Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 39, 21 February 1924 — HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui

Ksr«u l& ko kn pomalkai o ko k& (Heku Poe heluhelu) KAUA 0 NUOAKU Anlp e hiki i& I&kou ke kaukai •,'v; } k» ]J-kftrr.tiaina V - r > . kh 'a\u* , »h hn'ule %o }sU .u Euae»*, tr.aikß ; , n uh ano hooko lakou noho ana, a as koino p«ba ka m»naa ibko o fce!a poe ka-' leaaiea o K)ahu, ao!fc paha h? waiW&; u ka mahiai ans, ae fce]e sa mai ai a h»o wale k« Uko 1 ; pj e mahimi Ua nee aku la ka mahiai flrsa o k« Aiii Kumehameha mai mau »ina i'kaow'llo n.»ia :a ae r.fc ; , a hoea*«'ko !a )"na i kapa ia o Kuih-oaue, aaie Kuiii Keaiho&pau, a boea ioa &ku ia 'i Kuiii-kai- M»U3UH oo hoi o ka ooi maoH o oa iiaiahaua e laulima pa aua i keia fiaoa eoahiai hoolāopai aina a ke Aiii- ua holonoua maoli no ka oihaoA mahiai a tia Alii Paies Kaeoehameha nei, a aoie do hoi keia e ka mua loa o ka lawe—-> is«B arift o keia Alii lanakila I keik hss:ft o ko tufibiai a hoolaupai aina. &fea> he hana r.o ia nana i b-HtkijDfiii oūßu [)■> tiit* keoa mokq-| punī ponui o Hawaii uui Kuhu.'ī. ] Ilekn wale no o pko!u la i hoaīa | !s .i! mahiai !-olio]B,tja paa! āku I* keia n,f-U w:hi i ke kanu i» i kfl i-.\. ike ana o Ka"..f hi.o.eh.* ; kA ho!„D0.-0 loa o keia tusiu hiina i hookumn mua ia e ii me kona >oe pnno), ne-. lail3 t hoala ae 1* oia iwaena o| k' r a f s ? AV. : ' rr e kfitbi o kona! p.'-f RSLij.kka.ehet k%.-putri īak^u! ia Oahn nei. se no i leeiu mftu hana 8 lakou i bookumu iho )a ma ni&u wahi i■■■ hi.-ifee tnus ia se nei. I £*> hiki »na o ka hu»kai a ke A!|i Kamehameha iiie ki-na nrjau A!i; OJrt Ewa, hooenaka koke ak:u la no oia i keia hstif! mnliiai, «e hneaaka afeu aua ma HalhWa « hoea !•>« Rfeu b i Honouliuli I kn āu,- ō k»n« l-we:»Wi' ann 'Jtia ■* ■ Apiinn o Uj i- e aku la oia no W"i*n: e, « i<twe pu ana i e feotta nūiphiī i» ota hoi '*• * > K«huoaiin' āo koiia akua » n«r'»..! \io h'OI »lu» CK h:>»lt IKnhl&l ffia k» īt) t>uni ihm *o H Wiii. ai kapa i* -o •> ke sj»u makahiki n K .mehameha. H 1-0 ■*.-:»» ' o !- i ■mahiai s»i j 0 Khu^mhi".*>ht- īrse kon# puāli Ah'. »ujp t k;>hi o k-.<riH p >e k'!..»u .. W alaila, ne**^oj !,i !.»> kft>ii>'nj' 'V!!ihiai uii lie ekoio * no i eba t.-, ih ■ k laweh-we Uiiihiai ann o K«n.fhxri:ehfl u" koDa poe nia Waiaiu.'», ae h 'Oinaka aua aiai fea p iwehe o Mokulaii» a hoea !ok un i sr» wai o Waiaiea. K ux») nei ( na k«mnsfna "o kek aiii u wahi i kei« hoaia «) Ai■( j< na ttīu ia 1 kumu ho«ta mal i ka noono.. niii- "i i'oko o n* Kamaaioa o feeī« ti'!iu oi.-i, ua iho la !aRni «ole he n\ai ao h«o wnie k<> meha i k >i lako o na p >e I kainaaM 1 » n OnheI k» pa« ana o na fa aiahiii Hpann o WniaUm, ua n»je favu ako la ka huakni a>ahia! a hoaia bou i k«' «!o o ica aiaa iiuna 1 Ho»U ie ka hana t»nbUi ma koia wshi e a omi l\e t»in« kßulftnij ?o« k«ia 3 Laifr ifl Oā«\i la kahikō', a hr ooi boi ki wai e kupono »! no k»

oih&n* no&hiai, oa *no I?ulta Ikl iho ia no ka Uwelawe nea KaiuihAmeha i kei» a? irri du a?-h boi i k» mnneo honUalun tti»wn«!SiU f/fiß tiie r»a o ka Mokuf>Uf'i " Oahu e n».ho an» i fee:a wahi. I k* b&«sa mua «na »fea n Kftaw-hjitu«eh«, i keU wt»h. o Li!?wa! Uff ano hoahlu no r<a kanak». » u* eena lakōn 'a Kaaiehaieph?, a ua -mānao no paha lakoa e "hoollīo aka «ua o Kame'hameN 1» lakoa i poe kauwa kupaa nana, aka, aole loa i komo !a man&n iioko o Kamehnmeha ftkß, b kana e makeuoake nai anA ( oi» ko ka »ln euei o ka «mnao haua iloko o keia poe plo o Oahn, a hoi honlakou e laWelawe » na hatiß e hoala hou ia ai ke alo o <ch aira iiuoaMe is ooauao maikai )loko o keia Ah'i coat)iai o Hawaii, ua I'.lo ib oo i mea hoepau i kela ano eena o »a kaoaaaina <> Oaha 4 a ua hoomaka ami Ju l«koa t> p&epae i ka \ud& o ke Aiii Mahiai 0 Hawaii, a ko'mo pu asai la e n«ahi hoo ina wahi o ka aina i wa!ho waie ana. I kh hala a.'nH o kekahi rnso"'!ft ujr ee)t wahi o Laiewai, uk nee Loa aiai la ka huakai a ke Alii Ai oioku Katnehaa3dsa no Haaaln, a hoomaka no kooa 'aweTawe mahiai ma ia meu fJna 4 ae hele loa «na ia i*weihwe hoeulu uoahiiii a hoea loa 1 a mai Kahana a hoea loa i ka rtina o paipai pu aka 'a no o KMnehnuu ha i m poe kamanin.i o aioa, e lawelawe ika hana uiahiai, a aoir h<>i e huopilikia waie ia ka lakou man mea kāuu, oiai, ua makemake o Kaiaehameiia e hoi hou rrhi ka alakolako 0 ka eioho ana o na kanuaaioa kahiko o ka aina. I ka haU ana o kekahi mau 3a mn, kela wahi, oa nee hf>U maila o Kamehameha tna ilem a houa Joa 1 ka uina o Kaneohe, a hooeuaka, iho Jii no i ka uihana eoahiai, a mej ke knkulu dq ana i na kaapa o ne. kkoia i hiolo, a ise ka paipai pu| i na kanaka o ka aiu», e !awe-| lawe i ka mahiai ine ka.lawaia,] oiai, oia no «a tpea e lako pono ai ka Loho aßa ma ka aiua* I keia n3ana«va a Kamehameha e laweiawe hs:ja ana tna keia mau j aiua o Heeia aie Kaueohe, aa hele aku la ka I"hf a hoea i Keilua a hoea loa i Waimanalu, ao ke!a ho ala o Kamehameha i keia mau hana| iniaiala maluoa o ka aina, a oiai! iio hi>i he aiiia lako mAoIi o Kai- J iua i ks ai, nolaila, hoemakaukau ih.c. la iio na Alii o.Kailua i ka a ; , j a hoomakaukau rn> f«oI nt\ poas, aj kua no hoi ka ia ko'ka paiua nui i aiaoao ia e hookipa aku ia Kamehua.eha t»e feoue, poe Alii, a hoea] 'ua ako na aauaka e hele t>ti uk KaUiehaooeha m& keia hua* limainu *io ka hoala hou i ke alo o &it ijiua iluna, aē hoopau l» ai no? ke ano aooepe o na (tan\ka 0 d .ha, ae hooaiaka hou ia ai ka: "-'uuoa knlUiua o HawaiiUH, 1 5 a hoi 4?3ahiai m? V ■ I, ka hoea ana akU 0 H &uakaj in a Paiea Kaa3ehaffifeha i Kaiiu;'., a ia hui un na: uifct* apau, u U& ia uiai nuua u k« * ke Ahi' lanakua 'kekahi p»*i> h aina uui iuaoli, ai ntko io no h^i 1 na mea apau, He'noho'Hn» la na Aiii me *a»a ke-] knh: mati p«p< /ahaaioa 'piha eoaifesi i na mm ai i tu>o ma«aokKti 1a > na kamaaina hookip* o Krflflrs, 0 kahi oi ?rfe'*fcaha keiu i hposipa !a* maf «t 'b Ka'oehameha, a tsa ike p« aku la sv> bo! , Kamehameha i ka plha maikai o nn loi kalo a k©fa poe o Kailuu s ka* *), a ua āno kiionoono maoli nō tna ko Kamehaiōeha nana sku ka noho ana o ua AHI nje ut. knnaiia o kela "waliī. He wnhi moolelo nne ! kamaĪHoU e ktlah> poe kahikii no keia hooklp» ia ana ma' !Cai!n/i. Maiuuli a ka oui uaaoli u keiy huakai o na Ati? mai IlawaM o)ai, a w* ra p t ie'o ke alo o Ktt!ueha« ( meha, ua aoeanepau no n% ;ne« 5 hoomakaukau ia lka p>e i mua ma ke!a papuaiaa, a ua p«u ?oa no paha na la'lawalu! ka ai !» « na A!ii me n* p\x'uk«ti kokok»" aaw 1 na A!i! koikol -> Jtawa!f.* Ik* J»n an* o «1 «q* 4 lil*

A!ii, u* !iuTpu Iho Uka ui *ns r> 1s« %oft KamehAiueh?» kekahl po« koa no ho! o O.ihu nei, a ala no oae ke ano T»orif>hua£ilnlff. o kekah* poe o o&bu i)n k<;ia pw koa H&waP. Mafc» ft| ana ona A]j» ui, ptsu ae !a I«#tila !a \ lh AIH, * u« fc*»e wale ihu U\ uo k» la' 1 th ai kela po*J la m uu he!o k& ?&3 a LhiU 1 k& uiuwuuu 'k* J* h. no ka ouo ia "lo'a pahe o ka. .poe IlawaH, ou la'aa h«U 1a ktf kah! pne koa Huwni, n h<nitr<nkn ae 18 4* palu !ka laE i hiuu i ka oqc- ( moi.ii o ka Ja, Ika aD» o Ps>e ktm u Oahu i keia h&ua a ka poe Hatp.aji, a h hoī ua kamaiīio «nai 1« !ūfcoīT » ke'a tu«u . oielo ab«>! **Ea, kepeln ia rpai: ta ka hi o k» ia e kn poe Aawuii,", A ma )a ano olelo i kau ma'| &i kela olelo kah[.ko a hoea lpa aoai uo i keia eoaoawn, e kāpa :J ls ana j ka poe o Hawaii, he "poe pu!ult»i."| hol o keia ann *:waewa oj ka rr'Bia o ka poe o Oabu \ kaj 'hooheneheue'mai i.«a poe o H»waiii ua kat»ailT«j a-i Sa hoi poe "Hiiwaii iwapna I!jo uo o lakouheaha la fi.eia o ua poe! Oabu nei e ewaew* mai nei ua Mamull hoi oia olelo a ka i pae Hbtvaii| u« aai £&»i Ja uo boi kela olelo a hoea loa r.o i keia ia. ,v He Oahu makaewaeīva,'' j Ma kekahi moolelo no hoi i hooiaha wele ia i ka wa kahiko oj lreia aina, na olelo ia, ua haoai ia| ka poe kaa Hawaii e kekahi poe o Kailaa i ka poi lepo. ōiai hoi kela lepo i lawe ta inai e kekahī Alii aaai Kahiki aoai, oia hoi o Kaulu*a-Kalana« a hoahu ia kela lepe moinoL a iloko o ka lokoia o Kawainui, a he lepo ai ia hoī kela ano iepo i ke au kahiko o ka aino. Aote i noho lolhi o Kameha*r.ehe ma. kwVwahi o Kailae, oiai, ua hoomaopopo iho 2a no oia i ka noho Uko o aa *aaaka me ko lakou <uau Aiii ai konohiki, a 0« lako hoi i ka ai me ka ia, a he inau bale maikai no hoi ko lakou, a uh liio keia IH3O o Kailua i mea mahalo oa I Kamehameha. Haalele iho la o Kaaaehameha i k€la wahi, a nee.akula no Waimanalō, a hoemaka ka laweiawe mahīai ana ma ia Wahi. ae paipai] pu atia i na kanaka oia mau wahi' e lawelawe i &a han?. e like Dit I fea pee o Kaifua t ne h&na hoi i| ua hana e pnao ai ka noho oiai, ua makeiMke o Ksaiphau;eha . e houlaupai ika aiua 4 ae pau h,oi lta huae aaa< Ua, hala aku la hoil na la o ke kaua, a he mauawanauhiai aku keīa, ae hoao aon ma j fTno apau e huihoi hou ujai i kal uoho iako ana o v tm mikuaiuaua, Oie ea alii» ao fea mea uae e huihoi! uuai ia uoho liiku ai;a oj ka. aiua. oia uo iLa iUo a ua iuua| | ilalo o ku, a huohaaa aku o |ka alua uo ka pouo e t.a nohp aoa, & hol&e pu aku ia uo hoi o nsuitt.ii loa A l ;' Uie na kauaka i; Waitm\nalo» e hao wale ia ka j K.«,u mam#.* i/ ka niakaainana, o' fco ke fcoe!e no ke iawe ia, a | koe nf : ka al a ka mak'a inana 'i ai, Ua iiio maoli ic<ii« uuhu olelo a iM#ait»bau}tiha i enea hoopiii kuke ot«i i ke alaha u na o A«ia wahi .ia Knmwi-iauielia» a ua huopau ? ae ia l*k.<u i fco laiiou noho| Uupepe wale «ua, a ua hooko ia iaAuu i ka uiakeuiake o ko iakou Aii* Aiouoku buu, » he aiii s Uoi a «aeou i ike oio ai uiauuua aku, uo| «.« uouu«H. i ka pi'iu» u &a uiak<i-| «mau». 0 uu Uaiiii uiaiKai a &a-1 aiahaweha uia oo kn uue* uaua i] so*<ie u,ai l ua iauaiu Oahu uiahope ona, a Ua laiuMi'la i U] ; ao iauaw;!i kunu i kukaia, 'oiau ai, gi« hol k« . «iaUUua," ao ko i«uawai Uc.i Aua ( k*. hiao «n!e U o k«t uawaiiwul: « kcT «ioa k&' 4u*i#ui* {>u u ** ka youa o. k* ;u«k«aiuft{jia t ae Hu.wun oie »i lio'. ua Alii Uweiawe Uauu uit & kii, waie aku • khil» i ka lohi o ka um-' iuuiuaunu Aele nae bo: keia, |Qiau hoakaka u» ho •uehi. U j |ka pouo ku{v*ua 0 X*.ij a,a i h\ kmni iaj iu U4ou, ***, uh «.< p.«no ( |i»Coa • b»na ! 1« woooo pvi «o h>n Uko« i k«: 19*8$ o Ie» oj«ka»ir«ans \ . . | JUlc j I**a , , _ i