Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 43, 9 April 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(Ai HM«ik»ifcia i» « J.M.Po»po* ai Hov «0009000 ho« i*. Ika Mn M8» • K*k»« »k« a«i k*U Mmh l«lo Kahiko •a» 4£«p«m o Hawail o»i) Hoopnk» to« ia o« ka Pomaikai • ki HaoAuaa bo« 0 Hawaii. MOKUNA Mi KA O KO W AKEA MA NOHO Mi KALIHI Ka Loaa ana oke Akua Ulu KAMKHA'IKANA

UaoUloi» ai kei» moole'o, aia ma ka lua 0 ka po kapo i pi'o ai • wakea ia Hoohokukalani. I ka hele ana a moku ka pawa o te ae, ia wa i eahea mai ai ke kahana i ka pule hoala ia Wakea. "E aiaau aka, • ala-aa m*i, EIIIO Makia. o Makia a H»no A hano ke aka, 0 ke aka kohoa 0 k« a*a kii Hikina, Ku ka Hikina iluna ka ian), Ka odu* ulu nui. ka opua ma — kolu, uakaua Kah« ka wai mukeha Oili, oiapa V ka lani poni Poni haa i kv moe Mo k* pawa, lele ka hoHu Haalekaiani MoaK»k*ike ao malamalaaa Ala mai. ua ao «!" Ei« nae, aole i iohe • Wakea i keia kahea ana mai a ke kahaha, eiai ua paahia loa ia oia i ka hiamae. 1 ka hele ana a pusa ka La. ala ae 1* oia. Pulou iho 1* ike kapa a puka mai la iw*ho. * nol* aku la, ro« kona «aanao e ike ole aku ana 0 Papa iaia, aka, aole nae pe!a, oiai oa ike mai la 0 Papa 1 nei hani a Wakea, a *lu*tu *ka la ia (Papa) a ioaa o Wakea ma ka mua, a u hakaka iho la laua.

A t keia hakaka ana o iaoa, ua kuha mai la o Wakea i ha maka 0 Papa, a o ko laua wa ia i hemo ai, * hoi p Papa i Kahiki .

Ma keia pi'o ana'o Wakea ia Hoohokukalani, oa loaa mai • Haloa, e like'me ka mea i hoike'a a* nei.

A i ko Papa hoi ana mai Ka hiki nai» a neho hoa me Wakea, pi'o iho la ia me Haioa, ke k«ihi a Wakea laua rae Hoohofcekalani a loaa mai la o \Vw». O ua Papa nei no, pi'o hoa aku ia no i nei keiki, ia Waia hahaa o Hinanalo Moe aku n«i no • Papa i» Hinanalo hanau mai o Nanakehiii, a o ua Papa nei bo, pi'o aka la no ia Nanakehili, hanaa o Wailoa, a o ua Papa nei no moe n» ia Waiioa, hanaa o Kio (Kia). Ai keiakeiki hope, oia o Kio a • Kia hoi) ikeia aei maa hana eepa a aa Pwpa nei. O kona inoa nae ma lta wa ona i hoi hou mai ai mai Kahiki mai, wahi a ke kaauhau eia o)Haam«a,

Ua kakooia keia mau hoakaka | ae la •aa mele ' koi hohua" kahiko )oa. ... | No keia naoe ana o Haamea i kana poe keiki po* keiki ponoi iho, i pnka ai ma ke melo keia mau oielo. M 0 Haamea nui aiwaiwa 1 aiwaiwa no Haumea i k a noho Nonoho ī na moopuna Ika momoe i # na keiki Moe moopnna kualima aku ilaila | Moe moopuoa kiaono mai i a i nei

Mot moopaaa kaahlko aka ilail M«e moApaoa k«»wal« m»t iti nei Moe tuoop«n« kuaiw» aku ilailA Moe moopon» kaiami m»; ia »e'; Moe kHhi ia Kia»k«hi, o Kuai uiehaoi ka wahioe j Moe M>oo|>un» ia Kaaahnlihoaa, | o Halihoana ka wahme { Mue inoopuoa ia H*H«, o Hinl-: mknonlue k» wabin« | Mo« moopua» la Wai», o Hu- j bo«e k» wahine | Moe nioopma» il Wlin, o Ho — huue k« wahiae I M<>c moopoaa la HiuAoilo, c>\ . Hauis«u ka wahine Mo* moopwna i« Nanakaliili, o Hanlaoi ka wahine Moe ia Wailoa, o Hika wahiae iianau o Kio [KiaJ ikela o Ha«* tnci." Ma ke mele hai-knpono i hMke ae la a ma k>t hapa uui loa o na mookt,anhau j ikeia no Wakea-am* Pnpa, he kaikamahine o Hoohoku kalani ne Wakea ame Papa. Aaa keia Hoohokukalaui uai nie Wa<— ke«. ma ko Wakea pi'o at»a aku iaia, i hauau raat ai o Haloa. O keia ka mookuauhau i m»«ao nui \h e ka napa nui 10l o n» poe p»a kuauhau o ke ao kahik*

Aka, kookAhl niook«iuhau a ka inei kakāu i ike, e hoeniaopopo āoa, aole ō Hoōhoknkalani he kaikHioah(ue nl Wakea aae Papa. Ma ia mookiiauhau, ke kuika — māh ne o Hoohokukilaoi no Ka —1 moawa, ke kahuna nul o fvakea| mB, auie Papokolonuha kaoa wa—i hioe. laa he mookuauhaa «iaio kua, alaila. aole i nioe pi'o o Wakea i kana kaikamahine, *ia HoOhoku— kalani. Aia hoi. ina kekahi mele koi— 1 hnnuā kahiko, e waiho Dei i"a ka waihona hoahupalapalā o ka. mea kafeau moolelo, ua hoikeia aole o Wakea ka makuakaue o Haloa. Aka, ua uioe ako o Hōohokn— kalaui ia Kealowaa a loaa niai o Haloa, A ei* iho ua mele nei. O K'ihiko ka lani. o Kumiihonaā ilalo O Knniuhe.nua ka laui, 6 Wakea ka laa O Wākel a Pāpa 1 noho si Noho la Papa, pnka o, .Hooho — kukalaui Hoi iioho ia Kealowaa, loaa o Haloa Loaa o Haloa. ke alii o moo Ka moo lini o na iani uial ka lewa

Mai &b lewa maf, ka mol? o Makulu I ka lewa, i ka niole o Puoka — houua O Puehenaa 01010-i-Mehani 01010-i.Mehani k* lani Lani o kumu ole i ka hoauā 01010-i-Honua o Kupuaauu Ke alli o Paukahouua Ua kai'uilio maa iā uia na uiele hai kapuaa elike aie ia i hoike ne uei, uo ko Papa hoi aua i Kahiki, « oo ko Papa ho< aaa mai Kahiki nolaila, ua maaaela he w«hine o Papa mai na aina e mai, aoie hoi »ole hui ia no Hawaii uei. lua nae e naaa i& ka mana6 maoii o ka huaolelo "Kahiki, ma ka manao o ka }oe kahiko, aole ia 1 piii wale ao I ka inoa aina, elike me Tahiti, a i ole, «iike paha ae aa aiaa e, aka, he huaole'o pili o Kahiki. >na ka manao oia foe i kek»hi kaknlu o ka aiaa elike la me Kahikika me | Kahikimoe. O K«hiki-k»i oia no k* aoao hikiaa o ka aina kahi e paka inai |ai ka La a o Kahiki-moe hoi, oia kahi e kapeo ai ka La Hiki a [ pnka a ka ka La i ke ae kapaia ke kakalu o ka uiua e k« pololei aaa ia waiii o Kahikiaa. hifcl A hoea a m->e ka La 1 ka po, he kukaia moe i* o ka la.a kapala he Kahiki-aiee.

h« o!elo m«a msu ut o fc#ift wi, h« Komohaiia U kukuiu, o fc« kono Aii>t ke kipM •B« O k« )i U BMI U NoUilt. • k« okio «n« ce Hoi «•< o i'apa mai Kahikl rait f «• hikf »o ke oleloia •« uta i« «110, «* h»i mai o Pap* mfti kekaki «)m mai iua Kahikiaa «4 «le. ma ke Koinohanā paba o k« inoknpiiin o Ofthu nei, Ii h«otnao|>Apo e k« mea h«l« — kela ma k«i« wahi i ka piile hoala • KamoAwa i kea «i i« Wake« ia<a i k«bea akn «i. O kc «k« kii Hikia^ Ku k> Hikina ilana k« lāni K hoike ana na kiiaolelo Ka k* Hikina iinoa ka i«nf, I k« halolelo "Kahiki Ku, « oia no K«hikina ke kt<k<>ltt o kft honua e puka «( k* !"«• M« ko ka mea k*kan hoom«o~* popo an* i keia pna nna m« ka o ua mele hai ktipnna ame ka moolelo e plli «na i ko W«kea pi'o nna ia Hoohokokalani k«na knikamahine. ine he mea ta.

He mei faon wale mai nei no \n, i hoomik» af m» ka w» i lawelaw* ai na iii o H«wāii nei i aa haoa moe pf a moe t)ftha iuāwaena o na makan i tr« lakon mii kdki, a o *a kaiknnai e hoi I na katk«abin« f a olelo ae la ua poe alif la, he hot*~% hoj ann ia anohana i ke kapu «1H iloko o ka ohana ponoi ihO.

Aka, pehea fca o!aio Ime k« olilo ole • keia moolelo e pili ana i ko Wakrft pPo ani i kana kaika—. mahine ia Hoohokukalani. mea makehewa ke olelo ae, he oiaio no {» nio«ielo. Nolaila, e ahai kaua e ka makamaka heluhelu i ka mookuan&aa mai a Halot mai, k» lau nioiw'olo a • ke ilii hoi ma ke poo o he ktife.it. hau aiii. Xane Wahine Keiki Haloa Hiuamauonluae . Wfti« Waia Hwhune Hieanalo Hiaanalo Ilaumiu Nanakehili Naoakehlli Haulani Waile« WaUoa IKkawaopuaianea Kia Kio , KĀmole Ole

E nana pakahi ana kakon i ka moolelo o keia poe i hoikeia ae la T nee aua mei a Haloa mai, Waia, Hfoana!o,' Nanakehili, Wafloa ame Kjo. HALOA O Haloa, ola ke ke(ki a \Vafcea, i kona pl'o ana me Hoohofcukalaai kana kaikanahine, wahi a kek&hi mai kuauhau Ma k& »D®lelo • pili ana i keia, keiki ua oleloia he nuili mai oiā no kekahi keiki m«a akti • W&kea me Pap a.O ka inoa o la keiki. ©ia • Haloa naka. a t kapaia no hoi a Lankapalili. 0 keia keiki maa, he keiki tfir— ain waie no iā i konl hanau ana cu i. Ua kanuia keia ke.ki kia» eepa ma kekahi hakala o ka hale o Wakea amā ia wahi i kaonia ai na keiki uei, aa olu ue la h* klno kino kalo, okoua lau, txa kapaia o Laakapalili, a o koaa kaoan, o Haloa. 1 k& hanau aoa «ui o ka ltia o ke kelki a Wakea oio kela keiki a HoohokakaUei, kana k&ikamahine «a kaeiia iho la kon& inoa, o Haloa maiuuli o ka inoa o kela kekii niafl. (Ja oleloia aaho, m& o keia la i kapaia ai k& pati o K«*loa. tna Koolau.poko 4« nei, • Kft kap* o Hala. O ka inoa Koolan— poko ae uel, 0 Ka Moo kape o Hatoa Oka tii6o Koaloa e heaia a«l* uo k«la pali he iuoa hoa loa ia. Ua loaa ia Ihok Kaaloa, wo tofto uiai o ; Kaaanni (w) ka wahiae a kaoa-a-Maauia, a paka o Kualoa— ha-i&ilai (w) ka maanahina mai a* o Kakuhlhewa Moi o Oahu oai. lole i pas