Ka Holomua, Volume I, Number 1, 4 October 1913 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA —o— HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakauia e KA-LAMA-KU-I-KE-AU KAAHIKI HOAKAKA—Ke hoomau hou ia aku nei ka hoopuka ana i ka moolelo walohia o HAINAKOLO mai kahi aku i koe i hoopuka mua ia ma ka Hawaii Holomua i ka wa i hala ae, no ka pomaikai heluhelu o ka lehulehu, a ke lana nei ka manao o ka mea kakau e ohohia mai ana o'u mau hoa hoohialaai a uhaiaholo i kekahi o na moolelo kuhinia o Hawaii nei i paanaau i ko kakou poe kahiko. Ma keia hoonee ana, ke haawi aku nei ka peni hulu nene a ka mea kakau i kona mahalo me ka ano'i aloha i na kini makamaka heluhelu, a na kela ame keia e wae nona iho i na kaiikoi a loko. E aloha auanei, KEIKI O WAIPIO.

MAHELE V.

KA HUAKAI IMI ALOHA I KA AINA O KUAIHELANI

( Hoomauia.) O oe ka ia e kuu ipo pehi pua hi nano Ki ke n la hoomau I ku ka ua i ke ala a waiho malie He haupu, he hali'a i ka moe I moe la e kau a aloha E Ha'iwahine, e Hainakolo I ka poli kapu o Waipio, He hoa pili e he hoa no Laukaieie He hoa hooulu lei no ka ua A m * m e pono A o a *i ko1o Eo *ka oila mai He uwalo leo keia ia oe E Ha'i–e! E Ha'i hoi. Oiai o Hainakolo ame Mailelaulii kona pokii e kamailio ana iluna o ka auwaalalua e pahee ala iluna o ka ilikai, oia no ka wa i pa-e hou aku ai ka leo hea mai uka aku nei o ka aina, a o keia leo hea no Mailehaiwale. Ua a'oa'o aku la nohoi o Kaau-naikahakoiwailani-i-ke-aouli iaia i ke mele e hea mai ai i ke kaikuaana, a oia kana i hea mai ai: He alo Waipio He kua Hamakua He kawa lele Mahiki na ka ino Ino Hilo ua hakukele Hoohina i ka lau akolea Eia ka huikau i Kaeleawaa Waawaa ke kanaka Pahee e ka welowelo Hehi hewa i Kakikapu Moe ana me ka Malama Hoopiha iho oe i ko'u wahi me ke aloha E ka ipo aloha a'u He uwalo leo keia ia oe E Ha'i—e! E Ha'i hoi. Aia hoi, pane hou aku la o Mailelaulii i ka olelo ana'ku: "Eia hou no nei leo noi oia pokii o kaua ke hea mai la, a ke i mai la he alo o Waipio. Oia hoi, ina he aloha kou i na

pokii o kaua, alaila, haliu aku ko alo i hope ia lakou, a haawi i ke aloha e ka hanaumua. Aka, ina aole he wahi aloha i k i o no lakou, alaila, o ke kai e haawi aku; o ke kua iho ! o hoi ia o Hamakua. A, eia i holo ai ke mele— He alo Waipio He kua Hamakua He kawa lele Mahiki na ka ino Ino Hilo ua hakukele Hoohina i ka lau ako*a "Ke ha'i mai la ke mele i ka manawaino aloha ole ou e ko makou hanau mua. Ua ino kaua elike me ka ino o Mahiki ame Hilo i ka ua; hoolohe a hoohina i ka lau akolea, i ka lau awaawa a ke aloha ole. Ua ike no oe, o ka lau akolea kahi noho o ka pupu kanioe, o— Kahuli aku, kahuli mai Kahuli lei ula lei akolea Kolea-kolea, kolea-kolea. "A ke hea mai la no ke * a ua pokii nei o kaua, mamuli o kou aloha ole, hoo-ke oe ia * kou wahine, oiai o oe ame * kou, he poe wahine wale no * kou a ko kakou mau * Nolaila la, ea, ua hele mai * a piha i ke aloha i na p* kaua. E huli ae ko alo i * haawi aku i leo na lakou." Ia wa huli ae la o Hainakolo a nana aku la i uka, ike aku oia e nonoho nui mai ana kaikaina i ke ku'emaka pali — mai ana i ka holo o ko laua nei waa. A o Kaauna hoi ia wa ua hoi ae la ia a pili mai la mahope o ke kua o Mailekaluhea ma, me kona manao la hoi e nalo ana i na maka ike o Hainakolo. I keia nana aku a Hainakolo i na kaikaina, ike aku la ia i ka pili mai o nei wahine ehu mahope mai o ke kua, ia wa huli ae la ia a ninau mai la i ka pokii ia Mailelaulii: "Owai la hoi kela wahine ehu u'i e pee mai la? He ehu nae, aole he ehu ula o ka lauoho; he ehu aeae maikai no kela. A'ia'i no hoi ka ili e noho mai la." Alaila, ninau aku la o Mailelaulii i ke kaikuaana: "Auhea la wahine au e Hai e kamailio mai nei? He keu no ka hoi ka ike o kou maka. O ka'u nohoi ia e nana nei i na pokii kaikaina o kaua e pae like mai la ka noho ana, aole nae au i ike aku nei i kahi wahine ehu elike me kau i kamailio mai la ia'u, e kuaana." "E nana pono aku nohoi oe la. Aia kela wahine mahope mai o na kaikaina o kaua. Me he mea la na kela wahine keia mau kau i a'oa'o mai nei i na pokii o kaua. Oia makuahine no paha kela o kakou?" i pane mai ai o Hainakolo i ke kaikaina. "Owai ia makuahine o kakou?" i ninau aku ai o Mailelaulii. Pane mai la o Hainakolo: "O

Kaaunaikahakoiwailani-ikeaouli ka inoa o kela wahine. He kupua a he hueu keia wahine no na a i hulaana mai Waipio mai ■ ■ ■ ■ lu. Hele no hoi ■ ■ ■ ■ ■ ■ na ka ■ ■ ■ ■ ■ ulono ana mai, ■ ■ ■ ■ ■ ■ ke ■ ■ ■ ■ ana aku i na hanau muli o kaua, oia he hoolale a he noi u ke akua wahine o na pali hulaana. Aka, e kahea ae nohoi au iaia." I kela wa i oli aku ai o Ha'i nakolo: O oe ia Kaaunaikahakoiwailani i ke aouli Ka wahine auau ehukai o na pali hulaana Wahine ku'i opihi o ka wilipua lau lipoa o ke kai H*peepee mai ana oe ma ke kua *a i ka olelo a ke kanaka Hoopahee ka leo la i ka welowelo ka auauki o Makaikiu Hoailona ana i ke kanaka i'a he mano He manao anei kou e ka makua I hookaunu mai nei ia'u i ke keiki Owau hoi, o oe ana, o kuu mau pokii hoi Ho mai ana ka leo o ke aloha Ia'u nei ia Hainakolo.'' I ka pau ana o nei kau a Hainakolo, pane aku la o Mailelaulii: "He keu maoli ka hoi kou ■ea e kuaana i ke oli. Ua ■e nohoi au i kou leo i na wa ■ala ae nei, aole nae i like ka ame ka maemae oia leo ou e like me keia a u e lohe nei i nei wa. He ku maoli nohoi i ke aloha." ' E hoolohe kaua i ka leo mai uka mai. Ina io na kela makuahine o kakou keia a'oa'o i na kaikaina o kaua, aole auanei e nele kona ula leo ma ; aka, ina o • ei kau ana mai nei o na hanau muli o kau a na laua iho no ia; alaila, e ike ana no kaua ia mea," i pane mai ai o Hainakolo i ka pokii. Ia laua no e kamailio ana, pa-e hou ana no kekahi leo oli mai uka mai o ka aina, a o ua oli ala na Kaauna mai no ia, e hea mai ana: O oe ka ia e Hainakolo E Haiwahine o Waipio E Haihai lauahea i Hiilawe Wahine ki ke hala hoomaui I lei aloha no ke kino O kuu kino lai hoi i ka moe I ka walea e ke kuko me ka li'a Kuu li'a makemake hoi ia oe Ka helena a ka wahine au hula ana o na pali Nana ana i ka uhu maalo i ka maka A maalo ke aloha e—, Owau kau i hea mai la O Kaaunaikahakoiwailaniikeaouli E o au i ko'u inoa ua loaa mai la Haawi ke alo, haawi mai i leo O ko leo ka'u anoai e noho nei I ka hea mai e, maanei mai kakou O oe ana, o makou ana, o kakou hoi apau Hookahi ka pae ana, maka-like kakou apau Huaina mai ana ko leo o ke aloha Ua ike mai la oe ia'u Owau no ia mai luna a lalo E hea oaai ka anoi a loko E kipa hale wale ke aloha.

"Aia hoi paha la," wahi a Hainakolo i pane mai ai i ke pokii, "o Kaunakahakoiwailani io no keia wahine e noho pu mai la me na pokii o kaua. Auhea oe e Mailelaulii, akahi ka hoi kuu kahea i kaikainana o kaua e noho mai la. Aka, aia no a nui ko lakou m ma i ka a-i, alaila, kau mai lakou iluna nei o ko kaua wa ; uuku no ka m ma, ha :'e no 1 kou i ka hope waa. O Mailepakaha nae ka'u i ae aku nei, he nohona waa kona. No ka mea, ke ike e nei au, mamuli o keia pelukua hou ana o'u i hope i ka leo hea a na pokii, e kau mai ai maluna o'u ka hopena awahia o ka hoomaewaewa ia iwaena o na ale po'ilua o ka moana. A ehia ka hoi mea aloha, o ka Leialoha a'u e lei hookahi aku ai." Ia Hainakolo i hoopuka ae ai i keia mau huaolelo, ua pu-a ae la kekahi ula okooko ma kona mau papalina me he ahi ala, a hanini mai la na waimaka mai kona mau onohi mai, iaia i puili aku ai i na poohiwi o kona pokii, a nana hoi ka uwe, hookahi ka uwe pu ana me Mailelaulii. O keia na olelo wanana hoike mua a Hainakolo no kona maauauwa ana i ke aloha kane mamuli o ka ino ana o Keaniniulaokalani a Hapaimemeue ke kaikamahme a Makalii, a pela hoi me kona hoomaewaewa ia ana me Leimakani kana keiki e hii ana ma ke kua, a a-u mai la iloko o na ale kawahawaha o Moana waikeo o ke kai popolohua nui a Kane. E ike ana kaua e ka mea heluhelu ma nei mua aku i nei moolelo walohia. He mea olelo, ia Hainakolo e kamailio ana ia Mailelaulii, ke lohe ala no o Kaaunaikahakoiwailani ia mau olelo, a oia kana i hoike aku la i na kaikamahine ia Mailepakaha ma, i ka olelo ana aku: "Ua maliu mai la ke kaikuaana haku o oukou. Ua ae mai la e kau oukou maluna o ka waa: aka, ua olelo ae la nae ia Mailelaunui, * nui ko oukou mama i ka a-u, alaila kau oukou iluna o ka waa. Nolaila, e hana kakou i mau eheu no oukou e lele ai."' I aha auanei ke a-u ame ka hulu o ko makou mau eheu?" i ninau aku ai o Mailepakaha ia Kaaunaikahakoiwailani. Pane mai la hoi o Kaauna: "O ka iwi o ka auau-ki ka lonalona, a o ka hulu nohoi o ka manu ke kapa'i e paa ai ka puapua o na eheu o oukou. A na'u no e hoomakaukau i nei mau lako apau a paa i ko oukou mau poohiwi. Ae aku la nohoi o Mailepakaha ma me ka olelo ana'ku: "E awiwi rnai hoi ha oe i ka hana ana i ko makou mau eheu. Aia na kaikuaana o makou la ke puahilo mai la ka waa i ka moana lilo. Aole e li'u, o ka nalo wale aku no ia."