Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 24, 15 September 1858 — Untitled [ARTICLE]

AIOOOLEL.O IIAWAII.—llelu 22. Ke au ia Kamehameha /. 1 JVo ka make ana o Kalanionuu a me ka ltlo ana ',. o Kamehanieha l, i Alii no Hawaii, Ekolu mau makahiki mahope iho o ka ma'ke ana o Lono, ua make iho la o Kalaniopuu, f nia Waioahukini i Kau kahi i make ai, raa ka malama o Apenla, o ka makahiki 1782. He alii ikaika o Kalaniopuu i ke. kaua, a pinepine ■: : kona kaua pu ana me Kahekili, ke alii o 2 A;make iho la o Kalamopuu, koi mai la o KP awemauhili, a me na alii, a me na puali ia KiWal&o i ke keiki a Kalaniopuu, e kaua rae Kamehameha, a me na alii a pau o Kona. O Ka- : . mehameha, oia ke keiki a Keoua ke kaikaina o > Kalaniopuu, no ka mea, hookahi o laua makuai? wahihe o Kamakaimoku. 0 Keoua, he inoa ī hou no ia, o kona inoa kahiko, oia o Kalanikui 'pu&paikalaninui. No kona lokomaikai ’paha, £ ' ha kapa ia oia e kona poe kanaka, o Keoua, o f: ke ao ua, ina i lokoino oia, alaila, o ke ao un ole, ka mea kopono. Aia ma Kohala i Hawaii h i hanai ia o Kamehameha, ua lawe ia nae i h v MdJokai e hanai ia ai a nui. Eia paha ko kumu .o ko Hilopioe alii kaua mo na alii o Kona. Ua makemake nui ko Hilo poealii ia Kona, no ka pohu. Lawe mai r la lgkoa i he kupapauo Kalaniopuu maluna o | ka 1ffa4» a holo pu mai la na alii, a me na ,ka- •’! naka a pau i Kona, no ka manao no e kaua. A ; hiki lakou ma KanaUlua i Kona, holo mai la o r Keeaumoku mai Uonokua mai Kapalilua mai, r- ‘ „• , •■■ '.. •

e ike i ke kupapau o Kalaniopuu maluna o na waa, a uwe iho l.i lakou. A ike aku la ia i ke ano o na alii, a me ka naka muluna o ka waa, he ano e, 4io ia mea, ninau iiku la ia ia lakou. Mahea ke kupapau e waiho ai ? 1 mai la lakou ia i'a. ' Ma Kailua e waiho ai, alail i, maopopo ia ia ke uno o ke kaua, np ka inea, ua manao lakou i nui’ kahi o Kona e īilo ai ia lakou, nolaila i hooakea ai a Kailua. Holo mai lakoua kupono i Honaunau, alaila, «a iho la ka ua, he nui loa, nolaila, pae ae la lakou i Honaunau, a waiho aku la i ke kupapau o Kalaniopuu maloko o ka hale o Keawe, a noho iho la o Kiwalao, a me na alii, a me na kanaka e pkioki i ka aina' o Hawaii a puni, no lakou wale no a pau. Ama kela ua ana i pae ai ke kupapau iuka, holo aku la o Keeaumoku i o Kamehameha la, ma Kohala no o Kamehameha ia manawa, aka, ; ua kii aku o Kekuhaupio ia ia, a ua hiki mai o Kamehame* ha ma Kekaha, a halawai aku o Keeaumoku ma Kekaha me Kamehameha, a hai aku la o Keeaumoku ia Kamehameha, i namea ana i ike ai maluna o na waa kupapau, a maopopo iho la ia lakou ke ano oke kaua. Alaila, kuka iho la lakou no ke kaua ana, a pau ia, alaila holo aku la lakou e hookokoke ma Ka iwaloa, a ma Keei. •

Holo mai 0 Kiwalao mai Honaunau mai,. a halawai me Kamehameha, a uwe iho la lada,a pau ka uwe ana, i mai la o Kiwalao ia Kamehameha, Auhea oe, e make ana kaua la, eia no ka makuakane o kaua la ke pue mai nei no e kaua kokou, elua wale no paha auanei kaua e make, aloha ino kaua, o Keawemauhili ua makuakane la.

, Hoi aku la o Kiwalao a Hoonaunau, okioki iho la i ka aina me kona poe alii, a neleihokekahi alii i ka aina, o Keoua kona inoa, ukiuki iho la no kona hele an;i, a.no.ke kuamuamu ana mai kekaln. Alaila, hoohewahewa aku ia me koha mau kanaka a pau e hele yka lele kavva. A hele loa aku la lakou a Keomo, ku i iho la i kg niu malaila, a pepehi aku la i ko Kiimehameha kanaka a make, a make no hoi kekahi o lakou iko Kameameha kanaka. O ke kaua iho Ja no ia, ekolu paha la i kaua ai, alaila, houka nui.

Eia na alii mamuli o Kamehameha i ka la i hoouka ai, o Keeaumoku, o Keaweaheulu, o Kameeiamoku, a o Kekuhaupio, ame na alii kaikaina o Kamehameha a pau. A i na la i hoouka ai, o Keeaumoku kai hoouka aku i ko Kiwaiao poe kaua, a hina iho la 0 Keeaumoku ilalo, no kona hihia i ka pololu, hopu iho la ko Kiwalao poe koa, o moku ke kua 1 ka pahoa, a o iho lu kekahi i ka pololu me ka i ana iho, ku aku la ka laau i ka aama kua lenalena. Aua nawaliwali o Keeaumoku, kokoke e make. Aole nae i make loa. 1 a wa, lohe aku la o Keeaumoku i ko Kiwalao leo, i ka i ana mai, “ e malama i ka niho palaoa, aole e malama ia ia.” Alaila, manao iho la o Keeaumoku i kona make loa. A ike o Kamanawa i ko Ke.eaumoku nawaliwali, hoouka aku la ia. A lohe o Kamahoe, maha poko iho la ia, a pa iho la o Kiwalao i ka pohaku, a hina ilalo, ala ae la o Keeaumoku me ka hooikaika, auumi. ia Kiwalao, me ka lei o manu raa kona lilna, a moku ko Kiwalao ai, a make uo ia.

Alaila, hoouka nui ibo la o Kamehameha, o ka hee iho la no ia. Alaila, lilo ke aupuni ia Kamehameha, o Mokuohai ka inoa o ia kaua, bia no ke kaua mua i lilo ai ke aupuai ia Kamehameha. A ’

Ama keia kaua ana, lilo no o Keoua, ma ke kai kana hoi ana mai, a lilo no it i alii no Kmu, a ia mau la iho, mahuka malu o Keawemauhili ma ka mauna, a i alii no Hilo a me Puna paha, a o laua no na hōa kaua o Kamehameha mahope iho. A noho alii iho la o Kamehameha maluna o Kona, a o Kohala a me Hamakua, akolu okana ia ia, a nohoalii no hoi o Keawemauhili ma Hi!o, a noho aliii o Keoua ma Kau, Akolu aupuni o Hawaii, akolu no hoi alii ia manawa.