Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 12, 12 December 1861 — Page 4
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, DEKEMABA 12, 1861.
He Mele inoa no Miki.
He inoa nou e Mikimi—e,
O Mele no he makua—la,
Auhea wale ana oe e pina rose—e,
Hoi mai kaua e pili—la,
I ka poli o ka makua—e,
I ka olu kukui i hale rose—la,
I ka wai huna o Palikea—e,
Akea ka ikena ia Ahunui—la,
I ka hau anu o Kaiaka—e,
A he akaka ka luna i Kaala—la,
He ala ka maile i Makua—e,
Lauae ke aloha i na pali—la,
Pali ae o Kaena i ka ike—e,
He ihona he alu Maili—la,
O ke kai hone ae i Kamaoha—e,
A ike ka maka i ka nani—la,
Ua lai ka pilina ke ike—e,
Noho ana Makaha i ke kuono—la,
I ka ulu wehi o ka pali—e,
E lai ai o ke kaona—la,
Kikina pili ke aloha—e,
I nika kohu kai ala—la,
Hulu kila kai ala—e,
Kuahiwi o Kaiehu—la,
Ehuehu mai oi la—e,
Keiki o ka ehu kai—la,
Hiki ka manao me oe—e,
Eleu na pua i Kahehuna—la,
Ka hikina mai ia nei—e,
Kuu pua lilia i ke kula—la,
Noe halii i ka lehua—e,
I ka homalu a ka ohu—la,
Mea ole ke Kawelu i Lanihuli—e,
Huli au o ke ala Lusini—la,
I ponia wai ula i Mareka—e,
Nani ke kula i Maemae—la,
Lohiau ka pua i Koleaka—e,
Ka olu inia i Haleola—la,
E ola na Kela o Kome—e,
Apa mai oe i kauka—la,
Haina ka inoa i lohe—e,
O Keaka Miki he inoa—la,
He inoa nou e Miki—e,
O Kahele no he makua—la,
Nani wale no ka ike'na—e,
I ka luna e Kaala—la,
Ua ala mai no ka manao—e,
E huli aku ilaila—la,
Ka eleu mai a ka ua koko—e,
Halii mai i ke pili—la,
I pili palua ia—e,
He aloha me ka halia—la,
I ka uka o Wahinekau—e,
Kau na pua hinahina—la,
Awili me pua koa—e,
He koa oe no ia nei—la,
No ke ae o Koolau—e,
Lahui aku la au ilaila—la,
I ka pua o ka iliau—e,
Au ae nei ka manao—la,
O kahi e hiki ai—e,
Me kuu hoa i ke anu—la,
Anu maeele i kaliko—e,
I ka wai oilikahi—la,
Hookahi no kuu kino—e,
A pili me lauae—la,
Na pua kau a ke anu—e,
Eia no hoi au—la,
O ke kahuli noho uka—e,
Kohaihai mai na pua—la,
Ku kilakila i ke one—e,
I ka lai o Halelose—la,
He leo ka'u i lono—e,
O oe ia e ke anu—la,
Ka hoa pili i ka nahele—e.
Na KAWAHAMANA.
Honolulu. Dec. 6, 1861.
Kanikau aloha no Kelani.
Kanikau la he aloha,
Nou no e Kelani,
Hiapo mua a Nawai,
Hii alo a Piliwale,
Hele palamimo ka Uhane,
I ke ala hoi ole mai,
Emi aku nei nalo oe,
Kaa i ke alo lipolipo,
Pono ole na makua,
I ko nalo ana aku,
Au anei ka manao,
E ake o ke ike aku,
He uku paha ka ike hou,
I ko kino wailua,
A noai mai Poliwela,
I ka alo hookahi mai,
Hoohihi aku ka Uhane,
E ike aku ia Kau,
Kela aina pana,
O Kau i ka palahemo,
Hemo oe la kaawale,
Kaawale i ke kai loa,
Hele hookahi ka Uhane,
I ka luna o Leahi,
Nana ia Waialae,
I ka noho kahela mai,
Oni ana o Kawaihoa,
Noho Ihiihi i ka lai,
Kau nui aku ka Uhane,
I ka noe o Molokai,
I ka nee mai i ke kai,
Lilo oe la ilaila,
A Lahaina ka Uhane,
Ike aku oe i ka nani,
Ka waiho haaheo mai,
A ka malu ulu o Lele,
Lele aku nei ka Uhane,
Noho mai i Hiilawe,
I ka wailele koiawe,
Haaheo i na pali,
Pali hemolele ko Neue,
I ka linohau a ka hala,
Hala aku nei no oe,
Koe iho ko pokii,
Ei aku nei paha oe,
I ka pali o Kukii,
Kiina mai nei oe,
Kahi manu o Kaiona,
I walea paha ku Uhane,
I ke kui pua o ka hala,
Ua hala aku no oe,
I ka hora o ke awakea,
Au iho nei makou,
Aole oe i loaa,
Ua lilo i ka enemi,
E kinai ana i ke ola,
Hookahi mea minamina,
Ko kini i ka nalo ana,
Ka Uhane ka mea aloha,
I ka hele ku hookahi,
Me oe a ke aloha,
Ke huli hoi nei au,
I ka la wela o Pohokikalalewa.
D. W. POLIWELA.
Honolulu. Dec. 9, 1861.
Hele Kuleana ole.
O na kanaka a mau kanake e hele ana i ka mahiai, me ka lawaia, me ka makaukau ole i na mea mahiai a lawaia, ua like no ia me ka huakai nui e kalewa wale ana ma na hale kuai o na haole me kahi dala ole ma ka pakeke o ka lole. O ka hale i piha i ka opala, ua like no ia me na makamaka e hoopaapaa ana. O ka ua hoi e haule ana i ka iluna o ka pohaku. Ua like no ia me ka naauao i hoomaunauna wale ia. O ka poe e manao nui ana i ko lakou pono wale iho no, ua like no ia me ka poe e manao nui ana i ka puu dala o ke kau Ahaolelo o ka makahiki 1862, me ka manao ole i ka poho o ka lahuikanaka.
No ke kuhihewa iwaena o kekahi poe o kakou e noho nei, a me a'u no hoi kekahi. Helu 2.
I ka wa mamua, aole auhau waiwai, a i keia manawa, ke auhauia nei ka na'lii, a me na haole, a me na kanaka waiwai e ae. Ua hookuuia mai kana malaila, ka mea uuku o kahi loaa, ina e nui aku ka kaua loaa, e auhau nui ia no. Heaha ka hewa oia poe Lunamakaainana mua? Aole hewa, pono no.
Ke nui nei ka leo o ka Lunamakaainana, mawaho nei, a komo kela i ka Ahaolelo, he hoohiki mua ia mai ma ke kumu Kanawai, Pauku 97 penei. " Ke hoohiki nei au, imua o ke Akua mana loa, e kokua au mamuli o ke Kumu Kanawai, a me na Kanawai o ko Hawaii Pae Aina, a e hana pololei me ka ewaewa ole i ka hana kupono i ka mea i koho ia e na Makaainana.
Ina paha e hali hewa aku ua Lunamakaainana hou nei, e liki nei mawaho nei, e pau ia ia ka mea, ka mea, ae hoi, kupono ole nae me ke Kumu Kanawai, a me na rula paha o ka Hale; he mea henehene ia mai, e ka poe i ike pono, a maa i ka hana ana.
Eia kekahi mea kuhihewa o kakou, o ka hoopau i na Luna haole, no kakou noia, kela hua olelo ma ke poo o keia moolelo. I ka wa o G. P. Judd (Kauka,) i noho mai ai e malama i ke Aupuni o Hawaii nei, a mamua iho, ua inu anei kakou i ka wai piula, mai uka mai o Kapena, ia manawa; ua paa anei o Aina Hou, ua ku anei na hale duke? Ua hooponopono ia anei ka waiwai o ke Aupuni ia manawa? Aole, aole loa. I ka wa i hiki mai kekahi moku kaua ma Lahaina, o Hoapili ke Kiaaina ia manawa, ua pue mai no ia Hoapili e kaua, ua ae no o Hoapili, eia kekahi olelo nui a Hoapili.
"Pono no ke kaua, o kona moku no ke poho ana, aole poho ka aina." Owai ka haole ia manawa? O W. Rikeke no, ina aole o Rikeke, pehea la? kaua paha, ae, kaua no. Heaha ka Rikeke olelo? eia no. "Ua Ua oki ke kaua, e aloha aku no, e hooluolu i ka manao o ka haole, e poho ana no keia moku ia oe, a e hiki hou mai ana no nae, a e pakui hou mai no, a e lilo aku no ka aina i ka haole." Aole anei he olelo hewa ka ka haole, aole hewa, pono loa no na luna haole.
Pehea o Lapelate ka manuwa Farani noi dala, a lawe aku i na tausani dala he iwakalua, ($20,000.) Ina aole loaa aku o ke dala lilo mua paha keia Aupuni ia Farani, o na luna haole ka mea na na i olelo aku i na'lii, e haawi aku i ke dala, a mahope no e hoihoi ia mai, a ua hoihoiia mai no i keia manawa. Ua holo aku o Haalilio, me Mr. Rikeke, i na Aupuni nui, e imi i ke kuokoa o keia aupuni. Ua make o Haalilio ma ka moana, a ua hoi ola mai o Mr. Rikeke, me ke kuokoa o keia Aupuni. Ua hiki mai o Lokeoki Pauleke e lawe i keia Aupuni. Aole anei he poe luna haole ia manawa, he luna haole no o G. P. Judd (oia hoi o Kauka) iuka e noho nei, oia ka mea olelo pu me ka Moi. Ina ua lilo kahiko keia aupuni ia Beritania.
Ke hana nei no na haole i ka lakou mau hana maanei e pili ana i ke aupuni, i na mea a lakou i ike ai ma ko lakou mau aupuni nui. O ke duke o na moku, aia no i ka haole, o ka Ilamuku, ke Kuhina waiwai, Lunakanawai Kiekie, Luna o na hana hou, Kuhina o ko na aina e, a pela aku, kupono no i ka haole ia mau hana. No ka mea, aole kakou i ao ia mai i ka olelo haole i kinohi, o na kanaka a pau, a me na'lii, o ke kanaka no la hoi e lalau, a e kalohe, o ke kanaka no hoi e noho malie, paa no la ia ia kekahi mau hana o ke Aupuni. A ke lilo nei no na ka haole e hooponopono nei ke Aupuni. A ke pii nei no ka waiwai, a ke emi nei no hoi. Ke mahalo aku nei no au i na luna haole, he pono ka lakou hana, he maikai no.
"E ka Hawaii imi loa," mai kaumaha oe i kou kapaia mai, he kanaka kalohe, koe nae ka poe pono maoli aole e pono ka oihana o ke aupuni ia lakou. Aole io no e pono, i na hookahi dala ka lawe, ka lohe ana, ua lilo ia i mea mahuahua loa, a ku mai na hoike ike pono, (a wahahee paha.) Ua lilo io no i mea hewa. Eia no paha kekahi mea kupanaha i ua Hawaii nei, ua ike aku no ua paa na puka komo o ka hale duke, a me na puka makani i ke paniia mai e Noa, i na papani hao. He mea ole wale ae la no ka ia i ka Hawaii imi loa. Hamohamo ana mawaho, ia hamohamo ana, e helelei mai ana $8,000 a keu. Oia paha ka poe kanaka i koi iho nei e holo i ka aina o Kanehunamoku, e hoihoi i ua eke a—la la, (pohaku,) i ulu ke koa, a loaa aku o Hakai ilaila.
Kuhihewa hou no kakou, no ka pau no o ke dala o ke aupuni i ka nui o ka uku o na haole, pela paha, aka, e wehewehe no kakou ia kakou iho, a e ninau no. He aupuni nui o Farani, he 30 miliona kanaka a keu, o ka uku makahiki o ka Moi, 5 miliona ; o ke aupuni o Amerika Hui, he aupuni nui no, ma kona aoao akau, ko Beritania Amerika, ma ka hikina ka moana Atelanika, ma ka hema ke kaikuono o Mesiko, a me ka aina o Mesiko, ma ke komhana, ka moana Pakipika; a mawaena o Amerika Hui, he mau aupuni kuokoa he 31, a me na panalaau kekahi no Amerika, maloko olaila na kanaka he 30 miliona a keu. Ua uku makahiki ia ka Peredisena o Amerika Hui, i na dala $25,000. Aole hoi keia mai ma na Nupepa o Hawaii nei ka uku makahiki o na kuhina, a me na luna malalo iho. Ua hiki nae ke dala Auhau makahiki olaila he mau haneri miliona.
Ma Hawaii nei. Ua uku makahikiia ka Moi i dala no kona ola, he $10,000 no ka Hanohano Alii $4,000 no ke kahuna lapaau $2,000. O na kuhina iho, $4,000 a e $5,000 he mau pohaku no; he mau pohaku loaa ole aku no ia oe e ka Hawaii imi loa, a ninau mai oe. No keaha? No ka uuku o ka naauao. Nui no ko lakou la naauao, koele iho po-ka ki-ma-nu. (Ma ka heluhelu ana i keia mau hua hina mamua iho nei me ka leo kohi, ka pono me ka wikiwiki ole.) Heaha ko lakou hewa ma ia uku, aole hewa, pono no.
O kou wahi uku o ko ka Hawaii naaupo, he mau hapa keneta ko ka la, a he oleloa no ko kekahi. E nana ae i ko lakou la manawa, ua pau pono i ka uku ia, no ka hele ana ma ke alanui, he uku no, no ke kamailio ana me kekahi, he uku no, no ka heluhelu Nupepa, a Buke paha, he uku no, no kp noho ana iluna o ka noho ie, noho hooluliluli, he uku no, no ka hana maoli ana aku i ka hana, he uku io aku hoi ia, no ke kakau inoa ana ma ka buke, he uku no, no ka hele ana i ka pule i ka la Sabati, he uku no.
Wahahee loa mai nei ka hoi oe, ae, pela io paha. E heluhelu hou kaua i ke poo o ka olelo maluna, penei. No ke kuhihewa iwaena o kekahi poe o kakou e noho nei, a me a'u no hoi kekahi. Owau kekahi i kuhihewa malaila; e kamailio no nae kaua, a e hoolohe pono mai oe i ka'u ninau. Ehia la iloko o ka makahiki e hai mai oe? Eia, 365 la, Ehia hora hana o ka la hookahi ma ka hoohalike ana? eia no, 8 hora hana. Ehia hora hana iloko o ka makahiki a pau loa na la? Aole au kakau ma na hoailona helu, aole paha ike nui ka poe lawe i ka Nupepa Hoku Pakipika ma ia mea. Eia no, e hoonui ia 8 hora o ka la hookahi, me 365 la, i loaa mai ai na hora 2,920, ae ua pono, ua loaa mai la ia oe na hora. E puunaue iho oe i na tausani elima ($5,000) me 2920 hora, i loaa mai ai ko ka hora hookahi, a hoonui aku me 8 hora i ka la 1. Ae, ke puunaue nei au, a loaa mai $1,712 a koe ke koena o na hakina, a hoonuiia me 8 hora, loaa mai he $13,69. Ua like ia me $13,70 no ka la hookahi pau pu me ka la Sabati, a haalele paha, Ahe! ko'u kuhihewa iho la ka ia ia oe.
Pehea mai na Kuhina malalo iho o $4,000 a emi mai $3,000, a hiki i ka $2,000. E emi pu mai no ko lakou, a hiki paha i ka $7,00 no ka la. Pehea kou naauao, makemake anei oe e hoemi mai i ko lakou uku? Ae, o ko'u makemake ia, ke emi mai nei ke dala o ke aupuni, a e hoemi pu ia no ko lakou uku. Ina i hoohalahala lakou e waiho i kekahi poe e ae, a ke Alii e makemake ai, o ka poe pono nae, i emi ka uku o ka mea i ka 5 tausani, i $4,000 a pela hoi ka mea $4,000 i $3,000 a pela e emi mai ai ka ka hapaha hookahi o kona uku.
Pela io no, ua hooikaika no ko kakou mau Lunamakaainana o ka M. H. 1860, e hoemi i ka uku mai ka Moi mai, a hala i ka poe ilalo. Aole nae i ko, ua hooleia no e kekahi poe Lunamakaainana pilipili hana iloko o ke Aupuni, a hoole pu me ka Ahaolelo Alii. Ke kokoke mai nei ka Ahaolelo o ka M. H. 1862. Ina paha oe, a o kakou pu paha, e noi aku i ke Aupuni e hoemi mai i ka uku o na luna o ke Aupuni, mai ka Moi, a kiki i na luna malalo loa, ina oia kekahi mea e pomaikai like ai ke aupuni, a me na makaainana. Pono no paha ia, he hewa auanei kekahi o ke noi, o ka aihue no paha ka hewa, a me ka ohumu. He noi aku no ka hoi ma ke alo, a he ohumu aku no hoi ma ke alo, o na olelo kahiko ka hoi keia a kakou. E hewa hoi, he ohumu aku no ka hoi ma ke alo, aia paha ka hewa o ke kamailio ma kahi e, he ohumu ia.
E i mai paha auanei oukou ka poe iloko o ka Ahaolelo, He kumu kula ua wahi kanaka la, he $10, no ka mahina, e hoemi puia kona uku. Aia no paha ia ia oukou, e nana pu iho no hoi paha oukou i ke ano o kahi uku, kupono anei ia ke hoemi ia, aole.
Eia kekahi kuhihewa o kakou, ka poe naaupo nae. Ua lohe au i kekahi poe naaupo e olelo ana. O keia dala paha e hookupuia nei i ke'Lii, i na aole lilo, waiwai maoli ke'Lii piha ka hale dala, aole ka nui o ka lilo, lilo i kela haole, lilo hoi i keia kanaka, lawe hoi na kumu kula, ilaila wale iho no ka, a, o ka nele iho la no ka ia o ke dala o ke aupuni, na wai la hoi e ole ka nele, io no ka hoi, ia nei ua dala e ahuaihaa ia iho ai, a, o ka pau noia, luhi no kakou i ka imi.
Alia kaua malaila, e kohi iki mai oe i ke kaulawaha o kou lio malaila, mai uhuuhu nui aku oe, o okupe aku auanei. Eia, e hai iki aku au ia oe ma ka mea maopopo ia'u a o ka mea koe ia kaua, na lakou la ae hoi ia e hai mai, eia. O ke dala e uku ia nei ma na duke, ma na Auhau, ma na koina, ma na Ahahookolokolo, ma na waiwai loaa wale o ke Aupuni, o kela ano keia ano, ia mea aku, a ia mea aku. He dala ia no ke Aupuni, he kanaka ku i ka wa.
O ke Aupuni, pili ia ia'u, pili ia oe, pili ia iala'ku, ia lakou nei, i ka makapo, i ka oopa i ka elemakule, i ka luahine, i ke kamalii, i ka Moi, i na'Lii, o ka Ahaolelo Alii, i na Lunamakaainana a kakou e koho aku ai, i ka Monede mua o Ianuari 1862. Aole i pili ke Aupuni no Liholiho wale no, Kamehameha IV a nele la kakou, aolo, no kakou like ke Aupuni, o Kamehameha IV nae ka Lunahoomalu, Peresidena, a Moi hoi. Ina aole Alii, haunaele na kanaka.
Ina hoi aole kanaka, ua kake ke Aupnui, oia la i lohe oe. O ke dala hoi au e minamina nei, ina aole e haawi ia ke dala, a lilo ole paha ma na mea e pono ai ke Aupnni, a i na kanaka paha o ke Aupuni, ua make no ia Aupuni. Pehea oe, ina paha oe e manao ana e hana i kekahi hana nui, he hale laau paha nou, a loaa ia oe na dala $4,000 pehea kou manao? Aua no paha oe ia puu dala, e waiho mau iloko o ka pahu hao paha, a e make oe i ke anuanu i ka hale ole, a me ka pololi i ka ai ole, a e make no oe.
Aole i pau.
HE WAHI KAAO NA KAUOHlHIMANU.
Ma kekahi Kulanakauhale e holo lio ana kekahi kanaka me kana keiki, he lio ko Kamakuakane, a he "Kekake" ko ke keiki, ia laua e holo ana, halawai mai la me laua kekahi makamaka aloha loa o Kamakuakane; a kamailio loihi iho la laua e ku malie ana i kahi hookahi, aneane iho la kahi keiki e molowa, alaila, pekupeku ae la oia i kona Kekake, a hele mua aku la, aole i liuliu mai kona hele ana, loaa ia ia kekahi auwai, hele aku la ia a kokoke ma keia aoao o ka auwai, alaila, hoopupu iho la ke Kekake o ke keiki, hahau iho la kela i kana uipa a hou a e la i na aoao i kona mau wahi kepa liilii, aole no neeu aku o ke Kekake; alaila, lele iho la ke keiki ilalo a huki aku la ma ke kaulawaha o kona Kekake, aole no he neeu aku i kana huki imua, ukiuki nui iho la ke keiki no ka hooko ole mai o kona Kekake i kona makemake, alaila, pane mai la ke keiki i kana olelo hoohuakeeo, penei.
"Auhea oe e kuu Kekake, heaha keia nuha ou, e haaheo ana paha oe ea; ua poina iho la paha oe, he Kekake no hoi kou makukane, nolaila, kupono loa ka inoa he Kekake hoololohe auwai oe.'' I ka manawa e hoomaka ana ke keiki e kamailio, ua hiki mai ka makuakane me kona hoa'loha mahope o ke keiki, aole i ike pono ke keiki i ke ano o kana olelo ana, aka, na ka hoa'loha o ka makuakane i hele pu mai ai nana i malama mai keia moolelo, ua poina iho nei no hoi au i kona inoa.
Ina kakou e alawa iki iho i ka mea like o ko kakou Kaao,—" A i ka wa o Balaka ke 'lii o Moaba, he Miula (he Hoki) ka mea nana i ao aku o Balaama, penei. Heaha ka'u i hana aku ai ia oe, i pakolu ai kou hahau ana mai ia'u. Aole o Balaama i ike i ke ano o ka ka Miula a o ana ia ia, nolaila, pane kuhihewa oia penei. Ua hana ino mai oe ia'u, ina he pahikaua ma ko'u lima, ina ua make oe ia'u. Ke i mai nei ka Miula (Hoki) o Balaama, aole anei owau ko Miula ka mea au e holoholo ai, mai ka manawa i lilo mai ai nou a hiki i keia la? pela no anei au i hana aku ai ia oe mamua; i aku la o Balaama, Aole. Kupanaha! Kupanaha.
Eia hoi ka wa e kupikio mai nei na ale o ka poe kue e popoi iho maluna o kahi Ouo Nupepa a na kini ponoi o kuu onehanau.
He keiki opio ka mea nana e kamailio nahenahe mai nei ke Kekake ke i mai nei, aole anei owau nei, he keiki ai waiu imua ou, ua malama pono mai no oe ia'u i kuu wa uuku loa, a i keia manawa, ke oo mai nei ka moa, aneane paha e ao, e hele au e ike ia Mama, e hoopuka aku ia ia i kuu ike a pau au i ao mai nei ia'u, huhu mai anei oe, a papani mai i kuu waha aole make kamailio. Kupanaha. Kupanaha!! Kainoa no ua pale ka po, a ua puka i ke ao kanaka ana.
Aloha wale iho no ia Wailua,
I ka hiolo a ka pua hau i ka wai—a.
LUCY PULEA.
Kailua, Kona Akau, Nov. 28, 1861.
He wahi Kaao no Mokulehua.
Helu 3.
Huli mai la keia hoi i uka, na enemi ka poe o uka ia ia nei, ma ka manao, ina e pae aku keia malaila, make keia ia lakou la. E pae ae ana keia ma kahi e ae, hahai ia mai la keia e make, e pani mai ana keia a hiki i kaiaulu, nana mai la lauala o kai, ike mai la ia ia nei, a pau ke ku ana a ia nei, holo aku la keia, a ku hou i keia i kaiaulu pali o Mauumae, ike mai la o Pueo. Iho aku la keia a hiki, aloha laua nei, kamailio keia ina olelo a pau a Mokulehua i kauoha mai ai ia laua nei ma kahi heenalu. Hoole mai la o Pueo, aole e hooko, i aku keia, hoi mai hoi paha auanei ko kane, ua ino oe, haalele ia no auanei oe, pane mai o Pueo, e kala hoi ke ino, aole ke kane, ka mea i ike ia ai o keia aina, pela ko laua nei olelo ana, aole nae i pono. Ku ae la no keia, hoi me ka ia nei mau kane me Welona a me Welola, a ke noho la no hoi o Kapoakeanui me kane kane o Keaoiluna a me Keaoilalo, noho wale iho la no o Pueo me ka loaa ole ia ia o ka wa maikai. Moe iho la o Pueo a ao ka po, lana ae la kahi manao e hele i ka heenalu, hele no hoi ua o Pueo i ka heenalu i kai. Ia ia nei e heenalu ana, ua pii mai o Mokulehua a kaiaulu, ike ia Pueo e heenalu ana, noho iho la keia iluna o Kualanakilananaina, nana'ku i ua wahine, ua hele a o na iwi wale no, kupu mai la ke aloha i ka wahine, oli aku la keia penei.
Mai Hilo one hoi a'u i hele mai nei—e mai Hilo,
I kono a'u e kona'loha mailoko o Anuhea,
Mai Hilo one hoi au i hele mai nei,
I ike hoi au i ka Lehua o Hilo,
Ua luluu wale i Hilo-pali-ku,
E lei ana au i ka lehua o Hilo,
Aia i kai ka lehua o Hilo—e,
O Hilo, o Hilo ua hoonea e ke kanaka i ka inaina—e,
Ia lele aweawe ka ua i ka lani,
Kulu noha kaupaku o ka hale o Hilo i ka ua,
Ku kelekele Hilo na ka ua nui,
Kaa ka lolo, ka nale o Hilo i ka ua,
Aia no Hilo la ke ua mai la,
I ua i ka maka o ke kanaka,
Pohaha ka maka o ka lehua i ka wai,
Pu-a ka maka o ka Awapuhi i ka ua,
Aia na wahine o Mokulau,
Ke paani la na wahine i kai o Mokuleina,
Kau ka uli ka hoailona a ke aloha i luna o ke kanaka,
O ke kanaka na o ka mea i luhi wale ai,
Ha ka iwi onohi i ka nana lea,
O ka waimaka na o Hilo, o ka hiolo wale mai—e,
A lohe o Pueo i keia mele, manao ae la keia, o ke kane no keia, huli mai la keia hoi i uka, ua hoi aku la o Mokulehua aia i ka hale o laua. I hoi mai hoi ka hana a hiki i ka hale, aole ke kane, ua pee, noho iho la keia me ka haehae o ke aloha no ke kane, ua pee loa hoi kela.
No "Kanaka Hawaii."
No kuu ike ana iho i kou manao ma ka Nupepa Kuokoa o ka la 2 Dec. E olelo ana no ka hoopilimeaai; aka, o kou manao maoli, aia noia iloko o ka ole, ma ka latitu o Ladana, kahi i kau ai.
Nolaila, e hai iki aku paha au ia oe. He keu oe o ke kanaka hoopilimeai nui wale me na kumu, e i mai paha auanei oe Pehea i akaka'i kou hoopilimeai? Eia no:—Ua hoomaka na keiki kupa o ke Kaona o Honolulu nei e kukulu i Ahahui Nupepa.
I ko lakou hoomaka ana, a loihi ko lakou kuka ana noia mea, hiki aku la kekahi mau palapala na Wini, mokuahana ka Ahahui, kue aku kue mai, a lilo ka hapanui o ka manawa i ka hoopaapaa, ia wa haalele koke kekahi poe i kahi i kukulu mua ia'i ka Ahahui, kukulu kekahi poe he Ahahui hou mamuli o Wini, a oia hoi oe e "Kanaka Hawaii,'' e olelo kohu ole mai nei me ka ike ole i ka mea au e pane la. Eia ka ninau. Heaha ke kumu i mokuahana ai ka Ahahui, kue aku kue mai? Eia no:—No ka waiho ana'ku o na palapala a Wini imua o ka Ahahui ke kumu o keia kue ana.
Ua kue mua'ku no auanei ka Ahahui mamua ae o ka hiki ana'ku o na palapala a Wini? Aole i kue mua ka Ahahui ia manawa o ka manawa wale no ia i kue ai ka Ahahui o ka hiki ana'ku o na palapala a Wini.
Elua anei Ahahui nana i kukulu i ka hoolaha Nupepa? Aole, hookahi no wahi i kukulu ia'i, a noloko mai olaila ka Ahahui mamuli o Wini, oia hoi ka Ahahui i kapaia "Ka Hui Kuokoa,'' Kuokoa la no keaha? Aole anei no ka "hoopilimeai ke kumu o keia kuokoa ana o oukou e Kanaka Hawaii" mamuli o Wini, oia no:—
O ka " Hui Kuokoa" anei ka mua i kukulu ia'i? aole, o ka Ahahui i kapaia'i " Ka Ahahui o ka Hoku Pakipika," oia ka Ahahui mua i kukulu ia'i aole, o ke Kuokoa i lohe oe "kanaka lalau."
A no kou hoopilimeai e kapa aku au ia oe he laau no Laa, he Olapa. Hookahi no makua he ohia pili wale aku no kela oia hoi oe " Kanaka Hawaii hookahi makua o Wini pili wale aku no oe, a kapa iho me ka lalau, he " Ahahui Kuokoa."
L. P. KALEILEHUA.
Keoneula, Honolulu. Dec. 6, 1861.
Kahuna Wahahee.
E ka Hoku Pakipika e:—Aloha oe:
I ka la 19 o Nov., oia ka Poalua, ua iho mai he huakai lio ma uka mai o Halawa, me ke kahuna i kapaia kona inoa, o Hainiki Kane no Waialua i Oahu, (oia ke kahuna i olelo ia no ka wahahee maluna ae.)
Penei ka mea kupanaha i ka'u lohe ana i ua kahuna nei ; "Ina oukou e hele a luu i ke kai o Puuloa, alaila, loa ko oukou noho ana ma keia ao" Pela ka olelo ana a ua Kainiki nei, i keia huakai lio i hele pu mai ai meia. Auwe! Auwe!! Eia no ka he ola, a me ka mana, i kanaka ma ka honua nei. Ua kuhikuhi mai ma ka Baibala, aia wale no ka mana a me ke ola ma o Iesu la i ka lani, malaila kakou e hahai ai. Aole ma ka olelo lapuwale o na kahuna ma keia ao, ka hilinai nui ana o ka manao, a me ka pau ole o ke kuhihewa. Me ke aloha. S. KALEIALOHA.
Puuloa, Oahu, Nov. 23, 1861.
Aihue! Aihue!
Eia ma Waikele nei keia Aihue kupanaha loa ma ka hale o Hao, lilo he $57.00 i ka malama o Sep. a ma ia wahi no lilo $6.50 hookahi kiheipahoehoe, i ka malama o Nov. i ka la 6, ua laweia ma Pohakupili, malaila kahi i wawahi ai i ka pahu lole, a laweia na mea i haiia maluna.
O ka mea nana i lawe keia mau mea a pau he Pake, ua loaa ua Pake nei, ma Waianae i Maili, i keia malama, a ua hookolokoloia e J. P. E. Kahaleaahu, Esq, ua hoopaiia oia no ka Aihue, i ka lole a me ke dala, a Halauwai, a nolaila, e makaala kakou i keia Pake kolohe, o kona wahi noho mau aia ma Kamoiliili i Waikiki uka, oia kahi mea hai aku ia oukou e ka poe hoohemahema.
S. K.
Waipio, Laauli. Nov. 23, 1861.
E NANA MAI! E NANA MAI!
AUHEA oukou e na kanaka maoli e makemake ana i ka
Lole Pulu Huluhulu maikai loa,
Ua loaa mai nei ia'u, he nui, a e kuai ia ana no, ma ke kumukuai make pono loa. Ua hiki mai ia NU HOU maluna o k a moku Kalepa Beretania, i ku hope mai nei, oia hoi ka THOMAS DANIEL Aia no kuu wahi ma Alanui Papu, ma kela aoao o ka Hale kuai bipi o Keoki makai mai o Monikahaae.
H. Mc DONNA.
11-tf Oia hoi ka Haole Humuhumu lole.
OLELO HOOLAHA.
HUMUHUMU PEA!
KE HAI AKU NEI KA MEA NONA KA inoa malalo nei, i kona mau makamaka a i ka lehulehu hoi, ua makaukau no oia e hana i ka hana a pau i haawiia ia ia e hana ai
MA KE ANO MAIKAI!
A ma ka Uku Emi loa!
E pono no ke hele e imua ona, mamua o ka hele ana io hai.
E ninau hoi no kona ano, ia Kimo Pelekane a me Paulo Manini.
1-3m WILAMA G. WOOLSEY.
KA LAKO HALE A ME NA
Pahu Kupapau!
AUHEA oukou, e ka poe e makemake ana e kuai ma ke ano makepono wale! Eia no ke waiho la ma kuu hale paahana, ma Alanui Papu.
NA PAPA KAUKAU!
NA LAKO HALE!
NA PAHU KUPAPAU!
A ua makaukau no hoi au e hana i ka hana kamana, ke manao oukou e hoolimalima mai ia'u, a ma ka uku emi loa. E hele koke mai i pau ko oukou kuhihewa. H. ALENA.
2-tf Alanui Papu.
OLELO HOOLAHA.
PIULA WAI! PIULA WAI!
O ka poe e makemake ana e hookomo i ka Wai Piula ma ko lakou wahi, pono no ke hele lakou imua o ka mea nona ka inoa malalo nei, no ka mea, ua hiki ia ia ke h ana i na Piula me ke ano paa, aole noha koke, no ka mea, o kana hana no ia ana i ao ai a maikai
Aia no ia ia na lako a pau e pono ai keia
–HANA, OIA HOI–
Na Ki Wai o na ano a pau!
KA PIULA WAI
A ia mea aku ia mea aku e pono ai.
Aia ma ko'u wahi hana ma Alanui Kaahumanu,
Ka Hale
Hana Piula Maikai Loa!
Mai kuhihewa oukou, no ka mea, ekolu na hale hana piula ma ia Alanui, a o ko'u hale, oia ka Hale mauka loa.
2-tf J. J. O'DONNELL.
OIHANA LOIO!
JOHN L. NAILIILI, AIA KONA KEENA Oihana Loio ma ke ALANUI NUUANU, makai iho o ka Hale Kuai o A. S. Cleghorn, ma ka Hale ai o na kanaka Hawaii, i kapaia o "HALEOLA," ma Honolulu. Ua makaukau oia e kokua ma ke ano Loio i ko oukou mau pilikia ma ke Kanawai no kela hewa keia hewa i hoopiiia'i oukou, a ua makaukau no hoi oia e hana me ka maemae loa a me ka pololei i ko oukou mau palapala kuai o kela ano keia ano, me na palapala hoolimalima, me na palapala haawi waiwai paa a waiwai lewa, na olelo ae like o kela ano keia ano, na palapala hoopaa o kela ano keia ano, na palapala moraki waiwai paa a waiwai lewa, o na palapala hoohui o kela ano keia ano, a me na palapala hoopii i na Ahahookolokolo no kela hewa keia hewa Kivila a Karaima, a me na palapala kauoha a pau, a me na palapala a pau o kela ano keia ano. E ninau no ia ia no ka uku.
Honolulu, Augate 31, 1861.
OLELO HOOLAHA.
E IKE auanei oukou e na kanaka waiwai o kela ano keia ano, mai hoaie mai oukou ia Lahaba ka'u wahine mare ua haalele mai ia ia'u, aole au e hookaa i kona mau aie, a maluna ona ko oukou poho. Na AKAU Pake.
Kukuihele, Hamakua, H. Nov. 13, 1861. 10-4t*
S. JOHNSON (Ioane,)
KAMANA HALE, &c.
UA MAKAUKAU ka mea nona ka ina maluna e hana i na mea a pau o kana oihana no ka uku haahaa loa.
Na kii o na hale, me ka hoakaka aku i ke ano a me na lilo, e haawiia no ka uku ole.
Pahu kupapau koa nui, - - - $12.00
Pahu kupapau pine nui, - - - 3.00
Aia ma Polelewa ka h ale hana.
8-tf
HALE KUAI O AKE.
O KA POE A PAU E MAKEMAKE ANA I ka oluolu a me na mea kupono o na ano a pau e kuonoono ai i ka noho ana, e haele nui paha lakou ma kahi o
AKE,
Ma Alanui Nuuanu, ma kela aoao o ka Hale Hotele o KOE BU, malaila no e loaa ia lakou ka lawa o ka makemake, oia hoi na lole o na ano a pau.
2 tf AKE.
Loaa Pomaikai!
Nui na Waki a me na Hoonani!
375 na mea Makana!
AUHEA oukou, e na kanaka maoli e makemake ana i ka pomaikai nui no kahi lilo uuku! e hele nui oukou i ka hale hana waki o KINI, ma alanui Kalepa e pili ana i ka hale Uinihepa, oia ka hale kuai kamaa, a e nana i na mea nani ma ia Wahi. Hookahi dala ($1.) ke kumukuai o ke kuleana iloko o keia waiwai, a 3,000 ka nui o na kuleana. Ua kokoke pau na kuleana i ke kuai ia, aia a pau loa, e pau ana ia mau mea, a o ka poe i loaa ka oi, he pomaikai wale no. I ka la 25 o Dekemaba e hana ai. KINI.
Honolulu, Nov. 13, 1861. 8-4t
MEA HOU!
MA KA HALE KUAI
O KEOKI OLELO E.
AIA ma ke kihi huina alanui mauka iho o ka Hale uinihepa, hale kamaa, malaila ka lole Nu Hou i keia wa, na ano no a pau, ka mea makemake ia, me ka hooemi ana i ke kumukuai.
8-3m.
LOIO! LOIO!!
INA MAKEMAKE KEKAHI E KOHO IA
J. W. H. KAUWAHI
I LOIO, e pono no ke hele ma ka hale hana o HALAKI (C. C. HARRIS,) kokoke i ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, mawaena o ka hora 9 kaka hiaka a me ka hora 3 o ke ahiahi.
J. F. COLBURN, (KOLOPANA.)
LUNAKUAIKUDALA!
—Ma Alanui Kaahumanu.—
Honolulu, 2-tf