Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 10, 28 November 1861 — Page 2
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA. NOVEMABA 28, 1861.
Ke ike mai nei paha na mea a pau, ke puka aku nei keia nupepa i ka la 28 o keia malama o Novemaba nei, a ke maopopo mai nei paha ia oukou a pau na mea nui i hooholoia he kupono ke hoomanao i keia la, oia hoi keia.
1. O keia la, ka la 28 o Novemaba o kela makahiki keia makahiki, he la kupono maoli ia malalo o ke Kumukanawai a me na Kanawai o ka Moi, a kupono hoi i ka poe kanaka Hawaii a pau ke hoomanao i keia la; no ka mea, o ka la keia i ae like na aupuni nui o Beritania Nui a me Farani e kuokoa ka Pae Aina o Hawaii, malalo o ka hoomalu ana o ko lakou Moi ponoi iho, a e komo i aupuni kuokoa hoahanu no na aupuni nui kuokoa, e like me ke kanawai iwaena o na aupuni.
2. O keia la, ka Tarede hope o Novemaba, ka la 28 hoi ia o keia malama, oia ka la i hooholoia e ka Ahahui Misionari o Amerika, e hoolilo i keia la i la hoalohaloha aku i ke Akua Kahikolu, me ka mahalo a me ka hoomaikai aku ia Ia no na pomaikai ana i haawi mai ai, a i la e nonoi aku ai ia Ia no na mea a kakou i makemake ai e hanaia mai e Ia ma keia hope.
Maluna o keia mau kumu manao elua ke kahua a ka nupepa ka Hoku o ka Pakipika e makemake nei e wehewehe aku i na kanaka a pau, ka poe e heluhelu ana me ka menemene no nae i kona mau olelo o lilo i mea luai mai na ka poe i olelo ia lakou iho he poe hemolele loa; aka, oiai ua hiki ka manawa kupono ia ia ke olelo no keia la, ke aa nei no ia e olelo, no ka mea, aole e loaa hou ana i kona buke akahi e kau nei i keia manawa ka la 28 hou aku o Novemaba, na ka buke elua mahope mai ana e kamailio hou aku ia oukou no ia la 28 hou aku o keia malama. A nolaila, ua makemake oia e kamailio aku, a e hoakaka aku i na mea nui i hookaawaleia'i no na la la, a e hoomaka no ma ke kumu mua i oleloia, penei:
1. O keia la, ka la 28 o Novemaba * * * * * * o ka la keia i ae like ai na aupuni nui o Beritania Nui a me Farani e kuokoa ka Pae Aina o Hawaii, malalo o ka hoomalu ana o ko lakou Moi ponoi iho. * * * * *
Mai kinohi mai o ka hoomaka ana o ka lahui Hawaii e noho ma keia mau mokupuni, a mai ka hoomaka ana mai hoi o ka noho alii ana o na'lii e hoomalu maluna o ko kakou lahui Hawaii a hiki i ka noho alii ana o ka Moi aloha Kamehameha III i hala aku nei, aohe la nui o keia ano i malamaia e ka lahui Hawaii, aohe la hauoli mai o a o o keia ano; aka, ua malamaia he mau la okoa, oia na la hookahakaha o na'lii, na la hoike i ko lakou hanohano, na la hookupu, a o ka la e makahiki ai, e like paha me ka Hapi Nuia (Happy New Year,) oia wale no kahi la e like me ka kakou e malama nei i keia manawa); aka, o na la e ae, aole i malama mau ia ma kela la keia la o ia malama iloko o ka makahiki.
A hiki i ka make ana o Harieta Mahienaena, ke kaikuahine o ka Moi i make aku nei, alaila, malamaia mai la he la kulaia, oia hoi he la kanikau a me ka hoomanao i ka make ana—aole i malamaia he la e ae, a he la hauoli hoi, a hiki i ka makahiki 1843, malamaia ka la 31 o Iulai i la hoomanao i ka hoihoi ana mai o ke ea o ka aina.
Ia manawa, e noho ana ke Aupuni o Hawaii nei malalo o na pilikia he nui wale; nui wale na hoohihia a me ka lauwiliia mai, a no ka mea, aole kakou he aupuni kuokoa ia mau la, aohe hoi i launa aku me na aupuni nui e like me ke kanawai iwaena o na aupuni.
Nolaila, no ka makemake nui o ka Moi i hala aku nei e loaa ka noho aupuni kuokoa ana, ma ka makahiki 1840 a me 1841, hoouna aku no ia i mau Luna e hele i na aupuni nui, aka, aole i loaa mai ka pono o ka noho kuokoa ana. Aole nae i manaka ua Moi lokomaikai la i keia hana; ua hoouna hou no, no ke aloha a me ka manao nui e lilo kona noho aupuni ana a me kakou na makaainana i poe kuokoa, a i loaa ia kakou he kuleana iloko o ke kanawai iwaena o na aupuni kuokoa.
I ka makahiki 1842, hoouna hou aku la oia he mau Luna hou, oia o George Simpson a me William Rikeke, a hoouna pu ia aku la o Timoteo Haalilio ma ka aoao o ka Moi, e imi no i ua kuokoa nei; a ua hele lakou, a ua hana, a ua loaa ka pono. A o keia la 28 o Novemaba, oia ka hua i loaa ma ka hele ana, oia hoi ka la i ae like ai na Luna Nui o na Aupuni o Beritania a me Farani, ma ka inoa o ko laua Moi, e hooiaio loa ana a e hoopaa loa ana i ke kuokoa ana o ke Aupuni o ko Hawaii Pae Aina; nolaila, ke malama nei kakou i keia la, a ke hauoli nei no ka loaa ana o ko kakou mau pono, a me ka noho kiekie ana me he aupuni nui loa la, a helu pu ia me na aupuni nui o ka honua.
Iloko o ka makahiki i aeia mai ai, a i lilo ai keia la i la hoomanao na kakou, aohe paha he makahiki pilikia nui e aku i loaa i ua Moi la e like me ia makahiki. He wahi pilikia no i ka makahiki 1839, aka, o na wahi dala wale no ka i laweia, me ka hoohiki mai no o ka poe nana i lawe e hoihoi mai no, a ua hoihoi ia mai; aka, o keia makahiki, oia ka oi aku o ka pilikia, no ka mea, aia na Luna e hooponopono ana i ka pono o ke Aupuni, a e noi ana i ke kuokoa, alaila, hiki mai la kekahi moku manuwa, a lawe i ke ea o ka aina, a lawe pu i ka hoomalu aupuni malalo o kona lima a hoole i kekahi o na kanawai, a ohi a haawi i na dala mailoko aku o ka Waihona; aka kupaa no ko kakou Moi ma ka olelo e hoopii no i ke Aupuni o Beritania. Hiki mai no ka Adimirala, aka, aole no maopopo ke kuokoa; a ma ka la 28 o Novemaba, 1843 ae like a kakauinoa na Luna Aupuni ma Ladana e hooiaioa ana i ke kuokoa o keia pae aina, paa iho la, a oia keia a kakou e noho nei.
O ua Moi la nana i hana i keia, ua hala aku la; a o na luna i hele ai e kooikaika, ua hala pu no ia huakai, a o kekahi poe o kakou i na la 28 o Novemaba i hala aku nei, ua hala pu no; a ua hooiliia mai ka noho alii ana i ko kakou Moi lokomaikai e noho nei, a i na'lii e ola nei, a me kakou pu na makaainana, no ka mea, aole i imiia keia pomaikai no lakou wale no, aka, no kakou ka poe e ola ana i keia mau la hope o ke ao, a no ka poe hoi e ola aku ana mahope o kakou, a mau loa aku.
Nolaila, he kumu pono no ia kakou e hauoli ai no kakou mau pono, a e hoomanao i ko kakou Moi aloha, ka mea nana i imi mua i ke kahua o ke kuokoa ana o ko kakou pae aina, i loaa'i ia ia ke kuleana e haalele ai i kona pono iloko o na aina mai Hawaii a Kauai, a haawi lokomaikai mai hoi i wahi no kakou e noho maluhia ai malalo o kona malu, a malalo hoi o kona mau hooilina ana e hooili aku ai i ka noho alii, e like me ka kakou e ike nei i keia manawa. A kupono no hoi ia kakou ke mahalo aku i ko kakou Moi e noho nei, a me ka ohana alii, no ko lakou hooikaika ana me ka makemake io e hoomau aku ia mau pono; a pono no hoi ke mahalo aku i na aupuni nui no ko lakou aloha ana mai, a me ka ae lokomaikai ana e helu pu ia kakou me na lahuikanaka kaulana o ka honua.
O ka la umikumamawalu keia o na la 28 o Novemaba i malamaia e kakou mamuli o keia kumu manao o ke kuokoa, a he nui no na hana kupono, a kakou e hana ai. O kekahi hana, oia ka halawai ana, me ke koho ana i mau mea haiolelo e pili ana i ka pomaikai i loaa ia kakou no keia la. No ka mea, o ka pomaikai i loaa ia kakou mamuli o na hana i hanaia i kinohi ma keia la, ua oi loa aku kona nui a me kona kiekie, a aole e hiki ke hoopuni ae kakou, no ka mea, malalo o keia pomaikai, ina kakou e pae aku a kiai ma kela aoao o ka honua, alaila, ike aku no kakou i ka Hae o ko kakou aina hanau e kowelo mai ana iloko o Ladana; a ina e lele ae kakou ma ka baluna aia no ke kapalili mai la ma na kahakai o Kalifonia a me Paniolo, a ke huelo ae la ma Vanekowa, a ke pulelo la ma na wahi a pau. A he nui na kumu hoohauoli no kakou e kupono loa ai ke malama me ke aloha a me ka olioli i ka la 28 nei o keia malama.
Aole hoi ia wale no. Ua ike no oukou ma ka lua o na kumu manao i hoikeia maluna. kupono no kakou ke hoomaikai like aku i ke Akua no na pomaikai i loaa ia kakou i keia mau makahiki me ka hoohaahaa ana imua Ona, a me ka nonoi ana i kona lokomaikai, a me kona ahonui, me ka nonoi malie aku ia Ia e maliu mai ia kakou i na manawa a pau, a e hoopomaikai mai i ko kakou Moi, a me ka Moiwahine, a me ka Haku o Hawaii, a i ka Ohana Alii moopuna a Kamehameha, a me na'lii a pau; o ko kakou, a me ko na aina a pau, a e haawi mai i ke kuikahi like.
Mamuli o keia mau kumumanao e hana ai, e hele ai, e ai ai, a e inu ai hoi kakou me ka hoomanao i ka poe nona ke kupono ke hoomanaoia i keia la.
"Mai Pake."
Ua lohe pinepine mai nei makou i na lono no ka laha ana ae o keia mai, a ua hooiia aku paha ka nui mamua o ka oiaio. Aole no e hiki ia makou i keia manawa ke hai akaka aku i kekahi mea maopopo loa no keia mai; aka, ua lohe mai nei makou, ua hapai ia keia mea e ka poe nana ka oihana, a ke huli nei lakou i ka oiaio a oiaio ole paha o keia mau lohe, me ka ike ina ua mahuahua keia mai, a ina hoi e pii ia nei me ka wawe loa i oi ae mamua o ka wa i hala, a me kahi i laha nui ia, a me ka nui no hoi o ka poe i mai.
Aia a ike lea ia ua mau mea la, alaila, e noonoo no ka Papa Ola no keia mai, a e hooholo no lakou i ka mea kupono, me ka haawi aku i na kauoha a lakou i manao ai he pono, no ka lapaau ana o ka mai, e laa me ka mea e pale ae ai, (e like me ka mea i hiki ai,) me ka mea hoi e alalai ai i kona laha ana. A e pai ana no makou ia mau mea a pau iloko o keia nupepa, aia a hiki mai ka manawa kupono. Aka, ano la, e hoomaopopo na kanaka Hawaii, aole no lakou i hoopalakaia mai; a o kekahi mea ano nui hoi e like me ka ola o ka lehulehu, ma na mai o na ano a pau a ke loohia paha ma kela mea a ma keia mea, aole no e kapae ia.
No na hebedoma ekolu i hala ae nei, aole i ku mai kekahi moku no Kapalakiko mai me ka nu hou no na aina e mai. Ua pihoihoi loa na manao o na haole no ka lohi o na moku, no ko lakou ake nui e lohe i na mea e hana ia nei ma ko lakou aina. Ua manao no ka poe Amerika, he hoouka kaua nui ma Viriginia mamua iho nei, a nolaila, ua pi-o-o ko lakou mau pepeiao e lohe i ka leo e hea ana, "Sail, ho!" Pela no hoi na kanaka maoli, ua makemake nui lakou e lohe i na mea e pili ana i na aina e, aka, e uumi paha lakou i ka makemake, aia a hiki mai kekahi moku, alaila, e hoolawa ia auanei ia.
Oia mau aku no.
Ke aloha aku nei, ka Nupepa Hoku Pakipika i na enemi ona a pau, a me ke kauoha aloha aku, e pono lakou ke hoopau i na olelo e kue mai ana i ua Nupepa la, no ka mea, ina e kaua loa mai, alaila, mai huhu mai i ka Nupepa Hoku Pakipika ke pane aku mahope.
No ka mea, no ka hoopuka ana o ka manao o J. W. H. Kauwahi, e ninau ana, "a owai la e hiki ke hoike mai i ka hoomana oiaio, a me ka mea e hiki ai ke hoohui na aoao a pau iloko o ka hookahi?" nolaila, ua hapai nui na kanaka i keia ninau me ka paio aku, me he mea la ua hiki ia lakou ke hooponopono i ka mea i hoopaapaa ino ia, me ke kuawili aku kuawili mai, no na makahiki elua tausani i hala ae nei. Ua loaa ia makou he palapala no kekahi Kalavina mai, e olelo ana, o ka hoomana Kalavina, oia ka mea oiaio loa a hemolele hoi; a o kekahi palapala hoi mai kekahi Katolika, e olelo ana, o ka hoomana Katolika, oia no ka hoomana oiaio loa, a o Iesu Kristo no ka pohaku kihi kahi i kukuluia ai; a o kekahi palapala no hoi no ka Moremona mai, e hooiaio ana i kona hoomana, me ka olelo aku o Iosepa Kamika no ke kaula nui, i hele mai mahope mai o Iesu Kristo ka Haku. Ke kakali nei makou a hiki mai ka palapala a ka poe hoomana kii me ka hooiaio mai i ko lakou ano hoomana, alaila, e pai okoa makou i na manao a pau aka, aole nae makou i manao e hooholo loa ia ka olelo e hui i hookahi ma ke ano o ka hoomana.
Eia nae keia, aole i makemake keia nupepa e lilo loa i ka hoopaapaa i na ano o ka hoomana ana; aole pela ka manao i ka wa i kukulu mua ia. He nupepa ku i ka wa keia a ua hiki no i kela aoao keia aoao ke hoike mai i na mea e pili ana i na ekalesia; aole o na mea e pili ana i ke ano hoomana ana. Ina ua ae ia ka mea i olelo hope ia maluna, lilo koke keia pepa i ka hoopaapaa wale no a nui.
E na Luna o ka Hoku Pakipika mai Hawaii a Kauai, a me ka poe hoi e makemake mai ana e lawe mau i keia nupepa.
No na Luna.
Aloha oukou a pela aku:
Ua kauohaia aku oukou ma keia e ohi mai i na dala a ka poe lawe nupepa e like me ke kauoha ana ia oukou ma ka Helu 5 o keia nupepa, aoao 2, lalani rula 3.
A ua kauoha hou ia aku no hoi oukou, e hoouna mai i ka papainoa o ka poe hou mai e makemake ana i keia nupepa mamua mai o ka la 24 Dekemaba e hiki mai ana.
Me ke kauoha aku no hoi, e hoomaka ka helu ana o ka poe lawe hou i keia nupepa ma ka Helu 14 e hoopukaia ana i ka la 24 o Dekemaba e hiki mai ana, me ka haawi mua mai i ekolu hapaha a o na hapaha ekolu i koe, e waiho a kauoha hou ia aku.
Pela mau aku no ma na hapaha a pau ke puka hou mai ka poe makemake. Ua hoolaha mua ia aku no kekahi olelo, aole paha oukou i hoomaopopo, a nolaila, ke hoolaha hou ia aku nei no. E hooikaika mai oukou i ka ohi i na dala haawi mua e like me ke kauoha. Eia hoi kekahi, mai palapala mai oukou ia'u no na hana e pili ana i ka nupepa, aka, e palapala no ia G. W. Mila, ka Lunahooponopono.
No ka Poe Lawe Nupepa.
Ua minamina no au no ka hiki ole ke hoolawa aku ia oukou i na helu mua no ka pau e, a he hana nui a me ka nui o ka lilo ke pai hou kela mau helu, nolaila, ua hoolaha aku no he olelo hoolaha ma ka Helu 7 iho nei, a o ka poe hou e lawe i ka nupepa mai ka la 24 aku o keia malama e hiki mai ana, e uku i ($1.50) i dala hapalua no ka malama eiwa.
Oia iho la la.
Na ko oukou makamaka.
J. W. H. KAUWAHI.
Luna Nui.
I mea e pono ai a e holo ai ka hana. Nolaila, ua kauohaia aku oukou na Luna o ka Hoku Pakipika e kakau hou mai i ka oukou mau pepa helu inoa pololei loa, a waiho koke mai i ke kakauolelo o ke keena oihana o ka Hoku Pakipika. No ka mea, ua ane huikau na inoa no na palapala i hoouna liiliiia mai ma o ka Luna Nui la, ma o ka Luna Hoomalu la, ma o ke Kakauolelo la o ka Aha Hui, a me ke Kakauolelo o ka Hoku Pakipika, a ma na hoa ala o keia Ahahui, a me ka Luna Hooponopono hoi kekahi. Nolaila, ua hiki ole i ke kakau olelo ke malama pono iloko o ka buke helu inoa o ka Hoku Pakipika. Ua hoopuka liilii ia mai na inoa a kela Luna keia Luna i kela hebedoma keia hebedoma, e like me ka pii ana o ka laau kanu i kona ulu ana, pela e pii mai nei na inoa ma ke keena oihana i kela hebedoma keia hebedoma, mehe mea ala, ua palua, a pakolu ka inoa o ka mea hookahi. Nolaila, ka hiki ole ke hoomaopopo maloko o ka buke helu inoa o ka Hoku Pakipika.
Aole nae pili keia i na Luna o ka mokupuni o Hawaii, a me ko Hana, Maui; Kalepolepo i Kula; Waihee, Maui. A. Manaku, T. Keaweiwi o Lahaina, ka na Luna o Koolauloa, a me ko Waialua me Waianae.
Ko Koloa Luna, ko Anehola, ko Hanalei ua pololei ka keia poe Luna i haiia maluna; No na Luna i olelo oleia maloko nei ka olelo kahea.
Pono ke hookomo koke mai ma ke keena oihana o ka Hoku Pakipika. LUNA NUI.
Ke kauoha ia aku nei na hoa a pau o ka Ahahui Hoopuka Nupepa Ku i ka Wa o Honolulu, (Hoku o ka Pakipika) o ka po Poalima e hiki mai ana, oia ka la29 o Novemaba. E hele mai lakou i ka halawai oia po, ma ko lakou hale halawai ma ka Hale Hookolokolo, hora 7 o ke ahiahi.
Ma ke kauoha o ka Ahahui. W. KA.
Kakauolelo.
Ua pomaikai wale ua okohola i keia kau iho nei; kokoke 800 pahu aila i loaa i kela moku keia moku, ke hoohalikeia.
Kela mea keia mea.
Mamua iho nei, ua aneane haunaele ma Parisa no ka pii loa o ke kumu kuai o ka ai. Ua kapaliliia ma na alanui he mau palapala hoolaha ano kolohe, a ua nui ka poe i hopuia
—Ma ke kulanakauhale o Lyons, ma Farani, he 40,000 ka nui o ka poe paaua e noho ana me ka hana ole, iloko o ka pilikia nui no ka ai ole, ke kukulu nei ke aupuni i mau hae paahana no lakou.
—Ke hoomau nei ke aupuni o Sepania i ka hoomakaukau ana i na koa a me na aumoku manuwa no ka hoopio ana o Mekiko. Ua kokoke paa na mea a pau, a ua aneane e holo na moku. Ua manao wale ia, e hui ana o Beritania a me Farani me Sepania ma ia kaua. No ka mokuahana mau, a me ka haunaele mau o Mekiko ke kumu o keia hana ana wahi a Sepania.
—Ua kaili ke aupuni o Rusia i kekahi mokupuni ma ke kowa o Korea. Na ke aupuni o Iapana ia mokupuni mamua. Ua kapaia ia wahi, ke ki o ka moana Iapana; no ka mea, ma keia kowa no ka holo ana o na moku ke komo lakou iloko o ua moana nei.
—He 180,000 ka nui o na koa Auseteria, ma ka moku o Venetia, Italy; a he nui loa na Hunagari iwaena o lakou, a nolaila, aole i paulele nui ke aupuni ia lakou. O ke kulanakauhale o Venice, ua aneane haalele loa ia; he 45,000 a keu aku ka nui o ka poe i hele aku ma kahi e e noho, no ka hookaumahaia mai e ke aupuni o Auseteria.
—E halawai pu ana ka Moi o Perusia me ka Emepera o Farani, ma Compiegne, i ka la o 6 o Okatoba, e noho ana oia i hookahi la wale no; aka, ua hoohalahala na nupepa Perusia no ia halawai ana o laua.
—Ua haunaele hou no ma kekahi mau wahi o Polani, a ua nui ke koko i hookaheia mamua o ka hoomalu ana.
—Ua haule nui ka ua ma Farani, a ua manao ia e ohi nui ia ana na hua o ka aina i keia makahiki.
—E like me ka lohe mai mai Rusia Waena mai, ua nui loa ka pioloke a me ke ano haunaele a kipi malaila. He umikumamakahi na moku i haunaele maoli. Ua ooloku loa hoi o Polani, a ua hoouna ia he puali koa hou malaila e hoomalu ai.
—Ke hoomakaukau ia nei, ma Missouri he puali koa pukaa nui. He 2,000 ka nui o na koa, a he 72 ka nui o na pu nao nui. E loheia paha keia pualu ke komo ia iloko o ke kaua.
—I ka la 24 o Oct., he 50,000 ka nui o na koa Aupuni i alo aku i ka muliwai o Potomako a a iloko o Vereginia, a ua emi i hope ka poe koa kipi, e hele ana i Manasa, a ua manao ia e ku ana lakou malaila, e kaua hou.
—I ka hele ana imua o na koa aupuni, mai Alekanadrra aku, ua emi i hope na kipi; aka, ua manaoia e kekahi poe, he mea ia e alakai ai i na koa aupuni ma kahi o ka hoouka nui iho nei, kahi hoi i kau ia na pukaa he nui loa.
Ke kauoha ia aku nei na Luna lawe pepa o ka Hoku o ka Pakipika ma Honolulu nei, a ma na wahi e kokoke mai ana, o ka hora 10, o na poaha a pau, oia ka manawa e kii mai ai oukou i ka oukou mau pepa, ma ke keena maluna o ka hale pai o ka Hoku o ka Pakipika, ma o ke Kakauolelo la o ka Lunahooponopono.
Ma ke kauoha o ka Ahahui. W. KA.
Kakauolelo.
Ke kalewa nei iwaho ka moku okohola Nontreal, Capt. Sowle, a ua makemake ke kapena e kepa i kekahi mau holokahiki. Aka, no ke kaulana loa o keia moku no ka hana mainoino, he pono no ia makou ke olelo i na holokahiki e akahele a e noonoo mamua o ke kepa ana; no ka mea, e like me ka mea i loheia, aole no i malu i ko lakou pono, a me ko lakou ola maluna oia moku.
Olelo aku la o Puapuakea ia Makaku, "E, wiwi! hina i ka makani!" I mai la kela, "O ka lila maia au o ka ea, ua hele a wili ka okai, aole e pala i ke anahulu hookahi." I mai la hoi o Makaku ia Puapuakea, "E, haahaa! haka pau i ka iole." I aku la hoi keia, "O ka iki makua wau nana e kaa kahua loa e pau ai,"
Ahaaina Ihi.
E ka Hoku Pakipika e:—Aloha oe:
E oluolu mai paha oe, e kamailio kaua, ma ka la 16 o keia malama o Novemaba nei, he ahaaina Ihi, na kekahi mau wahine ma Waipio nei, penei ka hana ana, hele keia mau wahine ewalu, a loaa ke Ihi. Olelo kekahi wahine o Hana kona inoa, a paa na papale o kakou, alaila ahaaina, o ka auhau maluna o kakou a pau, pakahi ka pelehu, no ke poo wela i ka la, a me ke kikala eha, a i ka paa ana o na papale hoolako ia ka ai a me ka ia, a me ka aahu no lakou, o ka aahu he holoku nahenahe, a hiki i ka la i haiia maluna, hana ia keia ahaaina, i ka hoomaka ana, e hele na wahine ma ka hale o Ios. K. kani ka pu puhi mua, hoomakaukau na wahine e komo i na aahu o lakou, a me ke kau ana i na papale Ihi maluna o ko lakou mau poo, a kani ka pu alua, kai mai ka huakai, a komo i ka lanai i hoomakaukauia, a noho lakou iloko, ku Ios. K. pule, a pau ka pule ana, ai iho la ua mau wahine nei, a me na kane a lakou, a me na makaikai a pau, a pau ka ai ana, noho a liuliu, o ka hele no ia i ka holo lio, a hiki i ka napoo ana o ka la. IOS. KANAHELE.
Waipiowaena, Ewa, Nov. 16, 1861.
E ka poe e makemake ana e kokua mai i ka Hoku o ka Pakipika, e hooili mai i na olelo Hoolaha, he makepono loa ka uku.
No ke kau Kanawai.
Ua hanaia ke kanawai i mea e pono ai ke kanaka, a e pono ai ka ohana, a me ka lehulehu. Ua kau ia ke kumu kanawai i mea e ike ai na kanaka a pau i ke ano nui o ka noho ana o ka lahui kanaka ma ka honua. Ma na aupuni naauao, ua makaala lakou i ka wa kau kanawai, no ka mea, aia iloko olaila ka pomaikai o ke aupuni. O ka hua olelo aupuni, oia ka lehulehu o na kanaka maluna o na aina, nolaila ka olelo aupuni. Ina he aina kanaka ole, aole oia e kapaia he aupuni, e kapaia oia o na moku kanaka ole, a e kapaia ka inoa oia aina mamuli o ka kekahi mea i ike ia maluna oia aina, aka, o ke aupuni i hoonaauao ole ia, aole e hiki ia lakou ke kau i na kanawai kupono i ke ola o ke kanaka.
O ke ola o ke kanaka, oia ke ano nui o ke kumu kanawai. O ke ola ka mea i manao nui ia a malama ia, ua malama ia na kanawai i mea e hoomalu ai i ke ola ana o kanaka. Ina i kau pono ia na kanawai e ka poe kau kanawai, ua maopopo, oia ke ola o ka lehulehu, a oia ka mea e maluai ka noho ana o na kanaka, a e ikaika ai lakou i ka hana pakahi o kela mea keia mea, aole hoi e kui he na lima i ka lalau ana i ka hana, me ka noonoo i mea e ola ai oia, a me kona ohana, no ka mea, ua kupono ke kau ana o na kanawai. Ua komo ke ola iloko o ka waiwai o ke kanaka, ma ka hoomalu pono ia o ke ola, a e hoopaa pono ia ka ohana malalo o na kanawai o ke ola ana.
Aka, ina i kau na kanawai no ka lealea, a no ka waiwai wale no. Ua pelu ia na ike o ke ola iloko oia mau mea, alaila, aole ia i kupono i ke kumu kanawai. Aole hoi i hoomalu pono ia ke ola o ke kanaka, e lilo auanei ka pono o ke kanaka i mea apiki ia, aka, e like me ka ike maoli ana o na mea a pau ma ka nana ana. O ke ola oia ka mea i makemake nui ia, e ku mai ana imua o ke ao nei, malaila i maopopo ai ka hoopili ana o ke kumu kanawai, a malaila hoi ka pili ana i ka hana a pau a ke kanaka e hana'i, me he mea la aia ilaila ka hanu o ke kanaka, ma na mea oluolu a kona lima i hana'i, pela ke ano mau o na kanawai a pau, a ua kau ia, a ua pili maluna o na mea a pau. Ina i kau ia kekahi kanawai maluna o ke aupuni, a ua pili i ka ohana hookahi, a i kekahi poe paha, aka, aole i lawa maluna o na mea a pau, ua kue ia i ke kumu kanawai, e like me kekahi mau kanawai e kau nei, aka, ua komo wale kekahi poe, a ua haule iloko o ko hai waiwai me ka aloalo o na maka mao a maanei. He kino a he poo ko na mea a pau, malalo iho o kahi i kapaia he lae, malaila ke kukulu ana a ke Akua i ko ihu, a ua ike ia he hana kana malaila, a ua kau mai oia i na maka o ke kanaka e nana pono aku imua, elike me ka olelo, o ka mea e lalau ana ka lima i ka Oo-palau, e nana pono imua. Ke lohe nei kakou e hiki mai ana ke kau Ahaolelo, aka, aole nae kakou i ike aku i ka hana oia mau la, e waele mua i ka noonoo e ka poe e hele ana i ke kau kanawai, no ke puhi rama, a me na mea e ae, i ka pili pono ana o na kanawai i ke kumu kanawai. Mai ku a hoole wale me ka naaupo, mai ae wale me ka ike ole. O ke kumu kanawai ka mea nui e noonoo ai, malaila e nana pono ai, i ka pono a me ka hewa, ke ike lea nei kakou i ka hana a ko kakou Moi, ua hapai ae oia a me ka wahine i kekahi hana lokomaikai no kona lahui kanaka me ka pili pono i ke kumu kanawai, oia ke kukulu ana i ka Hospitala, oia hoi ka hale mai o ka Moi wahine, ua hoomanawanui laua i ka hele ana imua o kekahi poe o ko laua lahui kanaka, e nonoi ana i puu dala, i mea e hiki ai ka hana, ua hooikaika maoli laua me ka hoomanawa nui i ka wela o ka la, mehe mau keiki makua ole la e imi ana i ke ola no ko laua mau pokii, o kakou, a no laua iho, ua akaka paha ia ia kakou ke nana aku. Pela kakou e ike ai i ka pili pono ana oia hana me ke kumukanawai o ke ola; nolaila, e noonoo kakou, o na hana e like ana me ke kumu kanawai. O ka noho kuikahi ana me na aupuni naauao. O ke kalepa ana me ia mau aupuni a me kakou, ua nui ka waiwai maluna o ko kakou mau aina, he maikai ka la i ka Makalii a me ka Hooilo, a ua holo pono na hana. Nawai la e hooko i na hana maluna o kakou? na ka mana hea? Aole i kaawale na'lii a me na makaainana, ua puliki ia lakou e ka mana kau kanawai, he waiwai puka ko na mea a pau ma ke kumu kanawai, a me ka hoohui ana i na ano lehulehu oia mea malalo o ka mea hookahi, ke alakai ia nei kakou e ka ike, a ua hala na makahiki he kanaha a keu ae, he pono no kakou ke hoomahui ia hana, me ka puliki paa o na lima i ka lalau aku. Aole i pau. K. MAAKUIA.
Kaopuauu, Honolulu, Novemaba 27, 1861.
He Pilikia! He Pilikia!!
Ua lohe ia ka leo ma Rama, he pihe, he uwe ana; e uwe ana o Lahela no kana mau keiki: aole loa e na, no ka mea, aole ae nei lakou. Ua puka mai keia olelo wanana ma ko Jeremia waha ia ia e ku ana i kaula no ka poe mamo o Isaraela i ka wa e noho alii ana o Zesekia, e hookoia no i ka wa pio o ke Aupuni o ka Isaraela, a pela no i ko Iesu wa i hanau ai ma Pekelehema, ua luku nui ia na keiki kane e Heroke ke 'lii mahope o ka olelo aelike a na Magoi.
Nolaila, o keia hua olelo pilikia ua nee mai a loaa kakou malalo o ka malu o ke Aupuni Hawaii e kupinai ana na leo, ma o a ma o, ua lohe ia he leo Aupuni e olelo ana ua nele ka waihona, aohe dala. Pela na leo makaainana e olelo kaniuhu ana, no na auhau i ke kaa ole, aohe dala. Nui na leo ma ua wahi a pau loa, ua pololei ka olelo naauao. Aia he wa no na mea a pau, he wa loaa, he wa nele. No keia huaolelo "he pilikia," e ku kakou e noonoo, alaila, hoopuka aku.
1. Eia ko'u noonoo, no kakou no na makaainana keia pilikia nui i ili mai ai, aole no na'lii a me ka Moi, ua hala ole lakou ma keia huaolelo "he pilikia." Pehea i maopopo ai? Penei: O kakou no ka hua olelo Aupuni, o kakou ka poe nui a me ka mana, oia ka like o na manao a pau loa, oia ka hui ana i ka pono kaulike, mai a kakou ke ola o ka poe hooponopono Aupuni, oia na 'lii a me ka Moi, no ka mea, o na 'lii ka hapa uuku loa o ke Aupuni.
2. O kakou ka poe koho Lunamakaainana, aole o na 'lii, iloko o keia mea wale no i hewa ai a pilikia kakou, no ka mea, ua kapulu ke koho ana, ua puniwale, ua hoopilimeaai ke koho ana, ua hopuhopu alulu, ua nana i ka pono pauwale, me ke kilohi aku no, a o ka hoonaaupo okoa iho no ia, aia ka a naauao, alaila ninau, kupanaha ua mea he pouliuli.
3. Noloko o keia koho kapulu o kakou i na Lunamakaainana, ke kumu i puka mai ai na Luna o ke Aupuni a nui a me ka uku, noloko o keia koho ana ka loaa o na waihona lehulehu, o kahi dala, no loko o keia koho ana na kanawai kuke a me na kanawai papa i na kila kalewa, a me na mea e ae, he nui e hikiikii ana ia kakou.
4. O ka hale o ka poe i kohoia ka mua o na kanawai, no ka mea, aia ilaila ka poe ike hohonu, naauao akea a wehewehe pohihi, o lakou no ka poe i ike i na pilikia he nui o na makaainana; o lakou ka poe ike i kahi e hiki hou mai ai, ka pono o ka lehulehu, o lakou ka mea hui me na makaainana, o lakou kai ike i ka pono o kela a me keia, o lakou kai hele mai no ka poe e noho kaniuhu ana me ka uwe no ke kaumaha, o lakou ka poe noonoo e pono ai i pili i na makaainana, o lakou ka waha kamailio o na makaainana me na 'lii a me ke Aupuni, no ka imi ana i na pono kaulike.
5. O ka like ole o ka manao o na Lunamakaainana ma ka mea kupono hookahi, o ka hoopaapaa hookela loa imua me ka ike aku no o ke kupono ia, o ka makau i na helehelena nui o kekahi poe, o ka hiamoe me ka mumule aole e makaala a noonoo pono i ka mea e olelo ia ana, o ka o lima wale aku no me ka noonoo e ole mamua, o ke kue a hoole wale aku i ka pono e olelo ia mai ana e kekahi, o ka ae wale aku i ka paakikiwaiwaiole me kou ike iho no aole ka pono kaulike malaila.
6. No loko o keia kumu ka nele o ke Aupuni i ke dala ole a me na Makaainana, no ka mea, ua paa ka puka e hiki mai ai ka loaa. Oia keia ka Pila Kalaiwaiwai, ke kanawai o ke kuke awa, ke kanawai no ka piele maauauwa, nolaila, a no keia mea, ka hakoi, a hakui o ko'u manao e olelo haahaa aku i ko'u poe hoa makaainana e hekau ia nei i ka ilihune a me ka nele, oiai me kakou ka mana koho paloka i keia wa, a hala ae ia wa, aole o kakou pono hou i koe. Aole anei no na kea mai na keiki holoholona, i na maikai lakou, maikai na keiki. Oia kahi olelo Hawaii ia oukou e na keiki kupa, na oukou e noonoo iho. S. D. KEOLANUI.
Niuhelewai, Kapalama.
He Manao Pane.
Ua ike iho au i ka manao o Kapowaha ma ka Hoku Pakipika o ka la 21 o Novemaba nei e olelo ana, "no ka hoopunipuni o na holokahiki i ke dala a ka poe mea dala."
Ke olelo nei au ua kaena hoopunipuni kuu hoa aloha ma ke akea, me ka manaoia mai e na makamaka he oiaio. Ke hai aku nei au ia oe, e hele oe ma huha, he kikane kou moku, no ka mea, he kanaka akamai oe i ka malimali. Penei e maopopo ai, ina ua lohe oe, he moku aila o Oneward a me Hibernia, alaila o ka holo koke ae la noia a ninau ua Hale nei, ua ike oe he makamakaia nou, alaila, o ko olelo ae la noia. "E hoaie i ko dala ia makou i na holokahiki." Ina $5 ka laweia e ka holokahiki, alaila, $5 hou iho. Hui $10.00 ka hoihoi aku. Me na olelo malimali mai, me he mea ala ua hoopaheeia i ka aila, a hiki i ka wa ohi o ke kati. Pokeokeo launa ole oe, kani ko aka ua mea he pomaikai, me ka olelo mai, aia a pau na wahi dala a oukou, alaila kii mai no i na dala a kakou. Hu ka aka i ko hoaa mai. Heaha mai nei keia ou e J. H. Kapowa? Heaha hoi?
E ka Hoku Pakipika, e wiki oe, mai lohi. Ke au nei ko ke kai keiki.
NA KA HOLOKAHIKI.
Honolulu, Novemaba 27, 1861.
Na Luna Makaainana.
Ma ka la 24 o keia mahina, ua halawai na kanaka eha haneli a keu aku, ma ka pa e pili ana i ka Halepule Kakolika. Ma ia halawai ana, ua nui ka noonoo no na Lunamakaainana a lakou i koho ai, no keia makahiki e hiki mai ana. Ua hooholoia ma ia Aha na Luna a lakou i koho ai. Eia:
W. Uwepa, G. Kapenaloke, P. Pomaikai, S. D. Keolanui.
Oia na Luna a lakou i koho ai no ka Apana o Honolulu nei; a no ka lana o ko makou manao, e hoolaha aku ma ke akea i ike mai na mea a pau; he mau ia wahi manao hoolawa i ka makemake; no ka mea, aole o makou makemake i ka poe puni hanohano, a me ka poe i loaa ka oihana, a me ka poe pili lunakanawai, a me ka poe luna mamua; no ka mea, ua ike ia ko lakou ano; nolaila, e nana nui mai no kakou, alia e kapa iho he naaupo, no ka mea, i ka poe naauao hoi mamua, aole hoi i pau na pilikia, ke koho nei no i mau Luna hou, i hemo ka pilikia o kanaka, pela ko makou manao. Ua pau. Me ke aloha nui.
Na makou, na ka Hui Kakau Olelo.
G. K.
Kamanuwai, Nov. 26, 1861.