa ke hiki i kahi moe i ka hora ekolu o ka wanaao. * * *

W. HOAPILI KAAUWAI.

Ken sington Garden,

Ken sington, London, Sept 8, 1865.

 

Ke kaapuni ana a ke Kahukula Nui.

Ua pau iho nei ka hele kaapuni ana a ke Kahukula Nui; elike me ka hana i waiho ia mai ia ia, nolaila, ke hoike aku nei au i ka moolelo mai ka hoomaka ana, a hiki i ka pau ana iho o kana huakai kaapuni, elike me ko'u ike ma ko'u ano hoahele, a kokua no hoi iaia.

I ka la 12 Aperila o keia makahiki no; oia ka la i hoomaka ai ke kahukula nui oia hoi o Abr. Fornander e hele e kaapuni i ka Mokupuni o Oahu nei, e hoomaka ana ma Ewa ka mua, a no ka hoomaha o na kula o ia apana, aole i hoike na haumana ma na kula, ua hele loa aku makou a moe ma kahi o Mrs. Kahauolono Esq a ao ae, oia ka la 13 oia malama.

Ma ia la hoike ia ai na kumu kula o Ewa; eia na inoa o lakou: Kekapaa kumukula o Honouliuli, Kanahele kumu no Waikele, Pilipo kumu o Waiawa, Anesela kumu no Kalauao.

Ua hoikeia lakou ma na mea helu mua oia hoi ka heluhelu buke, helunaau, huinahelu, palapala aina, kakau lima, a ua ikea ko lakou makaukau, a haawi aku la ke Kahukula Nui i ko lakou palapala hookohu kumu, a me rula, a ao pu aku la no hoi ia lakou, a mahope iho, hiki hope mai la o Pomaikai, oia ke kumukula o Halawa, kapae ia oia a ma Honolulu e hoike ai, o ka pau no ia, a hele aku la ke kahukula e nana i ke kahua hale kula ma Kalauao, a me Waiawa a moe hou iho la no malaila ia po.

A ao ae oia ka la 14, hele aku la ma ke alanui e hele ana i Waianae, e nana ana ma ke kahua hale kula o Waikele, a me Honouliuli, a me Waianae-kai, a hiki aku la ma ka hale o Keauiaole ma Kamaile, ma ia ahiahi, hoikeia na kumu o Waianae, eia na inoa, Keauiaole kumu no Waianae-kai, Mapu kumu no Makua. Ua hoikeia laua ma na mea helu mua a ua aponoia, haawi ia aku la ko laua mau palapala hookohu, a me na rula, a me na olelo ao pu aku a ke Kahukula Nui, a na ka hoomaha o na kula, aole i hoike ia na haumana, a o ka pau no ia, a moe iho malaila.

Ma ka la 15, hele aku la ma ka mauna a loaa ke alanui hele ma Waialua, a hiki ma kahi o kela haole Mr. Lane, e noho ana ma Lauhulu a moe iho la malaila, a ao ae he la Sabati ia, ma ka Poakahi ae, oia ka la 17, hoikeia na kumu o Waialua, eia na inoa o lakou, Aao kumu no Kawaihapai, Kaakua kumu no Kauaula, Namokuelua (w) kumu no na kaikamahine o Kauaula, Kaula kumu no Kamooloa, Naukana kumu no Kawailoa, G. M. Koha kumu o ke kula wae o Waialua, ua hoike lakou, a ua aponoia, a haawi aku la ke Kahukula Nui e like me ka mea mau, a no ka hoomaha o na kula oia apana, aole i hoike ia na haumana, hele aku la ke kahukula e nana i ke kula haole, a me na kahua o na hale kula, a o ka pau no ia o ka hana ma ia la, a moe hou no malaila.

Ma ka la 18 hele aku la ma ke alanui e hele ai a hiki ma kahi o Mofita oia ka Luna Kula o ka apana o Koolauloa, aole i hiki mai na kumukula o ua apana la no ka lohe ole wahi a ka Lunakula, aole i hoike ia lakou, ma kahi hookahi. Ma ka la 19 hele aku la malaila aku a ma ka hale kula ma Laiewai malaila no i hoikeia ai ke kumu, pela no ma Hauula, pela no ma Kaluanui, pela no ma Makaua, a o ka pau no ia o na kumu oia apana, a o ka hele loa aku la no ia a moe ma kahi o Papa i Kaneohe.

Ma ka la 20 hoikeia na kumukula oia apana, eia ko lakou mau inoa, Opelu kumu no Waikane, P. Heeia kumu no Waiahole, Hoopii kumu no Kahaluu, Kamooloa kumu no Heeia, Mahiai kumu no Kaneohe, a ua apono ia lakou, o kekahi mau kumu aole i hiki mai no ka lohe ole, a kauoha aku la ke Kahukula Nui ia lakou e hele ma Honolulu e hoikeia ai, a o ka pau no ia o ka hana ma ia la no, ka huli hoi mai la no ia i Honolulu nei.

Ma ka la 26 hoikeia na kumukula o Honolulu eia ko lakou mau inoa, S. Kaili kumukula o Wailupe, J. K. Kanepuu kumu no Palolo, J. W. Kale kumu no Kamoiliili, S. Hookano kumu no Manoa, J. K. Kaunamano kumu no Maemae, A. Kalauli kumu no Kawaiahao, G. Kamai kumu no Roma , W. N. Pualewa kumu no Kaumakapili, D. W. P. Kahananui kumu no Kalihi-kai, G. W. Kamakea kumu no Kalihi-uka, D. W. Kalauli kumu no Moanalua, a ua apona ia lakou, a o na kumukula kaikamahine ua hoopaneeia lakou a ka la 6 o Mei.

A ma ia la i hoike ia ai na kumukula kaikamahine eia ko lakou mau inoa, D. Kaholua kumu no Kapalama, E. Keawehiku kumu no Kamakela, M. Pualewa kumu no Panoa, S. M. Kilikina kumu no Roma, E. Kalauli kumu no Kawaiahao, Mrs. Hookano kumu no Manoa, H. Papa kumu no Waikiki-kai, a ua aponoia o ka pau no ia o ka hana ma ia la.

A mahope mai, hele aku la ke Kahukula Nui e nana ma na halekula i koe o Koolaupoko, a pela i pau ai kana huakai kaapuni ia Oahu nei.

NO MAUI.

I ka la 15 o Mei, haalele ke Kahukula Nui ia Honolulu, a ee aku la ma ka mokuahi Kilauea a hiki ma Lahaina i ka la 16 a hoomaha i kekahi mau la.

Ma ka la 18 hele aku la ma Olowalu e nana ai i na kahua halekula, ma ka la 19 hele aku la ma na halekula ma Kaanapali, ma ka la 20 hoikeia na kumu kula o Lahaina a me Kaanapali.

Eia ko lakou mau inoa Wahinehookae kumu no Honokohau, Nahaku kumu no Napili, Kauhi kumu no Honokawai, Kapule kumu no Puou, Kalua kumu no Puou, Makekau kumu no Puunoa, Halo (w) kumu no na kaikamahine o Panaewa, Kahaulelio kumu no Wainee, Kahulu kumu no Puehuehu, a ua aponoia lakou, o ke kumu o Olowalu, a me ko Kahakuloa, aole i hiki mai laua.

Ma ka la 22, hele aku la ke Kahukula Nui e nana ia Lahainaluna, aka, he wa hoomaha nae ia o ua kula la.

Ma ka la 23, hele aku la ka huakai ma Wailuku, ma ka la 23 hele aku la ma Waihee, a me Waiehu, ma Wailuku, a me Waikapu, ma ka la 25 hoikeia na kumu oia apana, eia na inoa, Kaholokahiki kumu no Waikapu, Hanu nolaila no, Keohokalole, Kaluna Kekoa, Uaua, na kumu no Wailuku, Lani no Waiehu, Kolopapela no Waihee, Kaawahua nolaila no, Kealoha ao Honuaula, a ua aponoia lakou o na kumu i koe o Honuaula aole i hiki mai ma ia la.

Ma ka la 26, hele aku ma Kahului a me Hamakuapoko a malaila aku a hiki i Lilikoi malaila i moe ai, ma ka la 27 hoomaka aku la ka hele e nana i na kahua a me na hale kula, ma Kamole, Kailua, Makaehu a me Pulehu a o ka pau no ia o ka hana ma ia la.

Ma ka la 28, hoikeia na kumu kula oia apana, eia ko lakou mau inoa, Kahaawipu kumu no Halehaku, Wahahee kumu no Kuiaha, Pikao nolaila no, Kaewa no Kamole, Kekahili no Kailua, Naukana kumu no Pulehu, Kaailaau no Keokeo, Halama no Kalepolepo, Opunui no Huelo, Kuhaulua no Hamakuapoko, ua kapae loa ia o Kekahili aole oia e noho kumu hou aku, o na mea e ae ua aponoia lakou.

Ma ka la 30, hele aku la ke Kahukula Nui ma na halekula ma Hamakualoa, ma ka la 31 huli hoi aku la i Lahaina e moe ana ma Wailuku, ma ka la 1 hiki loa ma Lahaina, hoomaha ma ia mau la iho, ma ka la 6 hoomaka ka hele kaapuni ana e hiki ana ma ka halekula ma Kalepolepo a moe ma Ulupalakua, ma ka la 7 hele aku la e nana ma ka halekula ma Honuaula, ma ka la 8 hele aku la a hiki i Kahikinui a me Kaupo, a moe ma Mokulau ma kahi o Joseph Naloloa.

Ma ka la 9, hoomaka ka hoike ana ma ke kula o Mokulau o J. Naloloa ke kumu he 50 ka nui o na haumana, o na keiki (k) a me na kaikamahine, ua makaukau ia kula ma ka heluhelu buke, kakau lima, huinahelu, helunaau, a pela aku, a mahalo aku la ke Kahukula Nui ia lakou a ao pu aku no hoi, i na olelo ao penei, 1, ka hoolohe pono 1 ka olelo me ka oiaio wale no, 3 ka hoomaemae, 4 ka hana i na hana kupono, a o ka pau no ia.

Malaila aku a ka hale kula ma Puumaiai, o Kamai ke kumu, he 60 ka nui o na haumana o na keikikane a me na kaikamahine, ua hoikeia lakou, a ua makaukau no hoi, o ke kakau lima ma ke kanana oia ka mea oi loa aku malaila aku o ke kula ma Nuu o Kaloa ke kumu he 13 ka nui o na haumana, aole i makaukau loa lakou, a pela no ma ke kula o Joane Malie 41 ka nui o na haumana, aole no i makaukau loa, no ke ano hou paha oia kula, aole ia he kula mua ma ia wahi elua paha malama a oi ae ke ao ana a ke kumu ma ke ano kula pualu wale no ke ao ana, a ua ao aku no ke Kahukula i neia mau kula e like me na olelo ao i ke kula ma Mokulau, a o ka pau no ia o ka hana ma ia la.

Ma ka la 10, haalele ma ia wahi a hele aku la ma ke alanui e hele ana i Hana ma ia hele ana 4 mau pali nui a kiekie, eia na inoa, Nuanualoa, Kalepa, Alelele a me Keahuala.

Ma ka la 11 he la Sabati ia, ma ka la 12 hele hope aku la ma Puuiki 2 hale kula malaila 1 kula keikikane he 66 ka nui o P. Kamaka ke kumu 2 kula kaikamahine 47 ka nui o Kaua ke kumu, ua hoike ia keia mau kula, ua makaukau no, a me ke kakau lima ma ka pepa oia ka mea holo lea loa, ma ke kula o Alae 32 ka nui o na haumana o Kahaokamoku ke kumu, a mahope o ke kula ma Maulili o Puaaloa ke kumu o ka pau no ia o ka hana ma ia la.

Ma ka la 13, hoike na kumu oia apana, eia ko lakou mau inoa, o Koloa kumu no Nuu, Kamai no Puumaia., J. Naloloa no Mokulau, Kahaokamoku no Alae, Paaoao no Haou, P. Kamaka, Kaua no Puuiki, Kaawalauole no Wananalua, Puaaloa no Nahiku, Kealo no Wailua, Kiaiiki no Keanae, Kanehailua na Kaloa.

A he poe e ae kakahi i hoike pu ia, eia ko lakou mau inoa, Kukuiahu, Kaono, Kuaumoana, Pakaha, Kahookiekie, ua aponoia 3 o keia poe, o na kumu mua ua makaukau ka nui o lakou a ua hemahema kekahi mau mea ua kali iki ia ko lakou kapae ia, a pau pono na la kula oia hapaha, a na ka Lunakula e hoonoho a hoooponopono, o ke kula o Joanemalie ma Nuu, ua ae aku ke Kahukula Nui, e lilo ia i kula aupuni a e hoopau ia kekahi kula o laila, a e hui i hookahi.

Ma ka la 14, hele aku la e nana ma ke kula o Wananalua 42 ka nui o na haumana aole i holo lea pono; pela no ma Honokalani 33 na haumana, malaila aku a hiki ma Honomaele, e nana a e huli i ke kahua hale kula malaila, no ka mea, aole e kula malaila i keia wa no ka uuku o na haumana, a ua hui ia ma Honokalani e ke Kahukula i ka wa mamua aku, a o ka pau no ia o ka hana ma ia la.

Ma ka la 15, hele aku la ma ke alanui e hele ana ma ke Koolau, malaila au i ike ai i na pohaku o ke alanui a Kihapiilani i hana ai e mau ana kana alanui, e hui ana me ke alanui i hana hou ia iho ma kau wahi, no ka hana ana, a me ko'u ike ana, ua hoomanao ae la au i kekahi mele nona, penei no ia: Kipapa Hihapiilani, ke ala apuupuu i Molokai, ka euapa i Mauoui, ka nahele i Oopuola, ka piina i Pihaehae. I ke kahawai i Kawaipapa, a Kawaipapa i Kahalaoaka, hele aku he nahele he a, he alanui alakai Honomaele, o na hala i ke kai o Nanuaalele, o Nanuaalele i Kaiakahauli, ilaila na pohaku e amo ai. He alii naauao keia, o kana hana ana pela i maikai ai ke alanui, a pau ka pilikia o kona poe makaainana ke hele malaila, me he mea la, ua hiki e mai ka olelo a ke Akua iloko ona ia manawa.  Aole i pau.

 

Pa hana maikai.

Aloha oe, a me kou Luna Hooponopono. E ahonui oe i ka lawe aku i ko'u wahi leo kahea, no ko'u mau makamaka e noho ana ma na pa kuamakahiki mai Hawaii o Keawe, Maui o Kama, Oahu o Kakuihewa, a me Kauai o Mano, ke nana iho eia ma Kualoa Koolaupoko Oahu, ka pa hana maikai a'u i ike iho nei, nolaila, eia na kumu a'u i ike iho nei o nai mea he hana maikai ma ka hoohana ana i ke kanaka me ka hookikina ole ia a po ka la, a pela aku no, eia kekahi, o ka manawa e hana ai, i ka hora ehiku hana hora ewalu paina, a hora umikumamalua paina hou, a hora ekahi hana a hiki i ka hora eha me ka hapa pau ka hana, hoi mai kela mea keia mea paina hou, a hoi aku  na kamaaina i ko lakou wahi, a o na malihini hoi komo ae no lakou i na hale i hoomakaukau ia no lakou, aole pilikia no ka ai a me ka ia, ekolu ai ana ekolu ano ia, hee, kamano, bipi, a me kekahi mau ia kaulele wale iho, nolaila, aole ko'u manao e akena wale aku ana ia oukou, aka, no ka ike maoli no i ka pono a me ka maikai, aole elike me Kaneohe, ka pa i ka huipa ia o ke kanaka elike me ka bipi kauo, nolaila, ke noi aku nei au ia oukou e o'u mau hoa kuamakahiki, a me lakou la iho kekahi e hoopu iho la, e naue mai oukou i ike maka iho no i ka maikai a me ka oluolu, a nou kekahi e Nakai, ke kauoha ia aku nei oe e naue mai i Kualoa nei, kahi i waiho ai o ka olu a me ka lai, a ke waiho aku nei au i ko'u aloha obscured oukou, ke hoi nei ke keiki o Wilikaai, e noho iloko o Wehekealaula.  S. ALAPAI.

No v 11, 1865.

 

KA UAPO HOOLILIAMANU.—No ka ike ia i ke ano helelei e ka uapo Hooliliamanu ua hana hou ia ua uapo nei i kela pule i hala aku nei, a ua paa pono loa i keia mau la. O kekahi keia o ka uapo paa loa o kakou nei, ke hiki mai i na wa waikahe nui. Ke kumu o kona nahaha ole i ka waikahe, no ke akea a me ka nui o kahi o ka wai e hoona ai. I na waikahe nui i hala aku nei, ua nahaha no kekahi mau uapo e ae a koe no keia, aka, i keia wa, ua paa pono loa no na waikahe nui e hiki mai ana.

 

KA ULUMOKU.—I keia mau pule i hala iho nei, ua haalele nui mai na moku okohola i ko kakou nei awa, a ua au aku lakou i na ale anu lipolipo o ka maona, e pepehi i ka ia nui o kai e. He kakaikahi loa na wahi moku i koe, ina paha e hala keia pule maloo haha loa ko kakou nei kaona i na keiki ole o ke ehu kai anu o Alika, a me Aukaki i paa mau hoi na kuahiwi anu i ka noe, a me na paina lau lilii paoa aala i ke kuono o Makalita Bay.

 

He Lei nani ka wahine noho pono.

Ua koi ia mai au e ka makani kipe puahala o Puakei, a me ka ua noe kihene lehua o na pali e hoike aku ia oe, i na mea olulou ia i ka manao ana o kou Lunahooponopono e hoopuka. Oia hoi keia, "He lei nani ka wahine noho pono," hoolohe a malama hoi i na olelo a pau a kana kane, a mamuli o keia hana maikai ana a ka wahine i kana kane mare. He kumu nui no ia a ke kane e olelo ae ai e like me Solomona i olelo ai no kana mea aloha, a penei no ia: "O ka wahine noho pono, he papale alii oia no kana kane," a he lei gula maikai hoi ia nona, a he iwa kaulana hoi no ko laua home.

Pela no hoi ke kane e olelo ae ai, o ka'u wahine, he pua rose kahiko no ko'u hale, he lei nani hoi ia no ko'u mau la. A pela no hoi ke ano o na wahine hoolohe i ka olelo a ka lakou mau kane, a he mea oluolu waipahe ia i ka puuwai o kana kane, no ka ike ana ua oi aku ka hoolohe o kana wahine ma na mea a pau i ku i kona mau kanawai o ke kane. He mea no hoi ia i mahalo nuiia iwaena o keia noho ana maluna iho o keia honua na wahine i malama a i hoolohe hoi i ka leo o ka lakou mau kane ponoi.

E pono paha e aui ae kakou a nana mai i ka moolelo o kekahi wahine ui a nani hoi, i hele wale kela a ohaoha na maka, me he maile laulii la no Koiahi, he wahine no hoi oia no ka papa haahaa loa, he kaikamahine oia na kekahi kanaka lawaia nui. A i kona mare ana i ke kane, aole i ike ia kona hihia ma ia hope mai, a he wahine no hoi oia i manao nui me ke aloha i kana kane a me ka hoolohe, a me ka malama i na leo a pau o kana kane, a me na mea a pau e pono ai ka noho ana ma keia ao. He iwa palupalu oia i kona mau la, a he hoa'loha kupono no hoi oia no ka poe maikai, a noho hoonanea iho ai malalo o na laau uliuli a ke alona e kapio iho ai i kona mau lala, ke hiki mai ka wa a ka manao e lana ae ai, e kukulu i na kiaha wai aloha o ka hoohui ia, me ka hooko aku i ka makemake o ka Mea Hemolele e like me ka mea kupono i na rula a na wahine manao maikai i mahalo nui ia.

A mamuli hoi kona ano oluolu a makemake ke olelo mai; a ke ninau nei hoi au moloko o keia kukulu ana i keia manao laula. Auhea na wahine Hawaii i hana pela, a i manao hoi pela e malama loa me ka hooko aku i ka makemake o ka lakou mau kane, i kukulu ia i ke kuahu o ka mare ana, auhea ia poe wahine a mau wahine hoi i hana pela, a i hoolohe hoi pela i na mea a pau a ka lakou mau kane e olelo mai ai, oiai hoi, ua lilo oe e ka wahine i kauwa na ke kane, a o ke kane hoi ke poo o ka wahine, a o ke kane no hoi ka haku maluna o na mea a pau o kou home, a me na waiwai makamae a pau loa i pili i ko olua ola ana.

No ka mea, o ka wahine aloha nui i kana kane, ua aloha pu laua a elua ia laua iho, a hiki wale aku i ka wa e hele aku ai kekahi o laua i ka aoao mau o ka honua nei he make, alaila paha kaawale laua. A ma ia hope iho, kaawale iki ae paha ke aloha o ka wahine i kana kane, ke hiki mai ka wa e mare hou aku ai ka wahine a ka mea i make i kane hou nana. Aka, o ka wahine manao aloha i kana kane i make, he kali kona no ke aloha i ke kane mua, i hookahi makahiki e noho ai alaila paha hoi pono mai ka manao a lana malie iho.

A ina e kii ia mai e ke kane kupono, a ia no ia ia oe e ka wahine aloha kane ka olelo ana, a me ka noonoo ana i ka mea i kupono a lawa i kou makemake ka lawe ana i kane hou nau, i ko koolua hoi nou, no ka wa anu koekoe o ka hooilo, a no ko po koekoe i ka moe ana iho. Aka, e olelo e au ia oe mamua, i mea na kou naau e noonoo iho ai, a eia ia, mai mare oe i ke kane waiwai nui, o huki ae auanei kela i na waiwai a pau ou, a ke kane mua i imi ai a hele kela i ka make a waiho nou, a no ka olua kamaiki paha, o noho auanei olua me ka pono a mahope, huki ae la kela i na waiwai a pau ou, nele hoi ke keiki a me oe pu, nolaila, ke noi oluolu aku nei au ia oe, nau e noonoo, a kaana hoi nou iho, i na kipona manao wai lana malie iloko ou, i mea e maikai ai kou manao a me kou noho ana, aka, e kali oe, mai hoahewa mai i kou kaikunane nei, oiai he wahine opiopio manao maikai oe.

A eia hoi, ina oe e kii ia mai e mare i ke kane ea, eia no ka pono, i wahi kanaka ilihune no, ikaikai no hoi a naauao iki no hoi, i mea nana e hooponopono i kou waiwai a me ka waiwai o ka olua keiki, a ina hoi he  wahi elemakule he kii mai ia oe, ae ia aku, malia he wahi elemakule ike i ka hana, a he wahi elemakule miki no hoi paha ma na mea e pono ai ke kino, he hiki ke hoounauna, he ole loa ka noho wale iho no, e aho ka imi aku i wahi mea nana e malama ia ae. Mai ae iki oe e mare me ke kanaka koa, ka waha kamalii, a manao kamalii, au i ike ai he mea kupono ole ia ia oe, o poho auanei oe, a hokai ia kou waiwai, a lilo kou pono mua i mea ole.

Nolaila, he pono ia oe e noonoo e mamua o kou ike ana i keia manao, malia ua lawa ia oe ia mea he noonoo ana, a e hikii paa loa oe i keia mea iloko o kou naau, i kuleana na ke aloha e hiki aku ai i ou la, a mai haalele oe, puliki oe a paa, a paulele aku i ka lani, malia no hoi paha, he wahine opiopio no hoi oe e ku nei ma na kapuai o ke aloha kane, a mea no hoi paha, he pua no hoi oe i mahalo nui ia, a i ike ia hoi kau mau hana, he hoolohe i kou wa e noho ana oe me kau kane mua, a hiki i kona wa i haalele mai ai ia oe, a i ka olua keiki paha, a nolaila ea, ua lilo oe, he mea e lia nui ia e ka poe i ike maka i kou kulana. E aho e honi aloha kaua a hoi ae au. Aloha oe.  W. B. MINAMINA.

Hale-haaheo, Honolulu, Nov 6, 1865.