Ke Au Okoa, Volume III, Number 18, 22 August 1867 — Ka Haiolelo a A. Keohokalole, mu ka La 31 o lulai, iloko o ka Halepule Katolika Hawaii i Hooponopono hou ia, ma Waiiuku, Mokupuni o Maui. [ARTICLE]

Ka Haiolelo a A. Keohokalole, mu ka La 31 o lulai, iloko o ka Halepule Katolika Hawaii i Hooponopono hou ia, ma Waiiuku, Mokupuni o Maui.

E na keiki, ka poe oana i hoomakaukau no keia la, a me ko onkou mau makua i hele eaai nei, a me na hoahanau o keia hoomana, ame ka lehulehu i akoakoa mai ma keia anaina. K hoomaka aku ana oukou e hauoli, a e lealea i keia la, e like me na kumu nui i manao mua ia'i, a i maa hoi i ka malama mau ana a keia Lahui, no kekahi mau makahiki i kunewa aku nei. Ua huipu me keia ka olioli a me ka hauoli, ka puni ana o[ka makahiki mua o ke kukuluia ana o ke kula olelo Beritania, malalo o ka hooponopono ana Rev. G. B. Whipple, e noho mai nei imua o oukou i keia la; i hoomaka ia ma ka la 12 o lune, 1866, ma Wailuku, iloko o ka moku nui o na moku o Maui, o Kama. A no ka waihoia ana mai ia'u o keia hana nui, ma ka hooneleia ana o keia makalua i kekahi mea kupono i manaoia'i no keia wahi. A ma ka manao o ke Komite o na hana o keia la, a me ke Kumu o keia Kula, i loaa'i ia ia keia kuleana impa o oukou i keia la; oolaih, ke nonoi aku nei i ko oukou oluolu, e hoolono ahonui mai i na hopuna oleio a me na mamala e pili ana i ke kahua nui o keia la, a me ka lala opie i pakui pu ia'ku me ia; a ina i hemahema a ao hewa ia oukou, e kala mai ia'a, a e ukali oiaio aku i ke alakai ana a ke Kahi—Kolu Mana Mau Loa, ma o ka Bnibala, ke kuhikuhi oiaio no na mea a pau. |. :. E. iieluhelu_kakon i ka. Baibalfi ma Snl omona 4:1 —12; a me Haleln 144:12 —15, i īoaa ai ia kakou kekahi kahna e pili ana i na hana o keia la. E na keikikane a me na kaikamahine o keia kula Beritania, ka poe nana e hoomau i ka luana ana malalo ona, a me na ukali mahope o onkou na makahiapo mai kona hoomaka ana a hiki i keia la. 0 ka oukon mea e hooikaika nei i ka imi ma keia kula, he hana nui kaulana loa ia ma ke ao nei i iini nuiia e kekahi poe o na aupuni o ka honua, a me ka Mea Mana Loa e pau ko ke' ao holookoa i ke kanaaho ae malale o bona malu. Ee mau makua ko oukou ma ke kino, na lakou no i .malama a hooponopono i ko oukou mau kino pakahi, mai ka hanau ana a ko oukou mau makuahine a hiki i keia la, ua hapaiia oukon e ko oukou mau makuahine me na luu'uu he nui wale, ua hoopailuaa Inai i kekahi»mau mea ai; oiai, e hookauhua ana, ua helelei ke oho a me ke kuemaka o kekahi makuahine, ua honina a uheke na helehelena, ua kaumaha a nanai kona kua, ua eha oia i kou oni ana a hehi ana iloko o kona opu, ua auwe oia i ke nahu kuakoko e hanau ai, oiai lioi e haakohi ana; ua holo ka hiamoe mai kona mau maka aku, i kou ala ana, uwe ana, ai waiu ana, hana mai ana, holoi ana, humnhumu ana, a me na mea like he nui wale no kou pono a pau, oiai oe e noonoo ole ana, palupalu ana, a nawaliwali no hoi; a pela no a hiki loa i keia wa, aole i pau kana hana nou a hiki i kapau ana 0 na. makahiki oo ole malalo hoi o kou mau makua. Pela no kou makuakane, i makaala ai me ka hoolako i na mea a pau e pono ui oe me kou makuahine, a me na hanau mua a muli paha ou. A no keia mau noea a pau i rr.aopopo mau ai i ke keiki, he kuleana nui kona 1 ka inakua, a ua aloha aku iaio, a hoopili paa aku*, a e uwe koke no ke hoomamao aku ka makua, a ua makaukau no oia e hoolohe aku i ka makemake o na makua. Mai kulii, hewa nae oe o kou makua wale iho la no iao na mea nana mai oe, na mea au i ike mau ai, a i luhi hoi ia oe, a i paulele waleia e ee, aka, o kau kumukula kekahi makua nui non. E like me ko ka makna hanau kiai 'ina, a malama i kana keiki, pela uo ke kumukula i kiai ai, a malama me ka hooikaika i ke ao aku i na keiki o kana kula. nui a kaumaha ka ka oukou kiimu e noho mai nei imua o oukou i keia la, i hooikaika nui ai no oukou; ua e-a kona waha a nalulu ke poo, a nawaliwali mai hoi ka ikaika o kona kino i ka hooponopono inau ana ia oukou, e hoololi ae a e hoopololei hoi i ko oukou kekee, oiai ka wa opiopio o ka laau e hiki ai ke hoopololei ae, o " ao ia auanei oukou i ka aoao o ke kamalii, a elemakule mai he ane hiki ole ke huli ae mni laila akn." E like mo ko oukou hilinai aon o panlolo

I wale aku i ko oukou mau makua, a e haolohe ; ko lakou leo, pola no oukou e malamaai a hana aku, a holohe hoi i ka leo o ka oukou Kumu. Ma na mea a pau ikui ka hoonaauao ia oukou, e ukali io aku ai oukoii a hookokoke aku hoi ma na kapuai o ka m<a nāna na olelo akamai lua ole i heluhelu mua ia'ku nei ia oukoa, oia hoi o Solomoaa, ke alii o ka Iseraela, a me ka kona makuakane hoi o Davida, ke alii mamua ona, i heluhelu pu maa ia aku nei no hoi ia oukoa. O ke au o ka naaupo a me ka nawaliwali ka ko oukou mau makua i malama'i a noho makua iho no oakou, o_na ano o ka hoomoopopo ana i ka pono a me ka hewa ka ka oukou Kumu e noho makua nei no oukoa; a oka oukou maikai wale no e hana'i o ka haliu aka a apo io i ka naauao, o ka imi eku ia ia a loaa, o ka hoopaa iho, o ka hoowahawaha ole aku; aka, e aloha ana ia ia, me he makua hanau la, a e lilo oia i kiai no oukou, a nana e hookiekie ae ia oukoo

3 e noohanohano hoi, a e hoenui ae oia i na makahiki o ko onkou ola ana, e ula oukou a nui me he laau la, a e hookupaaia hoi me he pohaku kihi la o ka Luakini, me be hale papaa la no hoi, kahi e loaa mai ai na mea o kela ano keia aao; a komo ole mai heohumu ma ko oukou mau ala, aole no e hihia ko oukou mau kapuai, a ina e holo oukou, aoie oo e hina ana. 0 ko kakou Alii Kamehameha V., ka mea ma ka 2foho Alii Moi e noho la i keia la; he Makua nui ia no keia Paeaina, ka mea a ke Akua i hoonoho ai ma ka pane poo o keia lahni; na kiekie loa aku ia makua i na makna hanau a me na knmu ao, no ka mea, he man keiki ankn a me ka ohana nuku ka laua i hoomalu ai, aka, he leh-lehu holookoa, he mau nmi tansani a mau haneri tausani ko na Paeaina ans like me Hawaii nei, aka, ma na aupuni nui o kc ao nei e noho Moi ia ana, *he mau tansani ahe mau miliona lakou e noho ana malalo o ko lakou Moi ma ke ano keiki. -i- . E like īne ka hoolohe ana o ke keiki i kona makna a me kana kumu, pela ka lahui uuku a me ke aupuni nui e malama ai i ka leo o ko lakou Moi ke &t o ke ola no lakou. Ua kauoha maopopoia ka lahnikanaka ka olelo hemolele, " E hoolohe na pau i ka ke Alli maluna iho " o lakoiif*s& mea a ke Akaa i 'hoonoho ai i makua no 2akou, o kue ananei iakou ike Akna. 0 keia maopopo ko kakou kuleana nni i akoakoa lehnlehn mai ai i keia la maanei, a me na wahi eae be nui wale e hoomanao ana i keia ' la kanlana iloko o keia mau mokupnni o Uawaii nei. oka (24) iwakaluakamamaha paha keia o na Ia mahope o ka la moa. He leo, he kaaoha, a he makemake a ko kakoa Moi Kamehameha 111., ka lua mamua o keia e noho la i keia la ma ka Nobo Alii Moi ka malama ukaliia ana o keia La nni. Ma ke Aa o ka noho ana lahui a Kauikeaouli i loaa ai ke kauoha no keia la e hoomanaoia nei. E like me ko kakou keiki ana malalo oia Makua Alii Moi ma kooa au a me ka mua, kaikaina o keia pela i maa'i keia Pae aina i ka malamalnma e ukali ana e hoomanao i keia la, oia o Kamehameha V., e noho nei ma ia lalani. 0 ke kumu kahi i hoea mai ai keia kauoha, 0 ke kiolaia o ka maluhia a Kamehameha 1., 1 na-i a kau iho i ka hoailona maluhia he Mamalahoa, penei : " E hele ka elemakule a me ka luahine, a moe iku ala." Na Kamehameha 1., no i hoonohonoho i ke ano oko kakou Hae Hawaii e welo nei ma na eheu o ka makani, iloko o ka lewa ma keia la maikai, koe nae ka pono nani maluaa, kauleo ia iho nae oia, e nonoi aku i ke Poo o ka Hae o Beritunia Nui, a ua aeia mai ia nonoi ana aku, oia ke poo nani e haaheo nei ka Hae Hawaii ākeia la nie kona hanohano, a pela aku no hoi oia e hoike ai ia ia iho ma na Aupuni a pau 6 ke ao nei, ana e hiki aku ai. O keia Rao maikai, ke kilohana o ko Hawaii nei maluhia, ka Lo Geoki i knlau a hoohiolo iho ilalo; he KapenaManuwa Beritania. Ho mea makehewa wale no paha ka hai pau aku i ka nui o kana mau hana ino'ma ia manawa, no ka mea, ua maopopo no paha ia oukou ka lawe hewaia ana o keia Aupuni ma o na la, me ka iko ole mai o ke Aupuni o Boritania Nui, a ua hoihoi hou ia mai no hoi e ia Anpuni ma o ka Luna Kiekie ae maluna ona, no kona lawe wale ana me ke kumu kupono ole, a i apono ole ia hoi e ke Aupuni o JBcritania Noi. Hc hoa'lohu kahiko loa o Pelekane no keia Paeaina, ma ka wa a Vanekona i holo mai ai ia nei he kanahikn makahiki a keu i hala aku nei, ua haawi aku o Kamehameha 1., e hoolilo aku i keia aupuni me Beritania. Ua hoole mai ke aupuni Pelekane ma Enelani, " Aole au e lawe, aka, e lilo au i pale o i kokua no ko oukou mau pono, a e noho hoaaloha mau loa aku no me oukou." 0 Liholiho ke Alii elua kai holo kino aku i Pelekane, a waiho aku i keia aupuni malalo o ka inulu oia aupuni ikaika, a ilailakona wahi i make ai, a ma :i haawi ana, aole i ouunu mai ia aupuui iiv mau poao.i haawiia

oku iaia, a hoonele in oukou mai ko oukou iieho kuokoa ana, aka, hoopaa loa iln> no nae i ka hooia ana i ko oukou kuokoa e like me ka mea ana i ae aku ai ia Kamehameha I. E like no lioi me ia hana ari3, pela 110 ia i hiina ai i ka wa i noho alii ai o Kauikēaouli, a hoihoi mai no ia mau pono i b*ili kupono u!c ia'i e kona kanaka. He nui na Panalaau oia aupuni, he mau panalaan liilii a nunui, aka, aole i makemake ia Hawaii nei e lawe ae ma ia ano e like me ka haawiia ana'ku. He olioli oia ke ike mai i kona hoa'loha kahiko ia Hawaii nei e noho man ana iloko o kona noho kuokoa ana. A e like me ia i ka makahiki hookahi tansani ewalu hanen me kanahakumakolu, pela no i keia wa. A e lilo no ia i mea minamina nni na Beritania, i na e lawe ia'na ke kuokoa o keia aupuni o Hawaii nei. Aole hoi oia wale no, aka, ua hoike mai no ia i kona aloha nui i keia anpnni i ka wa i ae ai o Yitoria e lilo i Makua hanai ma ke ano uhane no ka Haku o Hawaii i make aku nei, a pela no ma kana man palapala i ko kakou Moi i make aku nei, a me ko kakou Moiwahine aloha Emma, a pela no hoi i ko kakou Moi e noho nei, he mau palapala no kana e hooia mai ana i keia Moi, e mau ka noho'na kuokoa o keia anpuni. Nolaila, mai puni kakou i na olelo wahahee, r iioopunipuni wale, e olelo ana he makemake ke aupuni Beritania ia Hawaii nei. Aole loa ? A e like me kona lilo ana i hoa'loha no keia aupuni, pela no hoi ke aupuni o Farani, a me ke aupuni o Amerika no kakoo. Ke nakni nei noe ka lono wawa vrale mawaena o k;tkou no ka lilo ana o keia aupuni ia Amerika, ke aiaku ae nei na halawai kapn & na haole Amerika, ke kamailio nni ia nei ka pono o ka noho ana o keia Paeaina malalo o Amerika, ke ninaninau hoohuoi nei kekahi o ia poe i kekahi o na knpa, ke kaapi;ni palua nei a oi aku ma ko kakou mau knpakai ka moku Lakawana, a heaha la auanei ka hope o keia ? E lilo anei keia la i pokii hanau niuli e pa ai ka makuahinei faanau ole ai i la olioli no kakou e like me ia ma ke I an o na la i hala ? j He mau alii maikai na'lii o Hawaii nei, kai haawi pakahi mni i na lokomaikai he nui no ko oukou pono, nolail», ina ua hana maikai ko oukou mau alii ia oukou, alnila, e ma□ao oukou na l<o onkou Makua Alii nni mo ka lani i hookehe mai ma o lakoo )a i na hipuu paa o ka maluhia ma ke Au Okoa o ka noho ana lahui a K. V., ko kakou Moi aloho, oia haawina a me ia enana a ke Akua ma o n» Moi o ka honua nei, ka Kapuaiwa K. B. i hnna ai no ka pono o keia lahei, e pili ana ma ke ano kino, a me ke ano uhnne, no ka p<>no o keia ao, a me ke ao e hiki mai ana, a ' * J:ana no ia e hoike aku ai ike Akua me he ■fc *.<iena la. Maluoa ona me na pono pu i hookumupaa ia ai no keia lahni, me ka Moi ma ka Inni kakou e hilioai ai i ka hookupaa iho i ko kukou maluhia, a keia I-a hoikeike e kaalo nei ma ko kakou mau hiohiona, e paulele oiaio aku i ke Akua ka puuhonua nui no ko kakou maluhia. Ina paha e like ana keia wawa enemi ino ana me ka na kupuna o lakou i hana ai ma Enelani ma ke Au o Kale akahi i ka lakou mau hana ino mainoioo, a o oki aku la i kona poo a make ia, a kukulu ae lakou i Aupuni Kui, a aole i liuliu iho uīha na kanaka i ke ano o ka ianou man hana, a hoihoi hnu mai i ke keiki a ke alii a lakou i pepehi ai mahope 0 na makahiki ehiku, a kukulu hou ia ke aupuni mamuli o ka noho ana aupuni alii hi>nau moi ka po, aole no kakou e aui ae i ka Akau j a i ka Hema paha, nka, " Ifrua e na Pokii " 1 o Kristo lesu la, a nana e haawi mai i na Lokua he nui aku i ko ka enemi, e like me kana bana ana i ka wa o ka Jsaraela ma o na Kaula la o Samuela, Elia, a me Elisai, a ia ia wale no ka hnoilina nui o ko kakou mau iuanao kaumaha a pau no keia l»no wawa lapu\vale* a ia ia e kaena ae ai k&kou me na huaolelo, " Pomaikai ka lahuikanaka i noho peU, pomaikai no ka lahuikanaka mamuli o lehova ko lakou Akua." i

Hale paū ahi ma Lahaina.—Ke mahalo aku nei au i ua kanaka o Lahnina oei, no ko l»kou h«na ana i ka hana me ka ikaika, ma Ilalokamani, ma }<a po o ka la 8 o Aug»le nei, a i ka hooiknika ana o hoopakele i ko'u wuiwai mai ka poino ana i ke ahi, aka, o ka hulepili a me na mea lnko a pau o ua hale la, ua pau loa ike ahi. Ina aole ka nui 0\ na lioolep me na kanaka, alaila, ua akaka loa no hei, e pau loa ana na hale e ao e pili kokoke mai :ma malaila. Ke maholo nei nie ka olioli i na kanaka o Lahaina nei, i ka ike aiia i na huaolelo ako kakou Haku. "O na mea a pnu a oukou e makemake ai e hanaia mui ia oukou na kanako, oia ka oukou e hana oku oi io lakou." Owau no kaa kauwa haahaa, me ka mahalo. Rev. G Mason. Na AlaNih o Madi—l ke Kahnnnpule o Khakeano, Rev. E. Corwin, i holo aku nei tna Maui, ua ana mai nei oia i ka loa o kekuhi mau alanui o Maui. oka loa mai Lah»ina aku, a hiwi i Wailuko, he2o mile; mai Wniloku a Kalepolepo, 9§ mile; m»i Kalepolepo aku a hiki i Ulupalnkun, he mile; a rnl;iila, mni Wailuku aku a hiki i UlupuUkua, Lo 19$ mile. No KA Moi.—Uo lohe ia mai ka ulooo maikoi malunamai o Kamaile, ho oluolu maikai no ke ola o ka Moi e noho la ma Molokni. £ bo"liIo aoa i ka hapanui o koua manawa, ma ka hanai holoholona ana, a me ka mahiai E hoi mai ana paha oia i ka hapa hope o keia I pūle ae. noiea Ahaolelo e hiki mai anu. ]

He mau makahiki i liala aku nei, ua lilo na Lale hulahula i mau wahi mau e luana ai no na wahine, mahope ibo o ke kau ana mai a ke ano o ke ahialii, a hiki wale i ka aneane ana aku i ka pili o ke aumoe. Ko lukou mau hana a me na kumu o lakou i naue ae ai ilaila, he mau mea hoohuoi no ia i ka manao. No ka luana ano maikai anei ke kumu nui o lakou i kouoia ai e mumulu ae malaila, oia no oe la ka lele ana a na auna meli i ko lakou mau punana ? Ke makau nei makou, aole no ia mau ano, no ka mea, aia wale no ma ka poli o kou home e ke kaikamahine i muimuia e ke onaona, kahi i noho ai, a ike ia ai hoi ka luana ana o ka maikai a me ka oluoln kupono. Aia wale no hoi inaloko o ka ponaha o ka noho'na ohana kahi .i ulu mai ai na manao o ka maluhia kupono, c laulaha like ai na pomaikai kuloko, a oiaio maoli hoi. Aia wale no hoi malaila kahi i makili mua mai ai na hookapio ana i ka manao o ke kanaka a me ka wahine—aiiaila pu no hoi e hoomaka ia aku ai ka ike ana e hilala ana, a e kupololei ana paha ia keikikane ame ia kai'-amahine. 0 ka home maikai o ka malamaia ana o na keiki, he Edena loaa ole ia ke kuai ia me ka waiwai o ka honua nei o ko lakou mau hoopulapula ia ana! Ina la e ku ana ua man hale hula la, ke kiei aku ka mea makaikai ma ka ipuka o ua hale la, e halawai mai no anei ia me na hana kupono ole ika lihi hoilioi maikai maloko oia mau paia, he aiai nae ka puna; aka. he pouli palaele na hanaoloko oia keena; he ane like paha me ka makalua hee, ke kiola mai oia i kona lepo uli, poele ka lua, a haha poele hoi ka hale. Aia maluna o kela noho loihi kahi i noho ai o kekahi kaikamahine a Eva. e nana ana me na maka hoomakaleho i ka mea a man mea paha a kona onaona e huki mai sn. Aia ka haole sela o kekahi okohola ke komo mai la me kona paa lole ulunau; a e like no hoi me ka inoino o kona kapa komo, pe ia no hoi ka pelapela o kana maū olelo a pau. Ke hopu wale ae la no ua haole nei i kela wahine, me he meala, ua launa mua no ka paha laua. 0 ! aia ilaila ka hoohuoi. Pela io paha ! Ke kumu no paha ia i hiki ai ilaila. Ke komo like a pau ka poe e ake nui ana e hele ia mau wahi, ua hoomaka like ae la na hulahula ana; a launa aku la keia - hnoie-maiiMni me kela leaikamahine, akāhi no paha a hiki mai, mai na palena mai 0 kuaaina. Haila iho la no ka launa ana, a me ka hooholo like ana o na manao e hooko i na koii ino o ka manao—ka haole no kona mau manao ino: a o ka wahine hoi no ke ake nui e loaa mai. Ka lilo koke no ia o ka pua makamae o ke kihapai na ka malihini o ke alanui auwana wale e ako i ka mu-o; a lilo iho la ia i meamalili, apa, hoi kona hoohua nui ana mai. Ila ike ia ke ino oia mea, a ua kaulia he mau koina koikoi no ia' ano luana ana, e ka Ahaolelo; a ua lilo no hoi ia i mea e pani ] ku ia ai ka ipuka.o ia mau ano ana a ke alii kokoia o ka Ina meki! Aka, i ke pani ia ana oia mau ana a ka hoowalewale, ua ike ia iloko o keia mau j la, aia ua hoohamama ia ae no he mau: wrhi okoa e mumulu ai, no*ke kamailio i ana a holo like no na hana ino—a oia no j hoi np. hale hooinu ki a kope, mawaena o! ke Alanui Moi a. me ke Alanui Eotele. IJ kela ahiahi keia ahiahi, ke ku iho kekahi! ma keiu aoao aku o ke Alanui Nuuanu e j huli pono aku ana i ua mau hale inu ki a kope nei. e ike no anei oia i ke kakahe like niai ke kau ana mai a ke ano o ke ahiahi, a hiki wale i ke kani ana o na bele. o na kanaka opiopio o ke kulanakauhale, na sela mai luna mai o na moku, a me na wahine laileini iloko o ia mau *.vahi. I ka mea makaikai no e ku ana malaila, a nana aku, e ike no anei oia, a elohe hoi 1 na mea kupono ole, e hoowahawaha a e kahaha ai hoi konamaumanao. Oiamau hale iuu ki a kope i ko makou manao, he mau wahi ia e kamailio ai no ka hooko ana i na manao ino, e like me na hale hula. Malaila e kakekake olelo ai na wahine hoowalewale, no ka hooko ana i ka lakou mau hana ino—a malaila no hoi na keiki me na kanaka opiopio e pa-kaia aku ai maluna o na ale, o ka hoohiolo ana i ko lakou mau kino, pau pu rae ko lakon mau uhane. Aole anei e hiki i kekahi hooponopono kanawai ahr.. ke hoopau i keia mau hoohilahila akea ;ma; a aole hoi e hoolahalaha ia lakou iho imua o ka maka o ka lehulehu ?