Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 19, 9 October 1928 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

Ai HooaiftkfttttoMi ia e k J. M-Poepo* »i Hoouonopoao hoo ii e ka M&a uaa* e K&kau aku oei keia Moolelo Kiihiko ona Kopaua o Hawai* n«i) Ho.'puka hoa ia uo ka Poruavkai o HanAunn h(»u o Huwaii. MOKUNA i NA KUAUHAU KALIIKO l£ HOIKK ANA I,NA KOMU I LOAA MAI KA FAE | MOkUO HAWAIINKI Ua kapa ia keia waa me ka ha!emaluna iho o ka wa&-halau-| alii o ka-moku oia he waa alii me I ka hale iho maluna, e lana ana| me he moku ala- Ma ke kaaoha! a Kane ia Nuu, ua kaa aka la oia (Nuu) me kana wahine o Lilinoe ame ka laua mi keiki ekolu. oia o Nalu akua [k] fai ole Naiu a-ke ua. Nalua Hoohaa [kj ame Nalu Manamatia[k) anae ka laKou mau wahiae no hoi ekolu. Ua kem» o Nuo i kapaia o Nana Nuu ao Kahinaiii no hoi kekahi iaoa o keia kanaka ma Liliaoe kanā wahine me na keiki a la«a ame na hunoua no hoi a laaa ame na holoholona apa* iloko oua " Waa-halau alii-nei omoku." A ua hoea io mai la ke kai hoee i kapaia ke kai a Kahinalii oia ke kai nui i ike ia ai ma ka Paioala Hawaii i ka wa o Noa I ka hele ana mai a emi keia kai, ua ili iho la keia waa o I Nuu maluna o Mauna Kea. Ma— , muii o kona noho ana malaiia me ! kona ohana, maloko o kekaHi ana j i kapa ia o Lilinoe, ka inoa o f karia wahine. Ike ahiahi oka la i heHeau ai o Waa halau alii— I nei-o-ka-moku, ua iawe aku la

ma me ia he puaa he niu he awa i mau alana no kona akua no Kane. Ia nuu i nalia aku ai iiuna, ike sku la oia i ka mnhina, a olelo iho oia iaia iho. Ka he mea kanalua ole, o oe no oKane, a ua hoopahaohao m'ai nei oe ia u. Nolaila, hoomana aku la o nou oia hoi o Kahinalii i ka mahina, a mohai aku la ia i kana mau aiana. Ia wa iho mai la o Kane maluna mai o ke a«aen«e, ao ia hoi ka mea i kapa ia al he aiamuka, a huhu mai la oia ia N««, no kōna hoomaaa ana i ka mahiaa. Ia wa ua hoika akuHa o nuu i lona kuhihewa ma ia hana ana imu» • Kane, amihi aku la no hoi oia i kona hewa. Ua kala īāmai ao hoi koaa howa • Kan«. a hoi ak« la oia i ka laai, a waiho iho ia oia i se anaeaue i mea koike «o kona huikaia ana ia N««0 ka puio a N«« i «hau aku ai i koka wa i alana ak« «) I kaa« ma« mohai i ka mahina oia k«ia, E ia ka ai e k« akua E ka h«li £ kahea E ka wahiae bo« iluna k« aio O bom HaQ«na 0 MUikaa 0 ka lepo ah«lu Opah« kini 0 pahulan O Kulana apaku 0 01» kahuaaui O ka papa-ia-laka 0 Mao«u ka »u 0 ka Pa«-pa«-nui a-moku-la e Eaia E *1b • ka ua Elala K ia oh« ko'.o iuka i

- E ka oh(t kolo l kai Ksf nuti kai ee Kai pipili aika La a ua panl la O haahaakai O ka a)e ia o ka moe 0 ka ale hakoikoi IKahiki Ahikiaola No nei inake ia oe la e Lono E Kauk&u nou e Lono E L«no i ka po E Lono i k& hekili E Louo i kauwila E Lono i kanaloku *Lono i ka oili m«kā akua nei la E Louo e Lono mak» hia-lele A lele oe \ ke kai iili A lele oe i ke kāi Kona 1 kai Koo'au I i om* kea ! I inahinaHli i mahiaa kea i O Pipip*, oiUnaiina O Alealea, o Hee O NakaO Kualakai O K»ma, o Opihikaupali O Knlelepoo O Heielei-ke oho O Waa-halau-alii o-ka-mok» Kahl i waiho ai na huaolelo a Pii O Kama a Poepoe ka «ahine ika ipn wai .

Oiai e kulike ole ana ke ati ma— nāwa o keia maa'mahele in»olelo i kaht ame kahi,*« pelft hoi uie ke' »no i pakele āi ke kāuaka a nun kinaka i komohia il&o o ka hoe« aua a keia kai, eia nie, ua ktihk« ioa laua ma ki hoike'aua «ia io no he kai hoee nal i ike <a ma Ha — waii uei. Ke hooiaio nei k« uuuhi ia ana ka Baibāla he kai nui io no kai koea tna Ka«raii nei i ka loa uia ka wa o Kahinalii oia hoi o Nnu, a uolaila i kapaia fti kela kil o ke kai a Kāinalii. No ka ike ana oka poe unuhi Batbala Hawaii i ka pololei o kela moolelo kahikō o Hawaii nei no keia kai hoee uui i lawe a{ lakoa i nmihi olelo Hawaii, su — pono no lce kai lioee o ke un o Noa. Ma keia wahi e hoomau aku ko kakōa uana ana i ua olelo hoakakā iMiihepe «e uei i lawe ia mai eka tnea kakaumai loko mai o ka ho - ike uhaolelo ok« papa knauhau alii i hoike maa lā ae nei. Ii like nie ke auo uiau o kā ho:ke o iia wahi honua ainu nui i hoopu liālu iaka ili o ka honna [oia bā ili aiua.] Ata hoi ona wai, ona loko luanua; aina ame na kai moana eia wa, aa hoopiha ia a« la na maka — haa oka area eaa kai hou. Aole ma ke auo panaiki, aka, ao ke ano kowa o ka manawa i emi iho ai ka iil honaa. A pela e alakai ia ai kakou ika hoomaopopo anā i na knam i hele liilii ai na ano holo— holoaa keia kapa oka honna Fai kekahi wahi okoa aki.

| Maanei e hiki ai ke hoomoakaka jiaika wa e eoai ai k« ili hoaua o na holokoloaa « n«ho aoa ma kahi i i emi ai, ua pau lakon ika make, akft, o na holoholoaae kokoko tna fli maaao iki aku m«i kahi i em< •i. oiai «aa k* nee aaa mai o m wii a«ae kai. ma kahl i pohala ai. «a nee ak« la i«k«n mai kahi mai • ka poiao • loaa kaki enoho mala— kiaai lako«. Ai na e lawe aiai aaa I ka ueo — noo anaika nai •k« flrei o ka honaa aiaa, aaaiaa o koaa y«halu ana, he mea o!a», ua ko4 no *k koloholaaa o w» ano Uke «Je i a«<~-: hee mai kahi i «mi ai, a naae ak« la i kahi aiaa paa ma &a aina p«ni ole i k« kai ma ka hikina aaft k«<—i kakl ftoao a ma aa aiaa puai oie komohaoa kokaki i kiki ai ma kfl ikt ana aka aae ka hookalike aoa ina kii o nfl holohoio«« o k«kt wahi me kekaki. Ua hiki ioa ke hoopill ia keia lula i kaaee ana o tta holohaloha mai kekahi wahi •»ku ai kekahi wahi aku, a no ho! na lahut kaosfc*

Ma ka aoao hikina o Maui, mal Ki<hiki<mi 4 Kaupo, aele no i loihi loa, aua eml iho la ka ainft ilalo ai ka (uakahiki 1868 oka aōao hi — kina o Hawaii, oia o Kapoho me Kaima m& Paua. awe kekahi wahi o Keanhon, Kau, na emi ka aiua ilalo mauinlHo ka pnahuln ana. Aole 'auei māmuli o keia mao hoonee elui ana, na hoopwai aua i ka luai pele, ua hoeu kai hoee aaft i hoohflkahrtkn ia ai kekahi m&» wahi, oloko nel oko k«kou w&u mokupuni h 1oh« ai na lua hnna loloa, v ho!o ana muioko o ka ho-— nua mai kahi aoao o ka aiua a* kekahi hoho o ka '.ina. No uh lnā hnna i ike ia • ua poe Hawnli ai kanlana loa hoi ia ma — nawa e hoike ia aku ana ito ia inahop<rr tu;i ka mahele o na liii} h'.iua. Ai'a :tia na kuauliau kahiko loa o Huwaii nei i hoike ia mai āi uo ko Hawaii uei nuo iahui kĀnaiea, * ina kekahi olelo ana, ona kupuaa mua loa i los9 niāi āi eeia lāha' kanaku, ua hanau ia 110 lana ma Hawaii nei. Hookahi uae o keia mau mookuauhau i hoike inai he wahioe ka mea kino keuaka mmft loa i loaa mai ai ko Hawaii uefc kauaka, oia hoi o t,aiiai wahiue.

Ma keiā wahi e naua kakou i kekahi mati nieā i hoike ia ma ka moolelo Hawaii, (1858) a Rev. Pokuea, :ua ka moolelo e pili aua «o ke kuinu mua i po Hāwaii aei haaaka. Ua olelo ia mai ma ko Hawaii nei mookoauhāu kupuna, na kauaka mnā o Hawail nei, ne lakou mai ko Hawaii nei lahui kanaka apau. Ma k& mookuauh&n o Kuuiulipo i hai ia mai a!, he wahiae ke ka— nak& taua i«a o L,ailat koaa inG».. Ua olelo 1« inai he po wale no kon» uiau Kupuaa, a māu makaa, ā iaia hanan kauaka mal, O Keliiwa— hilani ka inoa o ke kaee a ua lai la. Aole nāe i hai ia mai ka inoa o koua mau uiakua (Kelii — wahilani) Ua olelo ia oiai, mai ka lani iuhl o Keliiwahilani, ke kane a ua Lnilai lā i uana mai ai a ike i ka wah)ne niaikai o ua Laiiai nei e uoho ana i Lnl(nvaia a hu ae la ke aloha ilōko ona (Keliiwahilani) iaia, (oia hoi ia Liilai) a iho mai la oia uui la oia a hoau īho laua nie i;a wahine nei aua ne Lailai a hauau uiai u ka laua k«iki oia ke keu lahni Kanaka.

Mahope mal o Lailai, ua hal 13 ina ka t*iok«anhn« 6 01010, hc kane *a kānaka inua loa. o Kahiko kona inoa. A©!e { maopopo lo« na Hiea 1 hoike ia inai no kona mau makua ame kona mau kupana. O Kupulanakehau ka inoa o R.a— hiko wahi, na laua mai • l,ihatt(tla me Wakea. He wāhine ka Wakes ® Haame* koua iu«a,- 0 Papa nonae ia. Ua olelo ia no «a Hattt»ee« •la, ke plli koea mli kapana 1 P*l* oo hoi koaa makua, a t«il la i hooaaopopo loa ia ai ke aao o ke kiaaka ini. O keia wale 00 ke kimi » ko, Hawaii apaa. Aokr i .aaopopo ko lakou. wahi i hmu«l mi ai. U4 hanan fa pahm lakoa rc Hawaii nei ai ole ma kekmhi wmh| oko« aka paha. Ua «lelo U mmi ko lako» wAki i amho mi, aim nx* • Lailmi im KelliwmkiUnl 0 Kahiko oae Xupnlm«MkMu o Kmamwmelumlaai ko lm«m wiki | noh« mi, o LoloiiMkaai kmki« *ofee »i o Wmk«m we Ppp«. aoK «h wmhi • Hmwmii aai i k&pmia i iuom. Okm Dmvttm Mmlo hOi«t« 10 keim mmloko o kui btxkm «oolelo Hlwmii i kmkmu Hmm 1«, mi •nnhU e Kmt»km N. E. EmokoM w»m k* OUIO BerltmaU ti k«ptU koi km HawmiUn iLt>tiq«lt!es. Cm olelo o I>a\Hdm Mmlo wmloko o k*fc 1 moolelo mna. moke no he ikhio j Hawaii nei i ike ia «t keim Kim |i»oao Lalowaia, Kaniawmeluelani jta»e Loloinie*hAr.i. j Aole t pau