Ke Au Okoa, Volume IV, Number 14, 23 July 1868 — He papa hulikoa; he alukakoa; he ahikahalelo, he iliohalawaena. [ARTICLE]

He papa hulikoa; he alukakoa; he ahikahalelo, he iliohalawaena.

E na makamalea, a me na hoalauna, aole paha he makamnk* wale do, he kaikaiiin pilipilikana kaikuaana kaikuahine pn; no ka mea, ua maalo pinepine ka inoa o ko oukou makamaka imua o ke kiionohi o ko oukon mnu maka. Aole oukou i moe uhane ia e kana mau moolelo. ' I keia la 16 o keia malama, ua ike iho au i kekahi mau olelo huli koa a R. Kapihe o Kailua Koolaupoko poha. He mau olelo kohu ole, he ulala paha, he hehena pupulo paha.

la wai la ke kamuilio a me kaoa olelo ana. Ia Kauhumanu paha? Ia wai la ? Ina i« Kaahumanu. Ua halawai hoi ka manawu; oia hoi ke kumu i lili ai o Poki, a i houmoe ai o Poki i ka Moi Kauikeaonli me Hariata Nahienaena. Oia ke kumu oka hoomakaakau ana i ke kaua ma Wai'kiki e pepehi ia Kaahumanu. Ooe anei kekahi ia ? owai na kaoaka e ku ana make kumu kou e kupooo ana i Kapuni, he niau oha ku lakou a hookahi no ka aina e; owai ka inoa oia poe ? Aka, aole maopopo loa na Kaahumanu kela olelo. Aka, na Kapau kela olelo i olelo ia Poki, a ma ka ona rama o Poki i hai ae ai ia olelo ike akea na Kaahumana. A o Kaiahua kekahi mea nana i haLpela i ba manawa 0 na'lii i Manoa. Ua hoolilo oae o Poki i keia mea i kumu enemi ia Kaahumanu me ka manao e pepehi ia ia. Nolaila, ua kakan ia ma ke kumu enemi o Poki a me kona hele ana ika aina e. Ina ua ike oe, he mau ku mu e ae na kumu enfimi o Poki, aole o ka'u 1 hai akea ai ma ka moolelo. Aia hoi ke Au Okoa he makemake oia ia oe i ke kaoaka akamai, haina kau moolelo Hawaii. Aole he mea maikai 1 ka la o ka huhu a me ka hakaka. He nui na keiki a Kamehameha l. O Kapulikoliko, Kinau, Kaiko, o Kiliwehi, Kapuaiwa, Kamamalu, Kahoanoku a me Kaoleioku ua hoohoahanau lakou ia lakou iho, ua liookaikuaana a hookaikaina. Ua koe nae ka hoopiii hoahanau ana ia Liholiho, ia Kauikeaouli a me Hariata Nahienaena; ma o Kamehameha anei? ua ike no na 'lii i hala e aku; ua ike no na'lii opiopio e noho nei, o lakou no ka poe nana e malama nei ua kapu alii la, a e paapaa ai na iwi i ke aii. O Keelikolani, o Kapuaiwa, o Lunalilo

a o Pauahi. Ua hiki anei ia oe e ka lepo ke eku wale iho oo i ka lepo, a hooili aku i kati lepo ma.ka maka. Heaha kou kuleana a pilipili ilaila, he pili Kekaulike anei oe? he pili Kalaūikauleleiaiwi anei oe ?. I ka malamo o Okatoba 1835 ma LahainaO Konia ke alii wahine i hahaua ole ia e Pikanele i ka laou ma ke kauoha a Ulumaheibei hoapili ke keiki a Kameeiamoku, oo ka mea, he moopuna o Konia na Kamehameha, ua oi paha kou ike mamua o Hoapili raa. I oa paha oe ilaila, aole ! aole ! hewa oe, aofe ia he moopuna na Kamehameha, lapuwale, u no hoi kiu ia oe. Ke kikoola mai nei ka olelo pepeiao loloa o ke kualepo, a elike me Waikiilili i holehofe [a ai na iwi Pela o Kapihe e kupono ai no kana mao olelo i pili ole ia ia, a e tike me na kanawai pili kino o ke aupuni. E pono.ia Kapihe ke kii ia Kapau. I hea la o Kapihe ia māa la au i ikē ole ai ia ia i na la o Poki. He kaowa wahine na Kauikeaonli. Pela ka olelo a Kapihe. Owai keia kanaka o Kapihe, a'u hoi i ike ole ai ia ia, i na o Kapihe o'Makawao, ina na ponō ia olelo ana, " he kauwa wahine." O Kapihe anei ka mea nana ia olelo, e olelo mai. Ke hoole nei ao i ke akea, aole loa e hiki ia ia. He olelo alii ia olel» ia lakou iho alii nui. O "Kaahamanu wale 'no ka mea nana e hoopuka ia olelo imua'o-Liholiho, imoa o Kauikeaouli, a o Nahienaena, a me Keopuolani; ke ike"bia i kana poe kaikamahine ia K'ekaulnohi ia Kamamaln ia Kahoanoku a ia Kalanipaohi, alaila, olelo ae o Kaahumano, eia na kauwa wahine, pela oia e oleio ako ai in Liholiho. O ke ano q keia olelo, he hoohaahan ia lakou iho. He olelo alii nae keia, aole pili ia oe, n no hoi kiu ia oe. Ke kapa aku nei oe ia Kamehameha he wahahee, a he hopunipuni i kana olelo ana. 0 Kaoleioku kana keiki o ki» wa heo ole." No ka mea, o laua wale no kai ike i kahi kapu loa. A ke olelo nei oe, aol* i loaa, ua papale mai oe mamua. He hana mau paha ia la nau, aia o oe ou kekehi e ike pono mai 1 ka hana a kau mau keiki ponoi a o ko lima pu kekahi. U no hoi kiu ia oe. Me na paha o Kanihnnoi i hele mai ai e moe me Kaahumftnn, no ka mea, he keiki hoi na Kamehameha. He kii aihtie kana, pehea hoi o Kamehameha, ua ae o Kalaniopuu ia ia ea ? U hni kiu ia oe, na j wai i olelo wahahee ia oe. Owai Da paa kahili o Kalani kna # Liholiho; oia hoi ke alii kapu wela, aia iluna o ke pno 0 Kamehameha e noho ai. Pehea o Liholiho 1 kii eihue ai ia Kekauluohi ma Mokuola i Ldhaina, me na kahili anei ? A me ka ipu kuha paha; U hoi kiu ia oe. Aole anei no Liholiho ke kaona o kela mele: " A ke alanui wai o Kahaukomo, Komo poho i ka lepo o Kahuwailana, Paoioi ka huakai hele Kona, Pahee hina ke knhaka. Kna ka opeope pulu j ka wai, Polu pu no me kahi kapa." Aole o Liholiho kn i kii ia Kekauluohi, o Kekauluohi kai kii. U no hoi kiu ia oe. He mau kahili aha keia me na ipu kuha e kii aihue nei ia Kaoekapolei i ko wahine a ka Jloi Kalaniopuu i mea aha ? Me ke kahili anei e kii aihue ai ? He mea nalo wale aoei ke kahili no ka aihue ana ? • Olelo mai o Diniela li. O laua wale no o Liholiho; aole i kii ia o Hoapili laua o Koahou, elike me ko Kamehameha kii maln. Pehen la hoi ko Kauikeaouli kii ana ia Kapakuhaili me Kamaikaopa i Kaawaloa ! Me na kahekili p'.ha o Kapiho la ea. U hoi kiu ia oe 0 oe no hoi paha e Kapiho ke paa la i ke knhili o Kauikeaouli i ka po i kii ia ai o Kapakuhaili i lawe ia mifl ai i Kaopuaua iloko o kahi hale pili nuku, a hoao ai oa mau ani la ilaila. U hoi kiu ia oe. O Maiahaoa ke kane a o Popoloan ka wahine, aia ran na pali huUana o Hawaii. He kauwa ke ano, a e kuamunmu ana i ke kauwa i na'lii. O na mahamaha o ka lele oi ka

keia kanaka o Kapihe. Me he mea la ua kuamuamu ia o Kapihe a o kona inoa ua laibila ia, a nolaila, lele aoa e wale mai nei oo e kuaonuamu ai i na'lii o ka aina. Me he mea'la ua ao ia keia poe kumu kuauhau like oie Unauna me Koii, a o Kapihe keia, a o ka lukou hana, o ke kuamuamu i na'lii i ke kauwa me ka mahamaha oioi o ka lele kao. E nahu iho no ka lakou mau olelo ia lakou iho no, a e ai i ka hua awahia a ko lakou waha. " Aia i ka la mahope, A lesu e hoi mai ai, E lohea kona leo, Kaanapu e kani mai, Lohe pono kona ilina no a pau." S. M. Kamakau lolai 18,18b8.