Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 13, 19 December 1861 — Page 1

Page PDF (1.63 MB)

Ka Hoku o ka Pakipika.
BUKE I. DEKEMABA 19, 1861. HELU 13.

 

KA HOKU
O KA
PAKIPIKA.

E HOOPUKA ia ana ka Hoku o ka Pakipika i kela poaha keia poaha a pau ka makahiki. O

J. W. H. KAUWAHI,

Oia no ka LUNA NUI, a o G. W. Mila, oia ka Luna Hooponopono a me ka Puuku. He nupepa a na kanaka maoli keia, na ko Hawaii nei poe keiki papa o ka aina i kukulu a ua manao ka Ahahui e kokua ana ko Hawaii nei i keia hana. Nolaila, aole i manao keia Ahahui e pono e paipai nui i ka lehuehu e lawe, no ka mea, ua ike lea ka Ahahui, e lawelawe no na kanaka Hawaii ma na oihana a na kanaka Hawaii.

Eia ke kumu manao paa.

                He nupepa ku i ka wa keia, aole no e hio io a ia nei, o ka hoonioniolo kana hana, a na na keiki papa o ka aina ka oihana luna maoli ana o ka hoopuka ana. He nupepa keia no ka lahui Hawaii, a ke noi ia aku nei na kanaka o na aoao a pau e hooili mai i ko lakou mau manao e pai.

Hoku o ka Pakipika.

He Mele no D. Kaeo.

Auhea wale ana oe,
E ka nani kukilakila,
Ka welu o Lanihuli,
I paia e ka makani,
He makani he manaolana,
Ua lana o Mauna-rose,
E pili me Ahunui,
I ka lihi lau o ke Koa,
A he koa no ia manu,
Alo nei i kaua noe,
O ka leo o ke Kahuli,
Huli mai no kaua,
Eia wau o Maili,
Hoa pili o Lauae,
Ua lai mai ke aloha,
Kahi wai o Puiwa,
Puiwa mai nei loko,
Hoolelele oili,
Oili o Anemanu,
Ane hookohu i ke one,
Ka ihona e Kaheiki,
Hiki mai nei ke ala,
Hiwahiwa a ke aloha,
He aloha la he aloha,
He aloha pua Melekule,
Kuleana wau ilaila,
He alele ua hiki mai,
Hookohu aku ka manao,
O ka leta o Pelekane,
Kainoa o ka nani ia,
Au i kui a lei,
Au mai o ke onaona,
Ku nihi a hoolai,
Uluhua wale hoi au,
I ke kau leo ana mai,
Lele mai nei o ke ao,
He makani ino keia,
Huli kamaaina mai,
Kana pua ua lilo aku,
Ua kui ia ke aloha,
He aloha la he aloha,
He aloha no Hoohila,
Ua hilahila hoi au,
I ka nui alu a ka manu,
Mai kuhi mai oukou,
Na'u wale keia hana,
E i ae ua loio,
Nana i aoao mai,
Ke i nei ka manao,
E lawe au a lilo,
E kuni i ko'u hao,
I paa ko'u manao,
Mehe ao naulu la,
Kahi wai o Kaukeano,
E ake lawe aku oe,
O meheu ko pua kanu,
Me oe a ke aloha,
Me Hoomakeikekula,
Ka mea ua mele ia,
I paa ma ke Kaona,
Ka pua i mohala ae,
Oia hoi o Kaeo,
Miss. MOEHAU.
Honuakaha, Honolulu, 16, 1861.

HE MOOOLELO NO KAILIOKALAUOKEKOA—Helu 6.

                A no keia mea, hai aku la ke kaikamahine alii, i na makua, ae mai la e hele pu, ia hele na a puni o Kauai, aole i loaa ka mea i moeuhaneia.
                Mahope iho o ko lakou kaapuni ana ia Kauai, loheia imua o na makua ke kumu o keia kaapuni ana, oia hoi ka huli ana i ka mea i moeuhane ia.
                No keia mea, kupu ka manao iloko o ka makuakane, e kukulu i hale nui no ke kaikamahine, i wahi e malama ia ai, mamuli o ka wanana alua a ke kahuna.
                (Ma keia wahi e hookomo i ka Helu 1, i olelo ia e Hinau mamua iho nei.)

                Ia laua nei i noho ai iuka o Pihanakalani, mahope iho o ka lilo ana o Kauai ia Kauakahialii, a liuliu ka laua nei noho ana, he kane, a he wahine, kupu ka manao lealea iloko o Kailiokalauokekoa i ka heenalu, olelo aku oia i kahi kahu. Lealea mai la ka hoi au i ka heenalu. Olelo aku la ke kahu i ka hanai, ina ua lealea ke alii ia mea; e pono no i kuu alii ke noi aku i ko kane no keia mea au e lealea nei, e ae mai ia oe, e iho i kai o Wailua i ka heenalu, malia he mea hiki i kuu alii kane ke ae mai ia oe, e hooko i kou makemake. Ua maikai ia olelo a kona kahu imua o ke alii wahine.
                Kakali o Kailiokalauokekoa, a hoi mai ke kane o Kauakahiali mai ke kapili manu mai, no ka mea o ka puni ia a Kauakahialii, o ke kapili manu, mamua aku o ko laua nei hoao ana, a hiki i kela manawa a laua e noho la, no kona makemake e ike i na manu leo lea.
                Ia Kauakahialii i hoi mai ai mai ke kapili manu, hai aku la o Kailiokalauokeko ia kana mea elealea nei, ka mea hoi a laua i ohumu ai me kona kahu. Ia laua nei e kamailio liilii ana, ninau mai o Kauakahialii; heaha ia wahi olelo liilii a olua? Olelo o Kailiokalauokekoa, e olelo ana au ia ia nei no kuu lealea i ka heenalu, olelo aku la o Kauakahialii, o ke aha la hoi? Olelo aku la ke alii wahine, i kali ia aku nei hoi ia oe, a hoi mai, alaila hai aku ia oe, i keia lealea lua ole o'u no ka heenalu.
                Alaila, ike ke alii kane, he mea pono ia lealea a ka wahine imua o ke kane.
                Alaila, olelo aku la o Kauakahialii i kana wahine, ke olelo aku nei au ia oe, e iho oe e hooko i ka mea a kou manao i lealea nui ai, a pau kou lealea, alaila e hoi mai olua, mai moe aku olua i kahi a olua e iho nei.
                I ka wanaao o kekahi la ae, pii iho la o Kauakahialii i ke kapili manu iuka e like me kana hana mau. O ka wahine hoi, a me kahi kahu olaua, iho aku i ka mea i lealea nui ia e kana wahine o ka heenalu.
                Ia laua nei i hiki ai i kai o Wailua, aia na 'Lii, a me na kanaka e heenalu ana i ka nalu i kapaia o Kamakaiwa, noho iho la laua nei, e nana ana i ka heenalu mai a na kanaka, me ka lealea nui iloko ona.
                I ka hoi ana mai a kekahi kamaaina me kona papa, mai ka heenalu mai, ike mai la kela i keia kaikamahine opiopio maikai e noho ana, halawai aloha pu lakou.
                Olelo ke kamaaina, mahea mai olua? olelo aku o Kailiokalauokekoa, maanei mai nei maua i hele mai nei, o ka ike hoi i ka heenalu a oukou, noho iho nei maua, nana i ka oukou heenalu ana. Olelo aku la ke kamaaina malia paha he makemake heenalu ko olua, eia ka papa la, a e kii ae hoi au i lua no ka papa i lawa pu olua.
                Kii aku la kela i ka papa, a haawi i ke kahu, ia lawa like o laua nei i na papa, alaila, hoomaka laua nei e hele aku; ia laua nei e heenalu ana, aia hoi na kanaka a pau o Wailua, a me na alii e makemake mai ana ia Kailiokalauokekoa, no ka oi kelakela o kona wahine maikai mamua o na kaikamahine a pau o Wailua.
                Kui aku la ka lono o keia wahine ia Wailua a puni, a lohe o Kalehuakuikawao, a me kona kaikaina o Kalehuaikawaokele, na keiki i mahalo nuia no ko laua maikai, hele mai laua a ike ia Kailiokalauokekoa e heenalu ana, he mea e ko laua makemake.
                Ia manawa, kii aku la laua i mau papa heenalu no laua, a au aku la ma kahi a Kailiokaluokekoa ma e heenalu mai ana; i ua mau keiki nei e au aku ana, olelo aku la o Kalehuakuikawao i kona kaikaina. Pomaikai maoli kela ke ae mai, e komo aku kaua iloko o kela kaikamahine, ina he mea pono ia i kona manao.
                Ike mai la o Kailiokalauokekoa ia laua nei e au aku ana, aia hoi ua like ko ia nei manao me ka laula olelo e olelo ana, iloko wale iho no nae ia manao ona, a kokoke ua mau keiki nei ma kahi e hee nalu mai ana o Kailiokalauokekoa, luu aku la ua mau keiki kane nei malalo o ka nalu, a hala hope aku la laua.
                A hiki ua mau keiki nei ma kulana nalu, ke au mai nei o Kailiokalauokekoa ma kahi e kupono ana ia laua nei, a ike na keiki kane i ke alii, wahine i ka au mai ma ko laua nei alo ponoi, kapa mua laua nei ma kahi e, i ole e kuia aku ko laua nei papa, aka, ua alualu loa aku ko Kailiokalauokekoa au ana ma kahi e kupono ana i na keiki kane.
                A hala hope o Kailiokalauokekoa ia laua nei, a hiki i kahi i make ai ka nalu. Olelo aku la o Kalehuaikawaokele i kona kaikuaana. Ma kuu manao wale iho, ua komo ka manao o ke alii wahine i kekahi o kaua, e aho e hoao kaua i kona manao.
                Ia laua nei e au aku ana, hookupono mai la o Kailiokalauokekoa i kona heenalu ana ma kahi e kupono ana ia laua nei, ia wa, hoao laua nei e ike i ko ke alii wahine makemake no na keiki kane, a i ko laua kokoke loa ana aku i ke alii wahine la, hoao laua nei e kapae ma kahi e, i ole e eha mai laua i ko ke'lii wahine papa heenalu; Aka, ua alualu loa aku ke alii wahine o Kailiokalauokekoa, ia lauala; a kipapa iho la i kona papa heenalu, a honi aku la i ua mau keiki nei, a hala aku la ke alii wahine. A mahope hee aku la na keiki i ko laua nalu, a halawai pu aku la me Kailiokalauokekoa, a hoi aku la lakou nei a hiki i ka hale, ua maikai ia mea i mua o ke alii wahine.
                Ia la, ua haalele o Kailiokalauokekoa i ka hoohiki ana ana i hoohiki ai imua o Kauakahialii, a mahope iho o ko laua hoao ana, i ka la i kiiia mai ai e na elele a Poloula e hoi; Eia no ia hoohiki.
                "Aole au e hoi aku me ka makua, no ka mea, ua ike no au i ke aloha o ka makua, ua anuanu, aka, o ke aloha o ke kane, ua wela no ia, nolaila, ma kahi a kuu kane e hele ai, a e noho ai, malaila au, o kana wahi e make ai, make au malaila, hele kuu kane i ke kaua, o maua pu ilaila," (aole nae i oleloia keia e Hinau ma na Helu mua.)
                Aka, ua moekolohe koke oia me kela mau keiki, a hiki i ke ahiahi, hoi o Kailiokalauokekoa ma iuka o Pihanakalani, e like me ke kauoha a Kauakahialii.
                Ia laua nei i hiki aku ai i uka, ninau mai o Kauakahialii, ua heenalu mai nei oe? ae wahi a ka wahine.
                Moe iho la laua ia po, noi hou aku o Kailiokalauokekoa i ke kane, e iho hou i ka heenalu ana pono ia mea imua o kana kane.
                Kakahiaka ae, iho hou aku la no o Kailiokalauokekoa i kai o Wailua, a hoi hou no iuka o Pihanakalani, ua manao paa loa o Kailiokalauokekoa ia Kalehuakuikawao ma.
                I ke kolu o ko Kailiokalauokekoa iho ana i kai o Wallua, hele loa keia ia la a po, mai ia po a ao, a ahiahi, hiki hou laua nei iuka o Pihanakalani.
                Olelo mai la o Kauakahialii, i ka wahine mee no nae ua hele ana o kau heenalu, o ka hele ka ia a po, a ao, a ahiahi, ka hee ana o ua mea he nalu.
                Olelo aku o Kailiokalauokekoa, heaha la hoi ka hewa oia hele ana! e kuhi ana ka paha oe, he hele lalau ka'u.
                Ia manawa a laua nei i moe ai ia po, moe e aku la o Kailiokalauokekoa i kona kapa, me ke kaawale, a o Kauakahialii hoi, me ke kaawale. Ma keia hookaawale honua o ka wahine ma keia moe ana, nolaila, haohao o Kauakahialii i ke kumu o keia moe kaawale ana, no ka mea, aole i ikeia ka mea ino i hanaia i waena o laua mamua iho.
                A no keia haohao o Kauakahialii, hoomanao iho la keia e hoohalua, i ike ia ke kumu o keia hookaawale ana a ka wahine.
                I ka wanaao, lalau aku la keia i ke kia manu, e puka aku la iwaho, a pii aku la ma ke alanui ana e hele mau ai i kapilimanu. Ia manawa nae a Kauakahialii i hele aku ai, ua hoohalua aku o Kailiokalauokekoa i kahi a ke kane i hele ai, a ike keia ua hala loa o Kauakahialii, hoi keia a ke kahu, olelo aku la.
                Ina kaua, e iho kaua i kai o Wailua, a hoao aku au me kela kane au, me Kalehuakuikawaokele no ka mea, ua hala loa aku la o Kauakahialii, aole nae i ike laua nei ua emi hope hou mai o Kauakahialii e hoohalua ma ke alanui a laua nei e iho mau ai.
                Ia Kauakahialii e hoohalua ana maalo ana laua nei a iho aku la i kai o Wailua, ia lauala e iho ana ukali aku la keia mahope, a hiki i kai, me ka ike ole mai o laua nei i ka ia nei ukali ana aku.
                A hiki keia ma kahi kupono e nana ana i kahi e heenalu ai, noho iho la keia malaila e hoomakakiu ana, i kumu e maopopo ai keia mea a Kauakahialii e haohao nei.
                Ia ia nei e noho ana malaila, puka mai la o Kailiokalauokekoa, a me Kalehuakuikawaokele, a me ke kaikuaana me Kalehuakuikawao, mailoko mai o ka hale, a mahope mai na kahu, a me na papa heenalu.
                Ia ia nei i ike aku ai ia lakou nei e hele ana, aia nae o Kailiokalauokekoa ma waena o na kane; ia lakou nei e heenalu ana, aia no o Kailiokalauokekoa ma waena o na kane. A pau ka lakou la auau ana, hoi aku la a hiki ma ka hale.
                Ia manawa, a kahi no a maopopo, he kane ke kumu o keia hana ana, ma ka po i moe kaawale ai.
                Ia Kauakahialii e noho ana malaila, hele mai la kekahi wahine kamaaina o Wailua, a halawai me ia nei, ninau aku la ke kaamaaina; mahea mai nei oe? A heaha kau e noho nei ma keia wahi?
                Alaila, olelo aku la o Kauakahialii, maanei wale mai nei no au, a o kuu ike i ka heenalu ana a kela poe i hoi ae la, nanea iho nei au a hoea wale mai nei oe. Alaila, olelo aku la ke kamaaina, e aho e hoi hale, aia no na lako o ka hale he ai a he ia.
                Alaila, ua pono ia olelo a ke kamaaina imua o Kauakahialii, a hele aku la keia a noho i kauhale kamaaina, a pau ka paina ana; hapai hou lakou nei e kamailio no ka nanea loa o Kauakahialii i ka nana i ka heenalu.
                Ia manawa, hai maopopo aku la ka wahine kamaaina ia ia nei. Oia poe au i nana aku la la, e heenalu ana, o na alii kane o makou, me ka wahine no uka mai, o ka hana no ia a ua kaikamahine nei la e iho pinepine mai nei, a e hoao ana paha, me Kalehuakuikawaokele. Iloko o kela huaolelo a ke kamaaina, luuluu iho la ka naau o Kauakahialii no ia lohe ana.
                Ia ia nei e noho ana maloko o ua hale nei, aia he mau kaikamahine elua, na ka wahine kamaaina nana ia nei i hookipa.
                Noho keia a ahiahi, hoomakaukau keia e hoi i uka o Pihanakalani, ninau mai la ka wahine. E hoi ana no ka oe? Kainoa he he noho iho kou, eia no kau mau wahine o na kaikamahine au, aia no hoi i kau mea e makemake ai.
                Olelo aku la o Kauakahialii, aole e hoi au a hoi hou mai i ka la apopo, aole nae ia o ko Kauakahialii manao maoli, o ka hoi i uka o Pihanakalani. E manao ana keia, e hoo- nalo ma kahi e, a hiki i ka manawa poeleele alaila, hele a mawaho o ka hale a Kailiokalauokekoa e noho ana me na kane.
                Ia Kauakahialii i puka aku ai mai loko aku o ka hale, kauoha aku la ua wahine kamaaina nei, mai iho mai oe i ka la apopo, e noho oe a hiki i na po o Kane, alaila oe iho mai, oia ka po lealea no na'lii o makou nei, he po kilu nui ia, ia po oe, e iho mai ai, no ka mea, e akoakoa ana na kanaka a pau, mai Aeahola, a hiki i Wailua nei, e pani ku ana na kanaka i ka puka o na hale. Ae aku la keia, no ka mea, ua maikai ia kauoha imua o Kauakahialii.
                Oili aku la keia hele, ia hele ana a ia nei, hiki keia mawaho o ka hale a Kailiokalauokekoa e noho nei, me na kane, a liuliu keia malaila, me ka ike oleia e na mea e. Aka lohe aku la o Kauakahialii, i ka olelo ana ae a kekahi kane ia Kailiokalauokekoa.
                O ko moe iho nei no ka ia, mamuli paha huhu mai ko kane; Kuli! wahi a Kailiokalauokekoa. Heaha kau nana no ia mea, o oe auanei ke eha, ke hiki mai kona huhu maluna o'u, maluna o'u iho no paha ia huhu ia, kaawale aku no paha oe, me he mea ala e hookuke mai ana oe ia'u, e kamailio mai nei oe i ka manawa malamalama, ina ua hoi aku nei au. Kainoa ua hai mua aku au i ko'u manao paa ia olua, aole o'u manao i koe nona, a o olua ka'u manao nui, kainoa ua ike olua i ke kumu o ko'u manao ole ia ia, ua hele mai au mai kahi loihi mai, no kuu manao nui ia olua.
                Ia Kauakahialii i lohe ai i keia olelo a Kailiokalauokekoa, hoi iho la keia iuka o Pihanakalani me ka pono ole o ka manao. Ia manawa, pau ko ia nei kapili manu ana no ka mea ua lapu mai ke aloha o ka wahine, a hoomanao ae la keia i ko ia nei noho ana i loko o ka hale paa mamuli o ke aloha i ka wahine, me ka hoomanawanui i ka pilikia a ka makuwahunowai i hooili mai maluna oia nei.
                Noho o Kauakahialii i uka a hiki i ka manawa a ka wahine kamaaina i kauoha ai ia ia nei; hoomanao keia, ku a hele aku, a hiki ma ua hale kamaaina nei oia nei i hookipa mua ia ai e ke kamaaina.
                Hiki aku la o Kauakahialii, ua pau aku na kanaka a pau, o ua wahine wale la no koe me na kaikamahine, a hiki keia a me lakou nei a pau i kahi o ka papai kilu.
                Ia lakou nei i hiki aku ai ma ka aha lealea o na'lii, ike aku la o Kauakahialii ia Kailiokalauokekoa, e noho pu mai ana me na kane ma kahi e aa ana ke ahi.
                Aole liuliu ko lakou noho ana maloko o keia aha lealea. Ku mai la ka mea nana e ume, me ka maile ma ka lima; Kau aku la ka mea nana e ume i ka laau ume maluna o Kailiokalauokekoa kani aku la ke oli e like me ke ano mau o ka wa kahiko, haalele aku la ka mea olioli ia Kailiokalauokekoa, a huli hele aku la iwaena o ka aha i hoa no Kailiokalauokekoa e pili ai.
                Huli aku la ka mea ume, me ke oli ana a puni ka aha, huli hou mai ka mea ume mawaho o ke anaina, a hiki ma ke kihi hema o ka papai kilu.
                Ike aku la ia i keia mea malamalama mawaho loa o na kanaka, hele aku la ka mea ume, a ike i keia keiki maikai e noho ana, kau aku la keia i ka laau ume maluna o Kauakahiali,, a oli aku la e like me ke oli ana ia Kailiokalauokekoa, a ume mai la ka mea ume i ka laau ume. Ku mai la o Kauakahialii, a ku mai la hoi o Kailiokalauokekoa, a hele mai la, a halawai me Kauakahialii, a honi laua, me ka manao o Kailiokalauokekoa, he mea e, aole o Kauakahialii.
                Haalele laua nei i ka aha lealea, a hele aku la laua ma kahi kaawale, mai ka papai kilu aku. Ia laua nei i hiki ai ma kahi kupono ia laua nei, malaila laua i hooluolu ai.
                Ia laua i hiki ai ma ko laua wahi hooluolu, oiai o laua wale; hoolale koke aku la o Kailiokalauokekoa ia Kauakahialii. E pono ia kaua ke hooluolu a hoi ae au, no ka mea, e huhu mai auanei au kane.
                I aku la o Kauakahialii, o hoi no hoi ha! Aole, e moe kaua a hoi au, wahi a ka wahine. Olelo aku la o Kauakahialii, aole o'u makemake e moe kaua, he makemake au e kaao mai oe, malia he wahi kaao kau. Aole a'u kaao, wahi a ka wahine.
                I aku la hoi ka wahine, malia he wahi kaao no hoi kau, kaao mai ia kaua, oia no kau apa mai la nou ka manawa.
                Alaila, kaao aku la o Kauakahialii i ka mea i kamailio ia e Hinau ma na Helu mua, a hiki i ka olelo no ka hea ana mai a Kauakahialii ma ka ohe i ka po mua, a me ka lua. Alaila, hoomanao iho la ka wahine i ke kane, a nui mai la ke aloha i kana kane, i ka lohe ana i keia kaao. Ninau aku la o Kailiokaluokekoa ia Kauakahialii, i hea kahi i loaa ai o keia kaao ia oe? no ka mea, elua wale no maua mea i loaa ai keia kaao, owau, a me ka'u kane me Kauakahialii, no maua ponoi no keia kaao, a owau no hoi o Kailiokalauokekoa, a o Kauakahialii hoi, aia no ia iuka o Pihanakalani, a, ina o oe no o Kauakahialii, alaila, e make au. Aka, ua lilo loa laua i ke kaao, a pauhia pu laua i ka hiamoe.
                Ia laua nei e hiamoe ana, ua ala e o Kailiokalauokekoa, oia paha ka hora 6, ia ala ana o Kailiokalauokekoa, i nana iho ka hana, he mea like me Kanakahialii, haha keia ma ka aoao hema, e pili ana ua ohe nei a Kauakahialii, o Kanikawi ma kona aoao hema.
                Ia manawa, hoomaka o Kailiokalauokeoa e hea maloko o ka ohe ma ka inoa o Kauakahialii, penei;
                                Kapu aku la o Pihanakalani,
                                Kapu aku la o Pihanakalani,
                                Ka niau pio imua,
                                Kaupakukea, o Kawau,
                                E Kauakahiali e—E ala,
                Ma keia hea ana a Kailiokalauokekoa, puoho koke mai o Kauakahialii, ua hiki ka la. Aka, ua maopopo iho la i ka wahine, o Kauakahialii keia. Haalele koke o Kailiokalauokekoa ia Kalehuakuikawaokele ma, a hoi aku la me Kauakahialii iuka o Pihanakalani, e like me ka noho mua ana.

No ke kuhihewa iwaena o kekahi poe o kakou e noho nei, a me a'u no hoi kekahi. Helu 3.

                Aole paha oe makemake e haawi i ke dala i ke kamana, o lilo auanei, aole paha ou makemake e lilo i ke kui, kepa aoao, pili laau, puka aniani, papa hele o lalo, o kela ano keia ano a pau o ka hale. Makemake paha oe e holo i Olegona i ke kua laau, i pili, i kepa, i papa, a pau ia, hele no oe i ka amara kui hao, a hoi mai no, kukulu iho no oe i ko hale, a nau no e hana ke aniani, a me na mea a pau o ka hale. I na pela, ua pono io no ia, aole e ilo ke dala, ua pau loa no na hana ia oe, aole wahi hemahema iki.
                Pehea ko kakou Aupuni, o Kamehameha IV ka Moi, oia ka mea maluna o ke Aupuni, ia ia na mana a pau o ke Aupuni, ia ia no ke dala o ke Aupuni e haawi aku ai? Aole nae e hiki ia ia ke hana maoli me kona mau lima i kela hana, keia hana, o ke Aupuni, i ka manawa hookahi. Nolaila, e hiki no ia ia ke hoolimalima aku i ka haole, a me ke kanaka, me ka haawi aku i ke dala no ka hana kupono ia ia, e pono ai kakou, ka poe i haiia ae nei maluna, no lakou ua Aupuni nei.
                Pehea anei e kiai mai ai na makai ma ke Kulanakauhale o Honolulu, a ma na wahi kuaaina paha, i na aole e loaa aku ke dala o ke Aupuni ia ia? Aole paha keia e kiai, aole no hoi e hoomalu, hele kela i ka huli wahi hana na ia la. Ua makau nae paha oe i ka makai, e a? I ke ku mai me ka papale onionio, e a? Ae he makau no ka poe hana hewa, he olioli loa ka poe pono, wiwo ole lakou me he liona la. O ko lakou makemake ia o ke kiai o na makai malaila, i lanakila ko lakou la hele ana. E nana kaua i kela wahi makapo e hele ae la, ae, ke ike aku la au, e nana ae hoi kaua i kela lio e holo mai la ma o mai, ke holo kiki mai la, "Ae, ke ike aku la au, ke holo mai la me ka holo maikai no, ike iho la i kahi makapo hele malie."
                Ae, no ka makau i ka makai, o pilkia anei ke ola o kahi makapo, a holina kela, hopu ka makai. Aia la, ka pono o ke Aupuni, pomaikai ke kanaka ilihune. E nana hou ae kaua i kela wahi kanaka elemakule, e amo ae la i ka mamaka maia, "Ae, ke ike nei au." E nana hou kaua i kela poe kamalii e paani mapala mai la ma ke alanui, a me kela poe kanaka ano kanaka makua, e ku ae la mahai o ke alanui. "Ae, ke ike nei no hoi au ke hookikina ae la i ka poe kamalii, e kii e hao i ka mamaka maia a ua elemakule la, a hao lakou, a kaili."
                A ke holina la i ka makai. Aha he! paa i ka hopuia, pau pu me ua poe kanaka nei, a ke lawe ia ae la iloko o ka Halewai. "A pehea kau ike ana i ke ano o kela wahi elemakule?" Ua ike au, ua loaa kona aina kuai, a me na lio elua. Ua ohi iho nei ka Luna Auhau i $3,00 i keia makahiki e hele nei, no ka Auhau lio $2,00 Auhau waiwai paa ($4,00 kumu waiwai) he $1,00 hui $3,00. Oia ka lilo o ua wahi elemakule la. Ae, ua lilo loa nae paha ia dala i ke Aupuni? ua kii mai ka Luna Auhau, aia i ke'lii kahi i waiho ai, a na ke Alii no ia kala i kii ia ae ai, aole ana dala olaila.
                A na wai hoi ke dala i hoolimalima ai i ka makai, malama ia iho la ke ola o ua wahi elemakule la, ina ua pau ka mamaka maia i kela poe kamali kalohe. Nawai la, aole maopopo ia'u. Ae, oia ko kaua mea e kamailio pu nei, oia no hoi ko'u kuhihewa e hai aku nei ia oe. O kela mau dala ana i uku ai, aia i ke Alii, a na ke'Lii e haawi ae i ke Kuhina waiwai, ma ka ae ana o ka Lunamakaainana a kaua e koho nei, ana hoi e liki mai nei, e pau ia ia ka mea a ka mea paha. A na ke Kuhina waiwai hoi e haawi ae i ka Luna o na makua, a na ka Luna o na makai hoi e haawi ae i kela makai i hopu iho la i ke kamalii kalohe, he $20,00 a emi mai no ka malama hookahi. E like me ka lilo ana i ka makai, pela no hoi e lilo ai i kela hana, keia hana o ke Aupuni. Aole pau ia'u i ka hai aku no ka nui loa. A nolaila, mau no ke kuhihewa o kakou e noho nei.
                Ke ninau hou aku nei au ia oe ua ike paha oe i ka hookupu waiwai ana o ka wa kahiko? Ae, ua ike au ma Kaunakakai i Molokai, i ke kaapuni ana ae a Kaahumanu a me Kaimualii, a noho i Kaunakakai. Lawe mai la hoi na kanaka o Molokai i ka waiwai, e hookupu i ke Kuhina nui o ke'Lii, mai ka wai no hoi o Halawa, a hiki no hoi i ka lae o Kalaau, pela ko Kona, a pela no hoi ko Koolau, i ka hookupu ana, aole ike ia'ku o kekahi aoao no ka nui loa. A pehea, ua aua no anei ke Kuhina nui o ke Alii, aole haawi i kekahi waiwai no na'lii, ka poe no hoi e hana pu ana i ke Aupni? Ua ike au, o Pakeupali ma no hoi ka poe Puuku haawi waiwai ia manawa.
                Ua haawi aku no hoi ke'Lii ia Pali, e haawi aku anei oe ia A. i hookahi lau ia me na kanaha ewalu. A i ka lawe ana'ku o Pali, a haawi aku la ia A. Eia mai hoi kau lau ia, a ke Alii i haawi mai nei ia oe e A. hookahi no lau, eia mai hoi ka Pali haawi ia oe, o na kanaha ewalu. Nolaila, pakeu pali ia oe. Oia ka haawi ana o Pakeupali ma a'u i ike aku ai. Heaha la kou mea hoohewahewa i keia manawa? E like me ka lilo o ka waiwai o ke Alii ia manawa, i koa, ka puali, na Alii punahele, a pela aku.
                Pela no ka lilo o ka waiwai o ke Aupuni i keia manawa, i kela kanaka paahana, keia kanaka paahana, o na ano a pau, aole anei pau kou kuhihewa? Aole, ke pau ae nei hoi ko'u kuhihewa, a ke maopopo mai ia ia'u. He wahi kuhihewa no nae koe, e pili ana no i ka mea a kaua i olelo mua ae nei, penei, makemake au e pau ka Luna Auhau, a me ka Luna Helu, a na ke'Lii no e hele ponoi mai, a hookupu no kela kanaka, keia kanaka ia ia, a puni o Hawaii nei.
                Ia haawi hoi, i ike ponoi iho no ke'Lii i ka maka o ke dala, aole e kau liilii i kela Luna keia Luna, i ka Luna Auhau hoi, ai ka Luna Helu hoi, hele a hiki i ke Alii, koe ike na wahi dala, uuku loa.
                Ae, ka hana noia o ka wa kahiko, o ke kanaka aku hoi a ke konohiki, o ke konohiki aku a i kona hakuaina o ka hakuaina aku hoi i kona hakuaina aku, pela e pii hele aku ai, hele a hiki i ke Alii nui, koe iki, a no kou ike ia mea, oia no kou pane naaupo mai. He okoa ko keia wa, ko ka wa naauao, ua pau na hana kahiko. O ke Aupuni ke kanaka ku i ka wa, e like me ka mea a'u i hai aku nei mamua ia oe.
                He Kuhina Waiwai ka mea nana e malama ke dala o ke Aupuni, o ka Hale Ahaolelo Alii, a me ka Hale Ahaolelo Lunamakaainana a kaua e koho aku ai anei i ka Monede mua o Ianuari 1862. Oia hoi ka Lunamakaainana e liki mai nei, e pau na pilikia ia ia, a na lakou e haawi ke dala o ke Aupuni, me ke kakau o ke Alii i kona inoa malalo, me ka ike pono o ke Kuhina nui, alaila, hiki ke lilo. Oia na dala a kakou e ike nei, ia mea, a pela aku.
                O ke Alii, ka Moi, Kamehameha IV, he uku makahiki kona. E hiki no i ka Moi o kakou ke lawe i kona dala, a pau he $16,000. Aole ana kikoo hou mai, a pela ae ana ia Kuhina, a me ia mau haole ae, e hana ana i ka hana o ke Aupuni. Ina e koe ke dala, waiho no no ke Aupuni, i mea e hookaa ai i kekahi makahiki aku, ke pilikia, a na ka Luna Helu, a me ka Luna Auhau, e kii mai a ia kakou, a haawi aku kakou i ke dala kino, Auhau kula, alanui, holoholona, a me ka Auhau waiwai. O na Auhau o kekahi mea e ae, he poe Luna okoa no ia.
J. H. KANEPUU.
Maunalua, Oahu, Dek. 19, 1861.

                Ma ka Hoku o ka Pakipika o kekahi hebedoma i hala iho nei, Helu 9 ua ike ia malaila ka inoa o na Lunamakaainana i manao ia e koho ma na Apana koho o keia Aupuni, ma ka Monede mua o Ianuari A. D. 1862, o ka la 6 ia. Ua maopopo ko lakou mau inoa, he poe kamaaina kekahi, a he poe malihini hoi kekahi, no na Apana koho i hoakakaia no na malihini i manaoia e koho ma kekahi mau Apana. Ko'u manao, pono no. I na aole poe kupono naauao no hoi ma ko makou mau Apana, alaila, ua hiki no ia makou ke ae aku e komo mai iloko o ko makou mau Apana e balota ai. I ko makou ike me ka hoopaabaa no hoi iloko o makou iho, ua loaa no, he nui wale o lakou. A he makehewa ka hoakaka ana o ka Pakipika ia mea, na ko ko makou poe no e malama nei i na mea o ko makou Aapana, a o lakou no kai ike i ke kaumaha iloko o ko makou Apana, a ke lokahi nei no makou e hoouna i ka poe kamaaina o ko makou Apana. A e balota hoi makou ma ka la 6, o Ianuari 1862.
                Owai la lakou e ae aku ai makou? Owau no me ka mahalo. KONAHUANUI.
Waialua, Oahu, Dek. 1862.

Ninau Helu.

                E lele ana kekahi Aito opiopio mai ka Hikina mai; nona ka inoa i kapaia. "Ka Hoku o ka Pakipika, a me kekahi wahi manu "Kuheo-keo-ku" mai ke Komohana mai, nona ka inoa i kapaia; Nupepa Kuokoa, a halawai ae laua ma ka lewa anuu; a mele like mai laua i kekahi mele. Aka, no ka nui o ka leo o ka Hoku o ka Pakipika, hiki e mai la kona leo i o'u la, alaila, nana iho la au i kuu Wati o ka 1/4 ia o ka hora; alaila,
                Eia ka ninau. Ehia mile, mai kahi i mele ai ka Hoku o ka Pakipika, a hiki i kahi a'u i ku ai? Me kuu manaolana e loaa ana no. Na KAUKAWELI.